1. Ngày xuân nói chuyện “Mưa xuân” trong thơ Nguyễn Bính
(VOV) - Nói đến mùa xuân, đến tết cổ truyền của dân tộc, thì không thể không nhắc đến mưa xuân. Có ai trong
chúng ta, dù xa quê hương đã lâu, không quên được cái tiết của ngày ấy.
Cả đất trời ong óng, biêng biếc, được bao trùm trong một làn sương khói lững lờ, e ấp quấn quít nơi vòm cây,
mái phố. Và ta nghe ở đâu đó, trong xa thẳm, trong mỗi thân cây, gốc rạ, trong cảnh vật quen thuộc, từng
tiếng động rất khẽ. Rất khẽ. Phải mùa xuân đang về hay tiếng cựa mình của đất đai sau một mùa đông giá rét,
tiếng động của chồi non đầu tiên nhú trên cây?. Trùm lên tất cả bức tranh yên ấm ấy là một làn mưa bụi
mỏng li ti. Giăng giăng khắp ao chuôm, đồng, bãi. Mưa không đủ làm ướt áo, ướt đầu.
Năm mươi năm trước, trong một ngày sương khói như vậy, thi sĩ “chân quê” Nguyễn Bính đã ghi lại một
cách tuyệt với cảnh sắc ấy trong bài “Mưa xuân” của mình. Trong toàn bài hình ảnh mưa xuân được nhắc đến
5 lần, và trong cái thanh bình yên ả của một làng quê cổ miền Bắc, mưa xuân hiện ra như một nhân vật có
tâm hồn, từng lúc buồn vui, đồng cảm với người thôn nữ lần đầu yêu.
Khổ đầu của bài thơ mở ra như cánh màn nhung từ từ kéo lên, kể về câu chuyện mộc mạc nơi làng quê:
Em là con gái trong khung cửi
Dệt lụa quanh năm với mẹ già.
Lòng trẻ còn như vuông lụa trắng
Mẹ già chưa bán chợ làng xa.
Phải nói rằng, những câu thơ Nguyễn Bính thật “tầm vóc” (chữ của nhà văn Tô Hoài). Ta có cảm giác như
đang ngồi trước sân khấu. Cảnh êm đềm của hai mẹ con đang ngồi bên nhau, âu yếm đùm bọc trong thế giới
riêng. Đêm đêm, những ngón tay xinh xắn của cô thôn nữ lướt trên khung cửi và cô ngồi trong ánh mắt dịu
dàng, che chở, đùm bọc của bà mẹ. Mặc ngoài kia ong bướm đi về. Lòng trẻ còn trong trắng, thơm ngát.
Thế nhưng cái thế giới riêng nhỏ bé ấy, thâm nghiêm và kín cổng cao tường đó, một hôm bị xao động. Cái
ngày có biến động được đánh dấu bằng sự hiện diện của mưa xuân.
Bữa ấy, mưa xuân phơi phới bay,
Hoa xoan lớp lớp rụng rơi đầy.
Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ,
Mẹ bảo: “Thôn Đoài hát tối nay”.
Mưa xuân xuất hiện lần đầu trong bài thơ và cũng là mưa đầu xuân nên… “phơi phới bay”. Như tâm hồn của
ai vậy. Tô điểm cho không khí rạo rực của những ngày đầu Xuân không phải là hoa đào tươi thắm, không
phải là lay ơn sang trọng mà chỉ là hoa xoan. Hoa xoan khiêm tốn giản dị, không cầu kỳ phô trương sắc đẹp,
biểu tượng của nông thôn Việt Nam. Hoa xoan và đom đóm tháng 3, có ai quên được?
Giữa cái khung cảnh nên thơ ấy, ngoài mưa xuân phơi phới, đất trời tươi tắn, trên làng dưới xóm rộn rã tết,
những sắc hoa xoan tím rải rác, thì người mẹ bảo: “Thôn Đoài hát tối nay”. Lòng nào mà ngồi cho yên được.
