1. 82 ‡ÊÊœ, ‚◊ˡÊÊ •ÊÒ⁄U ◊ÍÀÿÊ¢∑§Ÿ (•ãÃ⁄U⁄UÊCÔ˛UËÿ ‡ÊÊœ ¬ÁòÊ∑§Ê)—ISSN-0974-2832,Vol. II, Issue-11-12 (Dec.2009—Jan.2010)
⁄UÊ¡Ê ⁄UÊ◊◊Ê„UŸ ⁄UÊÚÿ-‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ‚ÈœÊ⁄UáÊÊ
◊ÊŸflÃÊflÊŒ-¬˝’ÊœŸ
*¬˝Ê. «UÊÚ. ‚ÊÒ. ‹ˇ◊Ë ÁŸ›U∑¢§∆U⁄UÊfl œÊòÊ
‡ÊÊœ¬òÊ-ßÁ„UÃÊ‚
Ö·µÖÖ †£ÖÖÔ­Öê ³ÖÖ¸üŸÖÖ´Ö¬µÖê ¯ÖϲÖÖê¬Ö­Ö µÖãÖÖ»ÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. ŸÖß 19 ¾µÖÖ ¯Ö¸ÓüŸÖã ÃÖŸÖß“Öß “ÖÖ»Ö ´ÆüÖ•Öê ŸµÖÖ Ã¡Öß“ÖÖ ×¤ü¾ÖÃÖÖœü¾ÖôûµÖÖ Öã­Ö“Ö †Ö×Ö ŸÖÖêÆüß ˆ‘Ö›ü
¿ÖŸÖúÖ“µÖÖ ¯Öã¾ÖÖÔ¬ÖÖÔŸÖ —ÖÖ»Öß. ¯ÖϲÖÖê¬Ö­Ö Ö¸êü ´ÆüÖ•Öê µÖã¸üÖê¯Ö´Ö¬µÖê †Ö¯Ö»µÖÖ †Ö¬Öß ›üÖêôûµÖÖÓ­Öß †Ö×Ö ¾ÖÂÖÖÔ­Öã¾ÖÂÖì Æüß “ÖÖ»Ö µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖ “ÖÖ»Öæ ÆüÖêŸÖß. µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ ³ÖÖ¸üŸÖ ¾Ö
׍úŸÖß ŸÖ¸üß ¾ÖÂÖÔ —ÖÖ»Öê»Öß ÆüÖêŸÖß, µÖÖ´Öãôêû“Ö ³ÖÖ¸üŸÖ ¾Ö †Ö׿ֵÖÖ‡Ô ¸üÖ™Òü ׯ֔ûÖ›üß¾Ö¸ü ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öß ÃÖÓÍéúŸÖß ´ÖÖêšüß ´Æü™ü»Öß •ÖÖŸÖê. ŸµÖÖ¾Ö¸ü Æüß ‘Ö™ü­ÖÖ †´ÖÖ­Ö¾Öß ¾ÖÖ™üŸÖ ­ÖÖÆüß úÖ
¸üÖÆüµÖÖ“Öê Æêü ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ úÖ¸üÖ †ÖÆêü. ¯ÖÏÖ“Öß­Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ÃÖÓÍéúŸÖߟÖᯙ “ÖÖӐֻÖê ´Öã»µÖ ? ×­ÖÛ¿“ÖŸÖ“Ö Æüß ¿Ö²¤üÖ­Öê ׍úŸÖßÆüß Ø­Ö¤ü»Öß ŸÖ¸üß ŸÖß ú´Öß“Ö ¾ÖÖ™üŸÖê. †Ö¤üß òú­ÃÖ¸ü
×™üú׾֝Öê †Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖêŸÖê ´ÆüÖæ­Ö“Ö ŸÖŸúÖ»Öß­Ö úÖÓÆüß ×¾Ö“ÖÖ¸ü¾ÖÓŸÖÖ­Öß †Ö¬Öã׭֍ú ¾Ö ‡ŸÖ¸ü ÆüÖŸÖÖ“Öß ¾Ö ¯ÖÖµÖÖ“Öß ÃÖ¾ÖÔ ²ÖÖê™êü •Ö¸üß —Ö›ü»Öß ŸÖ¸üß ŸµÖÖ ´ÖÆüÖ¸üÖꐵÖÖÃÖ ´Ö¸üÖ¾Öê
¯ÖÖ¿“ÖÖŸµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÁÖêÖß“ÖÖ Ã¾ÖߍúÖ¸ü ú׸üŸÖ †ÃÖŸÖÖÓ­ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ´Ö㻵ÖÖÓ¿Öß ÃÖÖӐ֛ü ¾ÖÖ™üŸÖ ­ÖÖÆüß. ¯Ö¸ÓüŸÖã ÃÖŸÖß“µÖÖ “ÖÖ»Öß­Öê µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ »Ö֏ÖÖë áÖßµÖÖ —Öôæû­Ö Ö֍ú —
‘Öֻ֝µÖÖ“ÖÖ †Ö™üÖêúÖ™ü ¯Öϵ֟­Ö êú»ÖÖ †¿ÖÖ´Ö¬µÖê †ÖÏ­ÖßµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü¾ÖÓŸÖ ´ÆüÖ•Öê ¸üÖ•ÖÖ ÖÖ»µÖÖ. †¿ÖÖ µÖÖ †´ÖÖ­ÖãÂÖ éúŸµÖ֍ú›êü ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ ÃÖÖ¸üÖÖ“Ö ¥ü™üÖ µÖãÖ
¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü ÆüÖêŸÖ. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“ÖÖ •Ö­´Ö ²ÖӐÖÖ»Ö´Ö¬Öᯙ ¸üÖ¬Ö֭֐ָü ¯ÖϾÖéŸÖú“Ö †Ö¾ÖÖ•Ö ˆ™ü¾Öæ ¿Öú»ÖÖ.
µÖê£Öê 22 ´Öê 1772 ¸üÖê•Öß —ÖÖ»ÖÖ. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­ÖÖ ‡Ó»ÖÓ›ü“µÖÖ ¸üÖ•Ö֍ú›êü ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Ã¡ÖßµÖÖÓ“Öß ¯Ö׸üÛã֟Öß †×ŸÖ¿ÖµÖ ¾ÖÖ‡Ô™ü ÆüÖêŸÖß. ²ÖÖ»Ö×¾Ö¾ÖÖÆüÖ“Öß ¯ÖÏ£ÖÖ
פü»»Öß“µÖÖ ²ÖÖ¤ü¿ÖÆüÖ­Öê †Ö¯Ö»Öß ²ÖÖ•Öæ ´ÖÖÓ›üµÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏןÖ×­Ö¬Öß ´ÆüÖæ­Ö ¯ÖÖšü×¾Ö»Öê, ÃÖ¾ÖÔ ¤æü¸ü ÆüÖêŸÖß. áÖßµÖÖÓ­ÖÖ ×¿ÖÖÖÖ¯ÖÖÃÖæ­Ö ´Öã§üÖ´Ö“Ö ¤æü¸ü šêü¾ÖµÖÖŸÖ †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê. ‘Ö¸ü Æêü“Ö
ŸÖë¾ÆüÖ ŸµÖÖÓ­ÖÖ ²ÖÖ¤ü¿ÖÆüÖ­Öê '¸üÖ•ÖÖ' ÆüÖ ×úŸÖÖ²Ö ×¤ü»ÖÖ. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“Öê ¾Ö›üß»Ö Ã¡Öß“Öê úÖµÖԁÖê¡Ö ÆüÖêŸÖê. ãú™æÓü²ÖÖŸÖ Ã¡ÖßµÖÖÓ­ÖÖ ¤ãüµµÖ´Ö ãÖÖ­Ö ÆüÖêŸÖê ¾Ö †Ö•ÖÆüß †ÖÆêü“Ö.
