Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ 16ο ΑΙΩΝΑ, 1ο κεφάλαιο Ιστορίας Κοινωνικών Επιστημών

1. 1.2.1. Αρχαιότητα
1.2.2. Θεολογική σκέψη & κοινωνικές επιστήμες
1.2.3. Επιστήμη & Κοινωνικές επιστήμες
1.2.4. Οι κοινωνικές επιστήμες τον 16ο αιώνα

2. Αριστοτέλης …
Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε
διάκριση των κοινωνικών
επιστημών μεταξύ τους.
 Ο Αριστοτέλης καθορίζει τους
πολιτειακούς παράγοντες
(δημογραφική σύσταση,
κατανομή πλούτου κ.λπ.) που
καθοδηγούν τον πολίτη στην
ενάρετη ζωή.
 Κατ’ αυτόν η Φιλοσοφία
απέβλεπε στην ηθική
τελειοποίηση του ανθρώπου και
καθόριζε πώς θα έπρεπε να είναι
η κοινωνία και η πολιτεία για να
επιτευχθεί αυτός ο σκοπός.

3. … Πολύβιος, Κικέρων
μέχρι τον «Ηγεμόνα» του Μακιαβέλι
 Στη Ρωμαϊκή εποχή ο Πολύβιος
προσπάθησε ν’ αναλύσει τα
αίτια ακμής και παρακμής των
πολιτισμών, ενώ ο Κικέρων δίνει
έμφαση στην αρετή και στη
δίκαιη διακυβέρνηση της
πολιτείας.
 Ουσιαστικά από τη ρωμαϊκή
εποχή μέχρι τον «Ηγεμόνα» του
Μακιαβέλλι τα «Πολιτικά»
του Αριστοτέλη αποτέλεσαν
το εγχειρίδιο του ορθού
κυβερνήτη..

4. 1.2.2. Θεολογική σκέψη & κοινωνικές
επιστήμες (1)
H Εκκλησία προσδιόρισε την ανάπτυξη των
κοινωνικών και πολιτικών θεσμών για μια
μεγάλη περίοδο, διακηρύσσοντας πως η
αγάπη ενώνει τους ανθρώπους, αλλά
συνδέθηκε και με αρνητικές εκδηλώσεις.
Πιο συγκεκριμένα:

5. Η Εκκλησία τον Μεσαίωνα
σε σχέση με τις κοινωνικές επιστήμες

6. 1.2.2. Θεολογική σκέψη & κοινωνικές
επιστήμες (2)  α) Καθολικισμός: για χίλια χρόνια
υπήρξε θεματοφύλακας της γνώσης,
αφού:
– η Φιλοσοφία υποτάχθηκε στη Θεολογία
– Το «Δίκαιο είναι απόρροια του λόγου του
Θεού», ενώ «πολιτική αρετή είναι η
καλλιέργεια του ανθρώπου για τη σωτηρία
του».
– O Πάπας και ο χριστιανός μονάρχης
εκφράζουν τον λόγο του Θεού με νόμους,
ενώ η Καθολική Εκκλησία δίνει το έρεισμα
που χρειάζεται η αυταρχική μοναρχία για
να εδραιωθεί.
– Το αλάθητο του ποντίφικα ελέγχει την
ατομική και συλλογική ζωή του ανθρώπου,
σφραγίζοντας την υποταγή στην ιεραρχία.

7. 1.2.2. Θεολογική σκέψη & κοινωνικές
επιστήμες (2)
β) Προτεσταντισμός: στον αντίποδα του
καθολικισμού εκφράζει την τάση για
χειραφέτηση της κοινής γνώμης.
i. - Βασική αρχή του: άρνηση της υπακοής σε κάθε
αυθεντία, αναδεικνύοντας την ατομική συνείδηση
ii. Οι εκκλησίες που προήλθαν από τη
Μεταρρύθμιση δεν ήταν απαλλαγμένες από τον
θρησκευτικό δογματισμό

8. 1.2.2. Θεολογική σκέψη & κοινωνικές
επιστήμες (3)
Προτεσταντισμός – συνέχεια:
iii. Αμφισβήτησε την παπική
αυθαιρεσία, ενώ έδωσε
τη δυνατότητα στην
κοινωνία να υιοθετήσει
μορφές δράσης απέναντι
σε κάθε αυταρχική
μορφή
iv. Αναδεικνύοντας την
αυτεξούσια ανθρώπινη
γνώση και δράση θέτει σε
κίνηση το μοχλό για να
αναπτυχθούν οι κοινωνικές
επιστήμες.

