lezing voor POP project ZLTO, Delphy, Rusthoeve,, Proivincie Zeeland bij start van project over kennisdelen verduurzaming: wat zijn (economische) ontwikkelingen landbouw.?

1. Kringlooplandbouw na Corona
Krijn J. Poppe
Virtuele Bijeenkomst ZLTO / Delphy / Provincie Zeeland,
vanuit de Rusthoeve Colijnsplaat, mei 2020

2. Actualiteiten
I: Economie van de
(kringloop)landbouw
 Business model agro & food
 Kringlooplandbouw
 De tredmolen – oorzaak van veel
problemen
II Alternatieven?
 Kun je als boer er uitstappen ?
 Gaat de Corona-crisis verandering
brengen?
2

3. Inkomensvorming in Agri-Business Complex [2016 / 13]
3
Bron: Berkhout et al, 2018 Voedseleconomisch Bericht
En Verhoog, 2016 (cijfers 2013) AgriBusiness Complex (groen)
Agri-Business Complex Rest economie (kapitaalgoederen)
distributie
4 mld
Primair
1.5 mld
Primair
4.9
Primair
1.6 mld
primair
1.8 mld
primair
0.4 mld
primair
0.3 mld
Bruto toegevoegde waarde Agri Business Complex 52 mld (7.4% GDP)
obv import producten 19 mld obv binnenlandse producten 33 mld
Akkerbw
15mld
Grondgebonden
veehouderij 9.5 mld
Int Veeh.
4.9 mld
Glastuinbouw 7.1
mld
Opengr
Tb 2.7
Visserij
0.5 mld
primaire productie
10 mld
voedingsmiddelen
industrie 7 mld
Toelevering 13 mld
Akkerbouwcomplex
7 mld

4. Externe effecten (2005-2012, excl. gezondheid)
4
Gebaseerd op Jongeneel et al. Background publication:
https://web.uvic.ca/~repa/publications/REPA%20working%20papers/WorkingPaper2016-04.pdf
netto toegevoegde w.7.2 mld
4.2 mld betaalde rente, pacht, arbeid
0.263 mld positive agro-environmental services
1.292 mld negative effects on air (GHG, Ammonia etc)
0.552 mld negative effects on water (P, N, Pesticides)
0.068 mld negative effects on soil (peat, erosion)
societal value of primary agriculture
1.9 mld
net-
subsidies
0.5 mld
resterend inkomen
3.5 mld
afschrij-
vingen
3.8 mld

5.  Een politiek document als afspraak tussen coalitie-partijen
 9 criteria voor ontwikkeling
● Sluit kringlopen, minder verspilling biomassa
● Duurzaam bestandsbeheer (vis)
● Verbeter positie van boeren in de keten
● Draag bij aan klimaatacties
● Verbeter leefbaarheid platteland
● Verbeter ecosystem (minder externe effecten)
● Dierwelzijn
● Verbeter boer-burger relatie
● Versterk export van oplossingen
LNV’s Kringloop-visie
5
• Bodem: ecologisch, niet chemisch
• Mest: vaste i.p.v. drijfmest
• Voer: bijproducten, geen humaan
consumeerbare
• Dierwelzijn: verbeteren

6. II Metropolen: Singapore
Diensteneconomie
Land is schaars
Import van plantaardige en dierlijke
producten
III Graanschuren: Oekraïne
Grootschalige extensieve bulk
productie akkerbouw
Relatief lage inputs
Export van voedsel en veevoer
IV Vee-concentraties: ??
Gespecialiseerde veehouderij
Regionale veevoerproductie
Export van vooral dierlijke
producten
LAAG
LAAG
HOOG
HOOG
Bevolkingsdichtheid
Veedichtheid
I Delta’s: NL
Uitstekende infrastructuur
Land is schaars
Import van voedsel en veevoer
Export van dierlijke producten

7. Kringlooplandbouw: verminder negatieve externe
effecten
Optimale omvang van landbouw bij
reductie negatieve externe effecten is
onbekend
Laatste schatting uit 2010 (Vrolijk et
al.), over evenwicht mestmarkt:
 melk- en kalfkoeien - 12%
 fokvarkens - 30%
 vleesvarkens - 35%.
Mestverwerking inmiddels minder
kostbaar, andere dossiers (geur,
fijnstof, CO2, ammoniak) ook
belangrijk.

