2. SINGELPARK LEIDEN
een waar stadspark
11 juni 2012
Hoogte Kadijk 71 1018 BE Amsterdam
+31(0)20 220 90 78, +31(0)6 11196331
info@delva.la, www.delva.la
3. 01 Inleiding 06
02 Concept 08
03 Water 16
04 Reliëf 18
05 Paden 20
06 Gras en bomen 30
07 Bruggen 34
08 Verlichting 42
09 Meubilair 44
10 Gebouwen in het park 48
11 Gebruik 50
12 Strategie 54
Een wandeling door het Singelpark 60
4. Inleiding
Parken worden vooral gebruikt door de omwonenden voor hun dagelijkse of weekend
wandeling, alleen of met elkaar, om de hond uit te laten, de kinderen te laten ravotten,
te genieten van de verschillende seizoenen, te sporten, een verjaardagsfeestje te
organiseren of gewoon om op een bank een boek te gaan lezen of te kijken naar
anderen. Bezoekers en toeristen vormen een toegevoegde groep die genieten van het
contrast met de drukke binnenstad en het rustige, aangename en weelderige groen.
Dat is de betekenis van het ouderwetse begrip “De Wandeling’.
Voor al deze mensen zijn nauwelijks voorzieningen nodig behalve ruimte, veel vrije
ruimte, en uitgekiende plekken om te zitten en te rusten, te zien en gezien te worden.
Alleen relatief bescheiden voorzieningen voor de aller kleinsten om veilig te kunnen
spelen zijn nodig.
Het park zelf is immers de voorziening voor jonge gezinnen en ouderen, voor pubers
en vrijers, voor actievelingen en rustzoekers, voor bezoekers en inwoners, voor
oude en nieuwe Nederlanders, voor eenlingen en groepen, voor stedelingen en
natuurminnaars, voor studenten en studieuze types, voor werkers op hun tussen de
middag wandeling of werklozen die hun tijd moeten doden, voor zonaanbidders en de
schaduwzoekers. Een park waarin het gebruik niet wordt vastgelegd, maar vrij wordt
gelaten en de diversiteit in dat gebruik subtiel doch doeltreffend wordt gestimuleerd.
Een goed stadspark is als een goed plein maar dan met een weelderig groen decor.
Het is er prettig in je eentje maar er kunnen ook drommen mensen ontvangen worden.
Van verdedigingslinie naar een stadspark
De oorspronkelijke verdedigingslinie rondom de stad, nu de binnenstad van Leiden,
van de Binnenvestgracht aan de binnenzijde tot en met de Singelweg aan de
buitenzijde, heeft een totale transformatie ondergaan maar is nog als structuur goed
herkenbaar ondanks de grote fragmentatie.
Op eerste gezicht lijkt de ambitie om hier een volwaardig stadspark van te maken ver
gezocht en vrijwel onhaalbaar. Bij een nadere en gedetailleerde kennismaking blijkt
het Singelpark echter niet alleen een haalbaar, maar vooral ook een tot de verbeelding
sprekend, streven. Niet verwonderlijk dat Stadslab dit initiatief van de gemeente met
enthousiasme omarmt.
Iedereen voelt het. Het park ligt er eigenlijk al. Het moet alleen ontsloten en tot bloei
gebracht worden.
historische kaart Leiden - 1899
6 7
01
5. Concept
Gekozen kan worden voor een reeks van zeer verschillende meer groene en meer
stenige ‘fragmenten’, al naar gelang de geschiedenis, mogelijkheden en beperkingen
die de opeenvolgende deelgebieden aanreiken. ‘Fragmenten’ die aaneen geregen
worden door een pad of een route .
Er kan ook gekozen worden voor één samenhangend park, een park dat van kleur
verschiet afhankelijk van de locatie en de gebruikswensen, maar wel steeds eenzelfde
en herkenbaar signatuur draagt.
Wordt er gekozen voor diversiteit of voor samenhang.
De eerste optie is, gezien de bestaande gefragmenteerde toestand en de enorme
lengte, gemakkelijker. En in deze tijd van onzekerheden wellicht erg aansprekend.
Maar resulteert dit in het gewenste park dat zichzelf overstijgt?
Een park dat meer is dan de som der, ieder op zich fraaie, delen?
Wij kiezen voor samenhang, voor een Singelpark, voor een echt stadspark.
Dit park moet passen in de aanwezige historische omgeving, zich daar naadloos in
voegen maar er ook iets aan toevoegen. Een nieuw, en tot de verbeelding sprekend
park dat de ruimtelijke en visuele rijkdom van de binnenstad van Leiden ondersteund
en aanmerkelijk vergroot en dat uitnodigt tot een scala aan gebruiksmogelijkheden
voor alle Leidenaren.
