Τι συμβαίνει με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος; Θεωρητικές αρχές και πρακτικές

1. Δρ Βασιλική Σακκά,
Ιστορικός, Σχολική Σύμβουλος
Φιλολόγων
Αθήνα,
20 Μαΐου 2014
Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος
στην Ελλάδα: αναστοχασμός και
ερωτήματα σε ζητήματα θεωρίας
και πράξης

2. «Υπάρχει κάτι το οποίο πρέπει να αποφύγουμε
με κάθε τρόπο: η ήσυχη συνείδηση, η οποία
είναι μια ψεύτικη συνείδηση…» Edgar Morin

3. Η μνήμη του Ολοκαυτώματος
• Μπορεί να διατηρεί την οικουμενική της
σημασία
• Χωρίς να ιεροποιείται, να προσεγγίζεται
αποσπασματικά ή να μετατρέπεται σε
κορεσμένο ή κλισέ θέμα
• Ο τρόπος που το Ολοκαύτωμα
κληροδοτείται στις επόμενες γενιές
είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την
καλλιέργεια της ιδιότητας του ενεργού
πολίτη

4. Εκπαίδευση και Ολοκαύτωμα: Ζητήματα Ι
• Είδος, αξιοπιστία και εφαρμογή του Αναλυτικού
Προγράμματος το οποίο αφορά στην εκπαίδευση για το
Ολοκαύτωμα
• Ποιότητα και αξιοποίηση σχολικών εγχειριδίων και
εκπαιδευτικού υλικού
• Επίπεδο, εκπαίδευση και γνώση των εκπαιδευτικών
• Προηγούμενη γνώση και στάσεις των μαθητών
• Άλλες μειονότητες και η δυναμική τους στην κοινωνία
(ανταγωνιστικές μνήμες, περίοδοι κρίσης)
• Τι είδους γνώση θέλουμε; (εργαλειακή, επικοινωνιακή,
χειραφετική;)
(Stevic & Cross, 2013)

5. Εκπαίδευση και Ολοκαύτωμα: Ζητήματα II
• Σε ποια ηλικία διδάσκουμε το θέμα;
• «Παιδαγωγική του Τρόμου» και «ηθικά
μαθήματα»; (Holocaust fatique-κόπωση)
• Απο-ιστορικοποίηση του Ολοκαυτώματος
• Ολοκαύτωμα και άλλες γενοκτονίες
(E. Wiesel- ίδρυμα S. Wiesenthal - P. Ricoeur)
• Χρήση και κατάχρηση των μνημονικών
τόπων
• Δημόσια Ιστορία (κινηματογράφος,
λογοτεχνία, μουσεία, επετειακοί
εορτασμοί, διαδίκτυο)

6. Γιατί θα πρέπει να διδάσκεται το Ολοκαύτωμα στη
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση;
→ Σε όλες τις χώρες της της Ε.Ε. Η μνήμη του
Ολοκαυτώματος ως καταδίκη του ρατσισμού είναι
απαραίτητη, διότι με τον ένα ή άλλο τρόπο, σχεδόν όλες
οι χώρες έχουν κάποια εμπλοκή στο γεγονός.
→ Η μνήμη του Ολοκαυτώματος δεν είναι μόνο εβραϊκή
μνήμη, αλλά μνήμη όλης της ανθρωπότητας, μνήμη
συμβολική, έμβλημα ενάντια σε κάθε ξενοφοβική
προκατάληψη και ρατσιστική, θρησκευτική ή
ιδεολογικοπολιτική διάκριση και σε κάθε μέτρο
αποκλεισμού και στιγματισμού.
→ Η μνημοκτονία και η λήθη του Ολοκαυτώματος μας
κάνουν περισσότερο ανεκτικούς στη βία, στον
παραλογισμό και στην αυθαιρεσία του ισχυρού.

7. «Στον καθένα αυτό που αξίζει»

8. Μέσα στο πλαίσιο αυτό
 Η κριτική ιστορική εκπαίδευση
παίζει ένα καθοριστικό ρόλο για τις
ευρωπαϊκές κοινωνίες και την
κοινωνία των πολιτών γενικότερα .
 Η ιστορική εκπαίδευση για το
Ολοκαύτωμα μπορεί να δράσει ως
«αντίσωμα» το οποίο ενισχύει την
αντίσταση ενάντια στο Κακό και
ενδυναμώνει την ενεργό ιδιότητα
του πολίτη.

9. Τα πολλά πρόσωπα του φασισμού

10. Ο ρόλος
1. Της ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας
2. Της επίσημης ιστορικής εκπαίδευσης
3. Της γενικής ιστορικής κουλτούρας
4. Των δημόσιων χρήσεων της Ιστορίας
 είναι περισσότερο σημαντικός από ποτέ.
Αποτελούν μεταβλητές για τη
συγκρότηση της μνήμης.