²ÖӐÖÖ»Ö´Ö¬Öᯙ ‹ú ÃÖ¤ü­Ö •Ö´Öß­Ö¤üÖ¸ü ÆüÖêŸÖê. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­ÖÖ ¯ÖÖ¸ü¿Öß †Ö×Ö ãú™æÓü²ÖÖŸÖ Ã¾ÖŸÖ:“Öê ¾µÖŒŸÖß´Ö¢¾Ö áÖßµÖÖÓ­ÖÖ ­Ö¾ÆüŸÖê ¾Ö †Ö•ÖÆüß ­ÖÖÆüß. êú¾Öôû ´Öãšü³Ö¸ü ¾ÖÖ
†¸ü²Öß ³ÖÖÂÖÖ †¾ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖß. ŸµÖÖÓ“ÖÖ ‡Ã»ÖÖ´Öß ¬Ö´ÖÔ, ‡×ŸÖÆüÖÃÖ †Ö×Ö ŸÖ¢¾Ö–ÖÖ­Ö µÖÖ ÆüÖŸÖÖ¾Ö¸ü ´ÖÖê•ÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö ‹¾ÖœüµÖÖ Ã¡ÖßµÖÖ ÃÖã׿ցÖßŸÖ —ÖÖ»µÖÖ ´ÆüÖ•Öê ÃÖÖ¸üÖ ³ÖÖ¸üŸÖ
×¾ÖÂÖµÖÖÓ“ÖÖ ÖÖ›üÖ †³µÖÖÃÖ ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖŸÖᯙ 'ÃÖã±úß' ŸÖ¢¾Ö–ÖÖ­ÖÖ“ÖÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ ´Ö­ÖÖ¾Ö¸ü ÃÖã׿ցÖßŸÖ ÆüÖêŸÖ ­ÖÖÆüß ¾Ö —ÖÖ»ÖÖ ­ÖÖÆüß. ¯ÖŸÖß׿־ÖÖµÖ Ã¡Öß“Öê •Öß¾Ö­Ö †£ÖÔÆüß­Ö ´ÖÖ­Ö»Öê
¯ÖϳÖÖ¾Ö ¯Ö›ü»ÖÖ. ²Ö­ÖÖ¸üÃÖ µÖê£Öê ŸµÖÖÓ­Öß ÃÖÓÍéúŸÖ ³ÖÖÂÖê“ÖÖ †³µÖÖÃÖ êú»ÖÖ. ŸÖê ´ÖãŸÖá¯Öã•ÖÖ ¾Ö •ÖÖ‡Ô»Ö. ¯Öã¹ýÂÖÖÓ­ÖÖ †­Öêú áÖßµÖÖÓ¿Öß ×¾Ö¾ÖÖÆü ú¸üŸÖÖ µÖêŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. ¯Öã¹ýÂÖ ¯ÖϤüÖ­Ö ÃÖÓÍéúŸÖß­Öê
†­ÖêêúÀ¾Ö¸ü¾ÖÖ¤ü µÖÖÓ“µÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Öß ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖÓ­Öß ‹êúÀ¾Ö¸ü¾ÖÖ¤üÖ“ÖÖ ¯Öã¸üÍúÖ¸ü êú»ÖÖ. ØÆü¤æü ÃÖŸÖß“µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß»ÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ­Ö ú¸üŸÖÖ ´ÖÖ­µÖŸÖÖ“Ö ×¤ü»Öß ÆüÖêŸÖß. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ
¬Ö´ÖÖÔŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ †×­Öšü ¹ýœüß, ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ ¤æü¸ü ú¸üµÖÖ“ÖÖ ŸµÖÖÓ­Öß †ÖµÖãµֳָü ¯Öϵ֟­Ö êú»ÖÖ. µÖÖÓ­ÖÖ µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖßŸÖ ¾ÖÖ ¯ÖÏ£Öê²Ö§ü»Ö ¯ÖÏ“ÖÓ›ü ד֛ü ¾ÖÖ™ü»Öß †Ö×Ö µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß»ÖÖ ŸµÖÖÓ­Öß
¯Öãœêü ŸµÖÖÓ“Öê ¾Ö ¾Ö×›ü»ÖÖÓ“Öê ¬ÖÖٴ֍ú ´ÖŸÖ³Öê¤üÖ´Öãôêû ŸµÖÖÓ­ÖÖ ‘Ö¸ü ÃÖÖê›üÖ¾Öê »Ö֐ֻÖê. ŸÖê úÃÖæ­Ö ×¾Ö¸üÖê¬Ö êú»ÖÖ. ŸµÖÖÓ­Öß ÃÖŸÖß“µÖÖ “ÖÖ»Öß×¾Ö¹ý¬¤ü »ÖÖêú³ÖÖ¾Ö­ÖÖ •Ö֐ÖéŸÖ ú¸üµÖÖ“Öê
ןֲÖê™ü»ÖÖ Öê»Öê. ŸÖê£Öê ²ÖÖü ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ êú»ÖÖ. 1818 ´Ö¬µÖê ŸµÖÖÓ­Öß 'ÃÖŸÖß²ÖÓ¤üß' úÖµÖÔ †×¾Ö¸üŸÖ¯ÖÖê êú»Öê. ŸµÖÖ´Öãôêû ÃÖŸÖß“µÖÖ †´ÖÖ­ÖãÂÖ ¯ÖÏ£Öê×¾Ö¹ý¬¤ü »ÖÖêú´ÖŸÖ ŸÖµÖÖ¸ü
¹ýœü “Öôû¾Öôû ÃÖã¹ý êú»Öß ¾Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ µÖÖ †¬Öú ¯Öϵ֟­ÖÖ´Öãôêû 1929 ´Ö¬µÖê ÃÖŸÖß“Öß ÆüÖêŸÖ Öê»Öê ¾Ö ÃÖ¸üúÖ¸ü»ÖÖ ÃÖŸÖß²ÖÓ¤üß“ÖÖ úÖµÖ¤üÖ ú¸üÖê ÃÖÖê¯Öê Öê»Öê. µÖÖŸÖ ×¾Ö»µÖ´Ö ²Öê™üàÖ
“ÖÖ»Ö ²ÖÓ¤ü ú¸üÖÖ¸üÖ úÖµÖ¤üÖ ¯ÖÖ׸üŸÖ —ÖÖ»ÖÖ ´ÆüÖæ­Ö Æêü ¾ÖÂÖÔ ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖ µÖÖÓ“ÖÖ ØÃÖÆüÖ“ÖÖ ¾ÖÖ™üÖ †ÖÆêü. ¬ÖÖٴ֍ú ¹ýœüß, ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ †¯Ö׸ü¾ÖŸÖÔ­ÖßµÖ ­ÖÃÖŸÖÖŸÖ. ŸµÖÖ
ÃÖÖ´ÖÖו֍ú, ÃÖÓÍéúŸÖߍú ׾֍úÖÃÖÖ“µÖÖ ¥ü™üß­Öê †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ¾ÖÂÖÔ ´ÖÖ­Ö»Öê •ÖÖ‡Ô»Ö. ¯Ö׸üÛã֟Öß­ÖãÃÖÖ¸ü ²Ö¤ü»ÖÖ¾µÖÖ »Ö֐֟ÖÖŸÖ ¾Ö ­Ö™ü ú¸üÖ¾µÖÖ »Ö֐֟ÖÖŸÖ. µÖÖ“Öß ØÆü¤üæ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ»ÖÖ
¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“µÖÖ ¬ÖÖٴ֍ú, ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖꓵÖÖ “Öôû¾Öôûß“ÖÖ ŸÖÖê •Ö֝Öß¾Ö —ÖÖ»Öß †Ö×Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö ÃÖã¬ÖÖ¸üµÖÖ“ÖÖ ´Ö֐ÖÔ ´ÖÖêúôûÖ —ÖÖ»ÖÖ. ŸÖ¸üß úÖµÖ¤üÖ
¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ÆüÖêŸÖÖ. ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß ‡Óې»Ö¿Ö ³ÖÖÂÖê“ÖÖ ŸµÖÖ“Ö²Ö¸üÖê²Ö¸ü ×Æü²ÖÎã, ÖÏߍú ¾Ö »Öò™üß­Ö µÖÖ †Ö•ÖÆüß †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †ÃÖ»µÖÖ­Öê úÖÓÆüß ú´ÖԍúÖÓ›ü¾ÖÖ¤üß »ÖÖêú ¸üÖ•ÖãÖÖ­Ö´Ö¬µÖê ÆüÖ ×Æü›üßÃÖ
³ÖÖÂÖë“ÖÖ †³µÖÖÃÖ êú»ÖÖ. µÖã¸üÖê¯Ö´Ö¬Öᯙ ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üß “Öôû¾Öôûß“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß —ÖÖ»Öß, ¯ÖύúÖ¸ü ú¸üµÖÖ“ÖÖ ¯Öϵ֟­Ö ú¸üŸÖÖŸÖ. ¯Ö׸üÖÖ´Öß ŸµÖÖÓ­ÖÖ µÖÖ úÖµÖ¤üµÖÖ­ÖãÃÖÖ¸ü •Öê»Ö“Öß
ŸµÖÖŸÖæ­Ö ŸÖê ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üß ²Ö­Ö»Öê. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †Ö¬Öã׭֍ú ¯ÖÖ¿“ÖÖŸµÖ ×¿ÖÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß“ÖÖ Æü¾ÖÖ ÖÖ¾Öß »Ö֐ֻÖß †ÖÆêü. áÖß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ †Ö×Ö ×ŸÖ“µÖÖ¾Ö¸üᯙ †­µÖÖµÖ ¤æü¸ü ú¸üµÖÖ“µÖÖ
¯ÖÏÃÖÖ¸ü ¾ÆüÖ¾ÖÖ, †Ö¬Öã׭֍ú ×¾Ö–ÖÖ­Ö, ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ¿ÖÖáÖê †Ö×Ö ŸÖ¢¾Ö–ÖÖ­Ö µÖÖÓ“Öê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ­ÖÖ ¾Ö ŸµÖÖ×¾ÖÂÖµÖß ¾Öî“ÖÖ¸üߍú ´ÖÖÓ›üÖß ú¹ý­Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö ¯ÖϲÖÖê¬Ö­ÖÖ“Öê úÖµÖÔ ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö
×¿ÖÖÖ ×¤ü»Öê •ÖÖ¾Öê ´ÆüÖæ­Ö ŸµÖÖÓ­Öß ¯Öϵ֟­Ö êú»Öê. ¬Ö´ÖÔ ÃÖã¬ÖÖ¸üú ¾Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÃÖê¾Öú µÖÖ ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß êú»Öê. ŸµÖÖ†£ÖÖÔ­Öê, ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü ØÆü¤æü ÃÖ´ÖÖ•Ö ÃÖã¬ÖÖ¸üÖꓵÖÖ
¤üÖê­Æüß ¥ü™üߍúÖê­ÖÖŸÖæ­Ö ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü †Ö×Ö úÖµÖÔ ¯ÖϲÖÖê¬Ö­ÖµÖãÖÖ“Öê “Öôû¾Öôûß“Öê †Ö¤üµÖ ¯ÖÏ­ÖêŸÖê ÆüÖêŸÖê.
