1. Ιστορία του καπνίσματος από το τελετουργικό κάπνισμα των
Ινδιάνων της Αμερικής στην σημερινή καπνιστική συνήθεια
Οι Ινδιάνοι ήταν οι πρώτοι οι οποίοι ανακάλυψαν το κάπνισμα. Είχαν την συνήθεια να
καπνίζουν πίπα ή πούρο. Αργότερα το 15ο αιώνα οι ευρωπαίοι αποικιοκράτες μετέφεραν
αυτή την συνήθεια των Ινδιάνων στη Γηραιά Ήπειρο και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σιγά
σιγά σε όλο τον κόσμο1.
Για τους Ινδιάνους η πίπα είναι η
ενσάρκωση καθώς και το εργαλείο μιας ιερής διαδικασίας. Η χρήση της ιερής πίπας, στους
Ινδιάνους χρονολογείται πριν από 600 με 1500 χρόνια αλλά υπάρχει η πιθανότητα να είναι
παλαιότερη. Στην Αμερική οι πρόγονοι του καλλιεργημένου καπνού υπήρξαν πάνω από
8.000 χρόνια. Πρωταρχικά η χρήση του καπνού γινόταν για τελετουργικούς σκοπούς ενώ το
φυτό ήταν σε κάποιο βαθμό αγιασμένο. Οι πρώτες πίπες χρονολογούνται πριν από 3.000 με
4.000 χρόνια και είναι δύσκολο να αντιληφθούμε ότι το μυσταγωγικό κάπνισμα δεν
ξεκίνησε πιο νωρίς.
Αρχικά, ο καπνός ήταν πικρός γι αυτό οι Ινδιάνοι είχαν αποφασίσει να τον αναμείξουν με
άλλα υλικά, όπως αποξηραμένη φλούδα ιτιάς, η ψίχα των δέντρων Cornaceae, τα φύλλα των
δέντρων Aracardiceae, ή της φασκομηλίας και του γλυκόχορτου. Αυτό το μέιγμα
ονομαζότανε κινικινίκ στην γλώσσα Αλγκονκουϊνάν, και μπορεί να αναμείχθει με καπνό ή
να καπνιστεί αυτούσιο. Οι πιο πολλόι κάπνιζαν κινικινίκ αφού ήταν μόνο για το μεγάλο
πνεύμα. Ο καπνός δεν εισπνέεται και δε θεωρήται επιβλαβής για τους πνεύμονες.
Από τους αρχαίους χρόνους οι περισσότερες ιερές πίπες αυτοχθόνων Αμερικανών ήταν
φτιαγμένες από κοκκινόπετρα που βρίσκεται στο εθνικό μνημείο πέτρας της πίπας, στη
Μινεζότα.Το 1836, ο Κέιτλιν στην Πέτρα της Πίπας έμαθε για ένα θρύλο των αυτόχθων, με
-1-
1 (Δεμέτης)

2. βάση των οποίο «τα παλια χρόνια το Μεγάλο Πνεύμα, το οποίο στεκόταν στον κόκκινο
βράχο της πέτρας της πίπας απλώνοντας το χέρι του έσπασε ένα μεγάλο κομμάτι από αυτή
φτιάχνοντας μια τεράστια πίπα στο χέρι του. Στη συνέχεια, ανάβοντας και καπνίζοντας την
τους εξήγησε ότι η κοκκινόπετρα ήταν η σάρκα τους και ότι έπρεπε να κατασκευάσουν την
πίπα της ειρήνης από αυτή. Ότι δεν έπρεπε να υψώνονται όπλα στο έδαφος της και ότι άνηκε
σε όλους. Τη στιγμή που το μεγάλο πνεύμα τράβηξε την τελευταλία τζούρα πέρασε σε ένα
μεγάλο σύννεφο και για αρκετά μίλια ολόκληρη η επιφάνεια του βράχου έλιωσε και έγινε
σαν γυαλί. Μετά από αυτό απόθεσαν τα όπλα τους πάνω στην πέτρα της Πίπας και από
εκείνη την εποχή δεν ξαναχύθηκε αίμα».