Een park in de ouderwetse betekenis van ‘ De Wandeling’ die onlosmakelijk
verbonden is met deze stad van kunsten en wetenschap. Niet afzijdig, maar juist
betrokken. Een ‘Wandeling’ die juist een uitdrukking, een intensivering is van het
stedelijk leven.
De binnenstad is stenig en heeft een schat aan wateren, maar mist zo’n park waarin
de geschiedenis wordt gerespecteerd en vervolgens getransformeerd naar een
eigentijds uitdrukking van die geschiedenis. Het oude gaat op in het nieuwe en de
geschiedenis krijgt daarmee een vanzelfsprekende plek in het heden.
Een park is in de eerste plaats groen en in de tweede plaats open, ontspannen en vrij.
In de beleving van mensen bestaat een echt park uit gras, bomen en water. Gras dat
het licht vangt en een aangename en uitnodigende, zachte ondergrond vormt. Bomen
die sfeer brengen, diversiteit, licht en schaduw en variatie in de seizoenen. Water dat
leven symboliseert, spiegelt en altijd aantrekkelijk is. Samen vormen zij de ingrediënten
van een echt park en maken zij de ruimte herkenbaar als een park.
de beeldspraak van de `bedelketting`
A: diversiteit
B: samengang
A
B
cultuur
park
sport
waterrecreatie
8 9
02
6. Naast een maximalisering van het groen wordt de gewenste continuïteit verder
verkregen door de doorlopende en nog steeds aanwezige opbouw van dit
oorspronkelijke verdedigingswerk. De Singelgracht die wordt ondersteund door de
getransformeerde, hoger gelegen, stadswallen en bolwerken aan de binnenzijde en de
Singelweg met het Singelpad en een bomenrij aan de buitenzijde. De asymmetrie in
deze opbouw is een belangrijke karakteristiek evenals de opeenvolging van bolwerken
die de Singelgracht zijn meanderende en ritmische loop geeft, met zowel van buiten
naar binnen als in omgekeerde richting steeds weer wisselende zichten. De variatie en
complexiteit, wat parken ook nodig hebben, is reeds ruim aanwezig.
Continuïteit en een vanzelfsprekende inbedding in Leiden, wordt verder bereikt door
een heldere en volstrekt logische positionering van het Singelpark als geheel in het
bestaand stedelijk weefsel.
Dat betekent dat het park primair functioneert als een groene, recreatieve en vooral
aaneengesloten ring om de binnenstad en dat de bewegingen daar loodrecht op, de
radialen, altijd bij het Singelpark eindigen. Bewoners en bezoekers hebben dan niet
alleen het Singelpark maar ook de binnenstad bereikt.
De radialen lopen vervolgens in verkeersluwe vorm dwars door het park en verder
de binnenstad in. De door de stad gewenste autoluwe en op het langzaam verkeer
georiënteerde binnenstad strekt zich dan uit tot en met de Singelweg. Bewoners en
bezoekers kunnen de binnenstad goed bereiken maar komen bij aankomst in het
Singelpark direct in een volstrekt ander verkeersregime namelijk het 30 kilometer
regime.
In de beeldspraak van de ‘bedelketting’ is de ketting de Singelgracht ondersteund
door twee continue paden, de Singelpromenade aan de binnenzijde en het Singelpad,
onderdeel van de Singelweg, aan de buitenzijde. De ‘bedels’ worden gevormd
door een serie parkachtige ruimtes die zoveel mogelijk groen zijn, maar steeds in
maat, opzet en sfeer kunnen verschillen al naar gelang de geschiedenis van en de
mogelijkheden en beperkingen die de opeenvolgende deelgebieden aanreiken en het
eventuele specifieke programma dat daar ondergebracht wordt.
De vormgeving van het geheel is terughoudend, passend bij de historische context
waarin dit park zich bevindt en vooral tijdloos. Het heeft geen pas de samenhangende
en buitengewone kwaliteiten van deze nog zo gave stad te overschreeuwen met
aandacht vragende toevoegingen om het Singelpark een duidelijke identiteit mee te
geven.entree`s van de binnenstad van Leiden
hoofdopzet padenstructuur Singelpark > 2012
Singelpromenade
pad over de bolwerken
singel
singel
binnenvest
radialen
Singelweg met singelpad
concept toekomstige verkeerscirculatie
10 11
8. Nee, het park zelf, het gras, de bomen en het water, en haar verwevenheid met de
stad, zijn haar identiteit, ondersteund door een subtiele, passende, maar wel heel
erg herkenbare vormgeving van de noodzakelijke toevoegingen die dit park tot een
geheel maken. En dan gaat het in de eerste plaats om de Singelpromenade, die
de binnenzijde en de Singelweg met het Singelpad die de buitenzijde van het park
markeren en de vele nieuw toe te voegen bruggen die allemaal tezamen
‘De Wandeling’ vormen.
