ανακοίνωση της Προκοπίου Κατερίνας στο 1ο Συνέδριο του ΚΕΑΣΒΕΠ του Τομέα Παιδαγωγικής και Φιλοσοφικής σχολής του ΑΠΘ

1. Το λάλον εξώφυλλο
οπηική ανάλυζη ηου εξώθυλλου ηου
ζχολικού εγχειπιδίου «Ιζηορία ηοσ
Νεόηεροσ και Σύγτρονοσ κόζμοσ – γ΄
Ενιαίοσ Λσκείοσ Γενικής Παιδείας».
Αικατερίνη Προκοπίου

2. Σο ςχολικό εγχειρίδιο «Ιςτορία
του Νεότερου και Σφγχρονου
κόςμου» ζχει γραφεί από 12
ιςτορικοφσ με επικεφαλισ τον
ιςτορικό Γιώργο Κόκκινο,
προκρίκθκε ςτο διαγωνιςμό του
Παιδαγωγικοφ Ινςτιτοφτου το
1997, εγκρίκθκε το 1999,
εκτυπώκθκε το 2002, για να
αποςυρκεί τελικά μετά από
δίμθνθ δθμόςια διαμάχθ με
αποτζλεςμα να μθ διανεμθκεί
ποτζ ςτουσ μακθτζσ.

3. Προςεγγίηουμε το εξώφυλλο του ςυγκεκριμζνου ςχολικοφ εγχειριδίου
ςτο πλαίςιο τθσ
• κοινωνικισ ςθμειωτικισ των Kress και Leeuwen και μζςω τθσ
• γραμματικισ του οπτικοφ ςχεδιαςμοφ
αναηθτοφμε τα αναγνωςτικά μονοπάτια, που ξεκλειδώνουν τουσ
ςθμειωτικοφσ κϊδικεσ, μασ οδθγοφν ςτθν ανίχνευςθ του νοιματοσ τθσ
οπτικισ ςφνκεςθσ και αποκαλφπτουν τον τρόπο, με τον οποίο το
εξώφυλλο επικοινωνεί
• το περιεχόμενο του εγχειριδίου
• τισ ιςτοριογραφικζσ επιλογζσ τθσ ςυγγραφικισ ομάδασ για τθ
ςφνκεςθ τθσ αφιγθςθσ – ερμθνείασ του ιςτορικοφ παρελκόντοσ και
• τθν αιςκθτικι τθσ εποχισ, ςτθν οποία αναφζρεται το ςχολικό
εγχειρίδιο.

4. Διερεφνθςθ του νοιματοσ τθσ ςφνκεςθσ του εξώφυλλου μζςω τθσ
γραμματικισ του οπτικοφ ςχεδιαςμοφ ακολουκώντασ τισ τρεισ
μεταλειτουργίεσ τθσ γλώςςασ:
(α) τθν αναπαραςτατικι (β) τθ διαπροςωπικι (γ) τθν κειμενικι

5. αναπαραςτατικι μεταλειτουργία
i. ταυτοποίθςθ/προςδιοριςμόσ των αναπαριτώμενων ςυμμετεχόντων :
1. Λεκτικι δομι:
• φορζασ
• τίτλοσ
• ςτοιχεία
ζκδοςθσ
2. Οπτικι δομι:
• άξονεσ
• οπτικζσ
ιςτορικζσ πθγζσ
• Φίλμ
=
Εικονιςτικι
αναπαράςταςθ τθσ
ιςτορικισ αφιγθςθσ
του εγχειριδίου

6. Οι οπτικζσ ιςτορικζσ πθγζσ των αξόνων τθσ οπτικισ δομισ
Κάκετοσ άξονασ
αναπαραςτατικι μεταλειτουργία
i. ταυτοποίθςθ/προςδιοριςμόσ των αναπαριτώμενων ςυμμετεχόντων :

19. Οριηόντιοσ άξονασ

22. Περιςτάςεισ ςφνκεςθσ:
Σο κίτρινο φόντο προβάλλει τον τίτλο
και τουσ άξονεσ ςε καφζ χρώμα

