Ditte Lockhorst, Liesbeth Kester, Caressa Janssen, Lysanne Post en Monika Louws - Leraar en leerling aan het stuur

1. Leraar en leerling aan het stuur
Landelijk onderzoek naar omgaan met
verschillen met behulp van ict
Caressa Janssen, Monika Louws, Liesbeth Kester (Universiteit Utrecht)
Lysanne Post (Universiteit Leiden)
Ditte Lockhorst (Oberon)
Onderzoeksconferentie 2018
16 mei 2018

2. Landelijk Onderzoek
Slimmer leren met ICT

3. Omgaan met verschillen
“leersituaties waarin wordt geprobeerd met behulp
van ict op een efficiënte en effectieve manier
tegemoet te komen aan individuele verschillen
tussen leerlingen.”
 ICT krachtig hulpmiddel
 In praktijk nog niet zomaar gedaan

4. Onderzoek
Op welke wijze wordt gepersonaliseerd leren met ict
in het basis- en voortgezet onderwijs
vormgegeven en verschillen deze ontwerpen wat
betreft motivatie, cognitieve prestaties en
zelfregulatie van leerlingen?
 Twee delen: basisonderzoek en
interventieonderzoek

5. Het interventieonderzoek
 Schoolspecifiek
 Effecten van interventies op tevredenheid leraren en leerlingen, en
motivatie, zelfsturing en cognitieve prestaties van leerlingen
 35 VO scholen en 9 PO praktijksituaties (94 PO scholen betrokken)
 Onderzoeker LOT, eigen onderzoeker of zelf uitvoer onderzoek
 Tenminste 1 effectvraag beantwoorden
 Begin- en eindmeting

6. Overkoepelend onderzoek
 Over alle schoolspecifieke onderzoeken heen
 Relatie vormgeven interventies en opbrengsten
 Mogelijke werkzame ingrediënten
 Kennisdeling:
 Onderzoeksrapport
 Handreiking voor de praktijk
 Toolkit

7. Wie staat er aan het stuur?
 De Leraar
 De Leerling
 Ict ICT
Leraargestuurd leren Leerlinggestuurd leren

8. Leraar aan het stuur
Praktijkvoorbeeld Greijdanus college
Leraargestuurd leren

9. Context
 Grote gereformeerde scholengemeenschap
met 4 locaties (3740 leerlingen)
 Sinds ‘16/’17 werken 1300 leerlingen met
Chromebook (brugklassen BB, TL/H, H/V, V)
 Focus van de studie: vakgroep Godsdienst
heeft zelf digitale methode ontwikkeld
 Wens van de vakgroep:
 Aansluiten bij interesse van leerlingen
 Arrangeren van lesmateriaal (4 moeilijkheid niveaus)
 Keuzemogelijkheid voor leerlingen
 gemotiveerde leerlingen

10. Oplossing
September - Februari: Wikiwijs
Nadeel: geen digitaal schrift, geen directe feedback
Maart - Juni: pilot met het platform Contento
Voordeel: elke leerling eigen omgeving,
digitaal schrift, dashboard voor leraren

11. Onderzoek
Observatie van lessen
 Alle leerlingen zelfde lesinhoud (geen
niveau differentiatie)
 Beperkt differentiatie op tempo en verwerking
 Arrangeren = selecteren van lesstof
Ervaringen leerlingen
 Behoefte aan scaffolds en feedback
 Gebruik Chromebook werkt niet motiverend
Motivatiemeting
 Geen (positief) effect

12. Conclusie
 Contento -> geschikt voor inlezen eigen
lesmateriaal en zelf bewerken
 Mogelijkheden voor arrangeren op
leerlingniveau worden (nog) niet benut
 Leerlingen raken niet gemotiveerd door
Chromebook of nieuwe digitale methode

13. Landelijk Onderzoek
 11 VO scholen en 1 PO praktijksituatie
 Aard van de interventies:
– leraar als ontwerper
– ict ter ondersteuning
– 100% differentiatie op cognitieve leerlingkenmerken
(dus geen adaptief leren); >50% ook differentiatie op
affectieve leerlingkenmerken