Een park vol bruggen om een rijkdom aan korte en langere rondjes door het park
mogelijk te maken en waar men steeds met de vele en zo karakteristieke wateren van
Leiden wordt geconfronteerd en in aanraking wordt gebracht. De brug als icoon.
bruggen - bestaande bruggen < 2012
bruggen - bestaande + toevoeging van de nieuwe Singelparkbruggen > 2012
14 15
9. Water
Waterpartijen zijn altijd aantrekkelijke elementen in een park. Water staat voor
beweging, dynamiek, levenskracht, het leven. Waterpartijen vergroten de ruimtelijkheid
van een park mits genereus toegepast.
Een continue en aaneengesloten waterpartij zoals de Singelgracht is dan
buitengewoon betekenisvol. Het zou voor eeuwigheid kunnen staan: de slang die in
zijn eigen staart bijt. Steeds komen de bezoekers van het park daarop terug en dat
geeft houvast en rust. Alles moet dan ook gericht zijn op deze Singel, de drager van
de omloop om de binnenstad.
De Singelgracht vormt dus de ruggengraat van het park met aan weerszijden zoveel
mogelijk groene oevers om het parkachtige karakter van het Singelpark te duiden.
Zodra de dam bij het Energiebedrijf verwijderd wordt, is de recreatieve betekenis van
de Singelgracht ineens aanmerkelijk vergroot en evident zonder dat daar verder veel
voorzieningen voor nodig zijn. Alleen wat meer aanlegsteigers die ook een functie
hebben om het wandelend publiek dichter bij het water te brengen en daarmee het
water meer en vooral ook anders te laten beleven.
Bijzondere aandacht krijgen de punten waar de Singelgracht de oude rivierlopen
kruist: de Oude Rijn, de Nieuwe Rijn en de Rijn en daar horen ook de Vliet en de
Haarlemmertrekvaart bij. Op deze knooppunten is er ineens zicht tot ver in de
binnenstad en in omgekeerde richting tot ver in de omliggende wijken. Hier kan het
contrast tussen water binnen groene oevers in het Singelpark en de stenige kaden
in de binnenstad maximaal worden opgevoerd waardoor ze beiden aan kwaliteit,
karakter en daarmee betekenis winnen.
Dit zijn niet alleen belangrijke knooppunten in de bewegingen op het water maar ook
in de ‘Wandelingen’ op de flankerende oevers en kaden. Op juist deze punten moeten
nu omwegen gemaakt worden en op juist deze punten komen dus veel nieuwe
bruggen om de continuïteit en toegankelijkheid van het Singelpark te optimaliseren.
Deze concentratie van bruggen markeert deze bijzonder knooppunten dan als vanzelf.
water van Leiden - de Singelgracht en zijn kruisingen met de oude rivierlopen en de trekvaarten
Singelpad over Singelbrug kruist de het waterplein gevormd door de Rijn, het Galgenwater, de
Witte Singel en de Morssingel. Op de achtergond de Molen de Put.
16 17
03
10. Reliëf
De verdedigingslinie bestond aan de stadszijde uit aarden wallen en bolwerken. Deze
verhoging in het stadslandschap is lang niet overal meer waarneembaar of voelbaar
maar is naast het vele water een belangrijke karakteristiek van ‘De Wandeling’ om
Leiden en daarmee van het nieuwe Singelpark.
Overal waar mogelijk wordt dit bestaande hoogteverschil weer herkenbaar en
beleefbaar gemaakt en zo mogelijk opnieuw aangebracht. Bij voorkeur niet in de vorm
van gereconstrueerde stadswallen en bolwerken, dat is alleen maar teruggrijpen, maar
eerder in een getransformeerde vorm met duidelijk waarneembare hoogteverschillen
en een glooiend reliëf.
Ook weer een vanouds aantrekkelijke karakteristiek van parken.
profiel - dwarsprofiel tussen Binnenvest en Singel < 2012
profiel - hoogteverschillen worden weer herkenbaar en beleefbaar > 2012
18 19
04
11. Paden
De loop van paden is in parken niet alleen functioneel van belang maar ook visueel.