ªÖêŸÖú“Ö †ÖÆêü. ŸµÖÖÓ“µÖÖ¯ÖÖÃÖæ­Ö“Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¸ü֕֍úßµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÓ“ÖÖ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö —ÖÖ»ÖÖ. ¯Öã¾Öá ØÆü¤æü ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ¯ÖÏ´Ö֝Öê ÃÖ´Öã¦ü ¯ÖµÖÔ™ü­ÖÖÃÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ÆüÖêŸÖÖ. ÆüÖ ÃÖӍãúד֟Ö
†­Öêú ¿ÖŸÖúÖ¯ÖÖÃÖæ­Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ÃÖŸÖß“Öß †´ÖÖ­ÖãÂÖ †Ö×Ö Îãú¹ý¸ü ¯ÖÏ£ÖÖ “ÖÖ»Öæ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ØÆü¤üããÖÖ­Öß •Ö­ÖŸÖꓵÖÖ ×¾ÖúÖÃÖÖ»ÖÖ ´ÖÖ¸üú †ÖÆêü ´ÆüÖæ­Ö þ֟Ö: ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö
ÆüÖŸê Öß. ¯Ö¸ÓüŸÖã µÖÖ×¾ÖÂÖµÖß úÖêÖŸµÖÖÆüß ´ÖÆüÖ­Ö ¾µÖŒŸÖß»ÖÖ ¾ÖÖ ŸÖŸúÖ»Öß­Ö ŸµÖÖ-ŸµÖÖ úÖôûÖŸÖß»Ö, ¸üÖµÖ µÖÖÓ­Öß •Ö֝Öß¾Ö¯Öæ¾Öԍú ÃÖ´Öã¦ü ¯ÖµÖÔ™ü­Ö êú»Öê ¾Ö ¯Ö¸ü¤üê¿Öß ¯ÖÖêÆü“Ö»Öê ´ÆüÖ•Öê ÃÖÖ´ÖÖו֍ú
ò
ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖᯙ µÖÖ ¾ÖÖ‡Ô™ü “ÖÖ»Öß׸üŸÖß²Ö§ü»Ö ­Ö֏ÖÓŸÖ ¾Ö Öê¤ü ÆüÖêŸÖÖ. µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ ´ÆüÖ•Öê ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ×¾ÖÂÖµÖÖÓ“Öê ±úŒŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü­ÖÖ´ÖÖ ­Ö ´ÖÖÓ›üŸÖÖ ŸµÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ­ÖãÃÖÖ¸ü þ֟Ö: éúŸÖß
áÖß»ÖÖ ú±ú»Öú ÃÖ´Ö•Ö­Öê ÆüÖ“Ö ÆüÖêŸÖÖ. ´Ö­ÖãµÖÖ»ÖÖ úÖÓÆüßÆüß ú¹ý­Ö ´Ö¸üÖ ­ÖúÖê ¾ÖÖ™üŸÖê, êú»Öß. ØÆü¤æü ¬Ö´ÖÖÔŸÖᯙ ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ¯ÖÏ£Öê­ÖãÃÖÖ¸ü áÖßµÖÖÓ­ÖÖ ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê“ÖÖ ÆüŒú ­Ö¾ÆüŸÖÖ.
* ßÁÄUÊ‚ Áfl÷ʪ ¬˝◊Èπ, üÊË◊ÃË ‚ÈÁ‡Ê‹ÊŒflË Œ‡Ê◊Èπ ◊Á„U‹Ê ◊„UÊÁfllÊ‹ÿ, ‹ÊÃÍ⁄U

2. Shodh, Samiksha aur Mulyankan (International Research Journal)—ISSN-0974-2832,Vol. II, Issue-11-12 (Dec.2009—Jan.2010) 83
ן֓µÖÖ ¯ÖŸÖß“µÖÖ ×­Ö¬Ö­ÖÖ­ÖÓŸÖ¸ü ŸµÖÖ“µÖÖ ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê“ÖÖ ÆüŒú ±úŒŸÖ ´Öã»ÖÖ»ÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖêŸÖ ¯ÖÏ¿­Ö †Ö×Ö ÃÖ´ÖõÖÖÓ“Öê ŸÖÖê “ÖÖӐֻµÖÖ ¯ÖύúÖ¸êü †Öú»Ö­Ö ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê. ׿ց֝ÖÖŸÖæ­Ö
ÆüÖêŸÖÖ, ¯ÖŸ­Öß»ÖÖ ×´ÖôûÖÖ¸üÖ ¾ÖÖ™üÖ ­ÖÖ­µÖ þֹý¯ÖÖ“ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. áÖßµÖÖ¾Ö¸üᯙ µÖÖ ˆ¯Ö•Öß׾֍êú“Öê ÃÖÖ¬Ö­Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖê‰ú ¿ÖúŸÖê. ׿ց֝ÖÖ´Öãôêû ­Ö¾µÖÖ ¯ÖÏê¸üÖÖ ¾Ö –ÖÖ­Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ
†­µÖÖµÖÖ×¾Ö¹ý¬¤ü ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß †Ö¾ÖÖ•Ö ˆ™ü¾Ö»ÖÖ ¾Ö ´Öã»ÖÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü ¯ÖŸ­Öß»ÖÖ ¤êüÖᯙ ¾ÖÖ™üÖ ÆüÖê¾Öæ­Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¾µÖŒŸÖß ¹ýœüß ¾Ö †Ó¬ÖÁÖ¬¤êü´Ö¬Öã­Ö ¯ÖãÖԯ֝Öê ´ÖãŒŸÖ ÆüÖê‡Ô»Ö. ´ÆüÖæ­Ö
×´ÖôûÖ»ÖÖ ¯ÖÖ×Æü•Öê †ÃÖê ¯ÖÏן֯ÖÖ¤ü­Ö êú»Öê. ŸµÖÖ´Öãôêû áÖßµÖÖÓ¾Ö¸üᯙ †­µÖÖµÖ ¾Ö •ÖÖ“Ö ú´Öß ¿ÖîÖם֍ú þÖÖŸÖÓ¡µÖÖ“ÖÖ ¯Öã¸üÍúÖ¸ü ú¹ý­Ö ײÖÎ×™ü¿Ö ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“µÖÖ ´Ö¤üŸÖß­Öê ¿ÖîÖם֍ú
ÆüÖꝵÖÖÃÖ ´Ö¤üŸÖ —ÖÖ»Öß. áÖßµÖÖÓ“Öß †–ÖÖ­ÖÖŸÖæ­Ö ´Ö㌟֟ÖÖ ¾ÆüÖ¾Öß ´ÆüÖæ­Ö áÖß - ¯ÖÏÃÖÖ¸ü ú¸üµÖÖ“µÖÖ ¥ü™üß­Öê ¯Öϵ֟­Ö êú»Öê. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“ÖÖ Óú¯Ö­Öß¾Ö¸ü
