रुवान्डा र पाउल कागमेका उपलव्धि ,बोत्स्वाना, रुवाण्डा, दक्षिण कोरिया र सिङ्गापुरको शिक्षा

1. 1
सेरेत्से खमा, पाउल कागमे र हाम्रा शासकहरु
के शवप्रसाद भट्टराई
हाम्रा सभासद/ साांसदहरुले भ्रस्टाचारलाई सांस्थागत गरेर आफ्नो राजनीततक स्वाथथलाई दीर्थ जीवन ददन ५
करोडको भ्रष्टाचारको महल बनाउने रडाको मच्चाइरहँदा एक्कासी बोत्सस्वानाका स्व. राष्रपतत सर सेरेत्ससे
खमाको सम्झना भएको थथयो I
तत्सकालीन रांगभेदी दक्षिण अफ्रिका र रोडेससया (हाल जजम्वावे), नासमबबया लगायतका मुलुकहरुले र्ेररएको
भूपररवेजस्टत देश बोत्सस्वानाका राष्रपतत सर सेरेत्ससे खमा समि अथरकारीहरुले राष्रपतत भवन जाने
गल्लीलाई ममथत, सुरार र ववस्तार गने प्रस्ताव राखे I फ्रिनाजससयल टाइम्सको असतराथजष्रय अथथतसर
ववभागका सम्पादक र बैंक अि इांगलैंडका पूवथ अथथशाश्त्री अलान बेट्टीको एउटा बहु चथचथत पुस्तकमा
उल्लेख भए अनुसार - उनले उक्त प्रस्तावलाई ठाडै अस्वीकार गदै भने, ‘सडकहरु राजष्रय प्राथसमकता
अनुरुप बनाइनु पदथछ नेताको सुववराको लाथग होइन’ I
सन १९६६मा जततखेर बोत्सस्वाना स्वतसर भयो र खमा राष्रपतत भए त्सयततखेर उक्त मुलुकमा जम्मा ६-७
फ्रकलोसमटर पक्की सडक थथयो I मुलुकमा जम्मा २२ जना ववश्त्वववद्यालय स्नातक थथए र मुजस्कलले
१०० जनाले १० किा सम्मको सशिा हाँससल गरेका थथए I
अथरकाांश भूभाग अफ्रिकाको कालाहारी मरुभूसम प्रदेशमा पने बोत्सस्वानाको प्रततव्यजक्त आय १९६६( सम्वत
२०२३) मा ७० डलरको आसपास थथयो I त्सयो आज १७ हजार डलर भसदा माथथ छ I ससांगो देश
यातायातको सांजालले जोररएको छ स्कू ल तहको सशिा पूणथ तनशुल्क छ ववद्यालय तह पुरा गने
अथरकाांशले उच्च सशिा हाँससल गदथछन, प्राववथरक सशिामा राज्यको लगानी पयाथप्त छ , सबै नागररक
स्वास््य सुववराको सुरिा र्ेरा सभर छन I मरुभूसम हराभरा बनाइएको छ I प्राकृ ततक स्रोतमा आथित
अथथतसरलाई बहु आयासमक बनाइएको छ I सीमा जोररएका राष्रका गरीव नागररकहरुको अवैरातनक
प्रवेशले ससजथना गरेका त्सयससांग सम्वद्र समस्या बाहेक अरु समस्या देखखांदैन I
यी सबै उपलजव्रको कारण सिम र उत्तरदायी राजनीततक नेतृत्सवले सलएका नीततले तनमाथण गरेका सिल
प्रजाताजसरक सँस्था र सांरचनाहरु, तनयसमत तनवाथचन, भ्रष्टाचार शूसय शासन, राजनीततक स्थीरता हो I
प्राकृ ततक सारन स्रोतमा सम्वृद्र असय अफ्रिकी राष्रहरु भ्रस्टाचार, तनरसतर आसतररक युद्र, र
गरीवीको कठोर चक्रमा वपससइरहँदा स्वतसरता पतछको तीन दशक सम्म प्रततव्यजक्त आयको दरमा
सांसारमा नै सबै भसदा बढी वृद्थर गनथ बोत्सस्वाना समथथ भैरहेको छ I सन २००९ मा बाहेक बोत्सस्वानाको
आथथथक वृद्थर दर लगातार ८ प्रततशत रहेको छ I

2. 2
उपलव्र प्राकृ ततक सारन र स्रोत उपयोग गनथमा देखाएको अत्सयथरक वववेक युक्त नीततगत सतकथ ता,
स्वच्छ र भ्रष्टाचार रदहत सुशासन, सिम, इमासदार र दूर दृजष्ट भएका नेता र स्रोत दोहन र ववकाशका