Αν και η βάση για το κοίλο της Πίπας φτιάχνεται από άλλους τύπους πέτρας για πολλές
γενιές. Οι περισσότερη αυτοχθονές Αμερικανοί ταξίδευαν τεράστιες αποστάσεις στο
λατομείο της πέτρας της πίπας για να πάρουν πέτρα για την πίπα τους. Η περιοχή της πέτρας
της πίπας είναι ιερός τόπος αλλά και η πέτρα είναι μαλακή και εύκολη στο καπνισμά. Στις
μέρες μας η κατασκευαστές παιρνουν την πέτρα και φτιάχνουν πίπες στο εθνικό μνημείο
πέτρας της πίπας. Ενναλακτικά υλικά για την κατασκευεί της πίπας είναι το ξύλο
αμυγδαλιάς, φουντουκιάς, μελιάς, βαμβακόξυλο ή άλλα κατάλληλα ξύλα που είναι τοπικά
διαθέσιμα.
Στις περισσότερες φυλές, η ιερή πίπα χρησιμοποιούταν στην αναζήτηση του οράματος,
θεραπεία μέσω του ιδρώτα, τελετουργικός χορός και σε άλλες τελετουργίες. Οι πεδινοί
αυτόχθονες χρησιμοποιούσαν την πίπα σε πλήθος θρησκευτικών τελετών τους. Άλλες
χρήσης της ιερής πίπας ήταν για προσευχή, σε συμφωνίες ή συνθήκες μεταξύ των φυλών και
για το καλωσόρισμα των επισκεπτών. Επιπρόσθετα η επισφράγιση της αλήθειας σε ότι
λεγότανε ήταν ακόμα μια περίσταση στην οποία είθισται να χρησιμοποιείται η ιερή πίπα.
-2-

3. Κάθε φύλη έχει την δική της ιστορία για το πώς βρέθηκε στα χέρια της ιερής πίπας.
Σύμφωνα με τους μύθους τον αυτόχθονων ο καπνός και η πίπα δόθηκαν στους ανθρώπους
από την αρχη της δημιουργίας του. Για παράδειγμα, από την χελώνα, από την πάπια, την
αρκούδα, «κεραυνό», ή πνεύμα μιας γυναίκας. Μια από της γνωστότερες αφηγήσεις είναι η
ιστορία των Σίου σχετικά με το πνευμά της παρθένας του λευκού βουβαλιού. Αφού τους
έδωσε την πίπα και τους δίδαξε την τελετή της μαζί μέσα ακόμα ιερά τυπικά, περπάτησε
μακρυά και μεταμορφώθηκε σε βούβαλο, ο οποιός άλλαξε χρώματα τρεις φορές. Η
αυθεντικά πίπα του βούβαλου που δόθηκε προς τους Σίου από το πνεύνα της παρθένας του
λευκού βούβαλου βρίσκεται ακόμη στο Γκρίν Γκρας της Νότιας Ντοκότα υπο την φροντίδα
του δέκατου έννατου φύλακα της ιερής πίπας γνωστόν ως ο φύλακας του θησαυρού του
αλόγου.
Η Ιερότητα της πίπας
Η ιερή πίπα είναι το τελετουργικό εργαλείο με το οποίο σχηματίζεται μια γέφυρα μεταξύ
φυσικού και πνευματικού γης και ουρανού, ορατού και αόρατου. Η ιεροτελεστία βοηθά ώστε
οι άνθρωποι να συνδεθούν με το μεγάλο πνεύμα αλλά και την ιερότητα της φύσης. Η πίπα
γίνεται κέντρο εστίασης και συγκέντρωσης, ένας βωμός που ταξιδεύει όπου ταξιδεύει ο
κάτοχός της.
Η ιερή πίπα είναι ένα ιερό σκεύος πλούσιο σε συμβολισμό. Οι θηλυκές όψεις του μεγάλου
πνεύματος αντιπροσωπεύονται από το δοχείο της πίπας ενώ οι ανδρικές από το στέλεχός της.
