1. Անանիա Շիրակացի
Եզնիկ Կողբացի
Դավիթ Անհաղթ

2. Անանիա Շիրակացի
Անանիա Շիրակացի (ծն. և մահվան թթ. անհայտ), 7-
րդ դարի հայ գիտնականֈ Առաջինը կայուն
հիմքերի վրա դրեց ճշգրիտ
գիտությունների ուսումնասիրությունը
Հայաստանումֈ
• Գիտական գործունեության ոլորտը
Մեծ է Անանիա Շիրակացու գիտական
գործունեության ոլորտըֈ Զբաղվել
է աստղագիտությամբ, աշխարհագրությամբ, մաթ
եմատիկայով, տոմարագիտությամբֈ
Նա երկրակենտրոն համակարգի կողմնակից էր և
ըստ այդմ էլ բացատրում էր տարվա եղանակների,
գիշերվա ու ցերեկվա առաջացումըֈ Որոշ
համեմատությունների ու դատողությունների
միջոցով եզրակացնում էր, որ Արեգակը մեծ է
թե՛ Լուսնից, թե՛ Երկրից և գտնվում է շատ մեծ
հեռավորության վրաֈ

3. Եզնիկ Կողբացի
• Եզնիկ Կողբացի (մոտ 380 – 450), հայ
փիլիսոփա, թարգմանիչ,
հասարակական–եկեղացական
գործիչֈ Մեսրոպ
Մաշտոցի աշակերտներիցֈ
Մասնակցել է Աստվածաշունչի և այլ
երկերի թարգմանությանըֈ Եզնիկի
մասին հիշատակում
են Կորյունը, Եղիշեն, Մովսես
Խորենացինֈ Եզնիկ Կողբացու
աշխատություններից պահպանվել
են «Եղծ աղանդոց»–ը՝ հայ
փիլիսոփայության կարևոր
սկզբնաղբյուրներից մեկը (հայտնի է
նաև «Վասն Աստուծոյ» անվամբ)։

4. • Եզնիկ Կողբացին հայ փիլիսոփայության մեջ զարկ է տվել պատրիստիկական–
ջատագովական ուղղությանըֈ Հիմնականում հետաքրքրվել է գոյաբանական
հարցերով, մշակել մոնիստական փիլիսոփայական, աստվածաբանական ուսմունքֈ
Ըստ նրա, միակ և իրական սուբստանցը Աստվածն է՝ մշտնջենական, ոչնչով
չպայմանավորված, բայց ամեն ինչի պատճառ հանդիսացող էակըֈ Այս դիրքերից նա
սուր պայքար է մղել քրիստոնեական գաղափարախոսությունը հակադրող
փիլիսոփայական և կրոնա–աղանդավորական ուսմունքների դեմ, հերքել է
հեթանոսական աշխարհայացքը, անտիկ փիլիսոփաների ուսմունքները և
հատկապես պարսից զրվանականությունըֈ Աղանդների հերքման և քրիստոնեության
փիլիսոփայական հիմնավորման առնչությամբ Եզնիկ Կողբացին արտահայտվում է
նաև անտիկ փիլիսոփայական ուսմունքների՝ հունական պոլիթեիզմի,
ստորկյան պանթեիզմի, էպիկուրյան աթեիզմի դեմ, քննադատում զգայական
աշխարհի առաջացման մասին Պլատոնի ուսմունքըֈ
Ռացիոնալիզմի դիրքերից նա ժխտում
է սնահավատությունը,ճակատագրապաշտությունը, աստղագուշակությունը,
հեթանոսությունից հավատալիքներըֈ Ըստ նրա աշխարհը ճանաչվում է զգայության
ու բանականության միջոցովֈ Զգայությամբ մարդն ընկալում է նյութական աշխարհը,
բանականությամբ սահմանում է այն և որոշում իր գործողությունները,
վարվելակերպըֈ Հետևաբար, բանականությունը, զգայության համեմատությամբ
ճանաչողության բարձր ձև էֈ Սակայն, զգայությունից և բանականությունից բացի,
մարդուն հատուկ է նաև բնազդըֈ Մտածելու ունակությունը կորցնելու դեպքում
մարդը բացառապես գործում է բնազդովֈ Եզնիկ Կողբացին պաշտպանել է չորս
տարրի ուսմունքը. ըստ նրա, բնությունը կազմված է աստծու ստեղծած չորս
տարրերից՝ կրակից, օդից, ջրից և հողիցֈ Գիտության պատմության համար կարևոր
նշանակություն ունեն Եզնիկ Կողբացու արտահայտած մտքերը բնագիտության
(ֆիզիկայի, բժշկության և կենսաբանության) մասինֈ

