2. Cele wystąpienia
Goals of presentation
Przybliżenie problemu bibliotek publiczno-
szkolnych,
Dwa aspekty : organizacyjny, prawny,
Porządek chronologiczny – kolejne dekady
do 2012 r.,
Perspektywa bibliotek publicznych,
Temat wzbudzający emocje i kontrowersje od
ponad 40 lat
3. Kontekst ogólny
General context
Różne typy bibliotek w Polsce:
publiczne, szkolne, pedagogiczne, naukowe,
specjalne, kościelne, zakładowe – typy
wyodrębniane ze względu na różne kryteria
Specyficzne formy organizacji:
- Biblioteki łączone z innymi bibliotekami,
- Biblioteki łączone z innymi
instytucjami/organizacjami
4. Biblioteki publiczne – Biblioteki szkolne. Podstawowe
różnice.
Public libraries – school libraries. Main differences
BIBLIOTEKA PUBLICZNA
Dla każdego, o różnych
zainteresowaniach,
Zbiory – różne, dla każdego,
Dostęp swobodny, jak
najmniej ograniczeń,
Różne godziny otwarcia,
weekendy, wakacje,
Personel – różne programy
kształcenia, wymagania,
godziny pracy
DOBROWOLNOŚĆ
BIBLIOTEKA SZKOLNA
Uczniowie i nauczyciele,
Zbiory dostosowane do
programu nauczania,
odpowiednie do wieku,
Dostęp ograniczony – np. do
budynku szkoły,
bezpieczeństwo uczniów,
Tylko godziny otwarcia
szkoły,
Personel – osobne programy
nauczania, kwalifikacje
pedagogiczne,
PRZYMUS
5. Biblioteki publiczno-szkolne w Polsce - preludium
School-public libraries in Poland - beginning
Lata 50-60 XX w. (do 1968 r. dekret o bibliotekach z 1946 r.)
Powiat wałbrzyski (Szczawno Zdrój)
Łączenia dotyczyły głównie bibliotek publicznych z
uzdrowiskowymi i zakładowymi oraz szkolnymi,
Powody – duża liczba małych bibliotek w małych
miejscowościach,
Cecha – szeroki zakres połączeń,
Warunki – Umowa zawierana przez PBP, Wydział Kultury
PPRN, Inspektorat Oświaty i/lub Zarząd uzdrowiska,
Na obszarach wiejskich połączenia bibliotek publicznych z
bibliotekami PGR-ów,
Pozytywnie oceniane przez środowisko
6. Dekada lat 70. XX wieku
70ies. XX cent.
Ustawa o bibliotekach z 1968 r.
1972 r. – „eksperyment olsztyński”,
Założenia : ożywienie czytelnictwa na wsi,
aktywizacja księgozbiorów szkolnych, zapewnienie
ciągłości obsługi czytelniczej młodzieży,
Charakter działań zaplanowany, zorganizowany,
przemyślany, monitorowany,
„Podstawowe zasady działalności bibliotek publiczno-
szkolnych w woj. olsztyńskim”,
Reorganizacja funkcjonowania szkół podstawowych,
Pierwsze polemiki
7. Dekada lat 80. XX w.
80ies. XX cent.
„Zasady współpracy bibliotek publicznych z
bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi” z 1980 r.
uznane za urzędowe podsumowanie „eksperymentu
olsztyńskiego”,
1984 r. konferencja poświęcona realizacji „Zasad...” –
usztywnienie stanowisk obu stron,
1984 r. Ustawa o upowszechnianiu kultury – różne
typy łączeń,
Ograniczenie połączeń głównie do woj.olsztyńskiego,
połączenia tracą na dynamice, obejmują niewielką
grupę bibliotek,
Silniej eksponowany wątek ekonomiczny połączeń,
których celem jest racjonalizacja i obniżenie kosztów
usług bibliotecznych
8. Dekada lat 90. XX w.
90ies XX cent.
Zmiany ogólnoustrojowe w Polsce – nowym
podmiotem stają się samorządy,
Ważne ustawy : Ustawa o samorządzie
terytorialnym (1990), Ustawa o
organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej (1991), Ustawa o systemie oświaty
(1991), NOWA Ustawa o bibliotekach dopiero
w 1997 r.
Destabilizacja sieci bibliotek publicznych,
9. Dekada lat 90. XX w. (cd.)
90ies XX cent. (con.)
Dwa podokresy w łączeniu bibliotek publicznych ze
szkolnymi (za B. Budyńską):
1990-1994 – 36 % połączeń
1995-1998 – 46% połączeń
Okres lawinowej i chaotycznej akcji łączeń,
1996 r. – Konferencja Dyrektorów WBP – ostatnia
próba uregulowania łączeń – propozycja „Zasad
współpracy i łączenia bibliotek publicznych ze
szkolnymi” – środowisko bibliotek publicznych
otwarte na różne rozwiązania,
Utrwalenie stanowiska przeciw łączeniu środowiska
szkolnego (1994 r. stanowisko ZNP),
Nowe środowiska – „Biblioteka w szkole” oraz
TNBSP
10. Pierwsza dekada XXI w. (2000-2012)
First decade of XXI cent.