असल साझेदारका कारण बोत्सस्वानाले ववकाशको दरमा सांसारका जापान, चीन, दक्षिण कोररया जस्ता
मुलुकहरुलाई पतन जजत्सन सिल भएको हो I
उत्तम सांवैरातनक शासन र स्वतसर तनवाथचनको लाथग अफ्रिकी सरकार प्रमुखहरुलाई ददइने ५० लाख डलर
बरावरको पुरस्कार पतन बोत्सस्वनाका पूवथ राष्रपतत िे स्तुस मोगेले सन २००८मा प्राप्त गरे I
सेरेत्ससे जस्तै नेताहरुका कारण एउटा असतराथजष्रय बैंकका उच्चाथरकारी ववश्त्वनाथन शङ्करका अनुसार
आजको सांसारमा १० वटा तीव्र गततले आथथथक ववकाश गने मुलुक मध्ये ७ वटा अफ्रिकामा छन I
रुवान्डा र पाउल कागमेका उपलव्धि
आज भसदा दुई दशक अतर् सन १९९४को अवप्रल ६ ताररखमा रुवाण्डाका हुतु समुदायका राष्रपतत जुभेनल
हबबररमाना र बुरुण्डीका राष्रपतत ससवप्रयन नतायाथसमरा चढेको ववमान रुवासडाको राजरानीको ववमान
स्थलमा ओलथदै गदाथ रहस्यमयी ढङ्गले ववमानमा गोली लाग्यो, ववमान खस्यो, दुवै राष्रपतत माररए I
त्सयस पतछका के ही सातामा त्सयो देशले मानव इततहासकै भयानक जातीय दहांसा बेहोयो I हजारौं –हजार
हुतु समुदायका मातनसहरु तुत्ससी अल्पसांख्यक र उदार हुतु समुदायका मातनस ववरुद्र खतनए I
पररणाममा ७० लाख जनसँख्या भएको देशमा ८ लाख भसदा रेरै मातनसको नृसांश हत्सया भयो I
रुवाण्डामा कु नै शजक्तशाली देशको रणनीततक स्वाथथ नगाँससएको हुँदा मानव अथरकारको ठू लो-ठू लो िलाको
हालेर बस्ने देशहरु र ववश्त्व समुदायले त्सयो आमहत्सया, बलात्सकार र वाल हत्सयालाई तनलथज्ज भएर हेरी
रह्यो I
त्सयसै वीच अल्प-सांख्यक तुत्ससी समुदायका रुवाण्डन पेदरयोदटक िसटका नेता पाउल कागमे युगासडाको
तनवाथसशत जीवन पररत्सयाग गरी आफ्नो सेना सदहत रुवासडाको राजरानी कागेली प्रवेश गरे र जातीय
हत्सयामा सांलग्न सत्ता र सांगठनलाई पराजजत गरे I त्सयस पतछको पदहलो सरकारमा रिा मसरीको साथै उप-
राष्रपतत र सन २०००मा राष्रपतत पास्चर बबजजमुांगुको राजजनामा पतछ राष्रपतत भए I २००३मा नयाँ
सांववरान जारी भयो I त्सयस पतछ लगातार दुई तनवाथचनमा उनी ववजयी भैरहेका छन I
त्सयरो नर सांहार बेहोरेर आएको रुवासडाले कागमेको नेतृत्सवमा गरेको प्रगतत रोमहर्थक छ I औशत आयु ४८
बाट ६५ पुगेको छ , बाल मृत्सयू दरमा ५ गुणा कमी आएको छ, सवै नागररकहरुको स्वास््य वीमा
गररएको छ, सबै जसोलाई सशिाको अवशर उपलव्र छ I
अफ्रिकामा कल्पना नै गनथ नसफ्रकने सिा - चौडा सडक, व्यवजस्थत राफ्रिक, भ्रष्टाचार शूसय प्रशासन,
उद्योग र ब्यापार मैरी राज्य नीतत, दि नागररक सेवा कागमे प्रशासनको ववशेर्ता हो I यी सबैका कारण
उनको कायथकालका हरेक वर्थ आथथथक वृद्थर दर ८ प्रततशत भसदा माथथ रहेको छ, जवफ्रक जातीय नरसांहार

3. 3
अतर्को लामो अवथर सम्म यो दुई प्रततशतको आस-पास थथयो I १९९४मा त अथथतसरका सबै पूवाथरार नै
ध्वस्त बनाइएका थथए I
असय अफ्रिकी देशहरुमा जस्तो प्रचूर सुन, दहरा वा तेल खानी नभएको रुवासडामा कागमेले ससांगो देशलाई
तछमेकी राष्रहरुसांग समेत यातायात एबम सूचना र प्रववथरको को बाक्लो सञ्जाल, ववकाश गरेर