Ter verfraaiing van de lijnvoering in het park en om bezoekers te verleiden hun weg
door het park verder te vervolgen. Bovendien kunnen paden, en een duidelijke
hiërarchie daarin, bezoekers ondersteunen in hun oriëntatie.
In het Singelpark zullen de paden bovendien een belangrijke betekenis krijgen in de
verbinding van de verschillende delen waaruit het Singelpark bestaat en ook zal blijven
bestaan, hoewel in veel mindere mate dan nu het geval is.
Naast het groene, parkachtige karakter en de Singelgracht wordt de continuïteit in
het Singelpark ondersteund door drie doorlopende paden die samen ‘De Wandeling’
vormen.
Dat is in de eerste plaats de Singelpromenade aan de binnenzijde van het park. Deze
ligt op, langs of in de nabijheid van de al dan niet gedempte Binnenvestgracht. De
Singelpromenade markeert daarmee de binnenzijde van de voormalige vestingwerken,
nu Singelpark.
Dit drie meter twintig brede pad vormt de belangrijkste promenade door het park en
benadrukt de asymmetrie in het park.
Dit pad loopt grotendeels over bestaande wegen en straten. De vraag is dan hoe dit
pad, dat bij het Singelpark hoort maar daar op belangrijke stukken duidelijk afzijdig
van ligt, vorm te geven en te integreren in een bestaand stedelijk profiel met verkeer en
straatwerk van hoge kwaliteit.
padenstructuur - huidig padenstructuur in de parken aan de Singel < 2012
padenstructuur - padenstructuur Singelpark > 2012
Singelpromenade
pad over de bolwerken
Singelweg met Singelpad
20 21
05
12. De oplossing is gevonden in een natuurstenen pad dat bestaat uit twee banen, een
soort karrenspoor, waardoor dit pad zich op een vanzelfsprekende wijze kan voegen in
de directe omgeving of die nu stenig of groen is. Die omgeving is meestal stenig met
name op de verbindingsstukken tussen verschillende groene elementen. Natuursteen
past bij het veelal historische straatwerk maar onderscheidt zich daar ook duidelijk
van, zeker als het gebruikt wordt in een bijzondere vorm zoals een breed karrenspoor.
Om het verkeer zoveel mogelijk te beperken ten gunste van het wandelend publiek
is hier alleen verkeer in één richting mogelijk. Dat is nu al veelal het geval. Maar dan
wel bij voorkeur steeds met de klok mee met het Singelpark aan de linkerzijde. Dat
verhoogt in het gebruik van de stad de logica en de bijzondere betekenis van het
Singelpark in de structuur en het functioneren van de stad.
Singelpromenade aan de oevers van de Binnenvestgracht door het Blekerspark
Singelpromenade met opgetild grasvlak (zitrand) bij het museum van Volkenkunde
22 23
13. De buitenzijde van het Singelpark wordt gemarkeerd door de doorlopende
Singelweg met ook een voetpad aan de parkzijde, het Singelpad. Hier is het pad een
onlosmakelijk onderdeel van de weg. Deze weg wordt nu nog over grote delen zeer
druk gebruikt, als een binnenring. Straks is de Singelweg een rustige parkweg met
voornamelijk verkeer ten behoeve van de direct aanwonenden.
De veelal krappe maat tussen de buitenoever van de Singelgracht en de
aangrenzende gevelwand, vraagt om een ingrijpende verkeerskundige ingreep waarbij
aan de buitenzijde steeds maar in één richting gereden kan worden en bij voorkeur
altijd tegen de klok in. Weer om de betekenis van deze groene structuur in het
dagelijks gebruik van de stad te versterken.
Alleen bij verkeer in één richting is er aan de Singelgrachtzijde plaats voor een
flankerende bomenrij met een royale groene voet en een twee-en-een-half meter
breed en doorlopend Singelpad.
Dit lange pad aan de buitenzijde van het Singelpark ligt in glad, strak en
antracietkleurig asfalt omdat dit materiaal fraai contrasteert met gras en dit materiaal
een divers en vooral ook sportief gebruik mogelijk maakt. Dat is belangrijk omdat ons
een eigentijds en dynamisch gebruik van het park voor ogen staat.
Daar waar het profiel het toelaat, en dat is bijna overal, kunnen aan de huizenzijde
parkeerplaatsen blijven bestaan, maar daar waar dat niet het geval is, moeten zij
noodgedwongen wijken voor het door de stad en zijn bewoners gewenst Singelpark.