23. Εικόνα παροχι
μετωπικι – μζγιςτθ εμπλοκι
χωρίσ κεντρικι προοπτικι

25. Κατερίνα Προκοπίου

26. Μζςω τθσ γραμματικισ του οπτικοφ
ςχεδιαςμοφ ανιχνεφουμε τα αναγνωςτικά
μονοπάτια
1. Η χρωματικι ομοιότθτα του τίτλου και
των αξόνων
2. Η πλαιςίωςθ του τίτλου
από τουσ άξονεσ
3. Ο κάκετοσ άξονασ είναι μια
χρονογραμμι.
O οριηόντιοσ άξονασ εκτεινόμενοσ
ςτα δεξιά αποτελεί γζφυρα μεταξφ
οπτικισ και λεκτικισ δομισ,
επιβάλλει τθ ςυνανάγνωςι τουσ.

27. Ακολουκώντασ τα αναγνωςτικά μονοπάτια, ξεκλειδώνουμε
τισ Καινοτομίεσ του εγχειριδίου
• λάλον εξώθςλλο
• εξώφυλλο – εγχειρίδιο ςε διαςτάςεισ Α4
• αντιςτοιχία μεταξφ μορφοποίθςθσ εξώφυλλου με μορφοποίθςθ
ςελίδων του εγχειριδίου
• κεωρία του Ολοκαυτώματοσ
• φαινόμενο του Ολοκλθρωτιςμοφ

28. Η επιλογι τθσ τοποκζτθςθσ ιςτορικϊν πθγϊν
ςτο εξώφυλλο εξαίρει τθ ςθμαςία τουσ ςτθ
διδαςκαλία τθσ Ιςτορίασ και καταδεικνφει τθν
υιοκζτθςθ των ιςτοριογραφικών τάςεων τθσ
Νζασ Ιςτορίασ.
•Παραδειγματικόσ/ςυνταγματικόσ άξονασ
οι πθγζσ ςυγκροτοφνται ςε αφιγθςθ
→Μεταμοντερνιςτικι τάςθ
→ «γλωςςολογικι ςτροφι»:
παρελκόν = καταςκευι που ςυγκροτείται
μζςω τθσ γλώςςασ
→ιςτορικόσ λόγοσ διαμεςολαβθμζνοσ μζςω
κειμζνων και ιςτορικοφ δεν είναι
«αντικειμενικά» δεδομζνοσ
«...Το παρελκόν είναι πραγματικό ...αλλά εμείσ ...πάντοτε το
προςεγγίηουμε διαμεςολαβθμζνα. Δθλαδι, μζςα από οριςμζνεσ πθγζσ
.... Μθν περιμζνετε, λοιπόν, να βρείτε ςτισ ςελίδεσ που ακολουκοφν...τθ
μία και μοναδικι αλθκινι ιςτορία...» (ςελ. 12)

29. Παραδειγματικι ςφνταξθ ιςτορικισ γραφισ:
τα γεγονότα οργανώνονται με γνώμονα το κζμα που
εξετάηεται (ςτον κάκετο άξονα οι πθγζσ επιλζγονται με κριτιριο
τθν αναφορά τουσ ςτθν Ιςτορία του ΢φγχρονου Κόςμου)
΢υνταγματικι ςφνταξθ ιςτορικισ γραφισ:
τα γεγονότα οργανώνονται με γνώμονα το ςτόχο τθσ
μελζτθσ (ςτον οριηόντιο άξονα οι πθγζσ οργανώνονται με ςτόχο
τθ μελζτθ του φαινομζνου του Ολοκλθρωτιςμοφ και τθσ
αντίςταςθσ ςε αυτόν.)
→ Μετάβαςθ από τθ γεγονοτολογικι ιςτοριογραφία
ςτθ ςφγχρονθ ιςτοριογραφία
«... ο κακζνασ από εμάσ βλζπει τθν παλαιότερθ πραγματικότθτα
διαφορετικά, ανάλογα με τισ πθγζσ που διαλζγει και με τισ όψεισ τθσ
πραγματικότθτασ που κεωρεί ςθμαντικότερεσ...» (ςελ 12)

