Η γεοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού, πράξη βαρβαρότητας και φανατισμού, καθορίζει και τις νεότερες γενιές, όχι μόνον των Ποντίων και των απογόνων τους, αλλά όλη την ανθρωπότητα. Επιβάλλεται η αναγνώρισή της ως ιστορικού γεγονότος.

1. ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ
Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου αναφέρεταισε
σφαγές και εκτοπισμούς εναντίον Ελληνικών πληθυσμών
στην περιοχή του Πόντου που πραγματοποιήθηκαν από το
κίνημα των Νεότουρκων κατά την περίοδο 1914-1923. Οι
μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η εκτόπιση, η
εξάντληση από έκθεση σε κακουχίες, τα βασανιστήρια, η
πείνα και η δίψα, οι πορείες θανάτου στην έρημο και
συχνότατα οι εν ψυχρώ δολοφονίες ή εκτελέσεις. Ο
αριθμός των θυμάτων έχει πολύπλευρα αναδειχτεί και
αναγνωριστεί σε πάνω από 300.000, ενώ το Κεντρικό
Συμβούλιο Ποντίων στη Μαύρη Βίβλο του κάνει αναφορά
σε 353.000 θύματα, αριθμός που υιοθετείται και από
πλείστες ξένες πηγές, ενώ μεμονωμένες πηγές υπολογίζουν
τα θύματα σε περίπου 100-150 χιλιάδες άτομα. Οι
επιζώντες κατέφυγαν στον Άνω Πόντο (στην ΕΣΣΔ) και
μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, στην Ελλάδα.
Η διεθνής βιβλιογραφία και τα κρατικά αρχεία πολλών
χωρών εμπεριέχουν πλήθος μαρτυριών για τη γενοκτονία
που διαπράχθηκε κατά των Ποντίων κατοίκων της
οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η γενοκτονία
πραγματοποιήθηκε παράλληλα με γενοκτονίες εις βάρος
και άλλων πληθυσμών, δηλαδή των Αρμενίων και των
Ασσυρίων, με αποτέλεσμα ορισμένοι ερευνητές να
θεωρήσουν τις επιμέρους διώξεις ως τμήματα μιας ενιαίας
γενοκτονικής πολιτικής εις βάρος των Ελλήνων ή γενικότερα
των Χριστιανών της Μικράς Ασίας.

2. Κατόπιν εισήγησης του τότε Πρωθυπουργού Ανδρέα
Παπανδρέου, η Βουλή των Ελλήνων αναγνώρισε τη
γενοκτονία το 1994 και ψήφισε την ανακήρυξη της 19ης
Μαΐου ως «Ημέρας Μνήμης για τη Γενοκτονία των
Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο». Το 1998 η Βουλή
ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 14ης Σεπτεμβρίου ως
«ημέρα εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της
Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος». Πέρα από το
ελληνικό κράτος ο διωγμός των Ποντίων αναγνωρίζεται
επισήμως ως γενοκτονία από την Κύπρο, την Αρμενία,
την Σουηδία, ορισμένες ομοσπονδιακές δημοκρατίες
της Ρωσίας, εννέα πολιτείες
των ΗΠΑ (Φλόριντα, Τζώρτζια, Μασαχουσέτη, Νιου Τζέρσεϊ, Νέα
Υόρκη, Πενσυλβάνια, Νότια Καρολίνα, Ρόουντ Άιλαντ και από τις
11/9/2019 Καλιφόρνια), ενώ υπάρχει σαφής αναφορά -
οιονεί αναγνώριση- σε γενοκτονία Ελλήνων και από την
πολιτεία της ), τη βουλή της αυστραλιανών πολιτειών
της Νότιας Αυστραλίας και της Νέας Νότιας Ουαλίας,
την Αυστρία (ακολουθούμενη λίγες ημέρες αργότερα από
το Δήμο της Βιέννης) και την Ολλανδία. Στο Καναδά οι
πόλεις Οττάβα και Τορόντο έχουν αναγνωρίσει την 19η
Μαΐου ως ημέρα μνήμης της Ποντιακής γενοκτονίας.
Η Ποντιακή γενοκτονία έχει οριστεί και αναγνωριστεί από
τη Διεθνή Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών (IAGS), ενώ έχει τύχει
αναγνώρισης και από αρκετές διεθνείς οργανώσεις και
φορείς, όπως οι Ευρωπαίοι Δημοκράτες Φοιτητές. Τέλος
ψηφίσματα της Γερουσίας των ΗΠΑ κάνουν αναφορά σε
γενοκτονία κατά Ελλήνων