सुववरायुक्त र तनवाथर आयात - तनयाथत नीतत अवलम्वन गरेर उद्योग र व्यापारको तीव्र ववकाश
गराएका छन I रुवासडाको असतराथजष्रय प्रभावको बलमा तछमेकी र िेरका असय राष्रहरु सांगै सांयुक्त
पररयोजनाहरु सांचालन गरेर िेरीय एकतालाई मजबुत बनाएका छन I
गत वर्थ सेप्टेम्बरमा जेिी जेसटलम्यानले दी सयुयोकथ टाइम्समा कागमेका सिलताहरु बारे उल्लेख गदै
एउटा लामो लेख लेखेका छन I जेसटलम्यानले रेरै कू टनीततज्ञहरु र ववश्त्लेर्कहरुसांग कागमेको कायथकालमा
मानव अथरकारहरुको उल्लङ्र्न सम्वसरमा के ही सांदेहाष्पद जस्थतत देखापरेको बारे प्रश्त्न गदाथ अफ्रिकाका
लाथग रेरै कागमे, रेरै सशक्त र सिम राजनेताहरुले मार अफ्रिकाको जस्तो अराजक, अस्तव्यस्त र
द्वसद्व ग्रस्त राष्रहरुका अस्पतालहरुमा और्थर पुयाथउन, सडकहरुमा सुरिा प्रहरी तैनाथ गनथ, ववकाशलाई
गतत ददन र जताततै रुख ववरुवाहरुमा झुजसडरहेका प्लाजस्टकका थैला झुजसडन नददन सक्छन I
जेसटलम्यानले थप लेखेका छन ‘जहाँ हरेक मातनस एक अकाथको हत्सया गरररहेका छन, लुट र आतांक
मच्चाइरहेका छन, मातनस तनरसतर रार्मा बाँथचरहेका छन त्सयहाँ स्वतसरताको के मूल्य र के महत्सव ?
त्सयहाँ वाक तथा प्रेस स्वतसरताको उपभोग कस्ले गने ? अफ्रिकाको पदहलो आवश्त्यकता प्रभावकारी
शासन हो, स्थीरता हो, जनतालाई शासन छ भनेर अनुभव गराउनु हो, मातनसका पीडा कम गने उपायहरु
अवलम्वन गनुथ हो I गरीवी, गरीवी ससजजथत रोगहरुका साथै सजजलै तनयसरण गनथ सफ्रकने रोग-ब्यारबाट
जनतालाई मुजक्त ददनु हो र त्सयो पाउल कागमेले गरररहेका छन भनेर उनीहरुले बताए भनी जेसटलम्यानले
लेखेका छन I
बोत््वाना, रुवाण्डा, दक्षिण कोररया र ससङ्गापुरको सशिा
मूलत: राजनीततक नेतृत्सवका कारण जनता र राष्र अभाव र गरीवी, अराजकता र अस्थीरताबाट पीडडत
भैरहेका हुसछन I
आकारमा नेपाल भसदा सानो र सन १९६०को दशक सम्म नेपाल जस्तै गरीव, वपछडडएको र भ्रष्टाचारले ग्रस्त
दक्षिण कोररया आज सांसारको सम्वृद्र राष्र मार बनेको छैन, एउटा अध्ययनले त दक्षिण कोररयालाई सांसारको
छैठौं शजक्तशाली राष्रको रुपमा उल्लेख गरेको छ I
सन १९६५ मा सम्भावना रदहत स्वतसर राष्रको रुपमा ससांगापुरको जसम भयो I त्सयतत सानो नगर राज्यको
आथथथक जीवन, राजनीततक अजस्तत्सव र सुरिा बारे गम्भीर प्रश्त्न उठे I तर त्सयही सानो नगर राज्य ससांगापुरका
नेता ली कु वान युसँग राजनीततक, आथथथक र कू टनीततक ववर्यमा परामशथ सलन पूवथ अमेररकी ववदेश मसरी हेनरी

4. 4
फ्रकसससजर देखख सम्वृद्र र सशक्त आरुतनक चीनका स्वप्नद्रष्टा देंग ससयाओ पेंग बेला-बेलामा ससांगापुर पुग्ने
गदथथे I
सन सत्तरीको दशक सम्म समग्र ववकाशको जस्थततमा नेपाल भसदा राम्रो अवस्थामा नरहेका चीन र भारतको कु रा
पतन नगरौं, नेपालको वतथमान आथथथक अवस्था अफ्रिकाको तल्लो सहारा िेरका अततकम ववकससत राष्रहरुको
अवस्था भसदा राम्रो छैन I
ववकाश भनेको सावथजतनक वस्तु हो I यो मातनसको मूलभूत मानव अथरकार पतन हो I जनताको कठोर र