14. Achtergrond
 Differentiëren of adaptief leren
 Convergente of divergente differentiatie
 Heterogene groepen of homogene groepen

15. Resultaten
 >50% convergente differentiatie
 50% heterogene groepen
 Positieve cognitieve leeruitkomsten (4 uit 5)
 Gematigd positieve (5 uit 12) tot neutrale (4 uit 12)
affectieve leeruitkomsten
 Neutrale (4 uit 6) of positieve (2 uit 6) zelfregulerend
leren uitkomsten

16. Conclusies
 Meer leraargestuurde interventies laten
positief effect op cognitieve prestatie zien
 Convergente differentiatie heeft een positief
effect op motivatie

17. De leerling aan het stuur
Leerlinggestuurd leren
Praktijkvoorbeeld

18. Context
Rooms-katholieke school voor VMBO
Streekfunctie
350 leerlingen op onderzoekslocatie

19. Aanleiding
Jouw talent, jouw keuze, jouw toekomst!
Onderwijskundige visie:
Het bieden van maatwerk voor leerlingen waarbij ze individuele
leerroutes kunnen volgen
Leren op maat
Leerling aan het stuur
Voorbereiden op de toekomst
Praktisch vaardigheden, technologie

20. Nederlands
Engels
wiskunde
Rekenen
beeldende vorming
biologie
mens- en maatschappij
Interventie
iPad Lab-uren
Projecturen
Skills-uren
Tijd indelen
Toets inplannen
Eigen tempo
Vakoverstijgend
Praktische vaardigheden
Uitleg
Weekplanner
3 niveaugroepen
Magister
Bordfolio
Apple Klaslokaal

21. Resultaten
Tempo -X-----X-------- Leerpad
Oppervlakkig -X-----X-------- Structureel
Motivatie
Positief effect (kader):
 Intrinsieke motivatie
 Geïdentificeerde motivatie
 Inzet
 Autonomie-ondersteuning
Zelfregulatie
Positief effect (kader):
 Taakoriëntatie
 Doorzettingsvermogen
 Planning
 Self-efficacy zelfregulatie
 Productevaluatie
 Zelfstandig werken
Cognitieve prestatie
Nederlands, Engels en wiskunde:
Kaderklassen hoger cijfer dan
controleklassen
Overige vakken:
Geen effecten gevonden
 Keuzevrijheid tussen vakken
Tevredenheid
Leraren en leerlingen:
 Zelfstandig werken
 Keuzevrijheid

22. Conclusies
 Zelfstandig werken op de iPad met (beperkte)
keuzevrijheid heeft positieve effecten gehad
voor de kaderklassen.
 Zowel docenten als leerlingen waren het
meest tevreden over het zelfstandig werken
en de keuzevrijheid.

23. Landelijk Onderzoek
 15 VO scholen; 20 interventies
 Aard van de interventies:
– leerling als eigenaar van het leerproces
– leraar en ict ter ondersteuning

24. Achtergrond
 Waarom leerlingcontrole?
– Basisbehoefte autonomie
– Ontwikkelen zelfregulerend leren vaardigheden
– Verhogen leerprestatie via motivatie en
zelfregulerend leren

25. Achtergrond
 Twee dimensies:
– tempo - leerpad
– oppervlakkige leerstofkenmerken – structurele
leerstofkenmerken

26. Resultaten

27. Resultaten
 Cognitieve prestaties: 11 uit 20 interventies
 Motivatie: 19 uit 20 interventies
 Zelfregulerend leren: 17 uit 20 interventies

28. Conclusies
 Geen duidelijk effect op cognitieve
leerprestaties
 Geen effect op motivatie
 Geen effect op zelfregulerend leren

29. ICT aan het stuur
ICT
Leraargestuurd leren Leerlinggestuurd leren
2 Praktijkvoorbeelden

30. Context
Voorbeeld 1: ict niet adaptief
Protestants Christelijke basisschool,
groep 8a en 8b (36 leerlingen)
Voorbeeld 2: ict adaptief
Onderwijsgroep met 22
basisscholen, 17 scholen hebben
deelgenomen

