AMBER

2. Geneza bursztynu bałtyckiego
(sukcynitu)
W bursztynie bałtyckim znajdowane są liczne drobne rośliny i zwierzęta,
które pogrążyły się ponad czterdzieści milionów lat temu w płynnej żywicy obficie
wydzielanej przez bursztynodajne drzewa iglaste.
A las, w którym rosły uważa się za mieszany sosnowo-dębowy.
Rzeki płynące przez obszary tych lasów przenosiły naciekowe formy żywicy oraz całe
pnie drzew z żywicą zgromadzoną w szczelinach wewnątrz pnia.
Żywiczny materiał ulegał stopniowym przemianom, których rezultatem są obecnie
znajdowane bryłki bursztynu.
Zwierzęta z tego okresu zostały dobrze poznane dzięki inkluzjom w bursztynie.
Dotychczas oznaczono ponad 2600 gatunków stawonogów, owadów, i pajęczaków
Również kręgowce w różny sposób zapisały swoją obecność w bursztynie.

8. Złoża bursztynu
Żywica drzew iglastych sprzed co najmniej 40 milionów lat transportowana była
przez rzeki z terenów dzisiejszej Skandynawii i osadzona w delcie gdańskiej na
północnym brzegu ówczesnego morza eoceńskiego w tak zwanej
niebieskiej ziemi
Bursztyn, został osadzony także wzdłuż południowego brzegu tego samego
morza eoceńskiego w delcie Parczewa, i dalej na wschód w delcie Klesowa
Ukrainie. Wystawa zapoznaje nas również z bursztynem zwanym saksońskim. W
Niemczech w kopalni węgli brunatnych Goitsche bursztyn odkryto w 1974 roku.
W epoce lodowej bursztyn przeniesiony został transportem lodowcowym, rzeczno
lodowcowym bądź rzecznym na znaczne odległości między innymi na obszar
Polski, Białorusi, Litwy, Łotwy i Niemiec. Współczesne i dawne
(kopalne) plaże Morza Bałtyckiego – sprzed kilku tysięcy lat – są ostatnim etapem
wędrówki bursztynu. Dziś najmłodsze holoceńskie nagromadzenia
eksploatowane są wzdłuż polskiego wybrzeża.

11. Bałtyk – zbieranie bursztynu na plaży w okolicy Mikoszewa
w 2005 roku. Fot. E. Popkiewicz

12. Odmiany bursztynu bałtyckiego
W grupie odmian pierwotnych zależnych od struktury wewnętrznej wyróżnia się:
(1) bursztyn przezroczysty, (2) bursztyn przeświecający, (3) bursztyn
nieprzezroczysty żółty, (4) bursztyn nieprzezroczysty biały. W bursztynie białym
struktura wewnętrzna ma charakter piany stałej. Barwa bursztynu jest
porównywana do kredy a struktura nawet do wyraźnie porowatej kości; miejscami
barwa bywa niebieskawa.
Osobną grupę odmian pierwotnych stanowi bursztyn zanieczyszczony
substancją organiczną i wiórkami drewna. Odmiany te noszą nazwę "ziemnych".
Pierwotne odmiany bursztynu nie są jego cechą stałą; pod wpływem powietrza,
światła, zmian wilgotności i temperatury, zmieniają swe barwy i przechodzą w
odmiany wtórne. Zmieniają się nie tylko barwy, ale i struktury, na powierzchniach
tworzą się warstwy "kory" lub "kożuszka". Najsilniejszy stopień zwietrzenia
wykazują bryłki bursztynu, które długo pozostawały w ziemi powyżej powierzchni
wód gruntowych.

19. Ozdoby bursztynowe i techniki
ich obróbki
Ozdoby charakterystyczne tylko dla określonego okresu mają znaczenie
przewodnie np: paciorki guzkowate i w kształcie podwójnego toporka dla neolitu,
paciorki typu „basońskiego” i paciorki – zawieszki ósemkowate dla okresu
wpływów rzymskich. Obok istnieje cała grupa ozdób np: paciorki krążkowate,
które stanowią formy nie typowe ani dla wydzielanych okresów ani regionów. We
wczesnym średniowieczu znajomość bursztynu początkowo była niewielka i
ograniczona obszarem naturalnego występowania surowca. Warsztat
bursztyniarski bywał połączony z warsztatem rogowniczym. Wrócono do obróbki
ręcznej, później do wyrobu paciorków zaczęto używać tokarki.
Jedną z cech ozdób pradziejowych, poza specyficznymi ozdobami dla każdej z
epok, jest brak poleru. Ozdoby te nigdy nie były tak błyszczące, jak doskonale
wypolerowane wyroby współczesne całkowicie pozbawione śladów szlifu.
Dawne ozdoby stanowią ważną i ciekawą inspirację dla dzisiejszych
bursztynników.

22. Bursztyn w sztuce ludowej –
Leczenie bursztynem
W okresie regresu w XIX i w pierwszej połowie XX wieku polska sztuka
bursztynnicza nie zanikła. Tradycje bursztynnictwa przetrwały w niepowtarzalnej
twórczości ludowej Kaszubów i Kurpiów.
Trudno wyznaczyć granicę między wszechwładną rolą amuletu, a jego rolą
ochrony zdrowia, z której wzięły swój początek ludowe praktyki lekarskie. Wiara w
leczniczą moc bursztynu oparta na praktyce wcześnie zaczęła egzystować
równolegle z magią i wobec braku fachowych studiów nad tą dziedziną
niezmiennie trwa do dziś.

26. Inne rodzaje żywic kopalnych na
świecie
W złożach sukcynitu z reguły występują w niewielkiej ilości (2-3%), inne
tak zwane żywice towarzyszące takie, jak gedanit, bekeryt, stantienit,
glessyt, gedano-sukcynit, goitschyt, zygburgit i tak zwany czarny
bursztyn. Powstanie ich wiąże się z innymi gatunkami drzew (także
liściastymi), albo z warunkami geochemicznymi w jakich przebywały.
Po raz pierwszy w Muzeum Ziemi pokazujemy także, inne niż bursztyn
bałtycki, czasem bardzo rzadkie rodzaje żywic kopalnych z kolekcji
gromadzonej do badań od 1975 roku. Na świecie znanych jest więcej niż
100 takich żywic. Najwcześniej poznane to: symetyt, rumenit, birmit,
ajkait, walchowit, bursztyn dominikański. Wprawdzie tylko niektóre z nich
mogą być przedmiotem obróbki ze względu na twardość i stopień
zwięzłości, wszystkie są przedmiotem kolekcjonerstwa badaczy i
hobbistów.