9. 1.2.3. Επιστήμη & Κοινωνικές επιστήμες (1)
 Η δίκη του Γαλιλαίου φέρνει στο προσκήνιο τη διαμάχη
αυθεντιών: η επιστημονική αυθεντία εναντιώνεται στην
αυθεντία του θεοκρατικού λόγου.
 Η επιστήμη δεν εγγυάται μόνο την ορθή εξήγηση των νόμων της
φύσης, αλλά και τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος
ότι μπορεί να ορίσει τις σχέσεις με τον εαυτό του και τους άλλους
ορθολογικά.
 Η νέα επιστήμη, όπως διαμορφώθηκε από τον Γαλιλαίο,
προσέφερε την κοινή επιστημολογική αρχή για την ανάπτυξη των
κοινωνικών επιστημών

10. 1.2.3. Επιστήμη & Κοινωνικές επιστήμες (2)
 Οι κοινωνικές επιστήμες υιοθετούν
πλέον, κανόνες παρατήρησης,
ανάλυσης και επεξεργασίας των
κοινωνικών φαινομένων παρόμοιους με
εκείνους των Φυσικών και
Πειραματικών επιστημών.
 Οι κοινωνικές επιστήμες, που μέχρι
τότε χρησιμοποιούνταν για θεολογικούς
και φιλοσοφικούς σκοπούς, γίνονται
πλέον αυθυπόστατες, με παράδειγμα
τη Πολιτική Επιστήμη που από τον 16ο
αιώνα εξετάζει ορθολογικά τον ρόλο του
κράτους για την έλλογη αντιμετώπιση
των κοινωνικών, πολιτικών και
οικονομικών προβλημάτων της
κοινωνίας.

11. 1.2.4. Οι κοινωνικές επιστήμες τον 16ο
αιώνα  Σε μια εποχή που η απολυταρχία
χρησιμοποιεί τη θεοκρατική
αντίληψη για τη νομιμοποίηση
της εξουσίας της, αναπτύσσονται
νέες ιδέες όπως οι θεωρίες των
ουτοπιστών και του Μακιαβέλι.
α) Ουτοπιστές (Roger Bacon,
Μουρ, Καμπανέλα):
1. Ριζοσπαστική άρνηση της
ιδιοκτησίας.
2. Προτείνεται η ιδεατή
οργάνωση της πολιτείας,
ώστε να αποκτήσει ο
καθένας τις υλικές και
πνευματικές προϋποθέσεις
για μια ήρεμη και ευχάριστη
ζωή.

12. «Ου τόπον έχει» (στην παρούσα στιγμή)...
Κριτική σκέψη που αμφισβητεί τις κοινων. ανισότητες...

13. 1.2.4. Οι κοινωνικές επιστήμες τον 16ο
αιώνα (συνέχεια)
3. Το κράτος στην ουτοπική πολιτεία εξασφαλίζει την
εργασία, θεσπίζει την απονομή της δικαιοσύνης,
προστατεύει από την εκμετάλλευση και αναλαμβάνει
την παιδεία
4. Η ουτοπική πολιτεία χρησιμοποιείται για να
καταγγέλλει τις κοινωνικές και πολιτικές ανισότητες
στην Ευρώπη
5. Αναδεικνύεται η έννοια του «ατομισμού» και του
«κρατισμού», που θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην
ανάλυση των Κοινωνικών επιστημών.