3. Η διαδικασία εξόντωσης των ελληνικών πληθυσμών του
Πόντου διακρίνεται ιστορικά σε τρεις συνεχόμενες φάσεις:
από την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ως την
κατάληψη της Τραπεζούντας από τον ρωσικό στρατό
(1914-1916), η δεύτερη τελειώνει με το τέλος του Α'
Παγκοσμίου Πολέμου (1916-1918) και η τελευταία
ολοκληρώνεται με την εφαρμογή του Συμφώνου για την
ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας
Το υπόβαθρο
Ο Ποντιακός ελληνισμός είχε πετύχει, από τα μέσα του
19ου αιώνα -πιο συγκεκριμένα μετά την έκδοση από τις
Οθωμανικές αρχές του μεταρρυθμιστικού χάρτη (Hatt-i
Humayun, 1856) έως και την περίοδο της γενοκτονίας-
σημαντική εμπορική ανάπτυξη, οικονομική, πνευματική,
κοινωνική άνοδο και πληθυσμιακή αύξηση, που
συνοδεύτηκε από ίδρυση πάμπολλων ιδρυμάτων (Ιερών
Ναών, εκπαιδευτηρίων, συλλόγων κλπ). Παράλληλα, από
τις αρχές του 20ου αιώνα είχε ενταθεί η κρίση θεσμών της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με αποτέλεσμα μία
συνεχιζόμενη παρακμή. Για την τελευταία, η πλειονότητα
των Τούρκων υπηκόων της Αυτοκρατορίας θεωρούσε
υπεύθυνους τους χριστιανικούς πληθυσμούς. Όλη αυτή η
φθίνουσα πορεία της άλλοτε πανίσχυρης Σουλτανικής
Ηγεμονίας οδήγησε στην έκρηξη του κινήματος των
Νεοτούρκων (1908), το οποίο οργανώθηκε από την

4. πολιτική οργάνωση 'Ένωση και Πρόοδος" (Ittihat ve Terakki
Cemiyeti) που είχε υιοθετήσει φιλελεύθερες - δημοκρατικές
αρχές, όπως και προβεί σε εξαγγελίες για ισονομία και
δικαιοσύνη. Ωστόσο πολύ γρήγορα οι προσδοκίες των
μειονοτήτων για βελτίωση της θέσης τους διαψεύστηκαν,
αφού ένα μόλις χρόνο μετά την επικράτηση των
Νεοτούρκων (1909), ο Καταστατικός Χάρτης του 1876
καταργήθηκε και οι Νεότουρκοι στράφηκαν, πλέον, προς
τον εθνικισμό ή και σοβινισμό. Τα εδάφη του Οθωμανικού
κράτους είχαν, εν τω μεταξύ και έως το 1912, μειωθεί σε
ποσοστό 40% και ο πληθυσμός της κατά 20%. Το 1913, με
τη λήξη των βαλκανικών πολέμων οι Οθωμανοί έχουν
ουσιαστικά εκδιωχθεί από την Ευρώπη και έχουν απολέσει
το σύνολο σχεδόν των Αραβικών επαρχιών τους. Αυτό
που τους απέμενε ήταν να λάβουν "προληπτικά μέτρα" για
την επιβίωση του κράτους τους, κάτι που αποφάσισαν να
υλοποιήσουν εκδιώκοντας, αρχικά, και αφανίζοντας, εν-
συνεχεία, με απροκάλυπτο τρόπο, τους μειονοτικούς
πληθυσμούς ολόκληρης της Μικράς Ασίας (τους
χριστιανούς ελληνικής καταγωγής του Πόντου, της Ιωνίας
και της Καππαδοκίας, Αρμένιους και Ασσυροχαλδαίους).
Την πρόταση αυτή, για τη βίαιη απομάκρυνση των
Ποντίων από τις πατρογονικές τους εστίες προς τα
ενδότερα της Ανατολίας (προς νότο) εισηγήθηκε προς τις
Οθωμανικές αρχές ο στρατιωτικός σύμβουλος της
αυτοκρατορίας, Γερμανός αντιστράτηγος Liman Von Sanders.
Α' και Β' φάση