׿ց֝ÖÖ“ÖÖ ¯Öã¸üÍúÖ¸ü ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß êú»ÖÖ. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü ‹êúךüú֝Öß ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ ­Ö¾ÆüŸÖÖ, ¯Ö¸ÓüŸÖã ײÖÎ×™ü¿Ö ¯ÖÖ»ÖÔ´Öë™ü¾Ö¸ü ŸµÖÖÓ“ÖÖ ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ ÆüÖêŸÖÖ. úÖµÖ¤üÖ ŸÖµÖÖ¸ü
´ÆüÖŸÖÖŸÖ, 'áÖßµÖÖÓ“µÖÖ ¿ÖÖ¸üß׸üú ¤ãü²ÖÔ»ÖŸÖê“ÖÖ ¾Ö †ÃÖÆüÖµµÖŸÖê“ÖÖ ±úÖµÖ¤üÖ ‘Öê‰ú­Ö ú¸üŸÖÖÓ­ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú ŸÖß ¯ÖÖÀ¾ÖÔ³Öæ´Öß ×²ÖÎ×™ü¿Ö ÃÖÓÃÖ¤êü»ÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖê‡Ô»Ö †ÃÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü
áÖß»ÖÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ †×ŸÖ¿ÖµÖ ׭֍éú™ü ãÖÖ­Ö ¤êüµÖÖ“ÖÖ ¯Öϵ֟­Ö ¯Öã¹ýÂÖÖ­Öê êú»ÖÖ.' ¾Öê¤ü, ŸµÖÖÓ­Öß ´ÖÖÓ›ü»ÖÖ. úÖµÖ¤üµÖÖ“Öß †×¬Ö¸üÖ•µÖÖ“Öß ú»¯Ö­ÖÖ (Rule of Law) ÆüÖ
ˆ¯Ö×­ÖÂÖꬤü, ³ÖÖ¾ÖŸÖÖߟÖÖ µÖÖ ´ÖÖî»Öߍú ÖÏÓ£ÖÖ“ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ‘Öê‰ú­Ö ÃÖŸÖß“Öß “ÖÖ»Ö ×úŸÖß ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß ´ÖÖÓ›ü»ÖÖ. ÃÖ¾ÖÔ¬Ö´ÖáµÖÖÓ­ÖÖ ÃÖ´ÖÖ­Ö úÖµÖ¤üÖ »Ö֐Öæ ú¸üµÖÖŸÖ
†´ÖÖ­ÖãÂÖ †ÖÆêü Æêü ¤ü֏Ö׾֝µÖÖ“ÖÖ ¯Öϵ֟­Ö êú»ÖÖ †Ö×Ö ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ¾Ö ­Öîן֍ú ¥ü™üߟÖæ­Ö µÖÖ¾ÖÖ, ÆüÖ ³ÖÖîן֍ú ×¾Ö“ÖÖ¸ü ŸµÖÖÓ­Öß ×¤ü»ÖÖ. Æêü ×¾Ö“ÖÖ¸ü †Ö•ÖÆüß †×ŸÖ¿ÖµÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê
áÖß ´Ö㌟Öß“Öê ´ÖÆü¢¾Ö ¯Ö™ü¾Öæ­Ö פü»Öê ¾Ö ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ´ÖÖ­µÖ ´Ö֝ÖÃÖÖ»ÖÖ ¯Ö™üŸÖß»Ö, †ÖŸ´ÖÃÖÖ£Ö †ÖÆêüŸÖ. †×­Öšü “ÖÖ»Öß׸üŸÖß, †×­Öšü ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ úÖµÖ¤üµÖÖ­Öê ­Ö™ü êú»µÖÖ ¯ÖÖ×Æü•ÖêŸÖ, ¯Ö¸ÓüŸÖã
ú¸üŸÖÖ µÖêŸÖᯙ †ÃÖê ¯Öã¸üÖêÖÖ´Öß ÃÖã¬ÖÖ¸üÖê“Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß ´ÖÖÓ›ü»Öê. ¸üÖòµÖ ´ÆüÖŸÖÖŸÖ ¸üÖ•µÖÛãָüŸÖꓵÖÖ ¥ü™üß­Öê ÃÖ¾ÖÔ“Ö ¹ýœüß ¾Ö ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ úÖµÖ¤üµÖÖ­Öê ­Ö™ü
ØÆü¤æ ¬Ö´ÖÖÔŸÖᯙ •ÖÖŸÖßµÖ ¾µÖ¾ÖãÖê×¾Ö¹ý¬¤ü ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß †Ö¾ÖÖ•Ö ˆ™ü×¾Ö»ÖÖ †Ö×Ö ú¸üŸÖÖ µÖêŸÖ ­ÖÖÆüߟÖ, ŸÖÃÖê ú¸üÖêÆüß ‡Ô™ü šü¸üÖÖ¸ü ­ÖÖÆüß. ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß ‡Ó»ÖÓ›ü“ÖÖ ­µÖÖµÖ
¾µÖŒŸÖß“Öê ãÖÖ­Ö Æêü •Ö­´ÖÖ¾Ö¹ý­Ö šü¸üŸÖ ­ÖÃÖæ­Ö ŸµÖÖ“µÖÖ ú´ÖÖÔ¾Ö¸ü †Ö×Ö ÖãÖÖ¾Ö¸ü šü¸üÖ¾Öê †Ö×Ö úÖµÖ¤üÖ µÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ †Ö¯Ö»Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¾µÖŒŸÖ êú»Öê, ŸÖê ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üß †ÖםÖ
´ÆüÖæ­Ö ÃÖ´ÖŸÖêÃÖÖšüß ÃÖÖ´ÖÖו֍ú, ‹úÖŸ´ÖŸÖêÃÖÖšüß ¾Ö •ÖÖŸÖß³Öê¤ü ú´Öß ¾ÆüÖ¾ÖÖ ´ÆüÖæ­Ö ¾µÖŒŸÖß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖ“Öê úšü¸ü ¯Öã¸üÍúŸÖì ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖ¥ü™üß­Öê ­µÖÖµÖ¾µÖ¾ÖãÖÖ ŸµÖÖÓ­ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ
´ÖÖî»Öߍú ×¾Ö“ÖÖ¸ü ´ÖÖÓ›ü»Öê. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü ´Öã»ÖŸÖ: ¬ÖÖٴ֍ú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ÆüÖêŸÖß.