Nên cô bé của chúng ta bỗng:
Lòng thấy giăng tơ một mối tình
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
Mẹ có cấm thì… mặc. Em đâu có lỗi. Những ngón tay búp măng, xinh xắn, mảnh dẻ của cô bé hơi run rẩy
trên khung cửi cùng với trái tim nhỏ thầm đập hồi hộp sau làn áo mỏng.

2. Hình như hai má em bừng đỏ
Có lẽ là em nghĩ tới anh…
Không, chưa có gì!… mới chỉ là “hình như” thôi.
Sau cái cảnh mưa bụi bay, hoa xoan rụng đầy đất, hội chèo đi qua ngõ, và khi nhân tố “anh” xuất hiện thì cô
bé không còn tĩnh tâm được nữa. Chuyện tình tiếp tục:
Bốn bên hàng xóm đã lên đèn
Em ngửa bàn tay trước mái hiên,
Mưa chấm tay em từng chấm lạnh,
Thế nào anh ấy chẳng sang xem
Nguyễn Bính đã tạc qua từng ấy thời gian hình ảnh cô thôn nữ ngửa tay, hứng từng hạt mưa bụi, dưới làn áo
mỏng, trái tim run rẩy. Em đâu cầu xin số phận:
Em xin phép mẹ, vội vàng đi
Mẹ bảo xem về kể mẹ nghe,
Mưa bụi nên em không ướt áo,
Thôn Đoài cách có một thôi đê.
Em ra đi vào đám hội. Hơi vội. Lòng tràn đầy hy vọng, vì… “thế nào anh ấy chẳng sang xem”. Mẹ già không
nghi ngờ “vuông lụa trắng” của mình, nên chỉ dặn: “xem về kể mẹ nghe”.
Mưa xuất hiện lần này là “mưa bụi”. Mưa xuân dường như cũng đồng loã với cô bé. Nhưng tại sao cô không
lo ướt đầu, mà chỉ lo ướt áo? ấy là vì còn để khoe bộ cánh mới, để làm đỏm với người tình. ướt đầu cũng
được, chứ ướt áo thì gay. Mà có xa xôi gì đâu: “Thôn Đoài cách có một thôi đê”. Nếu viết là: Cách một con
đê, một quãng đê, một khúc đê… thì câu này coi như hỏng. Cái cô bé của năm xưa, áo tứ thân, răng đen thì
phải nói là “một thôi đê”, nghe mới thú. Từ “thôi đê” đã lâu không được dùng, lần này vang lên trong thơ
Nguyễn Bính nghe rất “đã”. “Thôi đê”, có nghĩa là cũng gần thôi. Đi đến với người yêu thì xa mấy cũng gần.
Đêm hội diễn ra thật náo nhiệt:
Thôn Đoài vào đám hát thâu đêm
Em mải tìm anh chả thiết xem
Chắc hẳn đêm nay giường cửi lạnh
Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em
Lễ hội hay như vậy mà cô chả thiết xem. Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em, còn em thì mải tìm… ai.
Lời thơ mộc mạc, chân thành, tha thiết như mối tình của cô gái quê:
Chờ mãi anh sang, anh chả sang,
Thế mà hôm nọ hát bên làng,
Năm tao bẩy tiết anh hò hẹn
Để cả mùa xuân cũng bẽ bàng
Chờ mãi mà người ấy không đến. Thế rồi cô ra về, con đường cũ giờ đây dài dằng dặc:
Mình em lầm lũi trên đường về,
Có ngắn gì đâu một dải đê
áo mỏng che đầu, mưa nặng hạt
Lạnh lùng em tủi với canh khuya.
Không khấp khởi, hớn hở như lúc đi. Âm thầm giữa canh khuya. Mưa xuất hiện lúc này không còn là mưa
bụi dịu dàng nữa, mà có phần gay gắt: “Mưa nặng hạt”. Mưa cũng có hồn tựa một nhân vật xuất hiện theo
từng lớp truyện. Và cô bé không che đầu bằng ô, che đầu bằng một vật gì đó, tàu lá chẳng hạn, mà “áo mỏng
che đầu”. Hình tượng cô gái lấy tà áo che đầu cho khỏi ướt có cái gì rất dân dã, mộc mạc. Không gặp được
người ấy, thì bây giờ ướt áo có làm sao.