Το εκδηλωμένο πνεύμα που πάντα αλλάζει, γίνεται ως φύση στην μητέρα γη. Το απόλυτο,
αμετάβλητο, ανεκδήλωτο, πνεύμα είναι ο πατέρας ουρανός. Η γη συμβολίζεται από το κοίλο
και το στέλεχος, είναι οτιδήποτε που αναπτύσσεται πάνω στην γη. Το κοίλο είναι
κατασκευασμένο από κόκκινη πέτρα και συμβολίζει το χρώμα της γης και το χρώμα του
αίματος. Το αίμα που χύθηκε στην πέτρα της πίπας είναι αίμα βούβαλου, και όλο το αίμα που
χάθηκε από την ανθρωπότητα σε όλους αυτούς τους αιώνες είναι το χρώμα των
ερυθρόδερμων ανθρώπων.
-3-

4. Ως εξάρτημα της πίπας χρησιμοποιούν το δέρμα ενός ζώου ειδικά του βουβαλιού. Άλλα
υποκατάστατα είναι το δέρμα λύκου, αρκούδας, ελαφιού το οποίο παρέχει αφθονία στους
αυτόχθονες. Τα φτερά γερακιού ή συχνότερα αετού είναι άλλα συμβολικά εξαρτήματα της
πίπας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αετός πετάει ψηλότερα από όλα τα άλλα πουλιά. Άλλοτε,
υπάρχουν τέσσερις ρίγες στο στέλεχος της πίπας, είτε ζωγραφισμένες είτε καμωμένες με
χάντρες οι οποίες αντιπροσωπεύουν τον ιερό αριθμό τέσσερα, που συμβολίζουν τις τέσσερις
κατευθύνσεις. Αν είναι κίτρινη, κόκκινη, μαύρη ή λευκή μπορεί να αντιπροσωπεύουν τις
τέσσερις φυλές.
Η γήινη πραγματικότητα απεικονίζεται από την τελετουργία της πίπας. Τα κοίλο δοχείο
αντιπροσωπεύει τον ορυκτό πλούτο. Το μακρύ στέλεχος, ο καπνός ή το μείγμα καπνίσματος
αντιπροσωπεύει τον φυτικό κόσμο. Το ζωικό κόσμο τα φτερά της, της φτερωτές υπάρξεις
του αέρα. Το βασίλειο της θάλασσας αντιπροσωπεύεται από το δοχείο για το θυμίαμα της
φασκομηλιάς είναι, συνήθως ένα κοχύλι. Όταν καπνίζεται η ιερή πίπα, αντιπροσωπεύονται
και τα τέσσερα στοιχεία: το κοίλο δοχείο (γη), ο καιγόμενος καπνός (φωτιά), το σάλιο
(νερό) και η αναπνοή (αέρας). Μία ιερή αλχημεία δημιουργείται από το κάπνισμα καθώς τα
φυσικά αντικείμενα και οι ουσίες μαζί με την τελετή είναι καταλυτικά στοιχεία μίας
πνευματικής μεταστοιχείωσης.2
Το 1604 ο βασιλιάς της Αγγλίας, Ιάκωβος Α΄, κατήγγειλε τη χρήση του καπνού ως
«απαίσια για τα μάτια, μισητή για την μύτη, καταστροφική για το μυαλό και επικίνδυνη για
τους πνεύμονες». Το τσιγάρο άρχισε να χρησιμοποιείται τον 20ο αιώνα με την δημιουργία
των πρώτων καπνοβιομηχανιών. Κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
σημείωσαν μεγάλη άνοδο, διότι οι στρατιώτες όταν αγχώνονταν, κάπνιζαν για να εθιστούν
στην νικοτίνη. Το 1920 το τσιγάρο άρχισε να διαφημίζεται και έγινε το σύμβολο της
ανέμελης ζωής. Το 1960 η ιατρική κοινώτητα και οι κυυβερνήσεις άρχισαν να
καταλαβαίνουν τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος. Έτσι επέβαλαν σταδιακά
απαγορεύσεις και μλετρα για την δημόσια υγεία. Ο ιατρικός σύλλογος της Μεγάλης
Βρετανίας πραγματοποίησε την πρώτη επιστημονική έρευνα το 1962. Δύο χρόνια αργότερα,
αμερικανική έκθεση με τίτλο «Καπνός και υγεία», συνέδεσε το κάπνισμα με τον καρκίνο των
-4-
2 (Cleve)

5. πνευμόνων και χρόνια βρογχίτιδα. Με βάση τους νόμους το 1965, δημιουργήθηκε πάνω στα
πακέτα η αναγραφή «Το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία».3
Το κάπνισμα στον αρχαίο κόσμο ήταν γνωστό ως τελετουργική πράξη. Το 1492 μετά την
επιστροφή του Χριοστόφορου Κολόμβου άρχισε να γίνετε πανδημία. Στον επόμενο αιώνα το
κάπνισμα έγινε κουλτούρα.
