2. SARRERA
Ipar Amerikako Hamairu Kolonietako
Independentzia Guda, Amerikar Iraultza izenarekin
ezagutzen dena, eragin handia izan zuen Amerika
osoan eta Europan. Gerraren ondorioz Amerikako
Estatu Batuak (AEB) sortu ziren.
3. SARRERA
Nazio berria Frantziako Iraultza eta Espainiak
Amerikan zituen kolonientzat eredu izan zen.
Prozesu iraultzailaren oinarria izan zen.
4. AURREKARIA: Frantzia indiarren aurka
1754. urtearen inguruan, Ipar Amerikako lurralde
gehienak frantsesen eskuetan zeuden, haien koloniak
ziren.
Ingelesek, berriz, hamairu kolonia besterik ez zituzten,
kontinentearen ekialdeko kostan.
Lurralde gutxiago izan arren, ingeles kolonoak
frantsesak baino askoz ere gehiago ziren. Frantses
bakoitzeko hogei ingeles zegoen.
6. AURREKARIA: Frantzia indiarren aurka
Indiar tribu gehienek harreman onak zituzten kolono
frantsesekin.
Ingelesak, berriz, arrisku bat kontsideratzen
zituzten, lurrak kendu eta larruen merkataritzan lehia
egiten zietelako.
7. AURREKARIA: Frantzia indiarren aurka
Europan, bitartean, Frantziako eta Inglaterrako
monarkiak lurralde haien garrantziaz jabetzen ziren.
Hori dela eta, 1754an gerra hasi aurretik, frantsesak eta
ingelesen artean borrokak gertatu ziren.
Borroka haietan hain zuzen nabarmendu zen George
Washington.
Benjamin Franklin ere hiritar ospetsua bilakatu zen.
Frantsesen indarraz ohartuta, Albany-ko bilkura
bultzatu zuen.
8. AURREKARIA: Frantzia indiarren aurka
Albany Planak indiarrak eta ingeles kolonoeen arteko
koalizioa bultzatu nahi zuen, frantsesei aurre egin ahal
izateko.
1754ean frantsesak eta ingelesen arteko gerra hasi zen. Ipar
Amerikako lurraldeen nagusitasuna borrokatu zen gerra hura
Ohio ibaiaren inguruan hasi zen.
1760an Parisen bakea sinatu zuten Frantziak eta Inglaterrak.
Azken hauek irabazle gertatu ziren eta frantsesek betirako
galdu zuten Ipar Amerikan zituzten lurrak.
9. AURREKARIA: gerraren ondorioak
Gerraren ondoren, Inglaterra eta indiarren arazoak
azaleratu ziren, bereziki Ohio ibaiaren inguruan zeuden
lurren inguruko jabegoa zela eta.
Indiarren iritziz ingeles kolonoen presentziak kalte
egiten zien.
Egoera zein zen kontutan hartuta, ingeles gobernuak
kolonoei Apalatxe mendien mendebaldeko lurrak
okupatzea debekatu zien.
10. AURREKARIA: gerraren ondorioak
Gobenuaren erabaki hura ez zen kolonoen gustokoa
izan, beraien interes ekonomikoak mugatu egiten
baitzituen.
Kolonoentzat, Ohioko lurraldeak mendebalderako
hedapen demografikoan beharrezkoak ziren.
11. GERTUKO GERTAERAK: tributazioa
Zergatik ezarri ziren Inglaterrak koloniei zerga
berriak?
Inglaterrak duen Inperio handiaren kosteei aurre
egiteko eta gerren gastuak ordaintzeko.
1764tik aurrera Hamairu Koloniei zerga berriak
ezarri zizkieten.
12. GERTUKO GERTAERAK: tributazioa
AZUKREAREN LEGEA:
Azkrea, eztia, rona eta beste produktu batzuk
inportatzeko zerga ezarri zuen gobernuak.
13. GERTUKO GERTAERAK: tributazioa
Zer zen Tinbrearen Zerga?
Egunkari, iragarki, baraja eta hainbat dokumentu
legalei ezarritako zerga izan zen.
