1. วว.
เทคโนโลยีการปลูกพืชไรดิน (Soilless Culture)
ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ
สถาบันวิจยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
ั
กระทรวงวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี

2. เทคโนโลยีการปลูกพืชไรดิน (Soilless Culture)
หนวยงาน : ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ
สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย
คณะผูจัดทํา : นายราเชนทร วิสุทธิแพทย
นายสยาม สินสวัสดิ์
นายศิริธรรม สิงหโต
นายประธาน โพธิสวัสดิ์
พิมพครั้งที่ 2 : พฤษภาคม 2548
จํานวนเลม : 200 เลม
จํานวนหนา : 35 หนา
พิมพที่ : สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย
196 ถนนพหลโยธิน จตุจกร กรุงเทพฯ 10900
ั

3. คํานํา
การปลูกพืชไรดิน เปนการปลูกพืชแบบหนึ่งซึ่งเปนที่นิยมกันอยางมากในปจจุบัน สามารถ
ปลูกพืชไดในทุกสถานที่โดยไมมีขอบเขตจํากัด ไมวาจะปลูกจํานวนนอยหรือการปลูกแบบเศรษฐกิจ
เชิงการคา สามารถใชเทคนิคการปลูกพืชโดยไมใชดินกับพืชไดแทบทุกชนิด ตั้งแตผัก ผลไม ไมดอก
ไมประดับ พืชไมเลื้อย จนถึงพืชยืนตน แตสวนมากนิยมปลูกกับพืชผัก ไมผลที่มีระยะเก็บเกี่ยวในชวง
อายุสั้น การปลูกพืชไรดินสามารถหลีกเลี่ยงสภาวะตาง ๆ ที่ไมอํานวยในสภาพการผลิตจากวิธีการปลูก
พืชโดยทั่ว ๆ ไป อาทิเชน สภาพดินที่ไมเหมาะสม ดินเค็ม ดินเปรี้ยว สภาพอากาศ ฤดูกาล รวมถึงการ
ขยายตัวของชุมชนทําใหพื้นที่ทําการเกษตรลดลง และราคาที่ดินสูงขึ้น นอกจากนี้การปลูกพืชไรดินยัง
สามารถควบคุมสภาพแวดลอมตาง ๆ ที่เกี่ยวของกับการเจริญเติบโตของพืชไดอยางถูกตองและแนนอน
จึงทําใหผลผลิตและคุณภาพของพืชที่ปลูกแบบไรดินสูงกวาการปลูกพืชในดิน ยิ่งไปกวานั้นการปลูกพืช
ไรดินยังประหยัดเวลา แรงงาน และคาใชจายที่ไมตองเตรียมดินและกําจัดวัชพืชกอนการเพาะปลูก
เกษตรกรสามารถปลูกพืชไดตอเนื่องตลอดปในพื้นที่เดิม โดยไมมีปญหาการทําลายสภาพความอุดม
สมบูรณของดินมาเกี่ยวของ ในเรื่องการตลาดเกษตรกรสามารถควบคุมคุณภาพ ปริมาณของผลผลิตให
ไดตรงกับความตองการของตลาดมากยิ่งขึ้น ดวยเหตุนี้จึงมีแนวโนมวาการปลูกพืชไรดินจะเปนทางเลือก
หนึ่งในการเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตทางการเกษตรของประเทศไทย
สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.) โดยฝายเทคโนโลยีชีวภาพได
จัดทําหนังสือ “ เทคโนโลยีการปลูกพืชไรดิน (Soilless Culture) ” เพื่อเผยแพรความรูเบื้องตนเกี่ยวกับ
การปลูกพืชไรดิน สําหรับเกษตรกรและประชาชนทั่วไปที่สนใจ ไดนําไปศึกษาและสามารถนําไป
ทดลองปฏิบัติไดจริง ทางคณะผูจัดทําหวังเปนอยางยิ่งวาหนังสือเลมนี้จะเปนเสมือนการจุดประกายเรื่อง
การปลูกพืชแนวใหมโดยไมใชดนใหแกทุกทานตอไปในอนาคต
ิ
คณะผูจัดทํา
พฤษภาคม 2548

4. สารบัญ
หนา
ประวัติการปลูกพืชไรดน ิ 1
ประโยชนของการปลูกพืชไรดิน 3
ขอดีและขอดอยของการปลูกพืชไรดิน 4
ความแตกตางระหวางการปลูกพืชบนดินตามธรรมชาติกับปลูกพืชไรดิน 5
ปจจัยที่ควบคุมการเจริญเติบโตของการปลูกพืชแบบไรดิน 6
การควบคุมความเปนกรดดาง (pH) และคาการนําไฟฟา (EC) ของสารละลายธาตุอาหารพืช 10
การเพาะตนกลา 12
อุปกรณที่จาเปนสําหรับการปลูกพืชไรดิน
ํ 13
เทคนิคการปลูกพืชไรดิน 14
ปญหาและแนวทางแกไขสําหรับการผลิตในประเทศไทย 21
การวิเคราะหเพื่อการตัดสินใจในการปลูกพืชไรดิน 28
เอกสารอางอิง 29
ภาคผนวก 31

5. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
การปลูกพืชไรดิน
การปลูกพืชไรดินหมายถึง วิธีการใดก็ตามที่ทําใหการปลูกพืชได
โดยไมตองใชดิน แตจะใชวัสดุอื่นๆ แทน เชน การปลูกพืชใหรากลอยอยู
ในอากาศ การปลูกพืชในสารละลาย หรือการปลูกพืชในวัสดุปลูกเชน
ทราย แกลบ และวัสดุอื่นๆ โดยใหสารละลายธาตุอาหารที่จําเปนตอการ
เจริญเติบโตแกรากโดยตรง ในปริมาณที่เหมาะสมแทนธาตุอาหารที่มีอยู
ในดิน ทั้งนี้เพื่อหลีกเลี่ยงปญหาการปลูกในสวนที่เกี่ยวของกับดิน เชน
ดินมีคุณภาพต่ํา มีความเค็มสูงหรือมีโรคระบาด อีกทั้งการปลูกพืชไรดิน
นี้ยังสามารถควบคุมคุณภาพและปริมาณของผลผลิตใหไดตามตองการ
ประวัติการปลูกพืชไรดิน
การปลูกพืชแบบไรดินมีมานานแลว เชน สวนลอยฟาของบาบิโลน ถือวาเปนหนึ่งในเจ็ดสิ่งมหัศจรรย
ของโลก ถูกสรางขึ้นในป 372-287 กอนคริสตศักราช สวนลอยฟาของชาวพื้นเมือง Aztec ที่อาศัยอยูในเม็กซิโก
และสวนลอยฟาของประเทศจีน ในประเทศอียิปตก็มีการบันทึกวา รอยปกอนคริสตศักราชชาวอียิปตมีการ
ปลูกพืชในน้ํา แตตามประวัติที่ไดกลาวถึงการปลูกพืชไรดินที่เขาหลักการทางวิทยาศาสตร ดูเหมือนจะเริ่ม
มาตั้งแตป ค.ศ. 1600 โดย นายเฮลมอนท นักวิทยาศาสตรชาวเบลเยี่ยม แสดงใหเห็นวาพืชไดรับ
สารประกอบจากน้ําโดยปลูกตนวิลโล หนัก 5 ปอนด ในทอที่มีดินแหงอยู 200 ปอนด แลวรดดวยน้ําฝนเปน
เวลา 5 ป พบวาตนวิลโลมีนํ้าหนักเพิ่มขึ้นถึง 169 ปอนด ในขณะที่น้ําหนักดินหายไปนอยกวา 2 ออนซ เขา
สรุ ป ว า พื ช ได รับ สารประกอบจากน้ํ า เพื่ อ ใช ใ นการเจริ ญเติ บ โต แต ไ ม ไ ด ส รุ ปว า พื ช ต อ งการก า ซ
คารบอนไดออกไซดและออกซิเจนจากอากาศดวย ในป ค.ศ. 1699 นายวูดวาดชาวอังกฤษไดพิสูจนวา
สามารถปลูกพืชในน้ําที่ใชละลายดิน ซึ่งน้ํานี้จะมีธาตุอาหารพืชตางๆ จากดินละลายอยู สวน Nicolas de
Saussure (1804) กลาววาพืชตองการธาตุอาหารเพื่อใชในการเจริญเติบโต ในชวงกลางศตวรรษที่ 19 นายบู
ซิงเกาล ไดแนะนําการปลูกพืชในทราย หิน และถาน โดยมีการใหสารละลายธาตุอาหารพืช ตอมาวิธีนี้ถูก
พัฒนาโดย Horstmar ในป ค.ศ. 1856-60 ผูที่คิดคนสารละลายธาตุอาหารพืชมาตรฐานขึ้นเปนคนแรก คือ
Sachs ในป ค.ศ. 1860 หลังจากนั้นก็มีการคนควาธาตุอาหารพืชสูตรตางๆ กันเรื่อยมา จนกระทั่งในป ค.ศ.
1925 ศาสตราจารยเกอริค ชาวอเมริกนแหงมหาวิทยาลัยแคลิฟอรเนีย ไดพัฒนาเทคโนโลยีเพิ่มเติม จนกระทั่ง
ั
สามารถนําเอาเทคโนโลยีนี้ออกมาใชนอกหองปฏิบัติการได และเริ่มศักราชของการปลูกพืชโดยวิธีไฮโดร
โปนิกส (Hydroponics) ทั้งนี้เปนสวนครัวและเชิงพาณิชย ตอมา ศาสตราจารยเกอริคไดรับการยกยองใหเปน
บิดาของเทคโนโลยีไฮโดร-โปนิกสสมัยใหม
1

6. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
จากการสํารวจพื้นที่การปลูกพืชไรดินในประเทศตางๆ ทั่วโลกเมื่อป พ.ศ. 2535 พบวามีพื้นที่ปลูก
ประมาณ 8,386 เฮกแตร หรือประมาณ 52,406 ไร ดังตารางที่ 1
ตารางที่ 1 พื้นที่การปลูกพืชไรดินในประเทศตางๆ เมื่อ ป พ.ศ. 2535
ประเทศ พื้นที่ปลูก (เฮกแตร) พื้นที่ปลูก (ไร)
เนเธอรแลนด 3,600 22,500
อิสราเอล 650 4,063
ฝรั่งเศส 600 3,750
สเปน 500 3,125
สหราชอาณาจักร 500 3,125
เบลเยี่ยม 400 2,500
ญี่ปุน 400 2,500
แอฟริกาใต 400 2,500
เยอรมันนี 250 1,563
ออสเตรเลีย 200 1,250
แคนาดา 200 1,250
รัสเซีย 150 938
นิวซีแลนด 100 625
สวีเดน 100 625
อิตาลี 50 313
สหรัฐอเมริกา 50 313
โปรตุเกส 40 250
ไตหวัน 35 219
บัลกาเรีย 30 188
ไอรแลนด 25 156
อามิเนีย 20 125
สวิสเซอรแลนด 20 125
ฟนแลนด 15 94
กรีก 15 94
โปแลนด 15 94
จีน 10 63
อินโดนีเซีย 5 31
สิงคโปร 5 31
ฮองกง 1 6
รวม 8,386 52,413
ที่มา : International Congress on Soilless Culture. 1993. หมายเหตุ 1 เฮกแตร เทากับ 6.25 ไร
2

7. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
ประโยชนของการปลูกพืชไรดิน
การปลูกพืชไรดินนี้ สามารถปลูกพืชไดในทุก
สถานที่โดยไมมีขอบเขตจํากัดไมวาจะปลูกจํานวนนอย
หรือการปลูกแบบเศรษฐกิจเชิงการคา สามารถปลูกได
ในเมืองที่แออัดคับแคบ เชน การปลูกแบบเชิงการคาใน
เมื อ งที่ แ ออั ด คั บ แคบในประเทศญี่ ปุ น และไต ห วั น
เนเธอร แ ลนด เบลเยี่ ย ม เป น วิ ธี ท่ี เ หมาะสมกั บ ความ
ตองการสําหรับผูปลูกที่มีพื้นที่ปลูกนอย พืชปลูกดวยการ
ใหสารละลายที่ไมเปอนดินจึงมีความสะอาดสวยงามกวา
การปลูกในดินแลวยังใหความเพลิดเพลินตาความสุขใหแกผูปลูกและผูที่พบเห็น อีกทั้งพืชผลเก็บเกี่ยวมี
ความนารับประทาน
สําหรับการปลูกแบบเล็กๆ หรือปลูกเปนงานอดิเรกก็มีความยุงยากไมมากนัก เปนเหมือนกับการทํา
สวนตามปกติ แตสําหรับการปลูกแบบเปนเชิงการคานั้นก็เปนอีกลักษณะหนึ่งที่ตองมีเทคนิคตางๆ ในการ
ควบคุมใหรัดกุมมากยิ่งขึ้น
วิธีการปลูกพืชไรดินสามารถใชปลูกพืชไดหลายชนิด
ทั้งนี้ข้นกับความยากงายของการปลูกพืชแตละชนิด สามารถใช
ึ
เทคนิคการปลูกพืชไรดินกับพืชไดแทบทุกชนิด ตั้งแตผัก ผลไม
ไมดอก ไมประดับ ไมเลื้อย จนถึงพืชยืนตน แตสวนมากนิยม
ปลู กพวกพื ชผั ก ไม ผลที่ เ ป นพื ชที่ เ ก็ บเกี่ ย วช ว งอายุ สั้ น ดั ง
ตัวอยางที่แสดงใหเห็นใน ตารางตอไปนี้
ตารางที่ 2 ตัวอยางของพืชที่สามารถปลูกโดยการปลูกพืชไรดิน
พืชผัก ไมผล/ผักรับประทานผล ไมดอก พืชสมุนไพร พืชอาหารสัตว
มะเขือเทศ สม กุหลาบ วานหางจระเข หญา
ผักกาดขาว สตรอเบอรี่ คารเนชั่น พืชสวนครัว บารเลย
คื่นฉาย กลวย ตางๆ เชน ขาวโพดเลี้ยงสัตว
ผักชี แตงกวา กระเพรา
ผักบุง แตงแคนตาลูบ แมงลัก
ผักสลัด ถั่วฝกยาว โหรพา
พริก
มะเขือ
3

8. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
อนึ่ง การปลูกพืชไรดิน มิใชจะกอใหเกิดประโยชนตอชีวิตและความเปนอยูในปจจุบันเทานั้น แต
อาจจะกอใหเกิดประโยชนในการพัฒนาชีวิตในอนาคต ดังที่อดีตประธานาธิบดีโลแนน เรแกน แหงสหรัฐ-
อเมริกาไดกลาววา การปลูกพืชไรดิน (Hydroponics) จะเปนเทคโนโลยีที่ดีเดนใชในการผลิตอาหารใน
อนาคตแลว ยังมีนักวิทยาศาสตรหลายทานกําลังวิจัยเกี่ยวกับการใชประโยชนการปลูกพืชไรดิน (Soilless
Culture) ในดานตางๆ เชน มหาวิทยาลัยเพอรดู และสถาบันวิจัยสิ่งแวดลอมของมหาวิทยาลัยอลิโซนากําลัง
พัฒนาสิ่งที่ใชในการชวยเหลือโครงการอวกาศใหแกองคการนาซา (National Aeronautic and Space
Administration, NASA) ในโครงการ Controlled Ecologycal Life Support Systems (CELSS) ซึ่งงานวิจัยนี้
จะใชในโครงการเดินทางอวกาศ เชนโครงการเดินทางไปยังดาวพุธ
ขอดีและขอดอยของการปลูกพืชไรดิน
ขอดี
1. สามารถทําการเพาะปลูกพืชในบริเวณพื้นที่ดินไมดีหรือสภาพแวดลอมไมเหมาะสมตอการปลูก
2. ใชพื้นที่เพาะปลูกนอยและสามารถทําการผลิตไดอยางสม่ําเสมอ
3. ลดคาขนสงเพราะสามารถเลือกผลิตใกลเขตชุมชนหรือโรงงาน
อุตสาหกรรมฯ ที่รับซื้อ ทําใหมีศักยภาพในเชิงการคาสูง
4. ประหยัดเวลา แรงงาน และคาใชจายในการเตรียมดินและกําจัด
วัชพืช
5. ใชแรงงานนอยแตมีประสิทธิภาพสูง
6. สามารถปลูกพืชอยางตอเนื่องไดตลอดปในพื้นที่เดียวกัน
7. พืชเจริญเติบโตไดเร็วและใหผลผลิตที่มากกวาการปลูกแบบธรรมดาอยางนอย 2 สัปดาห
8. สามารถตัดปญหาเกี่ยวกับศัตรูพืชที่เกิดจากดิน ทําใหสามารถปลูกพืชในพื้นที่เดียวกันไดตลอดป
ถึงแมจะเปนพืชชนิดเดียวกัน
9. สามารถใชนํ้าและธาตุอาหารพืชอยางมีประสิทธิภาพมากที่สุด เชน ปริมาณน้ําใชลดลงไมต่ํา
กวา 10 เทาตัวของการปลูกแบบธรรมดา
10. สามารถควบคุมสภาพแวดลอมตางๆ ที่เกี่ยวของกับการเจริญของพืชไดอยางถูกตองแนนอน
และรวดเร็ว โดยเฉพาะในระดับรากพืช ไดแก การควบคุมปริมาณธาตุอาหาร คาความเปนกรด
ดาง อุณหภูมิความเขมขนของออกซิเจน ฯลฯ ซึ่งการปลูกพืชแบบทั่วไปทําไดยาก ทําให
ผลผลิตและคุณภาพของพืชที่ไดจึงสูงกวาการปลูกแบบทั่วๆ ไปมาก
ขอดอย
1. เปนระบบที่มีตนทุนการผลิตเริ่มตนคอนขางสูง เนื่องจากประกอบดวยอุปกรณตางๆ มากมาย
และมีราคาแพง
4

9. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
2. จะตองใชผูที่มีความชํานาญและประสบการณมากพอสมควรในการควบคุมดูแล
3. ตองมีการควบคุมดูแลอยางสม่ําเสมอ
4. ถาหากไมมีความรูและความสามารถในการจัดการที่ดีพอ อาจทําใหผลผลิตมีปริมาณธาตุอาหาร
ในผลผลิตพืช เชน ไนเตรท สูงจนเปนอันตรายตอการบริโภคได
5. วัสดุปลูกบางชนิดเนาเปอยหรือเนาสลายตัวยาก ทําใหอาจมีปญหาตอสิ่งแวดลอมได นอกจากนี้
สารอาหารพืชที่ใชแลวหากไมมการจัดการที่ดีก็อาจสรางปญหาใหนํา เชน ไนเตรท เปนตน
ี ้
ความแตกตางระหวางการปลูกพืชบนดินตามธรรมชาติกับปลูกพืชไรดิน
ปกติแลวพืชจะเจริญเติบโตไดดีนั้นตองมีการเจริญเติบโตที่
เหมาะสม คือ แสง น้ํา ธาตุอาหารพืช อุณหภูมิ ความเปนกรดดาง
(pH) ออกซิเจน และคารบอนไดออกไซด ทั้งที่รากสวนเหนือดิน
การปลู ก พื ช บนดิ น โดยทั่ ว ไปแม ดิ น จะมี ธ าตุ อ าหารและ
อากาศอั น เป น ป จ จั ย ที่ พื ช ต อ งการนั้ น มั ก มี ข อ เสี ย คื อ ดิ น จะมี
คุณสมบัติที่ไมแนนอนแตกตางกันไปตามสภาพพื้นที่ เชน โครงสราง
ของดิน ปริมาณธาตุอาหารหรือความอุดมสมบูรณต่ํา ความเปนกรด
ดางไมเหมาะสม ยุงยากตอการปรับปรุงและเสียคาใชจายสูง ปญหา
เหลานี้ทําใหไดผลผลิตที่ไมแนนอน
สวนการปลูกพืชไรดินนั้นพืชจะไดรับสารละลายที่มีธาตุอาหารเรียกวาสารละลายธาตุอาหารพืชที่
ประกอบดวยธาตุอาหารที่จําเปนตอพืช ที่อยูในรูปที่พืชสามารถนําไปใชไดทันทีเพราะมีการปรับคาการนํา
ไฟฟา (EC) และความเปนกรดดาง (pH) ใหอยูในระดับที่เหมาะสมตอการนําไปใชประโยชนของพืชอยู
ตลอดเวลา ที่จริงแลวไมมีความแตกตางทางสรีรวิทยาระหวางพืชที่ปลูกบนดินตามธรรมชาติและการปลูก
พืชไรดิน
ในการปลูกพืชบนดินตามธรรมชาติ “สารอาหารในดิน” เปนอาหารพืชที่อยูในน้ําในดิน ซึ่งมาจาก
วัตถุที่เปนสิ่งที่เนาเปอยผุพังยอยสลาย ที่มาจากอนินทรียสาร และอินทรียสาร
ในขณะที่การปลูกพืชที่ไรดินนั้น พืชจะไดรับ “สารละลายธาตุอาหาร มาจากการละลายของปุยเคมี
ในน้ําเรียกวา “สารละลายธาตุอาหารพืช”
ทั้งสารอาหารในดินของการปลูกพืชบนดินที่ไดจาก
การเนาเปอยผุผังตามธรรมชาติ และสารละลายธาตุอาหาร
จากการปลูกพืชไรดิน จะสัมผัสกับรากพืชซึ่งพืชจะดูดเอาไป
ใชในการเจริญเติบโตดวยกระบวนการตางๆ ตอไป
5

10. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
ปจจัยที่ควบคุมการเจริญเติบโตของพืชไรดิน
1. ปจจัยทางดานพันธุกรรม
ยีน (gene) เปนตัวกําหนดลักษณะการเจริญเติบโตของพืช ไมวาจะเปนสวนของราก ลําตน กิ่ง กาน
ใบ ตลอดจนดอกและผล การสะสมมวลชีวภาพไดมากนอยเพียงใดขึ้นอยูกับพันธุกรรมของพืชเอง พันธุพืช
ที่จะใชกับการปลูกพืชดวยวิธีไฮโดรโปนิกสโดยเฉพาะยังไมมีหรือมีนอยมาก
2. ปจจัยทางดานสิ่งแวดลอม
2.1 แสง
ตามธรรมชาติพืชจะใชแสงอาทิตยเปนแหลงพลังงาน เพื่อทําใหเกิดกระบวนการสังเคราะหแสง
ที่ใบหรือสวนที่มีสีเขียว โดยมีคลอโรฟลล (Chlorophyll) ซึ่งเปนรงควัตถุสีเขียวชนิดหนึ่งที่มีหนาที่เปน
ตัวรับแสงเพื่อเปลี่ยนกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) และน้ํา (H2O) เปนกลูโคส (C6H12O6) และกาซ
ออกซิเจน (O2) พืชที่ปลูกในบานหรือเรือนทดลอง อาจใชแสงสวางจากไฟฟาทดแทนแสงอาทิตยไดแตก็
เปนการสิ้นเปลืองและไมสมบูรณเมื่อเปรียบเทียบกับแสงธรรมชาติ
2.2 อากาศ
พืชจําเปนตองใชกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ที่มีอยูประมาณ 0.033 เปอรเซ็นต ในบรรยากาศ
ในการผลิตกลูโคส (C6H12O6) ซึ่งเปนสารอินทรียเริ่มตน เหตุการณที่พืชจะขาดคารบอนไดออกไซด เปนไป
ไดยาก เนื่องจากมีแหลงคารบอนไดออกไซดอยางเหลือเฟอ เชน การเผาไหมเชื้อเพลิงจากโรงงานและ
รถยนต ตลอดจนการผลิตไฟฟา เปนตน สวนกาซออกซิเจน (O2) พืชตองการเพื่อใชในกระบวนการหายใจ
(Respiration) เพื่อเปลี่ยนพลังงานแสงอาทิตยซึ่งถูกเก็บไวในรูปพลังงานเคมี ในรูปของน้ําตาลกลูโคสและ
สามารถใหเปนพลังงานเพื่อใชในการขับเคลื่อนกระบวนการเมตาโบลิซึม (Metabolism) ตางๆ การหายใจ
ของส ว นเหนื อ ดิ น ของพื ช มั ก ไม มี ป ญ หา เพราะในบรรยากาศมี อ อกซิ เ จนเป น องค ป ระกอบอยู ถึ ง 20
เปอรเซ็นต สําหรับรากพืชมักจะขาดออกซิเจน โดยเฉพาะการปลูกพืชไรดินดวยเทคนิคการปลูกดวย
สารละลาย (Water Culture หรือ Liquid Culture) จําเปนตองใหออกซิเจนในจํานวนที่เพียงพอตอความ
ตองการของพืช การใหออกซิเจนแกรากพืชจะใหในรูปของฟองอากาศที่แทรกอยูในสารละลายธาตุอาหาร
พืช ซึ่งใหโดยใชเครื่องสูบลม หรือการใชระบบน้ําหมุนเวียน
2.3 น้ํา
คุณภาพน้ําเปนเรื่องสําคัญมากเรื่องหนึ่ง การปลูกพืชเพียงเล็กนอยเพื่อการทดลองจะไมมีปญหา
แตการปลูกเปนการคา จะตองพิจารณาเรื่องของน้ํากอนอื่น หากใชน้ําคุณภาพไมดีทั้งองคประกอบทางเคมี
และความสะอาด จะกอใหเกิดความลมเหลว น้ําเปนตัวประกอบที่สําคัญ โดยจะถูกนําไปใช 2 ทาง คือ
6

11. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
1. ใชเปนองคประกอบของพืช พืชมีน้ําเปนองคประกอบประมาณ 90-95 เปอรเซ็นตโดย
น้ําหนัก พืชใชนําเพื่อกอใหเกิดกิจกรรมที่มีประโยชน
้
2. ใชเปนตัวทําละลายธาตุอาหารพืชใหอยูในรูปไอออนหรือสารละลายธาตุอาหารพืชโมเลกุล
เล็ก เพื่อใหรากดูดกินเขาไป ปกติน้ําประปาถือวาใชได แตสําหรับการทดลอง มักใชน้ํา
กลั่นหรือน้ําประปาที่ทิ้งใหคลอรีนหมดไป แหลงของน้ําที่ดีสุด สําหรับการปลูกพืชไรดิน
เชิงพาณิชย คือ น้ําฝนหรือน้ําจากคลองชลประทาน
2.4 วัสดุปลูก
วัสดุปลูก หมายถึงวัตถุ (material) ตางๆ ที่เลือกสรรมา เพื่อ
ใชปลูกพืชและทําใหตนพืชเจริญเติบโตไดเปนปกติ วัสดุดังกลาวอาจ
เปนชนิดเดียวกันหรือหลายชนิดผสมกัน ชนิดของวัสดุปลูกอาจเปน
อินทรียวัตถุก็ได โดยทั่วไปวัสดุปลูกจะมีบทบาทตอการเจริญเติบโต
และการใหผลผลิตพืช 4 ประการ ไดแก
ก. ค้ําจุนสวนของพืชที่อยูเหนือวัสดุปลูกใหตั้งตรงอยูได
ข. เก็บสํารองธาตุอาหารพืช
ค. กักเก็บน้ําเพื่อเปนประโยชนตอพืช
ง. แลกเปลี่ยนอากาศระหวางรากพืชกับบรรยากาศเหนือวัสดุปลูก
การปลูกพืชไรดินดวยเทคนิควัสดุปลูก (Substrate Culture) วัสดุปลูกพืชนับวามีความสําคัญยิ่ง
วัสดุปลูกอาจจะเปนวัสดุอนินทรีย (Inorganic media) เชน ทราย กรวด หินภูเขาไฟ เปอรไลท (Perlite)
เวอรมิคิวไลท (Vermiculite) และร็อกวูล (Rockwool) เปนตน หรือวัสดุอินทรีย (Organic media) เชน ขี้เลื่อย
ขุยมะพราว เปลือกไมและแกลบ เปนตน วัสดุปลูกควรมีอนุภาคสม่ําเสมอ ราคาถูก ปราศจากพิษ และศัตรูพืช
และเปนวัสดุที่หางายในทองถิ่นนั้น ในญี่ปุนสวนใหญจะใชแกลบเปนวัสดุปลูก แตแกลบจะมีรูพรุนมากจึง
ไมดูดซับน้ํา ควรเก็บไวระยะหนึ่ง หรือผสมกับวัสดุอ่ืนที่กักเก็บน้ําได เชน ขุยมะพราว ความสามารถในการ
อุมน้ําของวัสดุปลูก เปนคุณสมบัติอยางหนึ่งที่มีผลตอการเจริญเติบโตของพืช เพราะเกี่ยวของกับสัดสวนของ
อากาศและน้ํา ในชองวางที่เหมาะสม
วัสดุปลูกที่เปนของแข็ง สามารถจําแนกตามที่มาและแหลงกําเนิดของวัสดุไดดังตอไปนี้
1. วัสดุปลูกที่เปนอนินทรียสาร เชน
- วัสดุที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เชน ทราย กอนกรวด หินภูเขาไฟ หินซีลท ฯลฯ
- วัสดุที่ผานขบวนการโดยใชความรอน ทําใหวัสดุเหลานี้มีคุณสมบัติเปลี่ยนไปจากเดิม
เชน ดินเผา เม็ดดินเผา ที่ไดจากการเผาเม็ดดินเหนียวที่อุณหภูมิสูง 1,100 องศา-
เซลเซียส ใยหิน ที่ไดจากการหลอมหินภูเขาไฟที่ทําใหเปนเสนใยแลวผสมดวยสาร
เลซิน เปอรไลท ที่ไดจากทรายที่มีตนกําเนิดจากภูเขาที่อุณหภูมิสูง 1,200 องศา-
7

12. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
เซลเซียส เวอรมิคูไลท (vermiculite) ที่ไดจากการเผาแรไมกาที่อุณหภูมิสูง 800 องศา
เซลเซียส เปนตน
- วั ส ดุ เ หลื อ ใช จ ากโรงงานอุ ต สาหกรรม
เช น เศษจากการทํ า อิ ฐ มอญ เศษดิ น เผา
จากโรงงานเครื่องปนดินเผา
2. วัสดุปลูกที่เปนอินทรียสาร เชน วัสดุที่เกิดขึ้น
เองตามธรรมชาติ เชน ฟางขาว ขุยและเสนใยมะพราว แกลบ
และขี้ เ ถ า เปลื อ กถั่ ว พี ท หรื อ วั ส ดุ เ หลื อ ใช จ ากโรงงาน
อุตสาหกรรม เชน ชานออย กากตะกอนจากโรงงานน้ําตาล วัสดุเหลือใชจากโรงงานกระดาษ
3. วัสดุสังเคราะห เชน เม็ดโฟม แผนฟองน้ํา และเสนใยพลาสติก
ลักษณะของวัสดุปลูกที่ดี ภาพรวมในการเลือกใชวัสดุปลูกใหคํานึงถึง คือ ตองสะอาด และทํา
ความสะอาดงาย มีความแข็งแรง มีคุณสมบัติทางกายภาพที่ดี เชน ไมทรุดตัวงาย ถายเทน้ําและอากาศไดดี
มีคุณสมบัติที่เหมาะสมทางเคมี เชน ระดับของความเปนกรดดาง ไมมีสารทําลายรากพืช เปนวัสดุที่สามารถ
เพาะเมล็ดไดทุกขนาดและทุกประเภท ควรเปนวัสดุที่มีราคาถูกที่สามารถหาไดในทองถิ่น และไมกอใหเกิด
ปญหาตอสิ่งแวดลอม
2.5 สารละลายธาตุอาหารพืช
ธาตุอาหารที่พืชตองการในการเจริญเติบโตและใหผลผลิต มีทั้งหมด 16 ธาตุ ซึ่ง 3 ธาตุ คือ
คารบอน ไฮโดรเจน และออกซิเจน ไดจากน้ําและอากาศ และอีก 13 ธาตุ ไดจากการดูดกินผานทางราก ทั้ง
13 ธาตุแบงออกเปน 2 กลุม ตามปริมาณที่พืชตองการ คือ ธาตุอาหารที่พืชตองการเปนปริมาณมากและ
ธาตุอาหารที่พชตองการเปนปริมาณนอย
ื
ก. ธาตุอาหารที่พชตองการเปนปริมาณมาก (macronutrient elements)
ื
ไนโตรเจน (N) พืชสามารถดูดกินไนโตรเจนไดทั้งในรูปของแอมโมเนียมไอออน (NH4+)
และไนเตรทไอออน (NO3-) ซึ่งไนโตรเจนสวนใหญในสารละลายธาตุอาหารพืชจะอยูในรูปไนเตรทไอออน
เพราะถามีแอมโมเนียมไอออนมากจะเปนอันตรายตอพืชได สารเคมีที่ใหไนเตรทไอออน คือ แคลเซียม
ไอออน และโปแตสเซียมไนเตรท นอกจากนี้ยังอาจไดจากกรดดินประสิว (HNO3-) ที่ใชในการปรับความ
เปนกรดดางของสารละลายธาตุอาหารพืช
ฟอสฟอรัส (P) ในการปลูกพืชไรดิน พืชตองการธาตุฟอสฟอรัสไมมากเทากับไนโตรเจน
และโปแตสเซียม ประกอบกับไมมปญหาในเรื่องความไมเปนประโยชนของฟอสฟอรัสเหมือนในดิน พืชจึง
ี
ไดรับฟอสฟอรัสอยางเพียงพอ รูปของฟอสฟอรัสที่พืชสามารถดูดกินไดคือ mono-hydrogen phosphate ion
(HPO4-2) สวนจะอยูในรูปใดมากกวากันขึ้นอยูกับความเปนกรดดางของสารละลายในขณะนั้น
8

13. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
โปแตสเซียม (K) รูปของโปแตสเซียมที่พืชดูดกินได คือ potassium ion (K+) โปแตสเซียม
ที่มีมากเกินพอ จะไปรบกวนการดูดกินแคลเซียมและแมกนีเซียม สารเคมีที่ใหโปแตสเซียม คือ potassuim
nitrate และ potassium phosphate
แคลเซียม (Ca) รูปของแคลเซียมที่พืชดูดกินไดคือ calcium ion (Ca+2) แหลง Ca+2 ที่ดีที่สุด
คือ calcium nitrate เนื่องจากละลายงาย ราคาไมแพงและยังใหธาตุไนโตรเจนดวย แคลเซียมที่มีมากใน
สารละลายธาตุอาหารพืช จะไปรบกวนการดูดกินโปแตสเซียมและแมกนีเซียม ในน้ําตามธรรมชาติจะมี
แคลเซียมอยูปริมาณหนึ่ง การเตรียมสารละลายธาตุอาหารพืชจึงควรคิดแคลเซียมในน้ําดวยจะไดไมเกิด
ปญหาในการมีแคลเซียมมากเกินไป
แมกนีเซียม (Mg) รูปของแมกนีเซียมที่พืชดูดกินไดคือ magnesium ion (Mg+2) สารเคมีที่
ใหแมกนีเซียมคือ magnesium sulfate (MgSO4) ในน้ําธรรมชาติจะมีแมกนีเซียมอยูดวย ฉะนั้นในการเตรียม
สารละลายธาตุอาหารพืชจึงควรคํานึงถึงดวย แมกนีเซียมที่มีมากเกินพอในสารละลายจะไปรบกวนการดูด
กินธาตุโปแตสเซียมและแคลเซียม
กํามะถัน (S) รูปของกํามะถันที่พืชสามารถดูดกินได คือ sulfate ion (SO4-2) พบวาไมคอยมี
ปญหาการขาดกํามะถันในระบบการปลูกพืชไรดิน เพราะพืชตองการกํามะถันในปริมาณนอย และจะไดรับ
จากสารเคมีพวกเกลือซัลเฟตของ K, Mg, Fe, Cu, Mn และ Zn เปนตน
ข. ธาตุอาหารที่พชตองการเปนปริมาณนอยหรือจุลธาตุ (micronutrient elements)
ื
โบรอน (B) การแสดงอาการขาดธาตุโบรอนของพืชพบเห็นไดยากเนื่องจากพืชตองการใน
ปริมาณนอย ซึ่งในน้ําธรรมชาติก็มีโบรอนอยูดวย สารเคมีที่ให borate ion (BO3-3) ซึ่งพืชสามารถดูดกินได
คือ boric acid (H3BO3)
สังกะสี (Zn) รูปที่พืชสามารถดูดกินไดคือ zinc ion (Zn+2) ซึ่งไดจาก zinc sulfate (ZnSO4)
หรือ zinc chloride (ZnCl2)
ทองแดง (Cu) สารเคมีที่ให Copper ion (Cu+2) คือ copper sulfate (CuSO4) หรือ copper
chloride (CuCl2)
เหล็ก (Fe) พืชดูดกินในรูป Fe+2 หรือ Fe+3 สารเคมีที่ใหธาตุเหล็กที่มีราคาถูกที่สุดคือ
ferrous sulfate (FeSO4) ซึ่งละลายน้ําไดงาย แตก็จะตกเปนตะกอนไดเร็ว จึงตองควบคุมสภาพความเปนกรด
ดางของสารละลาย เพื่อหลีกเลี่ยงปญหาเหลานี้ โดยการใชเหล็กในรูปคีเลต (Fe-chelate) ซึ่งเปนสารเกิดจาก
การทําปฏิกิริยาระหวางเหล็ กและสารคี เลต ซึ่งเป นสารประกอบอินทรี ย เหล็ก คีเลต เปนสารประกอบ
เชิงซอน สามารถคงตัวอยูในรูปสารละลายธาตุอาหารพืชและพืชดูดกินได เหล็กคีเลตที่นิยมใชกันอยูในรูป
ของ EDTA หรือ EDDHA
แมงกานีส (Mn) มีลักษณะเหมือนกับเหล็กคือ ความเปนประโยชนของแมงกานีส จะถูก
ควบคุมโดยความเปนกรดดาง ถาสารละลายธาตุอาหารพืชมีลักษณะดาง ความเปนประโยชนของแมงกานีส
9

14. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
จะลดลง manganese ion (Mn+2) ซึ่งเปนรูปที่พืชสามารถดูดกินได จะไดจากสารเคมี manganese sulfate
(MnSO4) หรือ manganese chloride (MnCl2)
โมลิบดินัม (Mo) รูปที่พืชสามารถดูดกินไดคือ molybdate ion (MoO4-2) ซึ่งไดจากสาร
sodium molybdate หรือ ammonium molybdate
คลอรีน (Cl) ในน้ําจะมีคลอรีนในรูปของคลอไรด (chloride ion (Cl-) ซึ่งเปนรูปที่พืชจะ
นํา ไปใชป ระโยชน เ จื อ ปนอยู ด ว ย จากการเตรีย มสารละลายธาตุ อ าหารพื ช จะได ค ลอไรด จ ากสารเคมี
potassium chloride รวมทั้งจากจุลธาตุบางธาตุที่อยูในรูปของสารประกอบคลอไรด ถาสารละลายมี Cl- มาก
เกินพอ จะไปมีผลยับยั้งการดูดกิน anions ตัวอื่น เชน nitrate (NO3-) และซัลเฟต (SO4-2)
การควบคุมความเปนกรดดาง (pH) และคาการนําไฟฟา (EC) ของสารละลายธาตุอาหารพืช
การรักษาหรือควบคุมความเปนกรดดาง และคาการนําไฟฟาในสารละลายอาหารนี้เพื่อใหพืช
สามารถดูดใชปุยหรือสารอาหารพืชไดดี และเพื่อใหปริมาณสารอาหารแกพืชตามที่ตองการ
1. การรักษาหรือควบคุม pH
เนื่องจากคาความเปนกรดดางในสารละลายจะเปนคาที่บอกใหทราบถึงความสามารถของรากที่จะ
ดูดธาตุอาหารตางๆ ที่อยูในสารละลายธาตุอาหารพืชได
ปกติแลวควรรักษาคาความเปนกรดดางที่ 5.8-7.0 เพราะเปนคาหรือชวงที่ธาตุอาหารพืชตางๆ
สามารถคงรูปในสารละลายที่พืชนําไปใชไดดี
คาความเปนกรดดางในสารละลายธาตุอาหารพืชเปลี่ยนแปลงไดหลายสาเหตุ เชน การเปลี่ยนแปลง
เนื่องจากการที่รากพืชดูดธาตุอาหารในสารละลายธาตุอาหาร แลวพืชปลดปลอยไฮโดรเจน (H+) และ
ไฮดรอกไซด (OH-) จากรากสูสารละลายธาตุอาหารพืชทําให pH เปลี่ยนแปลงไป เชน
- ประจุไฟฟาลบ หรือแอนไอออน (anions) เชน ไนเตรท (NO3-), ซัลเฟต (SO4- -), ฟอสเฟต
(PO4- - -) แลวจะปลดปลอยไฮดรอกไซด (OH-) สูสารละลายธาตุอาหาร
- ประจุไฟฟาบวก หรือแคตไอออน (cations) เชน แคลเซียม (Ca++), แมกนีเซียม (Mg++),
โปแตสเซียม (K+), แอมโมเนียม (NH4+) แลวจะปลดปลอยไฮโดรเจน (H+) สูสารละลายธาตุ
อาหาร
ปกติแลวธาตุอาหารในสารละลายธาตุอาหารพืช มีประจุไฟฟาบวกหรือแคตไอออนมากกวาคาของ
ประจุไฟฟาลบหรือแอนไอออนแลว คาความเปนกรดดางจะลดลง ในขณะที่การดูดกินแอนไอออนมากกวา
แคตไอออนจะเพิ่มความเปนกรดดางในสารละลายธาตุอาหารพืช
สําหรับการใหธาตุอาหารบางชนิดที่พืชตองการใชในปริมาณมาก คือ ธาตุไนโตรเจน (Nitrogen, N)
ซึ่งมีการใหทั้ง 2 รูปแบบ คือ ในรูปแบบของประจุลบในสารอาหารในรูปของไนเตรส (NO3-) และในรูปแบบ
10

15. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
ของประจุบวกในสารอาหารในรูปของแอมโมเนียม (NH4+) นั้น ตองพิจารณาถึงอัตราสวนของสารนี้ใหดี
เพราะจะมีอทธิพลตอการเปลี่ยนแปลงของความเปนกรดดางและการใชประโยชนของพืชมาก
ิ
การปรับเพื่อลดหรือเพิ่มคาความเปนกรดดางนั้น สามารถทําไดโดยเติมสารลงไปในสารละลายธาตุ
อาหารพืช เชน
1.1 การปรับเพื่อลดคาความเปนกรดดาง โดยการเติมสารใดสารหนึ่งตอไปนี้ ลงไปในสารละลาย
ธาตุอาหารพืช เชน Sulfuric acid (H2SO4) หรือ Nitric acid (HNO3) หรือ Hydrochloric acid (HCl) หรือ
Acetic acid
1.2 การปรับเพื่อเพิ่มคาความเปนกรดดาง ใหสูงขึ้น ทําโดยการเติมสารใดสารหนึ่งตอไปนี้ลงไปใน
สารละลายธาตุอาหารพืช เชน Potassium hydroxide (KOH) หรือ Sodium hydroxide (NaOH) หรือ Sodium
bicarbonate หรือ Bicarbonate of soda (NaHCO3)
2. การควบคุมคาการนําไฟฟา (Electrical Conductivity)
เนื่องจากปุยที่ละลายในน้ําที่คาของอิออน (ion) ที่สามารถใหกระแสไฟฟาที่มีหนวยเปนโมท (Mho)
แตคาของการนํากระแสไฟฟานี้คอนขางนอยมาก จึงมีการวัดเปนคาที่มีหนวยเปนมิลลิโมท/เซนติเมตร
(milliMhos/cm) อันเปนคาที่ไดจากการวัดการนํากระแสไฟฟาจากพื้นที่หนึ่งคิวบิกเซนติเมตรของสารอาหาร
การวัดคาการนําไฟฟาจะทําใหเราทราบเพียงคารวมของการนําไฟฟาของสารละลายธาตุอาหารพืช
(คือน้ํากับปุยที่เปนธาตุอาหารพืชทั้งหมดในถังที่ใสสารอาหารทั้งหมด) เทานั้น แตไมทราบคาของสัดสวน
ของธาตุอาหารใดธาตุอาหารหนึ่งที่อยูในถัง ที่อาจเปลี่ยนไปตามเวลาเนื่องจากพืชนําไปใชหรือตกตะกอน
ดังนั้นหลังจากมีการปรับคาการนําไฟฟาไปไดระยะหนึ่งแลวจึงควรเปลี่ยนสารละลายในถังใหม
เปนระยะๆ โดยเฉพาะประเทศที่มีอากาศรอนอยางประเทศไทย ควร
เปลี่ยนสารละลายใหมเปนระยะๆ เชน ทุก 3 สัปดาห ซึ่งการเปลี่ยน
สารละลายธาตุอาหารพืชแตละครั้งก็หมายถึงการเสียคาใชจายเพิ่มขึ้น
ปกติแลวควรรักษาคาการนําไฟฟาของสารอาหารระหวาง
2.0-4.0 มิลลิโมท/เซนติเมตร (milliMhos/cm)
การเปลี่ยนแปลงคาการนําไฟฟาของสารละลาย แมวาปกติแลวควรรักษาคาการนําไฟฟาของ
สารอาหารระหวาง 2.0-4.0 มิลลิโมท/เซนติเมตร (milliMhos/cm=mMhos/cm)
1 (mMho/cm) = 1Millisiemen/cm (mS/cm)
1 Millisiemen/cm (mS/cm) = 650 ppm ของความเขมขนของสารละลาย (salt)
ปกติแลวความเขมขนของสารอาหารควรอยูในชวง 1,000-1,500 ppm เพื่อใหแรงดันออสโมติกของ
กระบวนการดูดซึมธาตุอาหารของรากพืชไดสะดวก
คาการนําไฟฟาจะแตกตางกันไปตามชนิดของพืช ระยะการเติบโต และความเขมของแสง เชน
คาการนําไฟฟาที่ต่ําคือ (1.5-2.0 mMho/cm) เหมาะสมตอการปลูกแตงกวา
11

16. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
คาการนําไฟฟาที่สูงคือ (2.5-3.5 mMho/cm) เหมาะสมตอการปลูกมะเขือเทศ
คาการนําไฟฟา (1.8-2.0 mMho/cm) เหมาะสําหรับการปลูกผักและไมดอกไมประดับทั่วไป
คาการนําไฟฟาจะแตกตางกันไปตามระยะการเจริญเติบโตและความแข็งแรงของตนพืช เพราะคา
การนําไฟฟาที่สูงจะยับยั้งการเจริญเติบโตของพืช คาการนําไฟฟาที่ต่ําจะเหมาะสมตอการเจริญเติบโตทาง
ลําตนกอนการใหผล (Vegetative growth) และสูงขึ้นเมื่อพืชใหผลผลิต (Reproductive growth) ดังนั้นการ
ปลูกพืชที่ใหผลผลิตเชนมะเขือเทศควรคํานึงถึงขอนี้ดวย
นอกจากนี้คาการนําไฟฟานี้ จะแตกตางกันไปตามความเขมขนของแสง เชน กลาวคือถาแสงมีความ
เขมขนมาก พืชตองการสารละลายที่มีความเขมขนนอยลง คือพืชจะดูดน้ํามากกวาธาตุอาหาร
การเปลี่ยนสารละลายใหม เนื่องจากการวัดคาการนําไฟฟา จะทําใหเราทราบเพียงคารวมของการนํา
ไฟฟาของสารอาหารคือน้ํากับธาตุอาหารทั้งหมดในถังที่ใสสารละลายธาตุอาหารพืชเทานั้น แตไมทราบคา
ของสัดสวนของธาตุอาหารแตละชนิดที่เปลี่ยนไปตามเวลาที่ให เนื่องจากธาตุอาหารบางธาตุพืชนําไปใช
นอยจึงเหลือสะสมในสารอาหาร (เชน โซเดียมและคลอรีน) ซึ่งจะมีผลทําใหความเปนประโยชนหรือ
องคประกอบของสารละลายตัวอื่นๆ เปลี่ยนแปลงไปหรือ ตกตะกอน
ดั งนั้ น จึง ควรเปลี่ ย นสารละลายในถัง ใหม เ ปน ระยะๆ โดยเฉพาะประเทศที่มี อากาศร อ นอยา ง
ประเทศไทย ควรเปลี่ยนสารละลายใหมเปนระยะ เชน ทุก 3 สัปดาห
การรักษาหรือควบคุมคาความเปนกรดดาง และคาการนําไฟฟาในสารละลายธาตุอาหารพืชนี้ สามารถ
กระทําโดยใชแรงงานหรือใชระบบควบคุมแบบอัตโนมัติก็ได
การเพาะตนกลา
1. การเพาะในกระบะเพาะกลา อุปกรณปลูกประกอบดวย
- กระบะเพาะเมล็ดที่ทําจากวัสดุตางๆ เชน ถวยเพาะ
ถาดพลาสติกที่มีหลุมสําหรับเพาะแบบสําเร็จรูป
- วัสดุเพาะกลาเพื่อเปนที่สําหรับใหตนกลาโต ที่นิยม
ใชกันคือ เปอรไลท
2. การเพาะกลาในแผนฟองน้ํา โดยการเพาะเมล็ดลงบน
แผนฟองน้ําที่มีสารละลายธาตุอาหารพืชอยางเจือจาง
3. การเพาะกลาในวัสดุปลูก โดยการเพาะเมล็ดลงวัสดุปลูก
ที่มีขนาดเล็ก เมื่อตนกลาโตแลวก็ยายไปปลูกในวัสดุปลูก เชน
การเพาะกลาในใยหิน (rock wool) โดยกอนนํากลาไปปลูกควร
ทําการปรับความพรอมโดยการใหไดรบแสงแดดเพิ่มขึ้นทีละนอยหรือ Hardening เสียกอน
ั
12

17. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
อุปกรณท่จําเปนสําหรับการปลูกพืชไรดิน
ี
อุปกรณสําหรับการปลูกพืชไรดินมีหลายชนิด แตกตางกันไปตามลักษณะวิธีปลูกแบบตางๆ ที่ผูจะ
ทําการปลูกสามารถเลือกใชตามความเหมาะสม โดยใหคํานึงถึงราคาต่ําแตมีคุณภาพดีและควรหาซื้อไดใน
ทองถิ่น ปกติแลวอุปกรณสําหรับการปลูกพืชไรดินมีดังตอไปนี้
1. โรงเรือน
ตองพิจารณาเพื่อหารูปแบบที่เหมาะสม สิ่งที่ตองคํานึง
คือนอกจากตองมีความแข็งแรงแลวยังตองตอบสนองตอสภาพ
ภูมิอากาศที่เหมาะสมตอการเจริญเติบโตของพืชและปองกัน
ศัตรูพืชเขามารบกวนอีกดวย นอกจากนี้ก ารเลือกทําเลที่ตั้ง
โรงเรือนเปนสิ่งที่ควรพิจารณาอยางรอบคอบ ควรเปนพื้นที่ที่มี
ศักยภาพในการผลิตคือสภาพพื้นที่ สภาพแวดลอมและสภาพ
ภู มิ อ ากาศ การคมนาคมสะดวก มี ไ ฟฟ า และแหล ง น้ํ า ที่ มี
คุณภาพ เปนตน
2. ภาชนะ
ภาชนะที่ใชในการปลูก เชน รางปลูก ควรเนนวัสดุที่มี
ความเหมาะสมตามความประสงคของระบบปลูก อาจเปนวัสดุ
ที่หาไดในทองถิ่น สารที่สังเคราะห เชน แผนโลหะ พลาสติก
ในการเลือกใชวัสดุใหคํานึงถึงความสะอาด ไมผุหรือถูกกัด
กร อ นง า ย โดยเฉพาะจากสารละลายธาตุ อ าหารพื ช มี ค วาม
แข็งแรง ควรเปนวัสดุที่มีราคาถูกที่สามารถหาไดในทองถิ่น
สะดวกในการติดตั้งและใชงาน ทําความสะอาดงาย และไม
กอใหเกิดปญหาตอสิ่งแวดลอม
3. ปม
เป น อุ ป กรณ สํ า คั ญ ที่ ก อ ให เ กิ ด พลั ง งานในการ
กอใหเกิดการไหลเวียนของสารละลายธาตุอาหารพืช และให
ออกซิเจนแกรากพืช
4. ไฟฟา
เพื่อเปนตนกําลังของพลังงานที่ขาดไมได ดังนั้นถาไมมีกระแสไฟฟาก็ตองจัดหาตนกําลังสํารองไว
13

18. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
5. อุปกรณสําหรับการเตรียมและตรวจวัดสารละลาย
เชน เครื่องชั่ง ภาชนะใสสารละลายเขมขน ปุยหรือธาตุอาหาร เครื่องมือ
ตรวจวัดความเปนกรดดาง (pH meter) และวัดคาการนําไฟฟา (EC meter) เปนตน
6. วัสดุและอุปกรณตางๆ ที่เกี่ยวของ
6.1 ถั ง ใส ส ารละลายธาตุ อาหารพืช จะมีขนาดเล็ก หรือ ใหญ
แตกตางกันไปตามขนาดของการเก็บกักสารละลายธาตุอาหารพืชกับ
ระบบที่ปลูก
ปกติแลวระบบการปลูกแบบ Nutrient Film Technique (NFT)
ในยุ โรป จะมี ขนาดถังที่ บรรจุ สารละลายธาตุอาหารพืชทั้ งหมดด ว ย
อัตราสวนระหวางปริมาณสารละลายธาตุอาหารพืชที่ใชในการปลูกตาม
รางปลูก 90% ตอปริมาณสารละลายธาตุอาหารพืชที่อยูในถัง 10%
สํ า หรั บ ในประเทศไทยเรามี อ ากาศร อ น อาจพิ จ ารณาเพิ่ ม
อัตราสวนปริมาณสารละลายธาตุอาหารพืชที่อยูในถัง (ที่มักฝงในดิน
หรืออยูในที่รมเพื่อลดอุณหภูมิของสารอาหาร) เพิ่มขึ้นเปน 20-30% เพื่อ
เปนแนวทางหนึ่งในการแกปญหาอุณหภูมิและการลดลงของออกซิเจน
ในสารละลายธาตุอาหารพืชที่อยูในถังกอนหมุนเวียนขึ้นไปเลี้ยงตนพืช แตวิธีนี้เปนการเพิ่มตนทุนการผลิต
6.2 ถุงมือ ใชในการเตรียม/รักษาหรือควบคุมคาความเปนกรดดาง เพราะสารปรับความเปนกรดดาง
ที่กลาวมาเปนกรดที่ทําลาย ผิวหนังและเสื้อผาได
6.3 เครื่องชั่ง วัด ตวง ปริมาณปุยหรือสารอาหาร
วัสดุผูกมัดหรือรองรับตนพืช สําหรับพืชที่มีความสูง เชน มะเขือเทศ และรากของพืชไมสามารถ
ยึดแนนกับวัสดุปลูกเหมือนกับการปลูกบนพื้นดินทั่วไป จึงตองมีวัสดุรองรับตนพืช เพื่อเปนสิ่งที่ชวยทําให
ตนพืชที่มีลําตนสูง และใหผลผลิตที่เปนผลที่มีน้ําหนัก (เชน มะเขือเทศ พริก แตง) สามารถทรงตัวอยูได
เชน เชือก ลวด ไมค้ํา และอาจมีสิ่งผูกมัด (ที่ทําดวยพลาสติก) ติดกับตนพืชอีกดวย
เทคนิคการปลูกพืชไรดิน
การปลูก พื ช ไร ดิ น หมายถึง การผลิตพื ช โดยทํ าการปลูกในสารละลายธาตุอาหารพืช (nutrient
solution) หรือในวัสดุปลูกที่เหมาะสม สามารถจําแนกไดเปน 2 แบบใหญๆ ดังนี้
I. เทคนิคการปลูกพืชในสารละลาย (Solution Culture หรือ Water Culture)
เปนการปลูกพืชโดยปลอยรากพืชเจริญเติบโตในสารละลายธาตุอาหารพืช โดยไมมีวัสดุปลูกใดๆ
รองรับรากพืช แบงออกไดหลายวิธี ดังนี้
14

19. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
1.1 Liquid Culture
เปนเทคนิคการปลูกพืชไรดินดั้งเดิม โดยศาสตราจารยเกอริค เปนคนแรกที่ใชเทคนิคนี้ มีหลักการ
วารากพืชจะตองแชอยูในสารละลายธาตุอาหารพืช แตสวนตอระหวางรากหรือโคน จะถูกหอหุมดวยวัสดุที่
ไมเปนอันตรายตอพืช และยกไวเหนือระดับน้ํา มีทั้งแบบที่ใชน้ําลึก (Deep Water Culture) ซึ่งมีระดับน้ําสูง
ประมาณ 8 ถึง 20 เซนติเมตร และแบบน้ําตื้น (Semi-Deep Water Culture) ซึ่งมีระดับน้ําสูงประมาณ 5 ถึง 10
เซนติเมตร มีการใหอากาศโดยการพนเปนฟอง ที่แทรกอยูในสารละลายโดยใชเครื่องสูบลม ซึ่งสารละลาย
ธาตุอ าหารพืช จะหมุ น เวีย นอยู ภ ายในภาชนะปลูก โดยการเคลื่อ นไหวของฟองอากาศ (non-circulating
system) อีกแบบหนึ่ง สารละลายธาตุอาหารพืชมีการไหลหมุนเวียนออกไปนอกภาชนะปลูก ลงสูถัง
สารละลายธาตุอาหารพืชและถูกสูบใหไหลกลับสูภาชนะปลูกใหม (circulating system) การที่สารละลาย
ธาตุอาหารพืชไหลเวียนอยางเหมาะสม จะชวยเพิ่มอากาศหรือกาซออกซิเจนลงในสารละลายธาตุอาหารพืช
รวมทั้งสะดวกตอการปรับความเขมขนของสารละลายธาตุอาหารพืช ใหเหมาะสมตอพืชที่ปลูกอีกดวย
รูปที่ 1 การปลูกดวยเทคนิค Liquid Culture
15

20. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
1.2 Aeroponics
เปนการปลูกพืชโดยมีการใหสารละลายธาตุอาหารพืช ในรูปของการพนเปนหมอกหรือละออง
ไปยังรากพืช ที่ถูกแขวนอยูในอากาศในที่มืด ความบอยครั้งและความยาวนานของการฉีดแตละครั้ง อาจ
แตกตางกันไปตามชนิดพืชและสภาพบรรยากาศที่หอหุมรากพืช เชน อาจมีการฉีดสารละลายธาตุอาหารพืช
3 นาที และหยุด 1-2 นาที โดยการตั้งเวลา เพื่อใหภายในหองมืดคงความชุมชื้น 95-100% RH การปลูกพืช
เทคนิคนี้มักใชศึกษาเกี่ยวกับสรีรวิทยาของพืช ขอดีของระบบนี้คือ รากแพรกระจายไดดีเพราะไมมีสิ่งกีด
ขวางและไดรับอากาศเต็มที่
รูปที่ 2 การปลูกพืชใหรากลอยอยูในอากาศ
16

21. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
1.3 Nutrient Film Technique (NFT)
เปนเทคนิคการปลูกพืชที่พัฒนาโดย นายคูเปอร บางทีเรียก Trough Culture, Trench Culture,
Gully Culture หรือ Channel Culture ซึ่งเปน Water Culture อีกเทคนิคหนึ่งที่ไดรับความสนใจมาก มีหลักการ
ว า รากพื ช จะแช อ ยู ใ นลํ า รางโลหะที่ มี พ ลาสติ ก ปู พื้ น และใช วั ส ดุ ห อ หุ ม ต น หรื อ ปลู ก ในลํ า รางที่ มี
polyurethane foam รองรับรากพืชที่ปรับความลาดเทไวประมาณ 2 เปอรเซ็นต การใหสารละลายธาตุอาหาร
พืชจะตองใชเครื่องสูบน้ําดูดจากถังเก็บสารละลายธาตุอาหารพืช แลวปลอยใหไหลเปนแผนบางๆ ผานราก
พืชดวยอัตราความเร็ว 2 ลิตรตอนาที รากจะไดรับออกซิเจนอยางเพียงพอ ดานปลายลํารางจะมีรางน้ํารองรับ
สารละลายธาตุอาหารพืชที่ใชแลว ไปรวมที่ถังเพื่อดูดกลับไปใชใหม การปลูกพืชเทคนิคนี้ตอมาไดรับการ
พัฒนาใหมีวัสดุรองรับรากพืช เพื่อชวยลดปญหาการที่รากมีการเจริญแลวจับตัวเปนแผนหนาแนน ทําใหเกิด
การกีดขวางลําราง สารละลายธาตุอาหารพืชไหลผานไมสะดวกเปนผลใหเกิดการชะงักการเจริญเติบโตของ
พืช ในปจจุบันไดมีการพัฒนาแทงปลูก เชน ร็อกวูล (rockwool) และมีการนํามาใชในการปลูกผักเปนเชิง
พาณิชยในหลายประเทศ
รูปที่ 3 การปลูกดวยเทคนิค Nutrient Film Technique (NFT)
17

22. ฝายเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.)
การใหสารละลายแกพืชแบงออกเปน 2 วิธี คือ
1. ระบบที่นําสารละลายธาตุอาหารพืชที่ใชแลวกลับมาใชใหม (closed system หรือ recirculating
system) เปนวิธีการที่ใหสารละลายผานรากพืชแลวระบายลงสูถังหรือภาชนะที่บรรจุแลวมีการหมุนเวียน
(เชน ปม) เอาสารละลายธาตุอาหารนี้กลับขึ้นมาใหแกพืชใชใหมอีกอยางตอเนื่อง วิธีนี้เปนวิธีที่ปฏิบัติกัน
โดยทั่วไป
1.1 แบบสารละลายธาตุอาหารพืชหมุนเวียนแบบไมเติมอากาศ เปนระบบสารละลายหมุนเวียน
ถายเท ไมตองใหออกซิเจนหรือไมตองใชอุปกรณเครื่องปมอากาศ
1.2 แบบสารละลายธาตุอาหารพืชหมุนเวียนแบบเติมอากาศ หรือเรียกกันทั่วไปวา การเลี้ยง
ปลาตู เพราะมีการใชปมลมชวยในการใหออกซิเจน วิธีน้เี ปนวิธีหนึ่งที่นิยมปลูกในบานเรา โดยการปลูกพืช
ที่เพาะเมล็ดในฟองน้ํา
รูปที่ 4 ระบบที่นําสารละลายธาตุอาหารพืชที่ใชแลวกลับมาใชใหม (closed system หรือ recirculation
system) (ภาพบนเปนหลักการปลูก ภาพลางเปนการปลูกจริง)
18