30. • γελοιογραφία, πίνακασ ηωγραφικισ, αφίςα, κάρτα :
νζου τφπου πθγζσ, που αποκαλφπτουν τθν πρόςλθψθ τθσ
πραγματικότθτασ από τουσ ανκρώπουσ του παρελκόντοσ
→ πολιτιςμικι ιςτορία
→ μελζτθ των αναπαραςτάςεων
→ επίδραςθ του κινιματοσ των Annales
→ Ιςτορία των νοοτροπιών
ςελίδα 27: «...Ενϊ πολλοί ιςτορικοί κεωροφν τισ βακιζσ αλλαγζσ αυτισ τθσ περιόδου
(των Επαναςτάςεων του 1848) ωσ προχπόκεςθ για τθ μετάβαςθ ςε μια νζα εποχι με
μεγάλθ οικονομικι ανάπτυξθ και υψθλότερο βιοτικό επίπεδο, οι άνθρωποι εκείνης
της εποχής τις βίωναν οδυνθρά και δεν γνϊριηαν εάν τα βάςανά τουσ ιταν
προςωρινά...»
• Κινθματογραφικό φίλμ

31. Η ςιοθέηηζη ηηρ «πολιηιζμικήρ ιζηοπίαρ»
επιβεβαιώνεηαι από ηοςρ άξονερ ηηρ οπηικήρ
δομήρ πος παπαπέμποςν ζςνειπμικά ζε
κινηματογραφικό φιλμ και
από ηο όηι αθιεπώνεηαι ζηον
κινημαηογπάθο μια ολόκληπη ενόηηηα επηά
ζελίδων ζηο όγδοο κεθάλαιο ηος εγσειπιδίος
με ηίηλο «Κινηματογράφος, 19ος-20ος
αιώνας»
οι ταινίεσ του γερμανικοφ κινθματογράφου του Μεςοπολζμου
«αναγνωρίηονται ωσ ζνα από τα βαςικά κλειδιά ερμηνείας τθσ
γερμανικισ ιςτορίασ των αρχϊν του αιϊνα» (ςελίδα 258 )

32. • Κοινωνικι ιςτορία
• Ιςτορία τθσ εργατικισ τάξθσ
• Ιςτορία του γυναικείου κινιματοσ
• Ιςτορία του φφλου
• Ιςτορία “από τα κάτω”
• Ιςτορικι Κοινωνικι Επιςτιμθ τθσ Δυτικισ Γερμανίασ: διερεφνθςθ
των ςυνεπειών τθσ εκβιομθχάνιςθσ ςτισ ςυνκικεσ εργαςίασ,
ςτζγαςθσ, διαβίωςθσ και οικογενειακισ οργάνωςθσ.
Ενδιαφζρον για τισ κοινωνικζσ δομζσ
και τισ διαδικαςίεσ κοινωνικών
αλλαγών και όχι για τισ θγετικζσ
προςωπικότθτεσ των κυρίαρχων ελίτ
Στισ ςελίδεσ 92 - 95 του εγχειριδίου παρακολουκοφμε τθν επίδραςθ τθσ βιομθχανικισ
ανάπτυξθσ ςτθν ανατροπι των παλαιϊν κοινωνικϊν δομϊν τθσ προβιομθχανικισ
αγροτικισ κοινωνίασ και ςτθ δθμιουργία νζων κοινωνικϊν τάξεων ςτθν Ευρϊπθ

33. • φωτογραφία ςτρατοπζδου ςυγκζντρωςθσ
Μπζλςεν ςτο ςθμείο τομισ των τεμνόμενων
αξόνων.
• καινοτόμα παρουςίαςθ του Ολοκαυτώματοσ
ςφμφωνθ με τθ
κεωρία του Ολοκαυτϊματοσ:
(α) επίπεδο των μαρτυριών
(β) επίπεδο του ςτοχαςμοφ και του αναςτοχαςμοφ
για το ιςτορικό γεγονόσ
• Προφορικι Ιςτορία :
αποφυγι αφιγθςθσ - ερμθνείασ ιςτορικοφ
→ Πολλαπλότθτα, πολυφωνία, αντιφατικότθτα
ιςτορικών εκδοχών
Η ιςτορικι μοναδικότθτα του Ολοκαυτϊματοσ υπογραμμίηεται με