Zeintzuk ziren Askatasunaren Semeak?
Talde sekretuak ziren. Taldekideak
politikari, abogatu, merkatari eta artisauak ziren.
Tinbrearen Zergaren aurka egiteko elkartu ziren.
14. GERTUKO GERTAERAK: Townshend Legea
Zein zerga mota biltzen zituen Townshend
Legeak?
Tea, beruna, beira eta pintuetarako tinteei ezarritako
zerga izan zen.
Kexak denboran luzatu ziren.
15. GERTUKO GERTAERAK: tributazioa
Protestak isilarazteko ingelesek tropa ugari bidali
zituzten Ipar Amerikara.
Ejertzitoaren kopuru handiena Bostonen kokatu zen.
Herritar eta militarren artean tentsioak gora egin zuen
eta ondorioz hildakoak ere izan ziren.
Garai eta gertaera hau Bostongo Sarraskia izenarekin
ezagutzen dugu. Honek kolonoen artean metropoliaren
aurkako sentimendua areagotu zuen.
17. GERTUKO GERTAERAK: Tea Party
Zer zen Tearen Zerga?
“East India Company” zergak ordaintzeaz libre uzten zuen legea
izan zen. Horrela, bitartekariak edo banatzaileak alde batera utzi
eta tea zuzenean saltzen zien saltzaile txikiei. Ondorioz, tearen
prezioa inoiz baino merkeagoa izan zen eta “East India Company”
zelakoak monopolio egoeran egin zuen bere lana.
Egoera horren aurrean, banatziale eta
merkatariek, Askatasunaren Semeekin batera, nolabaiteko
boikota egitea bururatu zitzaien, zergak kalte handia egiten
baitzien.
Gau batean, indioz jantzita, kolonoek Bostongo badian
Inglaterratik hiru itsasontzietan iritsi berri ziren 90.000 te libra
itsasora bota zituzten. Gertaera horri Tearen Festa edo Boston Tea
Party esaten diogu.
19. GERTUKO GERTAERAK: Tea Party
Bostonen gertatutakoa Inglaterrako gobernuaren
gustoko izan ez zenez hango portu itxi eta beste portu
batzuk ixteko mehatxua ere adierazi zuen.
Erabaki honek eta mehatxuak berak kolonoen
pazientzia gainditu eta Inglaterrako gobernuaren
aurkako jarrerak areagotu zituen. Gerra gertu zegoen.
20. GERTUKO GERTAERAK: I. Biltzarra
Azkenik, kolonietakoak Philadelphian bildu ziren I. Biltzar
Kontinentala ospatzeko. Bertan, egoeraren aurrean zein
erabaki har zezaketen eztabaidatu zuten.
Kolonietako ordezkariak 1774ko udaberrian bildu ziren.
Eskaera nagusi bat adostu zuten: Inglaterrako George III.ari
zergak ezabatzea, kentzea eskatu zioten, Inglaterrarekiko
berdintasuna lortzeko ezinbesteko zelakotan.
Biltzarrari amaiera eman aurretik 1775eko udaberrian berriz
ere elkartzea adostu zuten.
22. GERRA
1775eko apirilean, Concord eta Lexington herrietan
–Massachusetts-, ingeles eta kolonoen arteko lehen
guda eman zen.
Bietan kolonoak garaile gertatu ziren, eta honek
konfidantza handia eman ziren gerrarekin aurrera
egiteko.
24. GERRA: II. Biltzar kontinentala
1775eko maiatzaren 10ean bildu zen, Philadelphian orain ere, II.
Biltzarra. Kolonoen lider nagusiak Thomas Jefferson, John Adams,
George Washington, James Madison eta Benjamín Franklin
zeuden.
Buruzagi haien iritziz, Inglaterrarekiko independentzia lortzeko
gerra zen bide bakarra.