सामूदहक प्रयाश तथा पररिम बेगर ववकाश प्राप्त हुँदैन I देश उठ्दैन I तर जनताको यस्तो प्रयाशमा देशको
राजनीततक नेतृत्सव र सरकारले पयाथप्त असभप्रेरणा, प्रोत्ससाहन, सम्मान र सुरिा ददन सक्नु पदथछ I
सबै भसदा पदहले नेतृत्सव र सरकारको ववश्त्वसनीयता र इमासदाररता प्रतत जनता आश्त्वस्त हुन पाउनु पदथछ I
जनताको कठोर पररिमबाट आजजथत रन-सम्पवत्त र अनुभवको सम्मान र सुरिा राज्यले गनथ सक्यो भने मार
जनताले अतुलनीय ववकाश र सांवृद्थर राज्यलाई ददसछन I बोत्सस्वाना, रुवाण्डा दक्षिण कोररया वा ससङ्गापुर सबैले
ससकाएको पाठ यही हो I
भ्रष्टाचारमा चुलुथम्म डुबेका, आपराथरक कायथमा सांलग्न हुने र त्सयस्तो कायथको सांरिण गने र त्सयस्तो कायथमा
सांलग्न हुनेहरुकै बलमा आफ्नो राजनीततक पूँजी तनमाथण गनेहरुले जनतालाई ववकाश र सांवृद्थर तनमाथण गनथ
असभप्रेरणा ददने कामलाई नेतृत्सव ददन सक्दैनन् I
दृढ इच्छा शजक्त र सिा भववष्य दृजष्ट( सभजन) भएका नेता आिैं मा शजक्तशाली सँस्था हुन र ततनले झन् बसलया
राज्य सँस्था, आथथथक / सामाजजक सांरचना तनमाथण गदथछन I त्सयसैबाट राज्यले वैरता प्राप्त गदथछ I यस्ता सांस्था र
सांरचनाहरुले तनमाथण र उपलव्र गराउने अवशर र सुरिाकै बलमा जनता र राष्रले अथाह सांवृद्थर तनमाथण गदथछ I
त्सयसको लाथग मातनसलाई सम्पवत्तको अथरकार, स्वतसरताको अथरकार, स्वतसर सयायालय र स्वतसर
प्रेस सांवैरातनक पूवाथरार उपलव्र गराइनु पदथछ I
ववदेशी सहायताले सांरै राम्रो गदैन, गरेको छैन, बरु देशलाई झन् जजथर बनाएको ववश्त्व अनुभव छ I
अकाथको प्राथसमकताको सहायताले त झन् नोक्सानी बढी गदथछ I त्सयसैले प्रष्ट राजष्रय नीतत र प्राथसमकता
अनुसारका, अवथर तनराथररत र दीर्थकालीन आवश्त्यकतालाई ध्यानमा राखेर मार त्सयस्तो सहायता सलइनु
पदथछ I
देश आिैं गरीव हुँदैन, जनता आिैं गरीव हुँदैनन् I प्राकृ ततक सारन र स्रोतको अभाव वा भौगोसलक
अवजस्थततले पतन देश गरीव हुँदैन I गरीवी के वल नालायक र लोभी शासक र ततनको राज्य नीततको
पररणाम हो I जव जनता खराव र लम्पट शासक र ततनका खराव र बेकम्मा नीतत बोक्न वाध्य हुसछन
त्सयस्ता शासकहरुले देश र जनतालाई गरीव बनाइरहेका र देशलाई अराजकता र अस्थीरताको भुङ्ग्रोमा
झोससरहेका हुसछन I

5. 5
देश पैसा र असय आथथथक सारन र स्रोत नभएर पतन गरीव हुने होइन I त्सयस्ता सारन र स्रोत ववकाश
गने र उपयोग गने राजनीततक, सामाजजक, साांस्कृ ततक र आथथथक िमता र सांरचनाको अभावले मार
देश गरीव हुने हो I
ववकाश बारेका अरुका उपलजव्र, अभ्यास र अनुभवबाट ससक्ने मार हो, ततनको वववेकहीन अनुकरण गने
होइन I ववदेशीहरु रेरै पढेका-बुझेका हुन सक्छन तर नेपाललाई नेपालीले भसदा बढी बुझेका हुँदैनन् I
ववदेशीहरुसँग उतनहरुको आफ्नो अनुभव छ अरुको बारे सूचना छ , हामीलाई आफ्नो बारे अनुभव छ र
अरुको बारे सूचना छैन I त्सयततले मार हामी नजासने र उनीहरु जासने देखखएका हौं I
असनपूणथ पोष्ट साउन २७,२०७१