34. Ιςτοριογραφικόσ μεταμοντερνιςμόσ : αντιλαμβάνεται τθ ςχζςθ
παρόντοσ – παρελκόντοσ όχι με όρουσ ιςτορικισ ςυνζχειασ, αλλά με
όρουσ ριξθσ
Ριξθ με τθν απολυταρχία
Ριξθ με το Παλαιό κακεςτώσ
Ριξθ με τθν αςτικι τάξθ
Ριξθ με τθν ανδροκρατία
ριξθ «...με τθ δυςειδαιμονία»
ριξθ με τισ «...αντιλιψεισ τθσ
εποχισ τθσ για τθ φφςθ τθσ
ενζργειασ...»

35. επζφερε ριξθ μεταξφ των μεγάλων ευρωπαϊκών
κρατών με τθν ιμπεριαλιςτικι πολιτικι του.
ριξθ με τισ κεωρθτικζσ αρχζσ του πολιτικοφ φιλελευκεριςμοφ, (ςελ191)
ελλθνικι αντίςταςθ κατά του Ναηιςμοφ, ουγγρικι εξζγερςθ κατά του
΢ταλινιςμοφ το 1956

36. ιςτορικζσ πθγζσ, που αναφζρονται ςτθν
• ευρωπαϊκι ιςτορία 14/16
• ελλθνικι ιςτορία 2/16
→ απομάκρυνςθ από τθν παραδοςιακι εκνοκεντρικι
ιςτοριογραφία και ζνταξθ τθσ ελλθνικισ ιςτορίασ
ςτθν ευρωπαϊκι και παγκόςμια ιςτορία
Η αιςκθτικι τθσ ιςτορικισ περιόδου επικοινωνείται:
• με τισ πθγζσ = προϊόντα τθσ τζχνθσ του ΢φγχρονου
κόςμου (φωτογραφίεσ, πίνακεσ ηωγραφικισ,
γελοιογραφίεσ, κάρτ ποςτάλ, αφίςεσ)
• με τθν οπτικι δομι που παραπζμπει ςτθν
κυρίαρχθ τζχνθ του ΢φγχρονου Κόςμου, τον
κινθματογράφο

37. Συμπεραςματικά
το εγχειρίδιο, όπωσ μαρτυρά το ‘λάλον’ εξϊφυλλό του και επιβεβαιώνει το
περιεχόμενό του
• δεξιώνεται τισ επικρατοφςεσ ιςτοριογραφικζσ τάςεισ τθσ ευρωπαϊκισ κοινωνικισ και
πολιτιςμικισ ιςτορίασ
• επιχειρεί να διευρφνει τουσ ορίηοντεσ τθσ ελλθνικισ ιςτοριογραφίασ
• απομακρφνεται από το κετικιςτικό, γεγονοτολογικό, εκνοκεντρικό παράδειγμα τθσ
παραδοςιακισ ιςτοριογραφίασ
• ςυςχετίηει τθ ςχολικι ιςτορία με τα βαςικά επιςτθμολογικά ηθτιματα τθσ
ιςτοριογραφίασ
• ακολουκεί τθ «νζα ιςτορία», που αναδεικνφει τισ νζεσ ςφνκετεσ προςεγγίςεισ τθσ
πολιτικισ ιςτορίασ, τα βιώματα και το ρόλο των υποτελών κοινωνικών τάξεων, των
κοινωνικών φφλων και των εκνοτικών ομάδων, τθν κακθμερινι ηωι
→ Διατυπώνει ιςτορικό λόγο αποκλίνοντα από τον κανόνα τθσ εκνικισ ιςτορίασ και
αυτι θ επιλογι το τοποκζτθςε ςτο επίκεντρο μιασ μεγάλθσ δθμόςιασ διαμάχθσ για
τθν ιςτορία, με αποτζλεςμα να αποςυρκεί ωσ άλλο ζνα κφμα πολιτικισ χριςθσ τθσ
Ιςτορίασ.
Κατερίνα Προκοπίου 18/3/2017