Biltzarrak George Washington, militarra eta Virginian lur jabe
handia zena, izendatu zuten kolonoen tropen buru. Thomas
Jeffersonek, berriz, Hamairu Kolonien Independentziaren
Aldarrikapena idazteko ardura izan zuen. Dokumentuak filosofo
ilustratuen hainbat ideia jaso zituen.
29. GERRA: ejertzitoak
INGELESEN EJERTZITOA KOLONOEN EJERTZITOA
1) Ofiziozko soldaduak 1) Bolondresak
2) Ingelesak 2) Afroamerikarrak, indiar eta
3) Beste gerratako eskarmendua emakumeak
4) Gerrarako hornituta 3) Eskarmenturik gabekoak
4) Arma eta janari eskasak
30. GERRA: Independentziaren bila
Zer izan zen Independentzia Gerra hura?
1775 eta 1783 bitartean britaniarrak ziren Ipar Amerikako
hamairu kolonia –Frantzia eta Espainiaren laguntzarekin-
eta Inglaterraren artean gertatu zen gatazka militarra izan
zen. Kolonoak garaile suertatu zirenez, lurraldeen
independentzia lortu eta herrialde berri bat sortu zuten:
Amerikako Estatu Batuak.
31. GERRA: Independentziaren aldarrikapena
Hasiera batean, kolonoek garaipen gutxi lortu zuten.
Garaipen urri horietariko bat 1776ko Gabon Gauan eman
zen, New Jerseyko Trento hirian.
Washingtonek, horrela, aurrera egin eta Princetonen
garaipen berria lortu zuten matxinatuek.
Edozein kasutan, garaipenik garrantzitsuena 1777ko
urrian lortu zuten, Saratogan –New York-.
Garaipen honek berehala ekarri zuen
Frantziak, Espainiak eta Holandak kolonoen alde egitea.
Laguntza ezinbesteako izan zen kolonoen garaipenean.
34. GERRA: amaiera
Gerraren amaiera suposatu zuen azken bataila
1781ean izan zen, Yorktown hirian.
Kolonoen garaipen hark ingelesen tropak etsi eta
Cornwallis generalak amore ematea ekarri zuen.
1783an bakearen hitzarmena sinatu arte bataila
txikiak gertatu ziren.
37. ESTATU BATUAK, estatu berria
Munduaren historian, garaikidean bereziki, gertaera
handia izan zen. II. Biltzarra, oraindik bukatu
gabe, biltzar konstituziogilea bilakatau
zuen, konstituzioa sortzea helburu zutela.
Estatu Batuetako Konstituzioan, besteak
beste, Montesquieuren ideia ilustratuak jaso zituzten.
38. ESTATU BATUAK, estatu berria
Estatu Batuetako Konstituzioa:
Amerikako Estatu Batuen Lege gorena da. Printzipioz,
1787ko irailaren 17an izan zen onartua, Philadelphiako
Biltzar Konstituziogilean, eta ondoren sorrerako estatu
bakoitzetako biltzarrek ere onartu zuten, We, the People
izenarekin.
39. ESTATU BATUAK, estatu berria
Virginiako Plana James Madisonek idatzi zuen, eta
konstituzioa horren barne azaldu zenez, bera kontsideratu
ohi da dokumentu legalaren egile nagusia.
Konstituzioa nazioako lege gorena da 1789ko maiatzaren 4a
geroztik (New Hampshire bederatzigarren estatuak onartu
zuenetik).
Charles de Montesquieu ilustratu frantsesaren ideia nagusiak
bereak egin zituen.
Hiru aginte mota onartu zituen: Presidentearena
(betearazlea), Kongresuarena (legegilea) eta Gorte
Gorenarena (Judiziala)
“Bill the Rights” edo Herritarren Oinarrizko Eskubideak
onartu zituen.
40. ESTATU BATUAK, estatu berria
Estados Unidos
Poder Legislativo Poder Ejecutivo Poder Judicial
Senado y Cámara de
Presidente y Secretarios Tribunal Supremo y Jueces
Representantes
Legislación, Presupuestos, Crític Juzga el cumplimiento de las
Labor Gubernativa
a de la Acción de Gobierno leyes