κεφ.1 Η Οθωμανική αυτοκρατορία - Η κατάκτηση του ελληνικού χώρου
1. 1. Η Οθωμανική αυτοκρατορία –
Η κατάκτηση του ελληνικού χώρου
2. Α. Η Οθωμανική αυτοκρατορία:
Η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ένα τεράστιο κράτος, που έφτασε να απλώνεται από τη βόρεια
Αφρική ως την κεντρική Ευρώπη και από την Αδριατική ως την Περσία. Η αρχή της τοποθετείται γύρω
στο 1300 και η διάλυση της το 1918.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία στο απόγειο της δύναμης της (16ος αι.)
Δημιουργοί της οθωμανικής
αυτοκρατορίας ήταν οι Οθωμανοί
Τούρκοι. Αρχηγός της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας ήταν ο σουλτάνος. Ο
πρώτος του γιος (πρωτότοκος) έπαιρνε
τη θέση του μετά το θάνατο του.
Ρόλο πρωθυπουργού είχε ο Μεγάλος
Βεζίρης. Πασάδες λέγονταν οι διοικητές
των επαρχιών (π.χ. ο πασάς της Ηπείρου)
που διορίζονταν από τη κεντρική
διοίκηση.
Η κεντρική διοίκηση, που είχε την έδρα
της στο παλάτι του σουλτάνου στην
Κωνσταντινούπολη, λεγόταν Υψηλή
Πύλη.
3. Η Οθωμανική αυτοκρατορία, όπως και η Βυζαντινή αυτοκρατορία την οποία διαδέχτηκε, ήταν ένα
τεράστιο κράτος που στα εδάφη της κατοικούσαν πολλοί και διαφορετικοί λαοί. Κυρίαρχοι ήταν οι
Οθωμανοί Τούρκοι που ήταν μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα.
Ο Ισλαμικός νόμος, τον οποίο
ακολουθούσαν οι Οθωμανοί
Τούρκοι, ξεχώριζε τους λαούς που
κατοικούσαν στην Οθωμανική
αυτοκρατορία με βάση τη
θρησκεία τους.
Έτσι ο πληθυσμός της οθωμανικής
αυτοκρατορίας ήταν χωρισμένος
σε μιλέτ (ένα σύνολο ανθρώπων
με κοινή θρησκεία).
Υπήρχαν:
α. το μιλέτ των μουσουλμάνων,
β. το μιλέτ των χριστιανών,
γ. το μιλέτ των Εβραίων και
δ. το μιλέτ των Αρμενίων.
Οθωμανική Αυτοκρατορία - Τα μιλέτ
Κάθε μιλέτ είχε τον θρησκευτικό αρχηγό του, που εκπροσωπούσε το συγκεκριμένο πληθυσμό. Ο
επικεφαλής του κάθε μιλέτ διοριζόταν από το Σουλτάνο, έμενε στην Κωνσταντινούπολη και
υποχρεωνόταν να του είναι πιστός.
4. Όσοι ανήκαν στο μουσουλμανικό μιλέτ είχαν περισσότερα δικαιώματα (π.χ. μπορούσαν να
αποκτήσουν όλα τα αξιώματα, γίνονταν μάρτυρες στα δικαστήρια, η μαρτυρία τους βάρυνε
περισσότερο). Όλοι οι υπόλοιποι έφτιαχναν μια μεγάλη ομάδα, αυτή των απίστων. Οι άπιστοι
έπρεπε να πληρώνουν περισσότερους φόρους και υπάγονταν στη διαδικασία του
παιδομαζώματος.
Οι Ορθόδοξοι χριστιανικοί πληθυσμοί
(ελληνόφωνοι, σλαβόφωνοι,
τουρκόφωνοι κ.ά.) που κατοικούσαν στα
όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
αποκαλούνταν Ρουμ μιλέτ (τουρκ. millet-i
Rûm, «μιλέτ των Ρωμαίων»).
Rûm είναι η τουρκική μορφή της
ελληνικής λέξης «Ρωμιός» που
αναφερόταν σε όσους προέρχονταν από
την ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας
η λέξη «Ρωμιός» κατέληξε να σημαίνει
τους ορθόδοξους χριστιανικούς
πληθυσμούς που κατοικούσαν στα όριά
της.
Ένας αθηναϊκός δρόμος στα χρόνια
της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
5. Ο θρησκευτικός Αρχηγός του χριστιανικού μιλέτ
(Ρουμ μιλέτ) ήταν ο Πατριάρχης, ο οποίος εκτός από
θρησκευτικές αρμοδιότητες είχε και άλλες (π.χ.
δικαστικές).
Το Πατριαρχείο αναγνωρίζονταν από τους
Οθωμανούς ως η ηγεσία όλων των υπόδουλων
ορθόδοξων χριστιανών.
Παρά τις θρησκευτικές διακρίσεις σε βάρος των
«απίστων» σε γενικές γραμμές υπήρχε θρησκευτική
ελευθερία, αν και κατά περιόδους υπήρξαν και
επεισόδια βίαιης αλλαγής θρησκείας
(εξισλαμισμός).
Ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Β΄ παραδίδει το φιρμάνι
με τα προνόμια στον Πατριάρχη Γεννάδιο
6. Η Εκκλησία ήταν Καθοριστικός παράγοντας της
καθημερινότητάς των χριστιανών. Από αυτήν
πήγαζαν οι αντιλήψεις με βάση τις οποίες
ερμηνευόταν η κοινωνική πραγματικότητα και ο
κόσμος.
Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, η
Εκκλησία ως θεσμός, αλλά και ως τόπος
αναλαμβάνει διπλό ρόλο:
- Ο εκκλησιασμός και η θρησκευτική ζωή
συντελούν στην ψυχική επαφή και ενότητα των
Ρωμιών και τους βοηθούν να διατηρήσουν την
πολιτιστική τους αυτοτέλεια.
- Από την άλλη ο ναός, εκτός από χώρος πίστης
και λατρείας, γίνεται τόπος κοινωνικής ενότητας
- εκεί συγκεντρώνεται η κοινότητα και οι πιστοί
επικοινωνούν μεταξύ τους στις διάφορες
κοινωνικές εκδηλώσεις: γάμους, βαπτίσεις,
συζητήσεις για οικονομικά και πολιτικά θέματα.
7. Β. Η κατάκτηση του ελληνικού χώρου
Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους (1453) σήμαινε την κατάρρευση του
Βυζαντινού κράτους, αλλά όχι και την ολοκληρωτική κατάληψη των περιοχών που κατοικούνταν από
Έλληνες.
Η υποταγή των περιοχών που ταυτίζονται με
τον ελληνικό χώρο, τα εδάφη δηλαδή που
πάνω –κάτω ανήκουν σήμερα στην ελληνική
επικράτεια, δεν ολοκληρώθηκε παρά δυο
αιώνες αργότερα το 1669 με την κατάληψη
της Κρήτης η οποία ως τότε ήταν κάτω από
την κυριαρχία των Βενετών.
Οι περιοχές που καθυστέρησαν να περάσουν
στην τουρκική εξουσία ήταν αυτές που είχαν
καταληφθεί από δυτικοευρωπαίους
(Βενετούς, Γενοβέζους). Τα Επτάνησα
μάλιστα δεν υποτάχτηκαν ποτέ στους
Τούρκους, έμειναν στην κυριαρχία των
Βενετών για εκατό χρόνια ακόμα, οπότε
πέρασαν διαδοχικά στα χέρια όλων των
Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής (Άγγλων,
Γάλλων, Ρώσων).
Οι κατακτήσεις Οθωμανών και Λατίνων το 16ο αιώνα.
8. Το διάστημα από το 1453 ως το 1669 ήταν
η περίοδος της μεγάλης δύναμης των
Τούρκων. Με την κατάληψη της Κρήτης
ολοκλήρωσαν τον έλεγχό τους σε όλη την
ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Και έτσι
έλεγχαν ολοκληρωτικά τους θαλάσσιους
εμπορικούς δρόμους που οδηγούσαν
προς την ανατολή.
Με το τέλος αυτής της περιόδου αρχίζει
και η αντίστροφη μέτρηση για την
Οθωμανική αυτοκρατορία καθώς όπως
ήδη έχουμε δει με τις μεγάλες
γεωγραφικές ανακαλύψεις:
- Οι μεγάλοι εμπορικοί δρόμοι
μετατοπίζονται προς τον Ατλαντικό
ωκεανό και
- Η Μεσόγειος παύει πια να είναι το
κέντρο των οικονομικών ανταλλαγών
και πολιτιστικών επικοινωνιών.
Η πολιορκία του Χάνδακα (Ηράκλειο) από τους Τούρκους
9. Οι συνέπειες της Οθωμανικής κατάκτησης
• Καθώς ο κατακτητής ήταν οργανωμένος με το σύστημα της στρατιωτικής φεουδαρχίας, ένα
σύστημα που κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η κλειστή αγροτική οικονομία, η εμπορική
δραστηριότητα για δυο τουλάχιστον αιώνες έπεσε σε μαρασμό.
• Με τη σταδιακή κατάκτηση του ελληνικού χώρου και για δυο τουλάχιστον αιώνες (ως το τέλος
περίπου του 17ου αι.) οι ελληνικοί πληθυσμοί υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις πόλεις και τις
πεδιάδες και να οργανώσουν μια νέα ζωή στο φτωχό ορεινό όγκο. Πόλεις με ιδιαίτερο
στρατιωτικό ή διοικητικό ενδιαφέρον κατοικήθηκαν αποκλειστικά από Οθωμανούς.
Πρόσφυγές από τον Πόντο καταφεύγουν στα ελληνικά νησιά (15ος αι.)
Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη
• Ο Ελληνικός πληθυσμός
μειώνεται δραματικά το 1520
οι κάτοικοι του ελλαδικού
χώρου ήταν λίγο περισσότεροι
από 2.000.000, ενώ το 1700 οι
Έλληνες που κατοικούσαν σε
ολόκληρη την οθωμανική
αυτοκρατορία ήταν περίπου
1.500.000.
10. • Εκτός από αυτές τις μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις στο εσωτερικό της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας μεγάλες ομάδες πληθυσμού μεταναστεύουν στο εξωτερικό -κυρίως προς την
Ευρώπη. Οι ομάδες αυτές ανήκουν στην παλιά άρχουσα τάξη και στην πνευματική ηγεσία του
Βυζαντίου (λόγιοι).