Cuối cùng, mưa xuân và hoa xoan lại xuất hiện khi câu chuyện khép lại, hội chèo làng Đặng ra về qua ngõ:
Bữa ấy, mưa xuân đã ngại bay
Hoa xoan đã nát dưới chân giầy
Hội chèo làng Đặng ngang ngõ
Mẹ bảo: “Mùa xuân đã cạn ngày”

3. Những hạt mưa không còn bay nữa. Hoa xoan nát dưới chân giầy. Mùa xuân dường như vô tình với em. Đời
con gái là bao, mà sao mùa xuân đã sớm cạn ngày? Cô gái thầm hỏi và hy vọng:
Anh ạ! Mùa xuân đã cạn ngày
Bao giờ em mới gặp anh đây?
Bao giờ hội Đặng đi ngang ngõ
Để mẹ bảo rằng: “Hát tối nay!”
Bao giờ mưa bụi bay lần nữa để cho em vội vàng xin phép mẹ ra đi?
Ngày hôm nay, nhà thơ đã trở thành người thiên cổ, thiếu nữ năm xưa chắc tóc đã trắng phau vì nhuộm
“nước thời gian”. Mùa xuân này, mưa bụi bay, bà cụ vẫn ngồi sưởi bên bếp sưởi, hơ bàn tay nhăn nheo, cặp
mắt như nước, người già có nhớ không cái đêm hội năm xưa ở bên Đoài? Xuân này đứa cháu gái cụ tuổi cập
kê cũng đang đến chỗ hẹn. Cô có gặp may hơn không?
Mà thôi, mưa xuân đang phơi phới bay, tôi cũng muốn ngửa lòng bàn tay trước mái hiên để còn vội vàng…
Mưa bụi bay…
Mưa xuân
Nguyễn Bính
Em là con gái trong khung cửi
Dệt lụa quanh năm với mẹ già.
Lòng trẻ còn như vuông lụa trắng
Mẹ già chưa bán chợ làng xa.
Bữa ấy, mưa xuân phơi phới bay,
Hoa xoan lớp lớp rụng rơi đầy.
Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ,
Mẹ bảo: “Thôn Đoài hát tối nay”.
Lòng thấy giăng tơ một mối tình
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
Hình như hai má em bừng đỏ
Có lẽ là em nghĩ tới anh…
Bốn bên hàng xóm đã lên đèn
Em ngửa bàn tay trước mái hiên,
Mưa chấm tay em từng chấm lạnh,
Thế nào anh ấy chẳng sang xem
Em xin phép mẹ, vội vàng đi
Mẹ bảo xem về kể mẹ nghe,
Mưa bụi nên em không ướt áo,
Thôn Đoài cách có một thôi đê.
Thôn Đoài vào đám hát thâu đêm
Em mải tìm anh chả thiết xem
Chắc hẳn đêm nay giường cửi lạnh
Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em

4. Mình em lầm lũi trên đường về,
Có ngắn gì đâu một dải đê
áo mỏng che đầu, mưa nặng hạt
Lạnh lùng em tủi với canh khuya.
Bữa ấy, mưa xuân đã ngại bay
Hoa xoan đã nát dưới chân giầy
Hội chèo làng Đặng ngang ngõ
Mẹ bảo: “Mùa xuân đã cạn ngày”
Anh ạ! Mùa xuân đã cạn ngày.
Bao giờ em mới gặp anh đây?
Bao giờ hội Đặng đi ngang ngõ
Để mẹ bảo rằng: “Hát tối nay!”
NGÀY MƯA XUÂN VỀ QUÊ NGUYỄN BÍNH - Đỗ Quang Huỳnh
09.03.2009 10:30
Cuối Tháng Giêng sau chuỗi ngày hửng nắng, trời bỗng chuyển gió mùa đông bắc. Thế là mưa xuân phơi
phới lại bay. Đắm vào màn mưa mỏng mảnh, lây phây sương khói, la đà giữa bốn bề lúa xuân xanh non như
ánh nhìn con trẻ tôi tìm về xã Cộng Hoà, huyện Vụ Bản, (Nam Định) quê hương của nhà thơ Nguyễn Bính
(1918-1966).