Een probleem bij het pad langs de Singelweg zijn de vele woonboten met de daarbij
behorende privatisering en beplanting van de oever. Dit is vooral op het oostelijk en
noordoostelijke deel van het Singelpark het geval waar aan de waterzijde de boten en
aan de landzijde de beplanting een gesloten wand vormen. Woonboten kunnen heel
goed een plek krijgen in het Singelpark, maar dan niet in zulke grote concentraties,
niet in een continue aaneenrijging en zonder privatisering van de oever. Er zijn tal van
voorbeelden van fraaie boten en arken die hier en daar aan de binnen of buitenzijde
van de Singelgracht liggen maar de groene grasoever ongemoeid laten waardoor zij
eerder een verrijking zijn van het park dan een verstoring.
Singelpad aan Singelweg ter hoogte van de Zijlsingel
Singelweg zonder langsparkeren
Singelpad aan Singelweg ter hoogte van de Witte Singel
Singelweg met langsparkeren
24 25
14. Ten slotte het ‘pad over de bolwerken’ dat steeds bij de kruising met de radialen
samenkomt met de Singelpromenade. Dit is ook weer een twee-en-een-halve
meter breed pad dat om redenen van een comfortabel recreatief gebruik en fraai
contrast met de groene omgeving in glad en antracietkleurig asfalt ligt. Dit pad is een
belangrijke toevoeging aan het continue Singelpromenade en een aanvulling op de
aanwezige half-verharde paden. Op dit pad begeeft men zich naar het midden van het
park, in het groen, over de bolwerken en dicht bij het water.
In het zuidwestelijke deel van de Singel bij de gebouwen van de universiteit en de
tuinen bij de Sterrenwacht en van de Hortus, is over een belangrijke lengte dit ‘pad
over de bolwerken’ niet mogelijk, maar gezien de continuïteit van het Singelpark
wel zeer wenselijk. De oplossing hiervoor is gevonden in een ‘pad over het water’
eveneens in asfalt en op een paar meter afstand van het terrein van de Hortus en de
Sterrenwacht. Dit deel van het ‘pad over de bolwerken’ is even donker als het water
en heeft een licht gedetailleerde antracietkleurige balustrade, waarmee het zich voegt
in deze omgeving en de gebruikers een schitterend, en door het meanderend verloop,
steeds wisselend zicht geeft op deze bijzondere terreinen en gebouwen zonder dat
deze bereikbaar zijn.
pad over de bolwerken continueert zich als een lijn over het water (Witte Singel) bij de Hortus
pad over de bolwerken door `De Plantage`
26 27
15. Zicht vanaf de Witte Singel op de Hortus en de Sterrenwacht.
Het `pad over de bolwerken` continueert zich over het water langs de Hortus en de Sterrenwacht.
De Singelweg (hier de Witte Singel) wordt één richting en biedt ruimte voor het Singelpad.
28 29
16. Gras en bomen
Gras met daarop bomen zijn een beproefd ingrediënt van goed functionerende
parken. Zij maken een park tot een park. Zij geven parken met hun schakering van
groenen en bruinen, licht en schaduw, sfeer en laten ruimte voor een heel divers
gebruik: wandelen, liggen, hangen, zitten, spelen, picknicken, lezen, sporten,
ontmoeten, feesten, zonnen en luieren, individueel, met zijn tweeën of in groepen.
In de huidige situatie heeft het talud aan de buitenoever van de Singelgracht, hoewel
vaak maar vijf tot tien meter breed, als het in gras ligt al een ongelooflijk effect. Het
werkt buitengewoon ruimtelijk, versterkt het groene karakter van de Singel en is een
lust en een rust voor het oog. Deze geringe zone geeft de singelstructuur van Leiden
nu al een belangrijke kwaliteit mee. Dat is de werking van gras dat zomer en winter het
licht vangt, fris blijft en de weldaad van groen in de leefomgeving brengt.