5. Դավիթ Անհաղթ
• Դավիթ Անհաղթ (ծն. և մահ. թթ. անհայտ),
V–VI դարերի հայ փիլիսոփա,
նեոպլատոնականության հետևորդֈ Հին
հայկական փիլիսոփայության
աշխարհիկ ուղղության հիմնադիր,
հունաբան դպրոցի գլխավոր
գործիչներիցֈ

6. • Ստեղծագործությունը
Տեքստերի համեմատական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Դավիթ Անհաղթը
իր աշխատությունները սկզբում գրել է հունարեն Լեզվովֈ ] Դավիթ Անհաղթը
նպաստել է հայ փիլիսոփայության կազմավորմանը, վճռական դեր խաղացել
փիլիսոփայության ճշգրիտ տերմինաբանության և գիտակարգերի մշակման
բնագավառումֈ Դավիթ Անհաղթին վերագրվող բազմաթիվ երկերից անկասկած
նրան է պատկանում չորս աշխատություն՝ «Սահմանք իմաստասիրութեան»,
«Վերլուծութիւն Ներածութեանն Պորփիւրի», «Մեկնութիւն Ստորոգութեանցն
Արիստոտէլի» և «Մեկնութիւն ի Վերլուծականն Արիստոտէլի», ընդ որում,
առաջին երեքը պահպանվել են նաև հունարենֈ
Որպես նորպլատոնական, Դավիթ Անհաղթը իդեալիստական հիմքի վրա
զուգակցել է Պլատոնի, Արիստոտելի և Պյութագորասի ուսմունքներըֈ Աստված,
ըստ Դավիթ Անհաղթի, բոլոր լինելիության տիեզերաբանական ապացույցման
սկբունքը, համարելով, որ միայն բնությունը ճանաչելով է հնարավոր ճանաչել
արարչինֈ Դավիթ Անհաղթի իմացության տեսությունը մոտ է Արիստոտելի
իմացաբանությանը և ընդունել է նրա որոշ մատերիալիստակամ գծերֈ Աշխարհը
Դավիթ Անհաղթի կարծիքով լիովին ճանաչելի էֈ Մարդու հինգ զգայարանները և
բանականությունը հնարավորություն են տալիս զննելու և ճանաչելու ողջ
բնությունըֈ
• Արիստոտելի, Պլատոնի, Փիլոն Ալեքսանդրացու և անտիկ այլ մտածողների
երկերի թարգմանություններով հանդերձ Դավիթ Անհաղթի ժառանգությունը
որոշիչ դեր խաղաց միջնադարյան հայ փիլիսոփայության կազմավորման
գործումֈ Դավիթ Անհաղթի երկերը ազդեցություն են ունեցել միջնադարյան հայ
փիլիսոփայության զարգացման վրա, շուրջ մեկ հազարամյակ եղել բազմաթիվ
մեկնողական աշխատությունների առարկա և անտիկ դասական
փիլիսոփայական երկերի հետ մտել միջնադարյան Հայաստանի բարձրագույն
դպրոցների ծրագրերի մեջֈ XVIII դ. նրա երկերը թարգմանվել են վրացերեն և
շոշափելի դեր խաղացել նաև վրացական փիլիսոփայության մտքի զարգացման
գործումֈ