ÃÖã¬ÖÖ¸üú ÆüÖêŸÖê. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¬ÖÖٴ֍úŸÖê“Öê ÖÆü­Ö ¯ÖÏ¿­Ö ÆüÖêŸÖê. ´Ö­Öã嵅 ¬ÖÖٴ֍ú¥ü™üµÖÖ ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“µÖÖ úÖôûÖŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯ÖÖ׸üú ×¿ÖÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß
þ֟ÖÓ¡Ö —ÖÖ»ÖÖ ¯ÖÖ×Æü•Öê †ÃÖê ŸµÖÖÓ­ÖÖ ¾ÖÖ™üŸÖê. •Öã­µÖÖ †Ó¬ÖÁÖ¬¤üÖ ­Ö™ü —ÖÖ»µÖÖ ¯ÖÖ×Æü•ÖêŸÖ, ÆüÖêŸÖß. ‡ÓÖÏ•ÖÖÓ“µÖÖ †ÖÖ´Ö­ÖÖ´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¯ÖÖ¿“ÖÖŸµÖ ¯Ö¬¤üŸÖß“Öê ×¿ÖÖÖ ªÖ¾Öê Æüß
ŸµÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÖ¿“ÖÖŸµÖ ׿ց֝ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏÃÖÖ¸ü —ÖÖ»ÖÖ ¯ÖÖ×Æü•Öê ´ÆüÖ•Öê ­Ö¾Öß­Ö –ÖÖ­ÖÖ“Öß ¯Ö¬¤üŸÖ ÆüôæûÆüôæû ¹ýœü —ÖÖ»Öß. µÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ŸµÖÖÓ­Öß •Ö­´ÖŸÖÖŸÖ •Ö֐ÖéŸÖß ×»ÖÖ֝ÖÖŸÖæ­Ö ‘Ö›ü¾Öæ­Ö
ׁÖן֕Öê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ­Öß êú»Öß ¯ÖÖ×Æü•ÖêŸÖ. µÖÖŸÖ ÃÖ¾ÖÔ ´ÖÖ­Ö¾Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“Öê ú»µÖÖÖ ŸµÖÖÓ­ÖÖ †ÖÖ»Öß. ¾µÖŒŸÖß­Öê þ֟Ö:“Öß ´ÖÖ»Ö´Ö¢ÖÖ •ÖÖê¯ÖÖÃÖÖ¾Öß µÖÖ ´ÖŸÖÖ“Öê ¸üÖòµÖ ÆüÖêŸÖê. ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß
†×³Ö¯ÖÏêŸÖ ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖÓ“Öê ‹ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ×¾Ö¬ÖÖ­Ö ´ÆüÖ•Öê '•µÖÖ ¯ÖύúÖ¸ü“µÖÖ ¬ÖÖٴ֍ú †Ö٣֍ú ¿ÖÖêÂ֝ÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö êú»ÖÖ †Ö×Ö ÃÖÖ´ÖÖ­µÖ ¿ÖêŸÖú¸üß •ÖÖ“ÖÖŸÖæ­Ö ´ÖãŒŸÖ —
¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖÓ­ÖÖ ØÆü¤æü »ÖÖêú ד֙üæú­Ö †ÖÆêüŸÖ, ŸµÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖÓ“Öê ¸ü֕֍úßµÖ ×ÆüŸÖ ¾Ö ¬ÖÖٴ֍ú ÖÖ»ÖÖ“Ö ¯ÖÖ×Æü•Öê †ÃÖê ´ÖŸÖ ¯ÖϤü×¿ÖŸÖ êú»Öê. ŸµÖÖÓ“Öê ¿ÖêŸÖú¸üß ¾Ö úִ֐ÖÖ¸üÖ¾Ö¸ü ¯ÖÏê´Ö ÆüÖêŸÖê
×ÆüŸÖ ÃÖÖ¬µÖ ÆüÖêŸÖ ­ÖÖÆüß, ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ‹úÖŸ´ÖŸÖÖ ×­Ö´ÖÖÔÖ ÆüÖêŸÖ ­ÖÖÆüß µÖÖ´Öãôêû ÃÖ´ÖÖ•Ö ´ÆüÖæ­Ö •Ö´Öß­Ö¤üÖ¸ü ¯Ö¬¤üŸÖß»ÖÖ ŸµÖÖÓ­Öß ×¾Ö¸üÖ¬Ö êú»ÖÖ. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆ­Ö ¸üÖµÖ Æêü ˆ““֍úÖê™ß“Öê
ê ü ò ü
úÖêÖŸÖêÆüß ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê úÖµÖÔ ÆüÖŸÖß ‘ÖꝵÖÖ“µÖÖ ¥ü™üß­Öê ãú“֍úÖ´Öß †ÖÆêü. ´ÖãŸÖá¯Öã•ÖÖ ´ÖÖ­Ö¾ÖŸÖÖ¾ÖÖ¤üß †Ö×Ö †ÖÓŸÖ¸ü¸üÖ™ÒüßµÖ ¥ü™üߍúÖê­Ö ²ÖÖôûÖÖÖ¸êü ×¾Ö“ÖÖ¸ü¾ÖÓŸÖ ÆüÖêŸÖê. ŸÖê
†Ö×Ö ŸµÖÖ“Öê †¾Ö»ÖÓ²Ö­Ö, ¤üÖ³Öߍú¯ÖÖÖ ÆüÖ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ׾֍úÖÃÖÖ“ÖÖ ¿Ö¡Öã †ÖÆêü. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ™Òü¾ÖÖ¤üß ÆüÖêŸÖê. ¯Ö¸ÓüŸÖã †ÖÓŸÖ¸ü¸üÖ™ÒüßµÖ¾ÖÖ¤üß †×¬Öú ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖÓ“ÖÖ ¾ÖîÛÀ¾Öú ÃÖ¤Ëü³ÖÖ¾ÖÖ¾Ö¸ü
¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü ×­ÖšüÖ¾ÖÓŸÖ ‹êúÀ¾Ö¸ü¾ÖÖ¤üß ÆüÖêŸÖê. ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ×¾ÖÀ¾ÖÖ“ÖÖ úŸÖÖÔ ¾Ö ú¸ü×¾ÖŸÖÖ †Öœüôû ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖÓ­ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ´ÖÖ­Ö¾ÖÃÖé™üß ‹ú ãú™æÓü²Ö ¾ÖÖ™üŸÖ ÆüÖêŸÖê. ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“Öê
‹ú“Ö ¯Ö¸ü´ÖêÀ¾Ö¸ü †ÖÆêü, Æüß ÁÖ¬¤üÖ ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“µÖÖ ¬ÖÖٴ֍ú ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ“Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ±úŒŸÖ ²ÖӐÖÖ»Ö¯Öã¸üŸÖê“Ö ´ÖµÖÖÔפüŸÖ ­ÖÃÖæ­Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ¤êü¿ÖÖÃÖÖšüß ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖ“Ö¯ÖÏ´Ö֝Öê
´ÖãµÖ ÃÖã¡Ö ÆüÖêŸÖê ´ÆüÖæ­Ö ŸµÖÖÓ­Öß ´ÖãŸÖá ¯Öã•Öê»ÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö êú»ÖÖ. ŸµÖÖŸÖᯙ ¤üÖ³Öߍú¯ÖÖÖ ¬ÖÖٴ֍ú ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ŸµÖÖÓ“Öß ¥ü™üß ÃÖӍãú×“ÖŸÖ ­Ö¾ÆüŸÖß. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ÃÖŸÖß“Öß “ÖÖ»Ö ²ÖÓ¤ü
ïÖ™ü ú¹ý­Ö •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ ‹ú ¯Ö¸ü´ÖêÀ¾Ö¸üÖ“µÖÖ ×­ÖÖãÔÖ ³ÖŒŸÖß“ÖÖ ÃÖÓ¤êü¿Ö פü»ÖÖ. ¤êü¾Ö - ¾ÆüÖ¾Öß, áÖß»ÖÖ ¯Öã¹ýÂÖÖ¯ÖÏ´Ö֝Öê ÃÖ´ÖÖ­Ö ÆüŒú ×´ÖôûÖ¾Öê, ×¾Ö¬Ö¾ÖÖ Ã¡Öß»ÖÖ ¯ÖÏןÖšüÖ ¾Ö
¤êü¾ÖŸÖÖÓ“Öß ¯Öã•ÖÖ - †“ÖÖÔ ¯Ö¬¤üŸÖß¾Ö¸ü ×™üúÖ êú»Öß. ÃÖ¾ÖÔ ¬Ö´ÖÖÔ²ÖÖ²ÖŸÖ ¸üÖòµÖ ÃÖÓ×ÆüÖãŸÖÖ¾ÖÖ¤üß Ã¾ÖÖ׳ִÖÖ­ÖÖ­Öê •ÖÖŸÖÖ µÖÖ¾Öê, ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ­ÖÖ ¿ÖÖÃÖ­ÖÖŸÖᯙ †×¬ÖúÖ׬֍ú ­ÖÖîú·µÖÖ
ÆüÖêŸÖê. ÃÖã¸ëü¦ü­ÖÖ£Ö ²Öò­Ö•Öá µÖÖÓ­Öß ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ ²Ö§ü»Ö ¾µÖŒŸÖ êú»Öê»Öê ´ÖŸÖ ´ÆüÖ•Öê, ×´ÖôûÖ¾µÖÖŸÖ, ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ­Öê ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üß ¬ÖÖê¸üÖ šêü¾ÖÖ¾Öê, ÃÖÖ´ÖÖו֍ú †Ó¬ÖÁÖ¬¤üÖ ¾Ö
'³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ÃÖ­Ö¤ü׿ָü “Öôû¾Öôûß“Öê •Ö­Öú'. •Ö­ÖŸÖêŸÖ ¸ü֕֍úßµÖ ÆüŒúÖÓ“Öß •Ö֝Öß¾Ö †´ÖÖ­ÖãÂÖ ¹ýœüß - ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ­Öê ŸµÖÖÖ ú¸üÖ¾ÖÖ µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß
×­Ö´ÖÖÔÖ ú¸üÖÖ¸êü ¥ü™üÖ ­ÖêŸÖÖ ´ÆüÖ•Öê ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ ÆüÖêµÖ. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö êú»Öê»Öê ¯Öϵ֟­Ö ŸµÖÖÓ“Öß ´ÖÖ­Ö¾ÖŸÖÖ¾ÖÖ¤üß ¥ü™üß Ã¯Ö™ü ú¸üŸÖÖŸÖ.
¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß ¾µÖŒŸÖß“Öê þÖÖŸÖÓ¡µÖ †Ö×Ö ¤êü¿ÖÖ“Öê þÖÖŸÖÓ¡µÖ Æêü ¤üÖê­Æüß ×¾Ö“ÖÖ¸ü †ŸµÖÓŸÖ ×¾ÖÀ¾Ö²ÖÓ¬Ö㟾ÖÖ“µÖÖ ³ÖÖ¾Ö­ÖêŸÖã­Ö •Öë¾ÆüÖ ±ÏúÖ­ÃÖ´Ö¬µÖê ¯Ö¸üúßµÖ ­Ö֐Ö׸üúÖÓ“µÖÖ ¯ÖϾÖê¿ÖÖ¾Ö¸ü
¯ÖϳÖÖ¾Ö߯֝Öê ´ÖÖÓ›ü»Öê. úÖêÖŸÖÖÆüß ¤êü¿Ö ¯Ö¸ü¤üÖ¿ÖÖŸÖ ¸üÖÆæü ­ÖµÖê Æüß ŸµÖÖÓ“Öß ú»¯Ö­ÖÖ ÆüÖêŸÖß, ²ÖÓ¤ü­Öê ‘Öֻ֝µÖÖŸÖ †Ö»Öß, ŸÖë¾ÆüÖ ŸµÖÖ ¬ÖÖê¸üÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸üÖÖ¸êü ¯Ö¡Ö ŸµÖÖÓ­Öß ±ÏúÖ­ÃÖ
ŸµÖÖ ¥ü™üß­Öê ŸµÖÖÓ­Öß ¾ÖÃÖÖÆüŸÖ¾ÖÖ¤üÖ»ÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö êú»ÖÖ. ¾µÖŒŸÖß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ÆüÖ úÖêÖŸµÖÖÆüß ÃÖ¸üúÖ¸ü»ÖÖ ×»Ö×Æü»Öê ¾Ö ŸµÖÖŸÖ 'ÃÖ¾ÖÔ ´ÖÖ­Ö¾Ö•ÖÖŸÖ Æêü ‹ú ´ÖÖêšêü ãú™æÓü²Ö“Ö †ÃÖæ­Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö
ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏÖÖ †ÃÖŸÖÖê †ÃÖÖ ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“ÖÖ ¥ü™üߍúÖê­Ö ÆüÖêŸÖÖ. ¾µÖŒŸÖß êú¾Öôû ¿Ö¸ü߸üÖ­Öê ¸üÖ™Òêü †Ö×Ö ´ÖÖ­Ö¾Öß ÃÖ´ÖãÆü µÖÖ ŸµÖÖ“µÖÖ êú¾Öôû ¿Ö֏ÖÖ †ÖÆêüŸÖ.' ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ
þÖÖŸÖÓ¡µÖ †ÃÖæ­Ö “ÖÖ»ÖŸÖ ­ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ŸÖß ´Ö­ÖÖ­Öê ¤êüÖß»Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ †ÃÖÖ¾Öê »Ö֐֟Öê. êú¾Öôû µÖÖÓ­Öß ×¾Ö¯Öã»Ö »ÖêÖ­Ö êú»Öê. ŸµÖÖÓ­ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾ÖÂÖµÖÖÓ“Öß †Ö¾Ö›ü ÆüÖêŸÖß. ¬ÖÖٴ֍ú -
×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üµÖÖ“Öê þÖÖŸÖÓ¡µÖ ¾µÖŒŸÖß»ÖÖ †ÃÖæ­Ö ˆ¯ÖµÖÖêÖß ­ÖÖÆüß, ŸÖ¸ü ŸµÖÖÓ“ÖÖ éúŸÖß †¬µÖÖÛŸ´Öú ŸÖ¢¾ÖØ“ÖŸÖ­Ö ÆüÖ ŸµÖÖÓ“ÖÖ Ø¯Ö›ü ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖÓ“Öê ׻֏ÖÖÖ ¬ÖÖٴ֍ú þֹý¯ÖÖ“Öê
ú¸üµÖÖ“ÖêÆüß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ Æü¾Öê †ÃÖê ŸÖê ´ÆüÖŸÖ. ×¾Ö“ÖÖ¸ü †Ö×Ö †×³Ö¾µÖŒŸÖß“Öê þÖÖŸÖÓ¡µÖ ÆüÖ †ÖÆêü. 'ŸÖÖî±úÖŸÖã»Ö ´ÖãÃÖÖ×Æüפü­Ö' ÆüÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ ŸÖŸ¾ÖØ“ÖŸÖ­ÖÖŸÖæ­Ö ÃÖ֍úÖ¸ü —ÖÖ»Öê»ÖÖ ¯Ö×Æü»ÖÖ
¾Öê¤ü †Ö×Ö ˆ¯Ö×­ÖÂÖ¤üÖŸÖᯙ ØÆü¤æü ŸÖ¢¾Ö–ÖÖ­ÖÖ“ÖÖ ÖÖ³ÖÖ ÆüÖêµÖ. úÖêÖŸµÖÖÆüß ¬Ö´ÖÖÔ“Öß ÖÏÓ£Ö '×´Ö¸ü»Ö-ˆ»Ö-†Ö¾ÖÖ¸ü' Æêü ׭ֵ֟֍úÖ׻֍ú ŸµÖÖÓ­Öß “ÖÖ»Ö×¾Ö»Öê. 1828 ´Ö¬µÖê ¸üÖ•ÖÖ
ÃÖŒŸÖß Æüß úÖêÖŸµÖÖÆüß ¾µÖŒŸÖß¾Ö¸ü êú»Öß •ÖÖ¾Öæ ­ÖµÖê. ¯ÖÏŸµÖêúÖ»ÖÖ †Ö¯ÖÖ¯Ö»µÖÖ Ã¾Ö‡“”êû­Öê ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖµÖ µÖÖÓ­Öß ²ÖÎÖÉÖêÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö­ÖÖ êú»Öß. ŸÖê ¬ÖÖٴ֍ú ¾Öé¢Öß“Öê †ÃÖ»µÖÖ´Öãôûê
ò
¬Ö´ÖÖÔ“Ö¸üÖ ú¸üŸÖÖ †Ö»Öê ¯ÖÖ×Æü•Öê. ¾µÖŒŸÖßÃÖ ´ÖÖ¸üú šü¸üŸÖᯙ †¿ÖÖ ¯ÖύúÖ¸ü“Öê ²ÖÓ¬Ö­Öê †×­Öšü “ÖÖ»Ö߸üߟÖß, †Ó¬ÖÁÖ¬¤üÖÓ­ÖÖ ŸµÖÖÓ“ÖÖ ú¼ü¸ü×¾Ö¸üÖê¬Ö ÆüÖêŸÖÖ. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ
¿ÖÖÃÖ­ÖÖ­Öê ™ü֍æú ­ÖµÖêŸÖ. µÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ŸµÖÖÓ­Öß ÃÖ×ÆüÖæ ¾Ö ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üÖ“ÖÖ ¯Öã¸üÍúÖ¸ü Æêü †ÃÖÖ´ÖÖ­µÖ ¤ü•ÖÖÔ“Öê ¯ÖÏ–ÖÖ¾ÖÓŸÖ ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖÓ“Öß ¯ÖÏ“ÖÓ›ü ²ÖÖüߍú ãú¾ÖŸÖ ÆüÖêŸÖß. ŸÖê ˆ¤üÖ¸ü ¾Ö
êú»ÖÖ. ×­Ö¸üÖ¸üŸÖê´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öê Öã¯Ö ­ÖãúÃÖÖ­Ö —ÖÖ»Öê †ÖÆüê. †–ÖÖ­ÖÖ´Öãôêû ׾֍úÖÃÖ ¾µÖ֯֍ú ´Ö­ÖÖê¾Öé¢Öß“Öê ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖÓ“µÖÖ úŸÖãÔŸ¾ÖÖ“Öß †­Öêú ¯Öî»Öæ ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖÓ“Öê
¯ÖæÖԯ֝Öê ÖãÓ™üŸÖÖê. ׿ց֝ÖÖ´Öãôêû ¾µÖŒŸÖßŸÖ •Ö֐ÖéŸÖß µÖêŸÖê. ¤êü¿ÖÖ¯Öãœüᯙ ¾Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ¯Öãœüᯙ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú, ¸ü֕֍úßµÖ “Öôû¾ÖôûߟÖᯙ úÖµÖÔ ³Ö×¾ÖµÖÖ»ÖÖ ¤üßü¯ÖßÖÓ³ÖÖÃÖÖ¸üÖê ´Ö֐ÖÔ¤ü¿Öԍú

3. 84 ‡ÊÊœ, ‚◊ˡÊÊ •ÊÒ⁄U ◊ÍÀÿÊ¢∑§Ÿ (•ãÃ⁄U⁄UÊCÔ˛UËÿ ‡ÊÊœ ¬ÁòÊ∑§Ê)—ISSN-0974-2832,Vol. II, Issue-11-12 (Dec.2009—Jan.2010)
šü¸üÖÖ¸êü †ÖÆêü Æêü ×­ÖÙ¾Ö¾ÖÖ¤ü. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü †Ö¬Öã׭֍ú ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öê ׿ֻ¯ÖúÖ¸ü êú»Öß. ŸµÖÖÓ“µÖÖ ×¾ÖÀ¾Ö²ÖÓ¬Ö㟾ÖÖ“µÖÖ ¾Ö ´ÖÖ­Ö¾ÖŸÖÖ¾ÖÖ¤üß ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ´Öãôêû ŸµÖÖÓ“µÖÖ úÖµÖÖÔ»ÖÖ