Het is daarom van belang om, daar waar maar enigszins mogelijk is, groen te
realiseren in de vorm van gras. Gras werkt ruimtelijk en laat dat hele diverse gebruik
toe. Gras kan parkachtig en royaal zijn maar ook meer stedelijk worden toegepast
in de vorm van verhoogde velden in straten en op pleinen. Ook daar waar men
evenementen wil houden, zoals op de Lammer Markt, geen vlaktes verharding
die maar zeer tijdelijk goed gebruikt worden en de rest van de tijd alleen maar een
onaangename leegte vormen, maar juist goed gedraineerd en versterkt gras waarop,
mits dat goed wordt begeleid, tal van evenementen gehouden kunnen worden.
gras > 2012 - gras maakt de cirkel
gras < 2012
30 31
06
17. Bomen en boomheesters verlenen, zeker op lange termijn, parken hun weelderigheid
en monumentaliteit en geven kleur aan de seizoenen. Er is in het Singelpark gebied
reeds een schat aan bomen en boomsoorten. Het zou, in aansluiting op de Hortus,
de oudste botanische tuin van Nederland, en in aansluiting op deze stad van de
wetenschap prachtig zijn indien alle nieuw te planten bomen verschillen van de
bestaande en van elkaar waarmee het Singelpark naast een bijzonder stadspark
ook een arboretum kan worden. Informatie over de soorten vergroot de rijkdom en
gelaagdheid in de beleving van het park en daarmee de betekenis van het park voor
deze universiteitsstad.
Heesters vormen een groene wand op ooghoogte en worden daarom in parken
vooral gebruikt om, vaak op subtiele wijze, de ruimtelijke opbouw in hoofdruimtes,
sub-ruimtes, achtereenvolgende ruimtes of open en gesloten delen van een park
te duiden of te maken. Dat is in dit lineaire park absoluut niet nodig. De diversiteit in
achtereenvolgende ruimtes is er al en het is dus eerder een opdracht om deze ruimtes
ruimtelijk beter aan elkaar te knopen en visueel met elkaar en met hun omgeving in
verband te brengen, dan om de bestaande grotere ruimtes op te gaan delen in sub-
ruimtes.
Veel van de aanwezige heesterbeplanting zal dan ook verdwijnen om lucht in het
Singelpark te brengen. Heesters maken dan plaats voor een grote diversiteit aan
bomen en boomheesters die zodanig geplant kunnen worden dat door de licht en
schaduwwerking sub-ruimtes ontstaan zonder dat de grote maat, het grote geheel,
nodeloos wordt opgedeeld.
Belangrijke stadsparken hebben maat. Niet alleen fysiek maar ook ruimtelijk.
bomen < 2012
bomen > 2012 - de Hortus strekst zich uit over geheel het Singelpark
32 33
18. Bruggen
Leiden heeft veel waterwegen. Een intrigerend stelsel van rivieren, grachten en
havens. Leiden heeft dan ook tal van bruggen die op zich een beeld geven van
de lange en rijke geschiedenis van Leiden. Vrijwel alle opeenvolgende stijlperiodes
in de bouwgeschiedenis zijn in de bruggen terug te vinden. Kenmerkend zijn de
overwegend witte leuningen.
Het Singelpark met in het hart de Singelgracht kan niet anders worden dan een park
met veel bruggen. Dat is op zich al een karakteristiek.
Als alle nieuwe bruggen echter eenzelfde uitstraling krijgen wordt dat kenmerk, een
park met veel bruggen, alleen maar versterkt. Een noodzakelijkheid wordt dan plots
een belangrijke identiteitsdrager van dit park.
De bruggen dienen eigentijds te zijn maar wel parkachtig. Eerder romantisch dan
opzichtig ‘modern’ vormgegeven. Zich te voegen in de traditie van Leiden maar daar
wel iets nieuws, iets geheel eigens aan toevoegen.
De nieuwe bruggen kunnen de identiteit van het park als geheel gaan bepalen. Ze
kunnen hét beeldmerk van Singelpark worden.
De leuningen zijn natuurlijk wit en krijgen een patroon dat, het gaat hier immers om
een park, ontleend is aan de plantenwereld maar ook refereert aan de stad Leiden met
sleutels in zijn stadswapen.
Basis voor de vormgeving van de brugleuning is de sleutelbloem (Primula veris).
Dat patroon kan naast de brugleuningen ook de basis zijn voor eventueel noodzakelijk
afscheidingen tussen openbaar gebied en privédomeinen of ter afscheiding van
begraafplaatsen en terreinen die behoren bij de universiteit.
Zicht op een nieuwe Singelparkbrug vanuit het Ankerpark. Brug verbindt het Ankerpark met het
Singelpad aan de overzijde van de Singelgracht.
34 35
07
19. de Singelparkbrug met sleutelbloem motief - recht model
de Singelparkbrug met sleutelbloem motief - gekromd model
36 37
20. Kijk op de nieuwe Singelparkbrug vanuit de boot op de Singel.
Op de achtergrond de Molen de Valk en het Lammer Veld die o.a.
dienst doet als natuurlijk theater.