14. Ο συγγραφέας της «Ουτοπίας», Τόμας Μουρ...
 Οραματίστηκε μια κοινωνία
χωρίς δικηγόρους (καθώς οι
νόμοι θα πρέπει να είναι
απλούστατοι και όλοι οι πολίτες
τους γνωρίζουν), με μορφωμένες
γυναίκες, κοινοκτημοσύνη,
ανεξιθρησκεία και δίκαιους
ηγέτες.
 Εκτελέστηκε δι’ αποκεφαλισμού
επειδή αρνήθηκε να υπογράψει τα
έγγραφα διαζυγίου μεταξύ του
Ερρίκου Η΄ και της Αικατερίνης και
επειδή δεν δεχόταν την απόσχιση
της αγγλικανικής εκκλησίας από
τον Πάπα...
Φωτ.: Ο Τόμας Μουρ με την οικογένειά του...

15. Τομάζο Καμπανέλα και η Πολιτεία του Ήλιου
"Λένε ότι όλη η ιδιοκτησία γεννιέται
όταν φτιάχνει κανείς το δικό του
σπίτι κι έχει δική του γυναίκα και
παιδιά, απ’ όπου γεννιέται και η
φιλαυτία, γιατί, για να εξασφαλίσει
καθένας στο παιδί του όσα
περισσότερα πλούτη ή δόξα μπορεί ή
για να το αφήσει κληρονόμο του,
γίνεται είτε σφετεριστής του
δημοσίου αν είναι ισχυρός και δε
φοβάται, είτε τσιγκούνης, πανούργος
και υποκριτής, αν είναι ανίσχυρος.
Όταν όμως εξαφανίζεται η φιλαυτία,
απομένει μόνον η αγάπη για τα
κοινά."

16. Ο «αμφιλεγόμενος» Νικολό Μακιαβέλλι (Φλωρ. 1469-1527)
Ο επιτυχημένος ηγεμόνας
καθοδηγείται
όχι από το θρησκευτικό δόγμα
ή από τα ηθικά παραγγέλματα,
αλλά από την αυστηρά
ωφελιμιστική επιλογή των
μέσων που είναι κατάλληλα
για τους σκοπούς του και
 μπορεί να χειραγωγεί τους
νόμους που διέπουν την
πολιτική συμπεριφορά ώστε
να διαμορφώνει την πορεία
των γεγονότων.

17. Νικολό Μακιαβέλλι (Φλωρεντία 1469-1527) - μακιαβελισμός
 Με τον όρο μακιαβελισμός (στενή
έννοια) εννοείται εκείνη η πολιτική
θεωρία σύμφωνα με την οποία η
κυβέρνηση ή ηγεμόνας μιας
χώρας, εκτιμώντας τις περιστάσεις,
μεταχειρίζεται οποιοδήποτε μέσο,
ηθικά ορθό ή μη, προκειμένου να
προστατεύσει το κράτος του.
 Στην ευρεία έννοια του ο
μακιαβελισμός επιτρέπει την άρση
κάθε ηθικού φραγμού,
μηχανορραφία και η δολοπλοκία για
την επίτευξη προσωπικών στόχων,
ακόμα και άνομων, στα πλαίσια των
ρυθμιστικών κανόνων μιας
κοινωνικής ομάδας ή οποιασδήποτε
μορφής κοινότητας.

18. «Το να προσπαθείς να δείξεις πως είσαι ο αρχηγός αποδεικνύει με
τον καλύτερο τρόπο πως είσαι μια μετριότητα»…
 "Οι άνθρωποι, έχουν λιγότερους ενδοιασμούς
να βλάψουν κάποιον που είναι αγαπητός παρά
κάποιον που προκαλεί φόβο. Διότι η αγάπη,
συγκροτείται από τον δεσμό της υποχρέωσης, ο
οποίος, επειδή οι άνθρωποι είναι μοχθηροί,
σπάει στη πρώτη ευκαιρία προσωπικού
συμφέροντος- όμως ο φόβος συγκροτείται από
τον τρόμο της τιμωρίας, που δεν σε
εγκαταλείπει ποτέ…"
 Γενικά ο Μακιαβέλι επιχειρεί να παρουσιάσει
τον άνθρωπο και την εξουσία όπως είναι και
όχι όπως θα έπρεπε να είναι.
 Τέλος, στη θεωρία του Μακιαβέλι
εντοπίζονται τα πρώτα σπέρματα μιας
αντίληψης περί «κοινωνικής Μηχανικής» και
αποτελεσματικής λειτουργίας του κράτους.