8. Vitale bodems (bron: RLI)
Vitale bodems zijn essentieel voor :
• Gezond en veilig voedsel
• Voldoende en veilig water (sponswerking)
• Biodiversiteit (incl. invloed op natuur, bos)
• Klimaatmitigatie (CO2-sink) en
klimaatadaptatie voor deze functies
Bodemkwaliteit staat onder druk (verdichting,
klimaat stelt hogere eisen aan organische stof,
agro-biodiversiteit loopt terug)
Meer aandacht nodig (zeker na Veldleeuwerik)
8

9. Cochrane’s
Tredmolen Onderzoek /
toeleveran-
ciers werken
aan arbeids-
productivi-
teit
Innovatie
winst-
gevend,
meer
ha/man
Efficiency of
scale:
lagere kost-
+ markt
prijs
Boeren gaan
niet makkelijk
wat anders
doen:
innovatie als
oplossing
Hoge biedprijs
marginale ha:
intensiever
>> milieu
problemen
Welvaart
betekent
stijgende
arbeidskosten

10. Voedselketen: 2 zwakke plekken - kansen?
Input industriesFarmerFood processorConsumer Retail
• Volksgezondheid –
obesitas, diabetes-2 etc.
• Klimaatverandering vraagt
om een ander dieet
• Sterke structurele verandering
• Mileu-kosten zitten niet in de
voedselprijs
• Klimaatverandering versterkt
dit
Toeval dat deze twee schakels de zwakste groepen zijn?
Zijn dit kansen bedrijfsleven / faalt de markt?
Of is het systeem falen en tekort aan verander-capaciteit?

11.  Intermezzo:poll

12. 2
Investering
in product /
diensten
innovatie
VraagPrijs
Winst
Investering in
schaal en
proces
innovatie
Productie
Capaciteit
Commodity
model
Toegevoegde waarde model
Kan meer ICT ons aan dit
model helpen ??

13. Differentiatie
 Onderscheid door transparantie, raskeuze (smaak, kleur, ethnisch,
vergeten).
 Onderscheid door bereiding (super vers, ambachtelijk, rauw, zonder
additieven), en/of verkoop (via boerenmarkt, webwinkel).
 Beleving = Unieke ervaring ?
(C) JanWillem van der Schans - WEcR

14. Diversificatie
 Naast voedsel andere functies (kinderopvang, zorg, recreatie, natuur,
educatie, loonwerk, energie, compostering, bedrijfsuitjes)
 Economies of scope ipv scale
 Synergie tussen die functies belangrijk, anders zijn het 2 aparte bedrijven

15. Anders organiseren
 Keuze voor een (keten)organisatievormen is een economische keuze, en
regelt verdeling toegevoegde waarde en risico (bv. veiling, contracten, pools)
 Digitalisering verandert transactiekosten en legt meer nadruk op data
 Geeft mogelijkheden de klant direct te bereiken (platform-economie)
 Kan andere (keten)organisatie vorm helpen?

16. Schaalvergroting en specialisatie gaan door.
Drang tot intensivering ook: vraagt marktgericht milieubeleid (quota)
Milieuregels en duurzaamheidsschema’s dragen bij aan schaalvergroting
Een voedselsysteembenadering is gewenst:
* waardecreatie-modellen in de keten (of regionale ketens),
* de inzet van GLB-gelden en belastingen (vliegtax, rekeningrijden, btw)
als tegenprestatie voor verminderen negatieve externe effecten
* ordening van de CO2 en Ammoniak markt
* kansen voor regionale voedselsystemen, die gebiedskarakteristieken
vermarkten

17. 7
Cultuur
Formele
regels
Organisa-
tievormen
Middelen
allocatie
Trends in Nederlandse voedselsysteem na Corona crisis
• Minder neo-liberaal, meer ruimte voor overheidsinterventie.
Regionalisme i.p.v. internationale handel. Eigen land eerst.
Gezondere levensstijl. Digitaal en big data geaccepteerd ??
• Meer aandacht voor kritische infrastructuur. Betere
bescherming zzp-ers (basis inkomen) en lage lonen banen in
kritische beroepen: hogere arbeidskosten ??
• Andere risicodeling in contracten? Gedistribueerde productie
(HQ in NL, productie ook in bv. Polen met video management
i.p.v. werknemers en grondstoffen hier heen te slepen en de
asperges en vlees weer terug te brengen?
• Meer thuisbezorging, meer thuiswerk, meer digitale
voorlichting en inspectie. Misschien blijvend meer vraag naar
regionale producten en diensten ?

18. Onveranderd
Onveranderd
Vergroot
Gezonder en
duurzamer
Rol Overheid
Leefstijl
Business
as Usual
Den Haag
Centraal
Samen in
de regio
Het land
op de
schop

19. Conclusies
 Kringlooplandbouw lijkt traditionele model van waarde-creaties sector niet
aan te tasten
 Sommige boeren kunnen wel alternatieven ontwikkelen via differentiatie of
diversificatie en dit kan vragen om nieuwe regionale organisatievormen
● Voedselsysteem staat hier niet erg voor open: erfbetreders kunnen goed
omgaan met schaalvergroting en stoppers, maar verder ??
 Situatie vraagt wel andere mindset, ook van industrie. Gaat niet om
export(volume) maar om toegevoegde waarde met het duurzaamste product
voor de duurzame consument. Zorg voor draagvlak bij de bevolking als je via
export een bijdrage aan wereldvoedselvraagstuk wil leveren.
 Externe effecten lijken in een decennium wel terug te dringen – zeker in een
gunstige arbeidsmarkt.
 Met een grotere rol van de overheid en meer regionale saamhorigheid zouden
veranderingen na Corona wellicht versneld door kunnen zetten ????
19

20. krijn.poppe@wur.nl
www.wur.nl
Dank voor uw
aandacht