5. Το κύμα μαζικών διώξεων ξεκίνησε στον Πόντο με την
μορφή εκτοπίσεων το 1915. Η τουρκική ήττα κατά τον
ρωσσο-τουρκικό πόλεμο στην περιοχή, στο Σαρικαμίς
στην βόρεια περιοχή της Μικράς Ασίας το 1915,
αποδόθηκε στους Έλληνες που υπηρετούσαν στον
οθωμανικό στρατό. Ως συνέπεια αυτού, όλοι οι
στρατολογημένοι Πόντιοι εξαναγκάστηκαν σε
στρατολόγηση στα τάγματα εργασίας[33]. Έτσι δεν
άργησαν να εκδηλώνονται κύματα λιποταξίας, με τον
κόσμο να καταφεύγει στα βουνά. Μάλιστα στην
επαρχία Κερασούντας, για αυτό τον λόγο, κάηκαν 88 χωριά
ολοσχερώς μέσα σε τρεις μήνες. Οι Έλληνες της επαρχίας,
περίπου 30.000, αναγκάστηκαν να διανύσουν, πεζοί,
πορεία προς την Άγκυρα κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Αναπόφευκτα το ένα τέταρτο αυτών πέθαναν καθ' οδόν .
Οι εκτοπίσεις συνεχίζονταν ακατάπαυστα και κατά την
εποχή που τα ρωσικά στρατεύματα εισήλθαν στην
Τραπεζούντα στις αρχές του 1916. Ιδιαίτερα με το
πρόσχημα ότι οι Πόντιοι υποστήριζαν τις κινήσεις των
Ρώσων μεγάλος αριθμός κατοίκων από τις περιοχές
της Σινώπης και της Κερασούντας εκτοπίστηκαν στην
ενδοχώρα της Μικράς Ασίας. Σημειώθηκαν επίσης και
εξαναγκαστικοί εξισλαμισμοί γυναικών.

6. Πόντιοι αντάρτες.
Οι διώξεις προκάλεσαν τη δημιουργία θυλάκων
αντίστασης από τους Πόντιους. Τελικά οι διώξεις
εντάθηκαν με την έκδοση διατάγματος, τον Δεκέμβριο του
1916, που προέβλεπε την εξορία όλων των ανδρών από 18
ως 40 ετών και τη μεταφορά των γυναικόπαιδων στο
εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Η εφαρμογή αυτού του
μέτρου ξεκίνησε από την Άνω Αμισό και στην Μπάφρα. Στην
επαρχία Αμάσειας 72.375 Έλληνες, από τους συνολικά
136,768, εκτοπίστηκαν, από τους οποίους το 70% πέθανε
από τις κακουχίες. Πολλοί Πόντιοι θέλησαν να
αντισταθούν οργανώνοντας, στις ορεινές εκτάσεις του
Πόντου, αντάρτικα εναντίον του τακτικού στρατού, όπως
στη Σάντα.[33]
Στον Άγιο Γεώργιο Πατλάμ της Κερασούντας είχαν
συγκεντρωθεί 3.000 Έλληνες, οι οποίοι έγκλειστοι και σε
συνθήκες ασιτίας από τις οθωμανικές αρχές, βρήκαν αργό
θάνατο. Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου
εξορίστηκαν συνολικά 235.000 Πόντιοι, ενώ 80.000
μετανάστευσαν στη Ρωσία. Ταυτόχρονα όμως, λιγότερο
έντονες ήταν οι διώξεις που υπέστησαν, τότε, οι Έλληνες
του ανατολικού Πόντου, στην περιοχή της Τραπεζούντας,
κυρίως λόγω της ικανότητας του
μητροπολίτη Χρύσανθου να συνδιαλλάσσεται με τις τοπικές
αρχές, αλλά και από το γεγονός ότι από τον Απρίλιο του
1916 η περιοχή καταλήφθηκε από τον ρωσικό
στρατό. Ωστόσο, μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων
και την ανατροπή του τσάρου, υπογράφηκε η συνθήκη

7. Μπρεστ - Λιτόφσκ, βάσει της οποίας οι σοβιετικοί τερμάτιζαν
την εμπλοκή τους στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο,
συνομολογούσαν ειρήνη με τις Κεντρικές Δυνάμεις και
αποχωρούσαν από τα προηγουμένως καταληφθέντα
εδάφη του Ανατολικού Πόντου. Η αποχώρηση, που
ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1918 και ολοκληρώθηκε το
Φεβρουάριο, οδήγησε σε έξαρση των βιαιοπραγιών από
Τούρκους άτακτους (τσέτες) σε βάρος των απροστάτευτων
τώρα, χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής.
Ταυτόχρονα οι σοβιετικοί εγκατέλειψαν τον εξοπλισμό και
τα πολεμοφόδιά τους, τα οποία περιήλθαν στα χέρια των
ατάκτων Οθωμανών. Από το 1914 έως το 1918,
περισσότεροι από 230.000 Πόντιοι έχασαν, έτσι, τη ζωή
τους.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του επισκόπου Τραπεζούντας, ο
αριθμός των θυμάτων αυτών των πολιτικών ανήλθε, για
εκείνο το διάστημα, σε 100.000 περίπου. Δεν έπαψαν και οι
διαμαρτυρίες από Αυστριακούς και Αμερικανούς
διπλωμάτες κατά της οθωμανικής κυβέρνησης. Μετά
την Ανακωχή του Μούδρου (30 Οκτωβρίου 1918), εκδόθηκε
σουλτανικό διάταγμα που χορηγούσε αμνηστία στους
Πόντιους αντάρτες, οι οποίοι κλήθηκαν να παραδώσουν
τα όπλα τους και να επιστρέψουν στις εστίες τους. Όμως,
παρά την εξαγγελία, οι περισσότεροι από αυτούς που
αφοπλίστηκαν, είτε δολοφονήθηκαν είτε φυλακίστηκαν.
Γ' φάση

