Pouderoyen Compagnons is met de inzending ‘Knoop op de Weg’ verkozen tot één van de zes genomineerden voor de ideeënprijsvraag Wegh der Weegen.

1. KNOOP OP DE WEG
Inzending voor de ideeënprijsvraag “Wegh der Weegen”
november 2011

2. Inzending voor de ideeënprijsvraag “Wegh der Weegen”
in opdracht van
Erfgoedvereniging Heemschut, provinciale commissie Utrecht
november 2011
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl

3. INLEIDIN G
Met deze inzending voor de prijsvraag “Wegh der Weegen” met zandverstuivingen tot een cultuurlandschap vol tijd sterk aan slijtage onderhevig. Hiermee is de weg
verkent Pouderoyen Compagnons de kwaliteiten van de buitenplaatsen. Een monumentaal “gesamtkünstwerk” deels verworden tot niet meer dan een kaarsrechte route
Amersfoortseweg en geeft ze vorm aan een nieuwe dat zich kan meten met de grote ruimtelijke ingrepen tussen twee steden. Zonder besef van de hoge cultuurhis-
duurzame structuur. Een structuur die niet alleen uit die periode en één van de vroege voorbeelden van torische waarden, zal dit proces van ad hoc planning zich
bestaande en eigentijdse invullingen verdraagt, maar ook publiek-private-samenwerking, de “Wegh der Weegen”. voortzetten met alle gevolgen van dien.
het vermogen heeft toekomstige ontwikkelingen op te Onze analyse start met een terugblik op het verleden,
vangen. Onder invloed van sociaal-maatschappelijke en waaruit blijkt dat de historie van de Amersfoortseweg
economische omstandigheden is het (totaal)ontwerp nooit in een aantal “verhaallijnen” kan worden samengevat.
De Amersfoortseweg werd aangelegd in het midden van volledig uitgevoerd. Doordat de hernieuwde aandacht Opeenvolgende perioden geven ieder een nieuwe tijdslaag
de zeventiende eeuw. Met de realisatie van de nieuwe voor de ontstaansgeschiedenis van de Amersfoortseweg in het ruimtelijk beeld van de weg. Intrigerend is dat deze
verbindingsweg tussen Amersfoort en Utrecht zou het open pas zeer recentelijk is ontstaan, waren het karakte- lagen terug te voeren zijn op de heersende tijdsgeest in
gebied op de heuvelrug transformeren van een heidegebied ristieke profiel en het verdere raamwerk in de loop der de verschillende perioden. De Amersfoorsteweg laat zich
daardoor lezen als een geschiedenisboek.
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl

4. Amersfoort Amersfoort Amersfoort
Berg Berg Berg
De
er er er
rd rd rd
Sto
De De De
Amersfoo Amersfoo Amersfoo
St.
mp
Zon
Lou
e rt
en
is
Sch
Beu
il d
kbe
rg e
n
Berg
Berg
Berg
Ste
rr e
nbe
rder
rder
rder
rg
Za
Utrecht Utrecht Utrecht
ndb
rsfoo
rsfoo
rsfoo
e rg
en
Ame
Ame
Ame
De
De
De
0 1 2
Nulsituatie De gestrande buitenplaatsaanleg De vestiging van zorginstellingen
Door intensief gebruik en uitputting van de bodem is De aanleg van een nieuwe en kortere verbinding tussen Door de goede bereikbaarheid en de natuurlijke
het gebied tussen Utrecht en Amersfoort verworden Amersfoort en Utrecht werd aangegrepen om het omgeving, mede door de inmidedels gerealiseerde
tot een open gebied met heide en zandverstuivingen; landschap drastisch te transformeren tot een landgoe- aanleg van bospercelen binnen de vakken, werd het
een gemarginaliseerd landschap. De verbinding tussen derenzone met allure. Het ambitieuze ontwerp bestond gebied interessant voor de vestiging van zorginstellingen
Amersfoort en Utrecht bestaat dan nog uit een warrig uit een centrale as met een monumentaal profiel, van diverse signatuur. De monumentale opzet van
stelsel van elkaar “overrulende” karrensporen. een stelsel van zijwegen (sorties), eveneens voorzien deze instituten en de schaal van de bebouwing is
van laanbeplanting. Aan weerszijden van de hoofdas vergelijkbaar met de oorspronkelijk beoogde invulling
waren grote percelen (vakken) met landgoederen en met buitenplaatsen.
buitenhuizen voorzien.
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl

5. Amersfoort Amersfoort Amersfoort
Berg
er
De rd
Amersfoo militair oefenterrein
Ov
e rp
Vliegveld
la a
Vliegveld
Soesterberg
ts Z
Soesterberg
Bos
ndba
ch
winkel- en
e rg
8
A2
en
distributiecentrum
en
Du
Berg
in
militair oefenterrein
rder
Kamp Zeist Kamp Zeist
Utrecht rsfoo
Ame
De
Utrecht Utrecht
3 4 5
De verkaveling tot villaparken De impact van de militaire oefenterreinen De degradatie van de weg tot “achterstraat”
Door een verdere verbetering van de infrastructuur (o.m. Kamp van Zeist, vliegbasis Soesterberg en de Du van de A28
aanleg spoorlijn), de toenemende mobiliteit en een Moulinkazerne zorgen voor een sterke groei van het Als gevolg van de geluidscontouren van het vliegveld, de
groeiende vraag naar exclusief wonen in de natuur, kwam grondgebruik langs en achter de Amersfoortseweg. aanleg van de rondweg bij Soesterberg en de A28 vindt
tussen de andere functies in een autonome ontwikkeling De groeiende (beroeps)bevolking gaf vervolgens weer een herschikking plaats van functies. De sterk verbeterde
op gang van villabebouwing langs de weg (lintvorming). aanleiding tot nieuwe functies, zoals horeca, sauna en bereikbaarheid en landschappelijke waarden zorgen voor
specifieke detailhandel, die op hun beurt een claim op economische groei. De Amersfoortseweg is door de ligging
de ooit bedachte structuur legden. Vliegbasis Soesterberg tussen A28 en de spoorlijn het aangewezen element
vormt daarbij een superstructuur, die dan met zijn waarlangs de ontwikkelingen plaatsvinden.
dominante en afwijkende richting enkele vakken langs de
Amersfoortseweg “binnendringt”.
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl

6. 1 2 3
De opgave spitst zich niet toe op de invulling van individuele vakken. Daarmee is de problematiek op een groter schaalniveau niet verholpen en zal de verrommeling voortduren. Het
is juist de opgave om de “superstructuur” van de Amersfoortseweg weer terug te brengen en te versterken, waardoor deze in staat is om eigentijdse ontwikkelingen in een passend
ruimtelijk kader te plaatsen. Het “allegaartje” aan functies, gebouwen en beeldkwaliteit moet weer tot een eenheid gesmeed worden. Met een beperkt, maar sterk ruimtelijk
stramien kan ook nu weer een nieuwe verhaallijn ontstaan.
CONCEPT
1. De inspanningen moeten zich richten op de meest vakken zichtbaar gemaakt. Dit kan in de vorm van een Binnen het duurzame kader wordt de invulling flexibel en
openbare en zichtbare zijde; die langs de Amersfoortseweg rotonde, een verbreding van de middenberm, t.b.v. een gevarieerd en kan deze door de tijd heen verkleuren of
zelf. Aan deze zijde wordt het beeld en het imago van het kunstwerk, follie, of een afwijkende boomgroep. Door transformeren. De deels herstelde superstructuur lost als
gebied bepaald. Om nu en in de toekomst grip te houden de sorties te herstellen en waar mogelijk weer terug te het ware aan de achterzijde op in de ruimtelijke context.
op ontwikkelingen moet “de drager”, het landschappelijk brengen, worden eventuele functiewijzigingen van de Binnen het landschappelijke stramien ontstaat zo
kader teruggebracht en versterkt worden. Hierdoor wordt achtergebieden gevangen binnen de hoofdstructuur en een rijk palet aan mogelijkheden. Functies langs de
de specifieke invulling van de vakken ondergeschikt aan ontstaan mogelijkheden voor grotere dwarsverbanden. Amersfoortseweg kunnen buiten hun kaders treden, maar
de dragerstructuur. Op hoofdlijnen kunnen eventueel Ook kunnen ze worden ingezet voor de ontsluiting van de ook kunnen nog sterker structuren (bijv. de layout van de
spelregels worden vastgelegd ten aanzien van bebouwing vakken zelf. vliegbasis) “inbreken” in de vakkenstructuur van Jacob
en grondgebruik. van Campen. Het gaat daarbij nadrukkelijk niet alleen
3. De achterbegrenzing van de vakken is ondergeschikt om privé-eigendom en bebouwing; ook natuurelementen
2. Door langs het traject van de Amersfoortseweg aan die aan de voorzijde. Er wordt geen harde achtergrens en ecoducten kunnen zo een logische plek krijgen in het
de ritmiek van de “knopen” met de sorties fysiek vastgelegd, waardoor deze flexibel kan worden geïnter- systeem.
herkenbaar te maken, wordt de structuur van de preteerd, al naar gelang behoefte en omstandigheden.
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl

7. De Amersfoortseweg heeft in de loop van de tijd een sturing te geven aan een eigentijdse (wille)keur aan De dragerstructuur
verrommelde aanblik gekregen. De variabele en individuele ontwikkelingen. De dragerstructuur bestaat uit de volgende elementen:
invulling van de vakken is hier echter niet zozeer debet Zo komen door bezuinigingen bij defensie op termijn • brede door groene middenberm gescheiden rijbaan;
aan. Belangrijkste oorzaak is juist het ontbreken van wellicht achtergelegen gronden vrij. Een nieuwe • door groene bermen gescheiden voet-/fietspaden;
een duidelijke hoofdstructuur, die door verkeerskundige bestemming is mede afhankelijk van de wijze waarop de • ritmiekversterkende inrichting op de knooppunten
ingrepen of door onduidelijke eigendomssituaties niet rijksoverheid het natuurbeleid wil voortzetten. Op korte met de oorspronkelijke sorties;
meer aanwezig of onherkenbaar is. Het ontbreekt aan een termijn zal de locatie van de vliegbasis Soesterberg en • dubbele laanbeplanting van monumentaal
eenduidig landschappelijk kader. omgeving dan ook worden getransformeerd. Dit biedt uitgroeiende bomen;
enerzijds mogelijkheden om de ecologische verbindingen • stelsel van eenduidige blokhagen (particulier) langs
Slechts een stringente dragerstructuur, waarin flexibele tussen het noorden en het zuiden van de Heuvelrug te voorste erfgrenzen;
invullingen mogelijk zijn, is in staat om voldoende herstellen. Anderzijds biedt het kansen om Soesterberg • zware enkelvoudige laanbeplanting langs sorties, of
ruimtelijke kwaliteit te waarborgen. Deze dragerstructuur van een nieuw gezicht te voorzien en het dorp een bossingels t.p.v. voormalige, niet meer functionerende
levert een geschikt ordeningsprincipe op en is in staat museumkwartier te schenken. sortie (bv. nu perceelsgrens).
VISIE
Nieuw profiel Amerfoortseweg tussen sorties Nieuw profiel Amerfoortseweg ter hoogte van een sortie
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl

8. Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl

9. De opgave voor de Amersfoortseweg
Het scheppen van een nieuwe superstructuur die het ruimtelijk kader vormt voor de De hier voorgestelde dragerstructuur met vaststaande kaders en flexibele invullingen
bestaande, aanliggende functies, maar ook voor toekomstige ontwikkelingen. Deze geeft daarmee een eigentijds antwoord op tal van vragen en ruimteclaims, die in de
superstructuur is geïnspireerd op het cultuurhistorisch belangwekkende concept van toekomst gesteld zullen worden.
Jacob van Campen en roept herinneringen op aan het beoogde monumentale beeld en
de grandeur van de 17e eeuw. Dit concept heeft haar geldigheid vooral op het hogere Onderdelen van de “Marktvisie” van Soesterberg zijn meegenomen in de uitwerking.
schaalniveau en in groter verband. Hiermee wordt de confrontatie zichtbaar van nieuwe programma’s binnen de
dragerstructuur. In onze visie zouden de nieuwe invullingen moeten aansluiten op de
Een specifieke invulling, bijvoorbeeld voor de vakken 10 Noord en Zuid schikt zich op regelmatige opdeling van de Amerfoortseweg middels de sorties. Dit is in de Marktvisie
hoofdlijnen naar het patroon, maar biedt, afhankelijk van de functionele en ruimtelijke nu niet het geval.
behoefte nog allerlei mogelijkheden, zonder de beelddragende hoofdstructuur aan te
tasten. Een veelheid aan varianten wordt daarmee mogelijk, zoals ook zichtbaar is
gemaakt in ons voorstel.
UITWERKING
Vak 10 Zuid Vak 10 Noord
In vak 10 Zuid kan bijvoorbeeld direct langs de In vak 10 Noord kan een verknoping plaatsvinden van beide
Amersfoortseweg een samenstel van kleine en grotere superstructuren: de Amersfoortseweg en het (voormalig)
bebouwingseenheden, gelijk aan een landhuis, worden vliegveld Soesterberg. Hierbij is er voor gekozen om in het
gerealiseerd. Ook zou de huidige bedrijfsbebouwing verlengde van het open veld langs de landingsbaan een
kunnen worden gehandhaafd. De zwaar aangezette uitsnede te maken. Eén of enkele markante gebouwen zijn
laanbeplanting zal het bebouwingsbeeld door filtering als bakens op de kop van deze structuur gepositioneerd.
sterk verzachten. Verder naar achteren kan een gebied Langs de Amersfoortseweg wordt de bosrand verdicht,
ontstaan dat in zijn layout aansluit bij de (bebouwings) zodat zich, voor passanten in noordelijke richting een
richting langs de Amersfoortseweg, of juist bij het aan interessant blikveld opent. Door de harde overgang van
de zuidzijde grenzende militaire complex. Indien het besloten naar open wordt de samenkomst van de twee
Zeisterspoor haar ontsluitingsfunctie verliest, zou het structuren letterlijk voelbaar.
deels of volledig kunnen vervallen, waardoor een verdere
samensmelting van de achtergebieden kan plaatsvinden.
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl

10. Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land info@pouderoyen.nl