39
21. de Singelparkhek
De Singelpromenade afgeschermd van de Hortus met het Singelparkhek (sleutelbloem motief)
het pad (karrenspoor in gras) volgt de 5de Binnenvestgracht.
40 41
22. Verlichting
Net als bij de opzet van de Singelpromenade is het van belang dat de verlichting
iets eigens, iets nieuws, toevoegt aan Leiden maar zich tegelijkertijd naadloos voegt
in het bestaande stedelijke weefsel en stedelijke verlichting. De stad en het park
gaan immers op veel plaatsen vrijwel ongemerkt in elkaar over. En dan gaat het
natuurlijk met name om het beeld in de avond en nacht. Het is dan van belang dat
de bestaande verlichting in de straten van de binnenstad van Leiden en langs de
Singelweg kan worden gehandhaafd en de nieuwe zich daar vrijwel ongemerkt naar
schikt.
Om die reden wordt voorgesteld hoge onopvallende masten te plaatsen, die
wegvallen tussen de bomen, en waarop schijnwerpers staan die met name het gras
maar ook de karakteristieke bruggen zacht aanlichten, in een gloed zetten. Net als
overdag het gras het licht vangt, zal dat ook in de avonduren gaan gebeuren. Omdat
zoveel mogelijk gras wordt gerealiseerd op beide oevers van de Singelgracht wordt
na zonsondergang het Singelpark in volle glorie en met trots aan de bewoners en
bezoekers gepresenteerd.
Geen bijzondere armaturen ondersteunen de identiteit van het park maar het beeld
van het park zelf: het gras, de bomen en de bruggen. Net als overdag in het volle
daglicht, komen deze bouwstenen van het park ’s avonds in een gloed kunstlicht te
staan.
links: onopvallende masten, Waterpark in Amsterdam, Michael van Gessel
42 43
08
23. Meubilair
De ambitie van de stad Leiden voor de realisering van het Singelpark vertaalt zich
één op één in specifiek voor dit park ontworpen en gemaakt meubilair. Ook hier weer
eigentijds maar tijdloos, zich voegend in de gewenste parkachtige setting en de
historische context.
Eigentijds maar eerder romantisch dan opzichtig en bij voorkeur met gebruikmaking
van het sleutelbloem motief.
Singelparkmeubilair - eenvoudige, eerder romantische bank met sleutelbloem motief
bank naar een ontwerp van Anouk Vogel - Amsterdam
44 45
09
24. Zicht vanaf het water bij de Rooms Katholieke begraafplaats.
In de verte de de nieuwe Singelparkbrug metop de achtergrond de Energiecentrale. Links en
rechts de opgeschoonde oevers die terug zicht geven op oa de prachtige Rooms Katholieke
begraafplaats en de St. Josefs kerk. Het `pad over de bolwerken` continueert zich vanaf het
Blekerspark richting bergaafplaats met de Singelparkbrug.
46 47
25. Gebouwen in het park
Het is volstrekt geen probleem dat er gebouwen in het park staan, zeker niet als dit
gebouwen zijn met een specifieke en publiek aantrekkende functie. Het is dan echter
wel zaak om de gebouwen ook daadwerkelijk in het park te situeren. Het park heeft
het primaat en loopt steeds door tot aan de plint van het gebouw. Alleen dan gaat het
ruimtelijk werken dat bestaande gebouwen in het park komen te staan.
Overigens staan er in het Singelpark buitengewoon karakteristieke gebouwen
van een maat en schaal die ver uitsteken boven de bebouwing in de oude stad:
de Energiecentrale, de Meelfabriek, de Van der Klauwtoren, het Museum voor
Volkenkunde, de Sterrenwacht en twee molens. Dit grote contrast maakt de
binnenstad alleen maar meer pittoresk en het Singelpark meer bijzonder en
uitgesproken monumentaal. Top.
Entree van het Singelpark vanaf de gedempte 1ste Binnenvestgracht. In de opgehoogde
grasvlakken staat het museum van Volkenkunde. Gras loopt in het Singelpark tot aan de voet
van de gebouwen. De materialisering van de Singelpromenade vervoegdt zich hier in de stedelijke
situatie.
48 49
10
26. Gebruik
Parken worden vooral gebruikt door de omwonenden voor hun dagelijkse of weekend
wandeling. Bezoekers en toeristen vormen een toegevoegde groep. Voor al deze
mensen zijn nauwelijks voorzieningen nodig behalve ruimte, veel vrije ruimte. Het park
zelf is immers de voorziening. Een park waarin het gebruik niet wordt vastgelegd,
maar vrij wordt gelaten en de diversiteit in dat gebruik subtiel maar doeltreffend wordt
gestimuleerd.