Cách đây đã bảy, tám mươi năm Nguyễn Bính bắt gặp trên con đường cát mịn những cô thôn nữ yếm đỏ,
khăn thâm dắt cụ già tóc bạc trảy hội chùa. Xuân này tỉnh lộ 468B về quê ông được trải nhựa phẳng lỳ
thoáng rộng. Lối ngõ về những thôn Đoài, thôn Đông cũng được đổ bê tông sạch sẽ. Tôi cứ mê mải ngắm
nhìn cháu chắt của các cô thôn nữ ngày xưa trưng diện quần bò áo chẽn vi vu xe máy chơi xuân. ở trung
tâm xã cột Vi ba tiếp sóng điện thoại di động vươn cao hơn tán đa cổ thụ. Trai làng, gái xóm giờ hẹn hò,
tình tự chẳng phải bồn chồn đếm từng giọt mái gianh mà chỉ cần vài giây thao tác trên bàn phím là đã ríu rít
bên nhau đi cafe phố huyện. Tiết xuân quê, cuối ngõ, đầu thôn rộn ràng tiếng nhạc xập xình. Đã xa vắng
thật rồi tiếng trống chèo từng làm thổn thức những trái tim yêu. Đi dọc đường thôn hai bên là những ngôi
nhà mái bằng bề thế, kín cổng, cao tường, anh Đào Văn Tuyến, Phó Chủ tịch UBND xã Cộng Hoà cho tôi
vài số liệu: Xã có 12 thôn với trên 5600 khẩu hầu hết có mức sống khá. Hộ nghèo chỉ còn rất ít. Thảo nào
những mái rạ, hoa xoan, dậu mồng tơi gần gũi giản dị, đẹp đẽ đến nao lòng giờ chỉ gặp trong thơ Nguyễn
Bính. May mắn thay đầu thôn Thiện Vịnh vẫn còn mảnh ruộng nhỏ trồng rau cần dưới mưa xuân xanh mỡ
màng, óng ả. Tôi cứ tự hỏi vạt rau cần hay một thoáng ảnh hình phiêu diêu của thi nhân làng quê thôn dã
về với chúng tôi trong sớm xuân này.
Cụ Nguyễn Ngọc, nguyên Hiệu trưởng trường Tiểu học xã Cộng Hoà năm nay đã vào tuổi 80 dẫn tôi thăm
nhà tưởng niệm và phần mộ thi nhân Nguyễn Bính được xây dựng khang trang ngay tại mảnh vườn cũ của
gia đình nhà thơ ở xóm Trạm (thôn Thiện Vịnh). Ba gian mái bằng nơi lưu giữ hình ảnh, kỷ vật của thi nhân
trong sáng mưa xuân hình như có chút ảo mờ, hiu quạnh. Nghìn khói nhang trên phần mộ nhà thơ ở giữa
vườn lan toả vào khoảng không gian trống vắng, cụ Ngọc và chúng tôi cứ ước ao khu tưởng niệm sẽ được
mở rộng để quanh nơi nhà thơ an nghỉ sẽ có vườn dâu, mái rạ, vạt muống, hàng cau. Mỗi độ xuân về hoa
bưởi, hoa chanh ngào ngạt. Mang điều mong ước tỏ bầy cùng Phó Chủ tịch xã Đào Văn Tuyến tôi được
anh cho biết: Qua nhiều lần đổi chủ, đầu những năm 80 của thế kỷ trước khu tưởng niệm nhà thơ Nguyễn
Bính được xây dựng trên diện tích bằng một nửa diện tích mảnh vườn cũ của gia đình nhà thơ. Nửa còn lại
vẫn thuộc về hộ khác. Hộ này sẵn sàng di dời nếu được đền bù tài sản và phần đất ở mới phù hợp. Địa
phương và gia đình nhà thơ rất mong muốn được xây dựng khu tưởng niệm xứng tầm với tài năng của nhà
thơ hàng đầu về nông thôn Việt Nam, song hiện nay phải chờ ý kiến chỉ đạo và sự hỗ trợ kinh phí của tỉnh,
huyện.