¾Ö •Ö­Öú ÆüÖêŸÖê †ÃÖê ´Öã•Öã´Ö¤üÖ¸ü µÖÖÓ­Öß ´Æü™ü»Öê †ÖÆêü. †Ö¬Öã׭֍ú ¸ü֕֍úßµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÓ“µÖÖ †»ÖÖî׍úúŸ¾ÖÖ“ÖÖ ¯Ö׸üïֿÖÔ —ÖÖ»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ¾µÖŒŸÖß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ, ´ÖÖ­Ö¾ÖŸÖÖ¾ÖÖ¤ü,
‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖ ŸµÖÖÓ“Öê ãÖÖ­Ö ¯ÖÖ¿“ÖÖŸµÖ ¸ü֕֍úßµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖŸÖ •ÖÃÖê †ò׸üÙüÖ™ü»Ö“µÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ­ÖÖ
ò Ó ²Ö㬤üß×­ÖšüÖ, ¿ÖÖáÖßµÖ ¥ü™üß ‡ŸµÖÖ¤üß †Ö¬Öã׭֍ú úÃÖÖê™üµÖÖ¾Ö¸ü ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ
ãÖÖ­Ö †ÖÆêü. ŸÖê †Ö¬Öã׭֍ú ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öê •Ö­Öú ÆüÖêŸÖê. µÖÖÓ“Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆŸÖ¸üŸÖÖŸÖ. ÁÖß´ÖŸÖß †ò­Öß ²Öê—ÖÓ™ü ´ÆüÖŸÖÖŸÖ, '¸üÖòµÖ Æêü ‹ú †ÃÖÖ´ÖÖ­µÖ
³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú, ¬ÖÖٴ֍ú, ¿ÖîÖם֍ú, †Ö٣֍ú ¾Ö ¸ü֕֍úßµÖ µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ »ÖÖêÆü¯Öã¹ýÂÖ ÆüÖêŸÖê, ŸµÖÖ“Ö¯ÖÏ´Ö֝Öê †Ö•Öß×¾ÖŸÖ ¿ÖŒŸÖß“Öê ¯ÖÏן֍ú ÆüÖêŸÖê.' ´ÆüÖæ­Ö ¯ÖϲÖÖê¬Ö­ÖÖ“µÖÖ
Öê¡ÖÖŸÖ †Ö¬Öã׭֍úߍú¸üÖÖ“ÖÖ †ÖÖÏÆü ŸµÖÖÓ­Öß ¬Ö¸ü»ÖÖ. ´ÖãŸÖá¯Öã•Öê»ÖÖ ×¾Ö¸üÖ¬Ö, ¤üÖ³Öߍú¯ÖÖÖ»ÖÖ
ê ׁÖן֕ÖÖ¾Ö¸ü“ÖÖ ‹ú ¤îü¤ü߯µÖ´ÖÖ­Ö ŸÖÖ¸üÖ ´ÆüÖæ­Ö ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“Öß ÖÖ­ÖÖ
×¾Ö¸üÖê¬Ö êú»ÖÖ. ÃÖÖ´ÖÖו֍ú Öê¡ÖÖŸÖ ÃÖŸÖß“Öß “ÖÖ»Ö, ²ÖÖ»Ö×¾Ö¾ÖÖÆü ¯Ö¬¤üŸÖ, ²ÖÆãü¯ÖŸ­Öß ×­ÖÛ¿“ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖÓ“Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÃÖ¤îü¾Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“µÖÖ Ã´Ö¸üÖÖŸÖ ¸üÖÆüŸÖß»Ö. ×¾Ö¿ÖêÂÖ ú¹ý­Ö
¯Ö¬¤üŸÖß»ÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö êú»ÖÖ. ¸ü֕֍úßµÖ Öê¡ÖÖŸÖ ÃÖ´ÖÖ­ÖŸÖÖ, þÖÖŸÖÓ¡µÖ †Ö×Ö ´ÖÖ­Ö¾Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ Ã¡Öß­Öê ŸµÖÖÓ“µÖÖ ŠúÖÖŸÖ ¸üÖÆüÖê ¯ÖÃÖÓ¤ü ú¸üÖ¾Öê Æêü ´ÖÖ—Öê ´ÖŸÖ †ÖÆêü.
ÆüŒúÖ“ÖÖ ¯Öã¸üÍúÖ¸ü êú»ÖÖ. µÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¾Ö úÖµÖÖÔŸÖæ­Ö †Ö¬Öã׭֍ú ¥ü™üß Ã¯Ö™ü ÆüÖêŸÖê. ÃÖÖê±úß ›üÖò­ÃÖ­Ö úÖò»Öê™ü µÖÖÓ“µÖÖ ´ÖŸÖê, ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖ ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö
¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖæ­Ö“Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †Ö¬Öã׭֍ú ×¿ÖÖÖ ¾Ö †Ö¬Öã׭֍ú ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“Öê ãÖÖ­Ö ‹ú ¯ÖÏ“ÖÓ›ü, ²Öôûú™ü ÃÖêŸÖæ“Öê †ÖÆêü. ÆüÖ ÃÖêŸÖæ ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ †´ÖÖ¯Ö
ˆªÖêÖÖÓ­ÖÖ “ÖÖ»Ö­ÖÖ ×´ÖôûÖ»Öß. ¯ÖÖ¿“ÖÖŸµÖ ׿ց֝ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏÃÖÖ¸ü —ÖÖ»ÖÖ. ×¾ÖÀ¾Ö ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ»ÖÖ †­ÖÓŸÖ ³Ö×¾ÖŸÖ¾µÖÖ¿Öß •ÖÖê›üŸÖÖê. ¸üؾ֦ü­ÖÖ£ÖÖ“µÖÖ ¯Öãœüᯙ ¿Ö²¤üÖŸÖ µÖÖ
×¾ÖªÖ¯ÖßšüÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö­ÖÖ —ÖÖ»Öß. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖϲÖÖê¬Ö­ÖÖ“Öê ¯Öύú¸üÖÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¸üÖê¯Ö ú¸üÖê †ŸµÖÓŸÖ †Öîד֟µÖ¯ÖæÖÔ šü¸êü»Ö †ÃÖê ¾ÖÖ™üŸÖê, '¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß
†Ö¤üµÖ¯ÖϾ֟Öԍú ÆüÖêŸÖê. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß †Ö¯Ö»µÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖŸÖæ­Ö ¯ÖϲÖÖê¬Ö­ÖÖ“Öê ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †Ö¬Öã׭֍ú µÖãÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö êú»ÖÖ, ÆüÖ ¤êü¿Ö þ֟Ö:“Öß •Ö֝Öß¾Ö ×¾ÖÃÖ¸ü»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ
²Öß•ÖÖ¸üÖê¯ÖÖ êú»Öê ÆüÖêŸÖê. µÖÖÓ“ÖÖ úÖôû †¬ÖÖêÖŸÖß“ÖÖ, †–ÖÖ­ÖÖ“ÖÖ, ¯ÖÖ¸Óü¯ÖÖ׸üúŸÖê“ÖÖ ¾Ö †Ö×Ö ŸµÖÖ´Öãôûê †ŸÖÖٍúúŸÖê“Öê †Öê—Öê ŸµÖÖÓ“µÖÖ ×¿Ö¸üÖ¾Ö¸ü µÖê‰ú­Ö ¯Ö›ü»Öê ÆüÖŸê Öê. ¯Ö׸üÛã֟Öß­Öê
†Ó¬ÖÁÖ¬¤êü“ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖ ¯ÖÖÀ¾ÖÔ³Öæ´Öß¾Ö¸ü ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß ­Ö¾ÖÖ ´Ö֐ÖÔ ¿ÖÖê¬Öæ­Ö ŸÖÖê Öã»ÖÖ´Ö ²Ö­Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ÃÖÖ´ÖÖו֍ú “ÖÖ»Ö߸üߟÖß, ¸ü֕֍úÖ¸üÖ, ¬Ö´ÖÔ ¾Ö ú»ÖÖ µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ
פü»ÖÖ. ŸµÖÖÓ­Öß ¤êü¿ÖÖ»ÖÖ •ÖÖã ¯ÖύúÖ¿ÖÖ“ÖÖ ´Ö֐ÖÔ ¤ü֏Ö×¾Ö»ÖÖ. ¸üÖòµÖ µÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü µÖã¸üÖê¯ÖÖŸÖᯙ Öê¡ÖÖŸÖ •Öã­µÖÖ ¯Ö¸Óü¯Ö¸êü“ÖÖ ¾Ö¸ü“Ö´ÖÖ —ÖÖ»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. †¿ÖÖ ¾Öêôûß ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­Öß ŸµÖÖÓ“Öê
¯Öϐ֟Öß“ÖÖ, ­Ö¾µÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ“ÖÖ ¯ÖϳÖÖ¾Ö ÆüÖŸê ÖÖ. ¯ÖÖ¿“ÖÖŸµÖÖ“Öß ¾Öî–ÖÖ׭֍ú ¥ü™üß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ­Öß
Ó “ÖîŸÖ­µÖ¿Öᯙ ¾µÖÛŒŸÖŸ¾Ö ¾Ö ŸÖ›ü•ÖÖê›ü ­Ö ú¸üÖÖ¸üÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ¾ÖÖ¤ü µÖÖÓ“µÖÖ µÖÖêÖÖ­Öê †Ö¯Ö»µÖÖ
þÖߍúÖ¸üÖ¾Öß †ÃÖê ŸµÖÖÓ­ÖÖ ¾ÖÖ™ŸÖ ÆüÖêŸÖê. ´ÆüÖæ­Ö þÖÖ´Öß ×¾Ö¾ÖêúÖ­ÖÓ¤ü µÖÖÓ­Öß ¸üÖòµÖ µÖÖÓ­ÖÖ ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ÃÖ•ÖÔ­Ö¿Ö߻֟Öê“Öê ´ÖÆü¢¾Ö •Öֻ֝Öê †Ö×Ö ŸµÖÖ»ÖÖ Ã¾ÖŸ¾ÖÖ“Öß †ÖêôûÖ ú¹ý­Ö
'­Ö¾Ö“ÖîŸÖ­µÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê»ÖÖ ­Ö¾Ö-³ÖÖ¸üŸÖÖ“ÖÖ ¯Ö×Æü»ÖÖ ´ÖÖ­Ö¾Ö' †ÃÖê ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê †ÖÆêü. ¤êüµÖÖ“ÖÖ ú™üÖ¯ÖϤü ´Ö֐ÖÔ Ã¾ÖߍúÖ¸ü»ÖÖ.
³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ “Öôû¾Öôûß“Öê †Ö¤üµÖ ¯ÖϾ֟Öԍú ¸üÖòµÖ ÆüÖêŸÖê. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖϲÖÖê¬Ö­ÖÖ“Öê ¯ÖÏŸÖߍú, ×¾ÖÀ¾Ö¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ¯ÖϾ֟Öԍú, ¾Öé¢Ö¯Ö¡Ö¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖÖ“ÖÖ
†Ó¬ÖÁÖ¬¤êüŸÖ †›üú»Öê»ÖÖ ÃÖ´ÖÖ•Ö ŸµÖÖÓ­Öß ¯ÖÖ¿“ÖÖŸµÖ ׿ց֝ÖÖ“µÖÖ ¯ÖϳÖÖ¾ÖÖŸÖæ­Ö ´ÖãŒŸÖ ´Ö㌟ÖߤüÖŸÖÖ, ¯Öæ¾ÖÔ-¯ÖÛ¿“Ö´Öê»ÖÖ ¾Ö ³ÖæŸÖ-³Ö×¾ÖµÖÖ»ÖÖ •ÖÖê›üÖÖ¸üÖ ÃÖêŸÖæ, ´ÖÖ­Ö¾ÖŸÖê“ÖÖ
êú»ÖÖ. ¾µÖ֯֍ú ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÓ“Öß ¥ü™üß ×¤ü»Öß. •ÖÖŸÖß³Öê¤ü, ÁÖêšü-ú×­ÖšüŸÖÖ ÆüÖ ³Öê¤üÖ³Öê¤ü ¯Öã•ÖÖ¸üß, †ÖÓŸÖ¸ü¸üÖ™ÒüßµÖ ÃÖÆü•Öß¾Ö­ÖÖ“ÖÖ ˆ¤ËüÖÖŸÖÖ - †¿ÖÖ ×úŸµÖêú ×¾Ö¿ÖêÂ֝ÖÖÓ­Öß ¸üÖ•ÖÖ
ú´Öß êú»ÖÖ. †×­Öšü ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ¹ýœüß, ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ×¾Ö¹ý¬¤ü •Ö֐ÖéŸÖß ‘Ö›ü¾Öæ­Ö †ÖÖ»Öß ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü ­ÖÖÓ¾Ö †Ö¬Öã׭֍ú ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖ †•Ö¸üÖ´Ö¸ü šü¸ü»Öê †ÖÆêü. ¸üÖòµÖ
†Ö×Ö ŸÖê£Öê“Ö ­Ö £ÖÖÓ²ÖŸÖÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü»ÖÖ µÖÖ †×­Öšü “ÖÖ»Öß׸üŸÖß ×¾Ö¹ý¬¤ü úÖµÖ¤üÖ ú¸üµÖÖ“ÖÖ µÖÖÓ“µÖÖ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú, ¬ÖÖٴ֍ú ¾Ö ¸ü֕֍úßµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ­ÖÖ ¾µÖÖ¯Öæ­Ö ˆ¸üÖÖ·µÖÖ ´ÖÖ­Ö¾ÖŸÖÖ¯ÖÏ´ÖÖ´Öãôûê
Ó ê
ÃÖ»»ÖÖ ×¤ü»ÖÖ. ŸµÖÖ´Öãôêû“Ö ÃÖŸÖß²ÖÓ¤üß“ÖÖ úÖµÖ¤üÖ —ÖÖ»ÖÖ. ¾Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ Ã¡Öß ÃÖŸÖß“µÖÖ µÖÖ ¾Ö †´ÖµÖÖÔ¤ü ÃÖ×ÆüÖãŸÖꓵÖÖ ¯ÖÏê¸üÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖÓ“µÖÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ¾Öî“ÖÖ¸üߍú ×¾ÖßÖÖ¸üÖŸÖ ‹ú
¯ÖÏ£Öê¯ÖÖÃÖæ­Ö ´ÖãŒŸÖ —ÖÖ»Öß. ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö´ÖÖêÆü­Ö ¸üÖòµÖ Æêü ´ÖÆüÖ­Ö ´ÖÖ­Ö¾ÖŸÖÖ¾ÖÖ¤üß ÆüÖêŸÖê. †ÖÓ›ü ÃÖãÃÖӐ֟Öß ¾Ö ×­ÖÛ¿“ÖŸÖ ŸÖ¢¾Ö–ÖÖ­ÖÖ“Öß ¥üœü ²Öîšüú †Öœüôæû­Ö µÖêŸÖê Æêü ±úÖ¸ü“Ö
†ÖÓŸÖ¸ü¸üÖ™ÒüßµÖ ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ, ×¾ÖÀ¾Ö²ÖÓ¬Ö㟾ÖÖ“Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ŸµÖÖÓ­Öß ´ÖÖÓ›ü»Öê ¾Ö ŸÖ¿Öß éúŸÖß ¤êüÖᯙ £ÖÖê›üµÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü¾ÖÓŸÖÖÓ“µÖÖ »ÖêÖ­ÖÖŸÖ ×¤üÃÖŸÖê.
‚ãŒ÷¸ ª˝ ã Õ
1) †Ö¬Öã׭֍ú ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ¸ü֕֍úßµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü - ›üÖò. ³ÖÖÍú¸ü »Ö´ÖÖ ›üÖêôêû 2) †Ö¬Öã׭֍ú ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¸ü֕֍úßµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü¾ÖÓŸÖ-¯ÖÏÖ“ÖÖµÖÔ ›üÖò. ¯Öß. ›üß. ¤êü¾Ö¸êü, ¯ÖÏÖ. ›üÖò. ‹ÃÖ.
‹´Ö. ×¾ÖÃÖ¯ÖãŸÖê, ¯ÖÏÖ. ›üÖò. פü»Ö߯ÖØÃÖÆü ‹ÃÖ. ׭֍ãÓú³Ö, ¯ÖÏÖ. ›üÖò. ÃÖã­ÖÓ¤üÖ šü֍ú¸êü (¯ÖÖ™üß»Ö)