8. Ύστερα από την συνθηκολόγηση της Ρωσίας και την
απόσυρση του ρωσικού στρατού από την περιοχή,
εντάθηκαν οι διώξεις στην περιοχή. Με την άφιξη του
Κεμάλ Ατατούρκ, τον Μάιο του 1919, στην περιοχή και την
έξαρση του κινήματός του εντάθηκε η δράση ατάκτων
ομάδων (τσετών) κατά των χριστιανικών πληθυσμών.
O Τοπάλ Οσμάν.
Στις 29 Μαϊου ο Κεμάλ ανέθεσε στον τσέτη Τοπάλ Οσμάν την
επιχείρηση για τη διενέργεια μαζικών επιχειρήσεων κατά
του τοπικού πληθυσμού. Σε αυτό το πλαίσιο,
πραγματοποιήθηκαν οι σφαγές και οι εκτοπίσεις των
Ελλήνων στη Σαμψούντα και σε 394 χωριά της περιοχής,
κατοικημένα από ελληνικούς πληθυσμούς. Σχετικές
αναφορές έχουν καταγραφεί από το ελληνικό Υπουργείο
Εξωτερικών, καθώς και από τον Αμερικανό πρέσβη Χένρυ
Μοργκεντάου.
Μεταξύ Φεβρουαρίου και Αυγούστου 1920
πραγματοποιήθηκε η πυρπόληση της Μπάφρας και η

9. μαζική εξόντωση των 6.000 Ελλήνων που είχαν σπεύσει να
βρουν προστασία στις εκκλησίες της περιοχής. Συνολικά
από τους 25.000 Έλληνες που ζούσαν στις περιοχές της
Μπάφρας και του Ααζάμ, το 90% δολοφονήθηκε, ενώ από
τους υπόλοιπους, οι περισσότεροι εκτοπίστηκαν στο
εσωτερικό της Μικράς Ασίας.
Οι προύχοντες και οι προσωπικότητες του πνεύματος,
συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο από τα
αποκαλούμενα "Δικαστήρια της Ανεξαρτησίας" στην Αμάσεια,
κατά τον Σεπτέμβριο του 1921. Παράλληλα, σημειώνονταν
και εξαναγκαστικές αποσπάσεις νεαρών κοριτσιών και
αγοριών από τις οικογένειές του, τα οποία δίνονταν για τα
χαρέμια των εύπορων Τούρκων.
Πλήθος θυμάτων
Το ζήτημα του πλήθους των θυμάτων των διωγμών κατά τη δεκαετία
που διήρκεσε ως και τη Μικρασιατική Καταστροφή απασχολεί
μελετητές και ακτιβιστές που επιζητούν την αναγνώρισή των
γεγονότων ως γενοκτονίας και συναρτάται με το ερώτημα του
πλήθους των Ελλήνων που ζούσαν στη Μικρά Ασία την περίοδο
έναρξης του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Στην περίπτωση του Πόντου, ο
μελετητής και πρόσφυγας ο ίδιος Γεώργιος Βαλαβάνης καθιέρωσε το
1925 τον αριθμό των 353 χιλιάδων θυμάτων, τον οποίο εν συνεχεία
αναπαρήγαγαν οι ακτιβιστές της ποντιακής γενοκτονίας με
αποτέλεσμα να γίνει επίσημα αποδεκτός και να επαναλαμβάνεται σε
όλες τις σχετικές τελετές μνήμης. Ο πολιτικός επιστήμονας Ρούντολφ
Ράμμελ εκτιμά ότι στοίχισε τη ζωή περίπου 326.000-
382.000 Ελλήνων. Τον αριθμό των 350.000 νεκρών στον Πόντο κατά
την περίοδο της Αρμενικής γενοκτονίας, 1915-1923, επαναλαμβάνουν
οι μελετητἐς γενοκτονιών Σάμιουελ Τότεν και Πωλ Μπάρτροπ. Όπως