31. Aanleiding
 Sinds 1996 in grote mate actief met
het inzetten van ict.
 Leerkrachten positief over het gebruik
van ict in het onderwijs.
 In 2014 gestart met een project om
alle kinderen een tablet te geven.
 Tot nog toe alleen als ondersteuning.
 Papieren methode geheel te
vervangen door digitale methode?
 Geïnteresseerd in mogelijkheden ict
voor differentiatie en onderwijs op
maat.
 Onderwijs op maat belangrijk.
 Ict belangrijk hulpmiddel in het geven
van onderwijs op maat.
 Snappet voor rekenen en spelling.
 Verschillen tussen scholen in reken- en
spellingresultaten en gebruik van
Snappet in de klas: voorbereiding-
instructie-analyse-evaluatie.
 2016-2017: overgang van Snappet 2.0
naar Snappet 3.0.
 Medewerkers verder scholen in het
gebruik van ict in de klas.
Voorbeeld 1: ict niet adaptief Voorbeeld 2: ict adaptief

32. Interventie
Voorbeeld 1: ict niet adaptief
Argus Clou (Aardrijkskunde, Geschiedenis,
Natuur & Techniek)
8a – Argus Clou boeken
8b – Argus Clou Digitaal – directe
(uitgebreide) feedback
Een 45-60 min Argus Clou les per vak per
week. Pilot, leerlingen hebben alle lessen en
opdrachten doorlopen.
Voorbeeld 2: ict adaptief
Training leraren vanuit scholengroep (2
bijeenkomsten) en begeleiding vanuit
Snappet.
Drie groepen:
Geen begeleiding (NB): 7 scholen, 44
leraren, 515 leerlingen. Begeleiding (WB): 8
scholen, 38 leraren, 402 leerlingen.
Controle, geen Snappet (C): 2 scholen, 17
leraren, 185 leerlingen.

33. Resultaten Voorbeeld 1: ict niet
adaptief
Tevredenheid leraren
 Minder zicht op proces met tabletmethode dan
met boekmethode. Jammer dat de digitale
methode niet adaptief is.
Tevredenheid leerlingen
 Voorkeur voor boek of tablet lijkt afhankelijk
van onderdeel van de les en van type leerling:
wat de ene leerling prettig ervaart, lijkt voor de
andere leerling niet te werken.
Effecten
 Geen effecten op leerresultaten en motivatie.

34. Resultaten Voorbeeld 2: ict adaptief
Tevredenheid leraren
 Positief, met name bij rekenen, maar ruimte voor verbetering, voornamelijk analysefunctie.
 Gebruik andere materialen blijft belangrijk.
 Begeleiding vanuit Snappet werd als positief ervaren.
Tevredenheid leerlingen
 Positief, maar voorkeur voor variatie in gebruik materialen.
Effecten
Gebruik Snappet In sommige scholen ontwikkeling van leraargestuurd naar leerlinggestuurd
onderwijs, mogelijk omdat leraren zich steeds competenter gingen voelen in gebruik van Snappet.
Leerresultaten Geen verschillen tussen WB, NB, C in rekenresultaten. WB > NB in spelling groep 4/5.
Motivatie en zelfregulatie Geen verschil tussen WB, NB, C.

35. Conclusies
 Leraren zien graag dat Argus Clou
Digitaal adaptief wordt ingezet, en
combinatie van boek/digitale
methode.
 Voorkeur boek/tablet hangt af van
lesonderdeel en type leerling.
 Leerprestaties en motivatie niet
beïnvloed door Argus Clou Digitaal.
 Leraren positief over Snappet, maar
ruimte voor betering. Positief over
begeleiding vanuit Snappet.
 Leerlingen positief over Snappet, maar
voorkeur voor variatie in gebruik
materialen.
 Begeleiding van leraren bij inzet
Snappet lijkt positief effect op
spellingresultaten te hebben. Geen
effecten op motivatie en zelfregulatie.
Voorbeeld 1: ict niet adaptief Voorbeeld 2: ict adaptief