Prawo biblioteczne rozpisane na kilka ustaw,
2001 r. – nowelizacja Ustawy o bibliotekach – zakaz
łączenia bibliotek publicznych z innymi instytucjami
oraz bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi,
2011 r. – nowelizacja Ustawy o organizowaniu i
prowadzeniu działalności... zgoda na łączenie
bibliotek z innymi instytucjami kultury, (od X 2012 r.),
Utrzymano ustawowy zakaz łączenia bibliotek
publicznych ze szkolnymi i pedagogicznymi,
11. Lata 2000-2012 (cd.)
Years 2000-2012
Dyskusje „prawne”, akcent przesunięty na łączenie
bibliotek publicznych z innymi instytucjami (np.
urzędami pocztowymi), oraz głównie domami kultury,
Eksperyment „wrocławski i jarociński” – początek w
2005 r. realizacja w 2009 r. – obsługa szkół przez
biblioteki publiczne,
2009 r. sejmowa komisja „Przyjazne Państwo”
rozpatrywała projekt Związku Gmin Wiejskich o
wykreśleniu z Ustawy o bibliotekach zakazu łączenia
bibliotek publicznych ze szkolnymi
12. Badania IKiCz, BN
Researches conducted by National Library
1976 r. – pierwszy sondaż,
1986 r. – badania B. Białkowskiej,
1993 r. – badania A. Ruska i W.
Przybyszewskiego,
1999 r. – badania B. Budyńskiej i A.
Krajewskiej,
2012 r. – badania G. Lewandowicz-Nosal
13. Liczba bibliotek publiczno-szkolnych wg. BPL w
latach 1996-2012
School-public libraries in 1996-2012 years
0
50
100
150
200
250
300
350
400
1997 2001 2005 2009
liczba
bibliotek
publiczno-
szkolnych
14. Liczba bibliotek publiczno-szkolnych i bibliotek publicznych połączonych
z domami kultury w latach 1996-2012 wg. BPL
School-public libraries and public libraries in fusion with culture centers
in 1996-2012
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
1996 2000 2004 2008 2012
liczba bibliotek
publiczno-
szkolnych
liczba bibliotek
połączonych z
domami
kultury
15. Problemy ogólne
General problems
Niestabilność aktów prawnych, zwłaszcza w ostatniej
dekadzie – liczne analizy i orzeczenia prawne,
Sprzeczność między ustawami o bibliotekach i o
systemie oświaty,
Sprzeczne decyzje MEN („sprawa Jarocina”),
Brak definicji czym jest biblioteka publiczno-szkolna,
określenia warunków jej działania,
SIO – nie rejestruje bibliotek publiczno-szkolnych,
Brak refleksji ze strony samorządów dotyczącej
organizacji bibliotek
16. Dlaczego nie? Dlaczego tak?
Why not? Why yes?
NIE
• Łączone różne
jednostki – samodzielna
i niesamodzielna,
• Brak uregulowań
prawnych,
• Konflikty
personelu,(PRACA)
• Kłopoty z dostępnością,
• Podwójna rejestracja
• Dostęp do sieci,
konserwacja
TAK
• Rola samorządu jako
organizatora bibliotek,
• Gdzie – małe
środowiska,
• Ekonomia ? –
oszczędność na lokalu,
mediach,
• Racjonalizacja
zakupów,
• Dostępność dla
uczniów
17. Jak to robią inni?
How others do it?
Nie jest to temat specyficznie polski,
USA, Kanada, Australia, Izrael, Norwegia, Szwecja,
Grecja, Słowacja, bogata literatura przedmiotu,
Nie są to rozwiązania typowe, tylko wyjątkowe,
sporadyczne,
Działania nie mają charakteru przypadkowego, są
starannie zaplanowane i zorganizowane (liczne
Wytyczne, głównie USA),
Podkreślanie raczej współpracy niż łączenia
18. 10 kryteriów potencjalnego sukcesu (wg. K.
Haycocka)
10 potential success criteria
Środowisko mniejsze niż 10 000 mieszkańców,
Podpisana umowa,
Połączone usługi,
Zaangażowanie i wsparcie gminy,
Dyrektor szkoły pragnący osiągnąć sukces,
Wsparcie nauczycieli,
Współpraca między personelem biblioteki publicznej
a biblioteki szkolnej,
Kierownik-profesjonalista o wysokiej motywacji,
Brak ograniczeń w dostępie do zbiorów i obiegu
dokumentów,
Oddzielna przestrzeń dla dorosłych
19. Co dalej? Jutro?
What’s next? Tomorrow?
Pytanie o to, czy łączyć, to pytanie o funkcje
bibliotek, ich tożsamość,
Sprawa polityki bibliotecznej (szerzej
kulturalnej) państwa,
W Sejmie nadal projekt ZGW RP dotyczący
łączenia bibliotek publicznych i szkolnych,
Bez jednoznacznego uregulowania prawnego
temat będzie wracał....