10. απέδειξε, ωστόσο, ο δημοσιογράφος Τάσος Κωστόπουλος, ο αριθμός
αυτός του Βαλαβάνη προέκυψε με την αυθαίρετη πρόσθεση 50.000
στον αριθμό των 303.238 εκτοπισθέντων που ανέφερε ένα φυλλάδιο
του 1922, οι οποίο παρουσιάζονταν όχι ως εκτοπισμένοι αλλά ως
εξολοθρευθέντες. Ο Κωστόπουλος υπολογίζει σε περίπου 100-
150.000 τους εξολοθρευθέντες την περίοδο 1912-1924 στον Πόντο.
Διεθνής αναγνώριση
Στις 24 Φεβρουαρίου 1994 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα
την ανακήρυξη της 19ης Μαϊου ως «Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία
των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο», ημέρα που ο Μουσταφά
Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα. Επίσης, στο 1998 η Βουλή
ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη «της 14ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας
εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από
το Τουρκικό Κράτος».
Τον Δεκέμβριο 2007 η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών
(International Association of Genocide Scholars ή IAGS) αναγνώρισε
επίσημα τη γενοκτονία των Ελλήνων, μαζί με την γενοκτονία των
Ασσυρίων, και εξέδωσε το εξής ψήφισμα:
«ΕΚΤΙΜΩΝΤΑΣ ότι η άρνηση μιας γενοκτονίας αναγνωρίζεται
παγκοίνως ως το έσχατο στάδιο γενοκτονίας, που εξασφαλίζει την
ατιμωρησία για τους δράστες της γενοκτονίας, και ευαπόδεικτα
προετοιμάζει το έδαφος για τις μελλοντικές γενοκτονίες,
ΕΚΤΙΜΩΝΤΑΣ ότι η Οθωμανική γενοκτονία εναντίον των μειονοτικών
πληθυσμών κατά τη διάρκεια και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο,
παρουσιάζεται συνήθως ως γενοκτονία εναντίον μόνο των Αρμενίων,
με λίγη αναγνώριση των ποιοτικά παρόμοιων γενοκτονιών, εναντίον
άλλων χριστιανικών μειονοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,
ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΤΑΙ ότι είναι πεποίθηση της Διεθνούς Ένωσης των
Μελετητών Γενοκτονιών, ότι η Οθωμανική εκστρατεία εναντίον των
χριστιανικών μειονοτήτων της αυτοκρατορίας, μεταξύ των έτων
1914 και 1923, συνιστούν γενοκτονία εναντίον των Αρμενίων,

11. Ασσυρίων, Ποντίων και των Έλλήνων της Ανατολίας.
ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΤΑΙ η Ένωση να ζητήσει από την κυβέρνηση της
Τουρκίας να αναγνωρίσει τις γενοκτονίες εναντίον αυτών των
πληθυσμών, να ζητήσει επίσημα συγγνώμη, και να λάβει τα
κατάλληλα και σημαντικά μέτρα προς την αποκατάσταση (μη
επανάληψη).»
Αναμνηστική πλάκα της Ποντιακής Αδελφότητας Νοτίου
Αυστραλίας για τους εξολοθρευθέντες Ποντίους
στην Αδελαΐδα της Αυστραλίας.
Η γενοκτονία των Ποντίων είναι αναγνωρισμένη ως τέτοια επισήμως
από τέσσερα κράτη, την Ελλάδα με νόμο του 1994 (N. 2193/1994),
τη Σουηδία με υπερψήφιση στο Σουηδικό κοινοβούλιο στις 11
Μαρτίου 2010, την Αρμενία τον Μάρτιο του 2015, μαζί με
τη γενοκτονία των Ασσυρίων και την Ολλανδία, μαζί με τη γενοκτονία
των Αρμενίων και Ασσυρίων, στις 9 Απριλίου 2015.
Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει ότι υπήρξε γενοκτονία και αποδίδει τους
θανάτους σε απώλειες πολέμου, σε λοιμό και σε ασθένειες και δεν
παραδέχεται ότι υπήρξε γενοκτονία. Οι περισσότεροι σύγχρονοι
Τούρκοι βρίσκονται σε μερική ή πλήρη άγνοια σχετικά με αυτά τα
γεγονότα. Ωστόσο Τούρκοι ιστορικοί έχουν δημοσίως χαρακτηρίσει
τα γεγονότα ως γενοκτονία.

12. ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