Ακόμη και στα τέλη του 19ου αιώνα ο Βίσμαρκ έλεγε ότι «το τσιγάρο δρα ως ήπιο
κατευναστικό χωρίς να επηρεάζει τη νοητική μας διαύγεια με κανένα τρόπο. Είναι ένα είδος
αντιπερισπασμού: καθώς ο γαλάζιος καπνός ανεβαίνει στριφογυρίζοντας, το μάτι μας άθελά
του τον ακολουθεί με αποτέλεσμα την ηρεμία και τη βελτίωση της διάθεσης».
Ο Όσκαρ Ουάϊλντ το περιέγραφε ως «τον τέλειο τύπο της τέλειας απόλαυσης. Είναι
υπέροχο και δεν σε αφήνει ανικανοποίητο. Τι περισσότερο θα μπορούσε να ζητήσει κανείς»;
Το 1957 εμφανίστηκε η πρώτη μελέτη που συσχέτιζε το κάπνισμα των εγκύων με
προωρότητα και χαμηλό βάρος γέννησης του κυήματος, όπως επίσης και αυξημένο κίνδυνο
αιφνίδιου θανάτου κατά τον πρώτο μήνα ζωής.
Το 1965 οι τηλεοπτικές διαφημίσεις καπνού απαγορεύονται στη Μεγάλη Βρετανία.
Το 1971 η United Airlines γίνεται η πρώτη αεροπορική εταιρία που διαχωρίζει
καπνίζοντες και μη στις πτήσεις της.
Το 1981 η πρώτη μελέτη που αποδεικνύει την αυξημένη πιθανότητα καρκίνου του
πνεύμονα σε παθητικούς καπνιστές -και συγκεκριμένα σε συζύγους καπνιστών- βλέπει το
φως της δημοσιότητας στην Ιαπωνία.
Το 1986 η επίπτωση του παθητικού καπνίσματος στην υγεία περιγράφεται πλέον με
σαφήνεια από πάμπολλες μελέτες και το επόμενο έτος το Αμερικανικό Κογκρέσο
απαγορεύει το κάπνισμα σε όλες τις εσωτερικές πτήσεις κάτω των 2 ωρών.
Δύο χρόνια αργότερα, πολλές μελέτες ρίχνουν φως στην εθιστική δράση της νικοτίνης και
καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η εξάρτηση από τη νικοτίνη είναι τόσο ισχυρή όσο και
αυτή των οπιοειδών και της κοκαΐνης και την κατατάσσουν στην ίδια κατηγορία.
Το 1991 δημοσιεύθηκαν οι πρώτες μελέτες που απεδείκνυαν την επιθετική πολιτική
επέκτασης του καπνίσματος στα παιδιά από την πλευρά των καπνοβιομηχανιών, με τη
διαφημιστική καμπάνια του Joe Camel.