5. Ngày mưa xuân về quê Nguyễn Bính thật thú vị khi được gặp gỡ chuyện trò với cụ Nguyễn Thị Thục là con
chú ruột nhà thơ. Cụ bảo rằng: Anh Bính tài lắm. Chín, mười tuổi anh đã nghĩ ra thơ đọc cho chúng tôi
nghe. Anh có nhiều câu thơ đố tục, giảng thanh vui đáo để. Còn Trần Thị Lan cán bộ văn hoá của xã xinh
xắn dịu dàng như “em Nhi” trong bài thơ “Hoa với rượu” khoe với tôi: “Các bà các chị ở quê em vẫn ru
cháu, ru con bằng thơ Nguyễn Bính. Lan tiết lộ thêm: Chương trình giới thiệu thơ Nguyễn Bính do Lan thể
hiện vừa giành giải Nhất khu vực phía Bắc tại liên hoan ngành Thư viện toàn quốc.
Trở về Hà Nội ngồi viết những dòng này, tôi nhận được điện thoại của thầy giáo Nguyễn Thái Hoà, Hiệu
trưởng trường trung học phổ thông Nguyễn Bính đóng tại xã Hiển Khánh gần với quê hương của nhà thơ.
Thầy Hoà thông báo tin vui: Không chỉ duy trì hiệu quả 2 câu lạc bộ thơ, tổ chức cho các em học sinh ngâm
thơ và hát những bài hát phổ thơ Nguyễn Bính. Sưu tầm những tài liệu, hiện vật có liên quan đến thi sĩ
chân quê. Nhà trường sẽ phối hợp với địa phương và gia đình trồng và chăm sóc các loại cây tại khu tưởng
niệm để nơi an nghỉ của nhà thơ bốn mùa biếc xanh sắc lá.
Thế mới biết thơ Nguyễn Bính mãi còn cùng mưa xuân phơi phới.
Nam Định cuối Giêng Kỉ Sửu
Đ.Q.H (Hà Nội)

6. Ngày mưa xuân về quê Nguyễn Bính thật thú vị khi được gặp gỡ chuyện trò với cụ Nguyễn Thị Thục là con
chú ruột nhà thơ. Cụ bảo rằng: Anh Bính tài lắm. Chín, mười tuổi anh đã nghĩ ra thơ đọc cho chúng tôi
nghe. Anh có nhiều câu thơ đố tục, giảng thanh vui đáo để. Còn Trần Thị Lan cán bộ văn hoá của xã xinh
xắn dịu dàng như “em Nhi” trong bài thơ “Hoa với rượu” khoe với tôi: “Các bà các chị ở quê em vẫn ru
cháu, ru con bằng thơ Nguyễn Bính. Lan tiết lộ thêm: Chương trình giới thiệu thơ Nguyễn Bính do Lan thể
hiện vừa giành giải Nhất khu vực phía Bắc tại liên hoan ngành Thư viện toàn quốc.
Trở về Hà Nội ngồi viết những dòng này, tôi nhận được điện thoại của thầy giáo Nguyễn Thái Hoà, Hiệu
trưởng trường trung học phổ thông Nguyễn Bính đóng tại xã Hiển Khánh gần với quê hương của nhà thơ.
Thầy Hoà thông báo tin vui: Không chỉ duy trì hiệu quả 2 câu lạc bộ thơ, tổ chức cho các em học sinh ngâm
thơ và hát những bài hát phổ thơ Nguyễn Bính. Sưu tầm những tài liệu, hiện vật có liên quan đến thi sĩ
chân quê. Nhà trường sẽ phối hợp với địa phương và gia đình trồng và chăm sóc các loại cây tại khu tưởng
niệm để nơi an nghỉ của nhà thơ bốn mùa biếc xanh sắc lá.
Thế mới biết thơ Nguyễn Bính mãi còn cùng mưa xuân phơi phới.
Nam Định cuối Giêng Kỉ Sửu
Đ.Q.H (Hà Nội)