36. Landelijk onderzoek
 3 vo-scholen en 7 po-praktijksituaties
 Oefenprogramma’s: geautomatiseerd oefenen
met feedback
 Adaptief
 Learning analytics
 Formatieve toetsing

37. Feedback en informatie
Embedded
analytics
Extracted
analytics
Instruction
Learning outcome

38. 3 vormen van feedback
1. Informatie over het resultaat
2. Informatie over het juiste antwoord
3. Uitgebreide feedback
 Uitgebreide feedback grootste effect op
leerlingprestaties, vooral bij hogere-orde
vaardigheden
(meta-studie Van der Kleij, Feskens en Eggen, 2015)

39. Gebruik door de leraar
• Hoe meer inzet door de leraar, hoe meer
effecten
• Hoe meer leerlinggebruik, hoe meer
informatie

40. Interventies op de scholen
• Toekomst is NU
• Bettermarks
• Snappet
• Blink
• Argus Clou Digitaal
• Leren programmeren
• Blended learning
• Extra oefenen op de tablet

41. Resultaten
 Cognitieve prestaties: gematigd positief (4 uit
8 po-scholen positief)
 Motivatie: 7 uit 13 geen effect; 3 negatief
 Zelfregulerend leren: 8 uit 10 geen effect; 2
negatief

42. Conclusies
• Positieve effecten op cognitieve
leerprestaties in het po, niet op motivatie
en zelfregulerend leren
• De meest positieve opbrengsten te
verwachten bij een adaptieve vorm van ict
• in combinatie met sturing en feedback van
de leraar
• Leerlingen willen afwisseling digitaal en
papier

43. Overkoepelende resultaten
• 13 conclusies en 18 implicaties voor beleid,
praktijk en onderzoek

44. Conclusies
• Samen aan het stuur
• ICT ondergeschikte rol
• Het roer moet om: Ruimte in de
schoolorganisatie!

45. Slotconclusies
• Sturing van het leerproces door de leraar of
door de leraar en digitale oefenprogramma’s
leidt tot positieve effecten op de cognitieve
leerprestaties van leerlingen

46. Slotconclusies
• Autonomie voor de leerling met voldoende
ondersteuning door leraar heeft positief effect
op motivatie en de ontwikkeling van
zelfregulerend leren vaardigheden

47. Slotconclusies
• Leraren vullen gepersonaliseerd leren vooral
in vanuit een pedagogisch-didactisch
perspectief dan vanuit een ict perspectief

48. Slotconclusies
• Ict interventies hebben een grotere kans van
slagen wanneer leraren vooraf weten waar ze
aan toe zijn, de ict-infrastructuur op orde is en
de onderwijsorganisatie is berekend op
gepersonaliseerd leren

49. Slotconclusies
• Een schoolbreed integratief concept rond
leren en lesgeven op maat met ict lijkt een
grotere kans op succes te hebben

50. Implicaties
• Structurering en ondersteuning door de leraar
is nodig om de leerling te laten profiteren van
autonomie binnen zijn leerproces

51. Implicaties
• Professionaliseringstrajecten zijn nodig om
leraren optimaal gebruik te laten maken van
1) de ictmogelijkheden die beschikbaar zijn
voor gepersonaliseerd leren, 2) extracted
analytics en 2) de wetenschappelijke inzichten
rondom differentiëren en gepersonaliseerd
leren

52. Implicaties
• Onderwijsbeleid zou gericht moeten zijn op
het faciliteren en stimuleren van het gebruik
van ict voor gepersonaliseerd leren

53. Implicaties
• Verregaande aanpassingen van de
Nederlandse schoolcontext zijn nodig om
gepersonaliseerd leren met ict, breed, als
schoolconcept, in te voeren

54. Meer informatie?
• Rapport (NRO website)
• Praktijkhandreiking (beschikbaar hier op
conferentie)
• dlockhorst@oberon.eu
• l.kester@uu.nl