To 1995 πεθαίνει από καρκίνο του πνεύμονος ο David McLean, που διαφήμιζε τσιγάρα
γνωστής μάρκας.4
-5-
3 (14Νο1)
4 (Μαρκάτος)

6. Οι κάτοχοι πριν καπνίζουν εξαγνίζονται. Τα αντικείμενα που αγγίζουν την πίπα όπως το
κοίλο, στέλεχος θυμιατίζονται με θυμίαμα φασκόμηλου. Έπειτα, οι τελετουργοί κρατώντας
το στέλεχος από το δοχείο, ψηλά πάνω από το κεφάλι για να ενωθούν με το μεγάλο Πνεύμα,
με τους αρχαίους και τα πνεύματα τα οποία επιθυμούν να καπνίσουν. Με την ένωση του
κοίλου και του στελέχους η ιερή πίπα γίνεται ένα εργαλείο συγκέντρωσης της πνευματικής
ενέργειας.
Όταν γεμίζεται η πίπα, ο καπνός προσφέρεται στο πάνω, στο κάτω και τις τέσσερις
κατευθύνσεις. Η επιστροφή των πνευματικών φυλάκων των τεσσάρων κατευθύνσεων ζητάτε
από τον τελετουργό. Σε μια από τις παραδόσεις είναι ο αετός ο οποίος προέρχεται από την
ανατολή για καθαρό όραμα και φωτιά. Επιπρόσθετα, το κογιότ το οποίο προέρχεται από τον
νότο προσφέρει ζέστη, ανάπτυξη, εμπιστοσύνη, αγάπη και αθωότητα. Επίσης, η αρκούδα
από την δύση που προσφέρει ενδοσκόπηση, ανανέωση και δύναμη. Τέλος, ο βούβαλος του
βορρά για καθαρμό, εξαγνισμό και σοφία.
Επιπλέον καπνός προσφέρεται στις τέσσερις κατευθύνσεις, που αντιπροσωπεύουν τις
τέσσερις εποχές, τα τέσσερα ζωικά βασίλεια τους τέσσερις αντιπροσώπους του φυτικού
βασιλείου, τις τέσσερις φυλές και αρκετές ποιοτικές αξίες, όπως η αγάπη, η ειρήνη, η χαρά
και η εμπιστοσύνη. Οι πέτρινοι άνθρωποι και οι άνθρωποι των άστρων οι οποίοι είναι
αντιπρόσωποι όλου του κόσμου μπορούν να επιστρέψουν στην ιερή πίπα αν το ζητήσει ο
τελετουργός. Τότε η πίπα γίνεται ένα σύνολο για να προσφερθεί στον δημιουργό της. Οι
σκέψεις και οι προσευχές μας στέλνονται στο Δημιουργό με τον ιερό καπνό ως ορατό σημάδι
όταν ανάβεται η ιερή πίπα. Σε περίπτωση που αυτή η ιερή τελετή πραγματοποιηθεί ομαδικά,
επειδή η ιερή πίπα είναι το κέντρο του κόσμου περνά δεξιόστροφα σε κάθε μέλος
μεταφέροντας το κέντρο μαζί της.
Για να ολοκληρωθεί η ιερή τελετή, η ιερή πίπα ανυψώνεται στον ουρανό και ευχαριστεί
των μεγάλο δημιουργό της για το προνόμιο του καπνίσματος. Κατά την διάρκεια του ιερού
τραγουδιού το κοίλο και το στέλεχος αποχωρίζονται, τυλίγονται χωριστά και τοποθετούνται
στο σάκο της πίπας.
-6-

7. Ο ΚΑΠΝΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Καλλιέργεια, επεξεργασία και οικονομική σημασία του καπνού από
τον προηγούμενο αιώνα έως σήμερα
Ο καπνός παραμένει έως και σήμερα το πρώτο ή δεύτερο εξαγωγικό προϊόν της Ελλάδας,
και γι αυτό η σημασία του είναι αναμφίβολη. Με την ένταξη της Μακεδονίας και της
Θράκης στον εθνικό κορμό η συμβολή των εξαγωγών καπνού στο ισοζύγιο εξωτερικών
συναλλαγών αυξήθηκε. Από τη δεκαετία του ’60, η συμβολή αυτή μειώνεται δραστικά: 3%
την περίοδο 1880–1910, 19% 1910–20,48% 1920–40, 40% 1945–60, 29%1960–70, 8%
1970–80 και 4%1991–95.
