1. ERDI
AROA
(v-xv Mendeak)
EUSKARA ETA BERE
DIDAKTIKA
EIDER OYANGUREN
TOLOSA
TALDEA: 31-B DATA:
SARRERA: 09/11/13

2. Historia zenbait etapa handitan bereizten da, errazago aztertu ahal izateko. Orokorrean,
garai bakoitzaren hasiera eta bukaera bat dator gizartearen aldaketa sakonak eragiten
dituzten gertaera historikoekin. Hala nola, Erromako inperioa eroritakoan amaitu zen
Antzin Aroa deitutakoa eta aldi berean aro berriari eman zitzaion hasiera: Erdi aroari,
hain zuzen.
Esklabuengan oinarritutako Antzinateko gizarte-antolaketa suntsitu egin zen eta haren
ordez jaun gutxi batzuentzat lan egiten zuten nekazari ugarirengan oinarritutakoa eratu
zen.
Pertsonek Historiako garai honekiko izan duten jarrera aldatu egin da. Zenbait garaitan
Erdi Aroa goraipatu egin bada ere, beste zenbaitetan erdi Aroa basakeriaren,
ustelkeriaren, gainbeheraren eta kultur pobreziaren sinonimoa izan da. Gaur egun ere,
ohikoa da komunikabideetan “Erdi Arokoa” adjektiboa erabiltzea intolerantzia, pobrezia
eta guda egoerak kalifikatzeko. Hala ere, Europako kulturako ezaugarri
esanguratsuenetariko batzuek (hala nola, Europako hiritar gehienek erabiltzen dituzten
hizkuntzak) Erdi Aroko mendeetan dute jatorria.
ERDI AROA:
Erromako inperioaren gainbehera hartzen da beraz Erdi Aroaren hasieratzat, baina ezin
da garai bat zehatzik finkatu, lurralde eta herri guztietan ez baitzen aldi berean gertatu
Antzin Arotik Erdi Arorako aldaketa.
Erdi Aroa hiru etapa nagusitan zatitzen da nahiz eta zatiketa ezberdinak egon
daitezkeen:
V-X. mendeak XI-XIII. mendeak XIV-XV.mendeak
GOIZ ERDI AROA TARTEKO ERDI AROA BERANT ERDI AROA
Goiz Erdi aroa:
Erromatarren Inperioaren amaierako eta Erdi Aroaren hasierako inbasioen eraginez,
biztanleria landetara joan zen bizitzera eta botere-krisi handia sortu zen. Prozesu hura
areagotu egin zen VIII eta IX.mendeetako bigarren inbasioaldian lurraldeak zatitu egin
zirelarik. Politika eta gizarte nahasmendu ugari izan zen Goiz Erdi Aroan, hiri asko
desagertu egin zirelarik. Salerosketak indarra galdu zuen eta nekazaritza bihurtu zen
ekonomia jarduera nagusia.
Tarteko erdi aroa:
Europan biztanleriak gora egin zuen, eta ondorioz landutako lurren azalerak ere bai.
Aldi berean, hiriguneak berpiztu egin ziren, lehen burgesak azaldu ziren eta
merkataritza garatu egin zen.
Europako mendebaldean XI eta XIV.mende bitartean zegoen politika, gizarte eta
ekonomiaren aldetik zegoen antolaketari Feudalismo deituko diogu.
FEUDALISMOA:
Europako zati handi batean XI.mendetik aurrera, feudalismoa gizarte eta ekonomia
arloko erlazio sistema nagusia izan zen.

3. Feudalismoaren ezarpena prozesu azkarra izan zen. Garai hartan gizarteko ia kide
guztiak menpetasun-loturaz bat eginda zeuden, piramide-erako egitura hierarkikoa
osatuz. Piramidearen oinarrian nekazariz osaturiko masa handia zegoen. Jaunen babesa
eskatzen zutenean independentzia eta askatasuna galdu eta jopu bihurtzen ziren. Besteak
bezalaxe, jaun feudala zen erregeak ohorezko lekua zuen piramidearen erpinean, “denen
jaun izanda inoren basailu ez zelarik”.
Konde, duke eta markesak zuzenean erregearen basailu ziren eta odol-noblezia osatzen
zuten. Hauek aldi berean zaldunen, militarren eta aitonen semeen jaun ziren.
Eliza ere ez zen sistema feudaletik kanpo geratu, apezpikuak eta abadeak ere jaun eta
basailu izan ziren.
EGITURA
HIERARKIKOA
Jaunak basailuren bati jaurgoa ematen zionean, basailuak lurrak lantzetik, basoetatik eta
larreetatik etekina ateratzeko eskubidea zuen eta lurralde haietan justizia
administratzeko, arauak emateko, hango bide eta zubietan ibiltzeagatik tasak kobratzeko
eta abarretarako eskubidea ere bai. Gainera lurralde hartan egiten zuenagatik inori
kontuak eman beharrik ez zuen.
Indarkeriaren kume zen gizarte berri honek erlazio pertsonalen eta menpetasun loturen
berezko sistema sortarazi zuen beraz.
XI. mendean garaturiko gizarte egituren inguruan, laster moldatu zen oinarri ideologiko
berria. Eliza izan zen gizarte mailaketa feudala justifikatzeko mekanismoak sortu eta
horren zuzeneko ardura izan zuena.
Gizartea hiru mailatan egituratzea, jadanik X.mendean monje frankoek azaldutako
teoria, ezin egokiagoa zitzaien klase-gidarien interesei. Gerlarien, otoizlarien eta
langileen arteko eskubideen eta betebeharren bereizketa hertsia egiteko ardura
Jainkoaren inposaketa zela aldarrikatzen zen.
Kristautasuna:
Kristautasuna Erdi Aroko historiaren bihotzean datza. Izan ere, garai honetako
pentsamoldea markatzen du zeharo. Erromako Aita Santuaren inguruan antolatuta,
Mendebaldeko Erdi Aroko mugak eta mundu kristau katolikoenak bat dira.
Kristautasunak indar handia hartu zuen, hori izan baitzen herritarrei egonkortasun eta
lasaitasun pixkat bat eskaini zien egitura bakarra.
Elizaren antolakuntza:

4. Elizak asetu zuen babes beharra. Estatuko erlijio bihurtuta, kristautasuna Europan zehar
Erdi Aroko lehenengo mendeetan hedatu zen. Erlijioaren zabalkuntzarekin batera,
elizaren hierarkia ere eraikitzen joan zen, Aita Santuaren inguruan. Elizaren burua
izanik, Erromako apezpikua Mendebaldeko botere nagusienetakoa zen.
Elizaren indar hartzeak ere istiluak sortu zituen ordea, aginpide zibila beren esku zuten
erakundeek elizaren gaineko aginpidea ere bazutela zioten, eta elizak berriz, zibilen
gaineko aginpidea nahi zuen.
Garapen ekonomikoa:
XI. Mendeaz gero, hirietako iharduera bizkortzen hasi zen. Aldi berean, gaztelu, abadia
edo nekazaritzako azoka txikien inguruan burgu ugari sortu zen. Beste hiri batzuk
erregeek eta jaunek sortu zituzten. Fenomeno horren oinarria biztanleriaren eta
nekazaritzako produkzioaren gorakada izugarria daude. Nekazaritzak segurtatzen
zizkion hiriari behar zituen biztanleak eta soberakinak.
Merkataritzaren garapena hirien berpizkundearekin estu lotutako fenomenoa izan zen.
Ia hiri guztietan astero egiten zen azoka. Nazioarteko merkataritzak ere gora egin
zuelako feriak sortu ziren. Merkataritzarekin batera, gremioetan antolaturiko
artisautzako industriak ere gora egin zuen.
Hasieran hiribildu gehienetan jaun feudal batek agintzen zuen, bere lurraldean kokaturik
zeudelako. Gero hiriak garatu eta aberastu zirenean biztanleek jaunei askatasun eta
hobekuntza batzuk eskatu zizkieten. Ondorioz, jaunek forua edo lortutako pribilegioak
zehazten zireneko agiria eman zien: autogobernua, justizi administrazioa,
merkataritzarako askatasuna…
Hiri haien autonomia zela eta, lehengo sistema feudalarekin etena sortu zen eta jopu
askok hiribilduetara ihes egin zuten han babesa lortu asmoz.
Erdi aroko hirian bizi zen burgesa, hiritar soila baina zerbait gehiago zen. Maila
desberdinetako hiritarrak bazeuden ere, apalenei ere segurtatzen zitzaien hiriko
gobernuan parte hartzea.
Berant Erdi Aroa:
Gizartean, ekonomian eta politikan krisi sakona izan zen. Hirietako mundua nagusitu
zitzaion nekazaritzakoari. Erregeek, hirien laguntzaz, nobleekiko boterea sendotu egin
zuten. XIV. mendearen hasieran, Europako gorakada ekonomikoak oztopoa aurkitu
zuen. Goseteek eta izurriteek, hala nola 1315-1322 arteko Goseteak eta Izurri Beltzak,
Europako populazioa erdira murriztu zuten. Despopulazioarekin batera, nahigabea
hedatu zen: nekazariak matxinatu ziren Europako leku ugaritan. Gerrak amaigabea
zirudien. Krisialdietan (izurriteetan, uztak txarrak zirenean, eskulana urri zenean...)
Jaunek errentak igo egiten zituzten edo bestela errenta finkoak ezartzen zituzten.
Ondorioz, jaunen eta nekazarien arteko harremantean tirabirak izan ziren eta
krisialdietan nekazarien altxamenduak ugari izan zituzten, bizimodu hobea nahi
zutelako. Eliza Katolikoaren batasunak Mendebaldeko Zismak apurtu zuen.
Pixkanaka feudalismoaren egiturak galdu ziren berant erdi aroan.
Hori guztia dela eta, Behe Erdi Aroko krisialdia ere deitu zaio. Guzti honek ondorioz,
Erdi Aroaren amaiera eta garai berri baten hasiera markatu zuen.
Antzin Arotik Erdi arorako gizartearen azterketa orokor honen bidez, gure helburua erdi
aroko errealitatea gertuagotik ezagutzea da guzti honek euskararengan izan duen eragina

5. hobeto ulertu ahal izateko. Hala nola ondorengo puntuetan Erdi aroko Euskal Herriko
gizartean murgilduko gara betean euskararen garapena ikusi ahal izateko mendeetan
zehar.
Bibliografia:
• www.anakel.com
• www.puntubi.com
• Leturiondo, R., Perez, E., Prego, A., Rodriguez, C.“Gizarte Zientziak,
Geografia eta Historia” Erein proiektua, 1984.
• Lur Hiztegi Entziklopedikoa.03. LUR. Eusko Jaurlaritza.
• Jakintza. PLANETA. “Historia”.
• http://eu.wikipedia.org/wiki/Erdi_Aroa#Kristautasuna