12. Τι συμβαίνει στην Ελλάδα;
• Συν-υπογράφει τις συστάσεις, όμως, μέχρι σήμερα, δεν
υπάρχει οργανωμένη εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα*
• Η διδασκαλία προβλέπεται σε όλα τα Α.Π. Ιστορίας
• Σχετικές υποδείξεις στα βιβλία του εκπαιδευτικού
• Μια ή δυο παράγραφοι συν κάποιες πηγές στα σχολικά
εγχειρίδια, συνήθως εκτός ιστορικού πλαισίου
• Εκπαιδευτικοί: είτε αποστασιοποιημένοι, είτε αισθάνονται
ανασφαλείς/αμήχανοι να προσεγγίσουν το θέμα
• Αναβίωση ρητορικής του Εμφυλίου Πολέμου με την άνοδο
της Χρυσής Αυγής: το θέμα στην επικαιρότητα
• Δειλά βήματα αλλαγής στάσης με πρωτοβουλίες από
τα κάτω και συστηματική προσπάθεια άτόμων και

14. Διδάσκεται το Ολοκαύτωμα στο ελληνικό σχολείο;
• Υπάρχουν σύντομες αναφορές στα βιβλία
Ιστορίας Στ’ Δημοτικού, Γ΄Γυμνασίου, Γ΄Λυκείου
και στα Κείμενα Λογοτεχνίας.
• Η έρευνα δείχνει ότι το θέμα δεν προσεγγίζεται
επαρκώς (Μαυρoσκούφης, 2009, Σακκά 2013). Αν
θιγεί, γίνεται μάλλον επιφανειακά, χωρίς την
απαιτούμενη εμβάθυνση και τις απαραίτητες
αιτιακές αναφορές και προεκτάσεις. Οι
εκπαιδευτικοί επικαλούνται έλλειψη χρόνου και
ανεπάρκεια επιμορφωτική.

15. • Το Ολοκαύτωμα δεν είναι απλώς ένα γεγονός για
αναφορά · απαιτεί σύνθετες, προσεκτικές
παιδαγωγικές προσεγγίσεις και καλό σχεδιασμό
(ενσυναισθητικές και διερευνητικές πρακτικές:
τραυματικά και συγκρουσιακά γεγονότα).
• Θα πρέπει να συνδεθεί με τις δημόσιες χρήσεις της
Ιστορίας, την συγκυρία και τις σημερινές
συνυποδηλώσεις (νεοναζισμός, άρνηση
Ολοκαυτώματος, αραβοϊσραηλινή σύγκρουση:
προκαλούν ηθικό πανικό).

19. Γιατί ανείπωτο; Γιατί ασύλληπτο;

20. Παθογένειες της ελληνικής ιστορικής εκπαίδευσης
• Εθνοκεντρισμός, διδακτισμός, φρονηματισμός
• Στερεοτυπικές προσεγγίσεις (περιεχόμενο-μεθοδολογία)
• Ομφαλοσκοπικές και εσωστρεφείς αφηγήσεις
• Απουσία ενσυναίσθησης – απουσία του «άλλου»
• Ισοπεδωτικά «φιλειρηνικός», άνευρα αντιπολεμικός
λόγος
• Ατολμία στις θεματικές επιλογές (τραυματικά γεγονότα)
• Απουσία ιστορικών ερωτημάτων, πολυπρισματικών
προσεγγίσεων, αιτιακών συναφειών, ένταξης σε
ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, σύλληψης «μεγάλης
εικόνας», προσέγγισης εννοιών β΄επιπέδου
• Απουσία θεατρικής, αισθητικής, κινηματογραφικής
παιδείας-βιωματικών προσεγγίσεων

21. Ιστορικές έννοιες δευτέρου επιπέδου
Δεν καταναλώνουμε ιστορία αλλά μαθαίνουμε
ενεργητικά (becoming active learners of history)
στόχος: καλλιέργεια κριτικής
ιστορικής σκέψης, διατύπωση διερευνητικών
ερωτημάτων.

22. Βασικές αρχές για τη διδακτική
προσέγγιση του Ολοκαυτώματος
Επικεντρώνουμε στα εξής:
1. Πώς ζούσαν οι Εβραίοι πριν
2. Tι συνέβη κατά τη διάρκεια
3. Πώς έζησαν μετά το Ολοκαύτωμα…
Επίσης:
Στις «αδιέξοδες επιλογές» (choiceless choices)
των θυμάτων και στη στάση των άλλων

23. Εβραϊκές οικογένειες στα Χανιά, 1900.

24. Θεσσαλονίκη: Τελετή στο εβραϊκό νεκροταφείο
Ιωάννινα: Γαμήλιο γλέντι στην εβραϊκή συνοικία

25. Θεσσαλονίκη: η πυρκαγιά του 1917.
Η κατεστραμμένη συναγωγή Καλ Γιασάν

26. Μεταφορά Εβραίων από την Καβάλα από τις
Βουλγαρικές αρχές κατοχής, Μάρτιος 1943

27. Ανάγκη για ενεργητικές, ερευνητικές, βιωματικές
και ενσυναισθητικές προσεγγίσεις

30. Ευχαριστώ!
Thank You !