Ο καπνός αποτελεί ιδιαίτερα προσοδοφόρα καλλιέργεια γιατί χρησιμοποιεί εδάφη στα
οποία δεν μπορούν να καλλιεργηθούν άλλα προϊόντα, γι αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Αν
και σήμερα έχει μειωθεί δραστικά η καλλιέργεια του καπνού, ασχολούνται ακόμα πολύ
εργαζόμενοι. Συγκεκριμένα, το 1995 απασχολούνταν 70.000 αγρότες –10% συνόλου και
10.000 εργαζόμενοι στην καπνεργασία και στην βιομηχανία καπνού. Βασικά πηγή εσόδων
είναι η φορολόγηση των προϊόντων καπνού, διότι αποτελεί το 10% των έμμεσων φόρων και
το 5,7% των κρατικών εσόδων.
Επίσης τα δίκτυα επιχειρήσεων και οι βιομηχανικές συγκεντρώσεις που δημιουργήθηκαν
«αυτόματα» από τον καπνό βοήθησαν στην ανάπτυξη. Δυστυχώς σε κάποια χρονική στιγμή
διαλύθηκαν. Επιπρόσθετα, σήμερα σημεία αιχμής του δόρατος πολιτικής τόσο της Ελλάδας
όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούνται από την δημιουργία των βιομηχανικών
συγκεντρώσεων και των δικτύων επιχειρήσεων.
-7-

8. Οι βιομηχανικές συγκεντρώσεις και τα δίκτυα επιχειρήσεων ήταν τα «καπνοχώρια» και οι
«καπνουπόλεις». Στα «καπνοχώρια» ο καπνός είναι ειδικευμένος το οποίο δημιούργησε
πλεονεκτήματα στην ανάπτυξη της παραγωγής. Όσο για της «καπνουπόλεις», τα
καπνομάγαζα στήριζαν την οικονομία τόσο διότι ένα μέρος του οικονομικά ενεργού
πληθυσμού απασχολούνταν σε αυτά, όσο και επειδή ήταν συνδεδεμένα με άλλες οικονομικές
δραστηριότητες.
Ανατολικός Καπνός
Το ποσοστό της γεωργικής γης που καλλιεργείτο με καπνό αυξήθηκε σημαντικά την
περίοδο 1890-1920, διότι οι καπνέμποροι από την Σμύρνη, την Σαμσούντα και την
Κωνσταντινούπολη προσήλθαν μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ο αριθμός των
καπνοπαραγωγών αφού έμεινε σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα από τη απελευθέρωση των
«Νέων Χωρών» την δεκαετία του ’70(160.000), μειώθηκε στους 110.000 μέχρι την δεκαετία
του ’80 για να πέσει στους 70.000 το 1995.
Η παραγωγή του ανατολικού καπνού γίνεται σε πού αντίξοες κλιματικές και εδαφικές
συνθήκες, όπως σε εδάφη χαμηλής παραγωγικότητας ή ακόμη σε κλιμένα εδάφη, το οποίο
είναι ένα καθοριστικό γεγονός για μια χώρα σαν την Ελλάδα, διότι ένα μεγάλο τμήμα της
είναι ορεινό ή ημιορεινό.5 5
-8-
5
ΠΑΠ15

9. Βιβλιογραφία
(n.d.).ΑνάκτησηΝοέμβριος30, 2014, από http://www.pame.gr/diafora/kosmos/kapnisma-
istoria.html
Cleve,J.(n.d.).ΑνάκτησηΝοέμβριος23, 2014, από http://www.e-
zine.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=198
ΑΒΕΣ,Π. (2015, Ιανουάριος5). Ανάκτησηαπό
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/11/16111997.pdf.
Δεμέτης,Χ. (n.d.).ΑνάκτησηΝοέμβριος23,2014, από
http://news247.gr/eidiseis/afieromata/h_istoria_toy_kapnismatos.2672090.html
Μαρκάτος,Μ.(n.d.).ΑνάκτησηΝοέμβριος30,2014, από
http://iatros4u.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1913:2014-07-28-20-44-
31&catid=13:arthra&Itemid=87