Een bijzondere groep, en op vrije dagen en feestdagen in groten getale, vormen de
bezoekers op het water. Zij maken gebruik van de Singelgracht als omgang door
het park en toegang tot de binnenstad. Zij willen zien en vooral ook gezien worden.
Zij hebben naast de verwijdering van de dam alleen wat eenvoudige aanlegplaatsen
nodig met name bij de kruispunten van waterwegen.
Naast dit ‘normale’ gebruik is het van belang het Singelpark ook een betekenis
te geven voor heel Leiden en omstreken door het organiseren van evenementen
gespreid over het gehele jaar. Bij voorkeur evenementen die gebruik maken van de
bijzondere ringstructuur van dit park en geen extra voorzieningen nodig hebben die
permanent in het park staan. De Singelloop is daar één van, maar er zijn talloze andere
te bedenken zoals een Singel schaatstocht, boottocht, of stille tocht, zwemronde,
wielerronde, estafetteloop, rolschaats- en skeelerevenement, beeldenroute, fontein
route, lichtfestival, praalbotenfestival of muziekfestival.
Grootschalige evenementen als het 3 oktober festival vinden onder andere plaats op
het Lammer Veld dat de plaats van de Lammer Markt heeft ingenomen. Daarvoor
moet de ondergrond alleen van een cultuurtechnisch hoogwaardige kwaliteit zijn zodat
de grasmat het tijdelijke intensieve gebruik kan dragen en zich vervolgens snel kan
herstellen.
Ten slotte zijn er een aantal publiek aantrekkende functies in of direct gelegen
aan het Singelpark zoals de Meelfabriek, het Museum voor Volkenkunde, de
Universiteitsbibliotheek, het Universiteitstheater en de vele horecagelegenheden. Er
zijn daarbij nog talloze, vaak bijzondere, gebouwen die potentieel een functie kunnen
krijgen ter stimulering en tegelijkertijd gebruikmaking van de grote aantallen bezoekers
van het park.
programma > 2012
programma < 2012
50 51
11
27. Om het Singelpark als één geheel te laten functioneren is het van groot belang dat er
niet alleen fysiek maar ook in de tijd een continuïteit in het gebruik ontstaat. Dit vereist
aandacht, een uitgekiende en professionele programmering.
De levendigheid in de Amsterdamse grachten gecombineerd met die van het
Vondelpark in één park! Het Singelpark is één feest.
De Singel wordt oversteekbaar ter hoogte van de Sterrenwacht. Een nieuwe
Singelparkbrug verbindt het Singelpad met de Hortus, de Sterrenwacht, de 5de
Binnenvestgracht en de Van der Klaauwtoren. Deze laatste, de van der Klaauwtoren,
komt vrij te liggen in het Singelpark.
52 53
28. Strategie
Transformatieprocessen in bestaand stedelijk gebied kosten veel tijd en vragen veel
geduld en tact.
Niet alles is in één keer te realiseren en niet alle knelpunten zijn direct oplosbaar. Zeker
niet als er zoveel verkeersmaatregelen nodig zijn om het Singelpark de plaats en
ruimte te geven die het nodig heeft. Maar dat hoeft ook niet want een stapsgewijze ne
geleidelijke ontwikkeling heeft ook zijn positieve kanten.
Een dergelijke ontwikkeling van het Singelpark maakt het mogelijk dat het park zich
kan voegen in het bestaand stedelijk weefsel en in de rijke geschiedenis en kan
meeliften met stedelijke ontwikkelingen waarbij ondertussen de uitwerking van het
concept getest, aangepast en verrijkt kan worden.
Dit vereist wel dat de opdrachtgever, de stad Leiden gesteund door zijn bewoners,
een duidelijk beeld voor ogen heeft, een visie genereus omarmt en vooral ook flexibel
is in de uitwerking, fasering en mogelijke oplossingen voor bestaande en nu nog niet
te voorziene knelpunten. Dat vereist ook een nauw overleg met bewoners. Een overleg
dat professioneel wordt begeleid en een langdurige betrokkenheid vraagt van de
deelnemers. Het Stadslab zou daar een belangrijke rol in kunnen vervullen, gezien ook
hun huidig enthousiasme en betrokkenheid.
In het realiseringsproces kan de stad effectief geholpen worden door de aanstelling
van een supervisor of een klein supervisieteam die deze ontwikkeling stimuleert en
begeleidt en dat over tal van jaren doet. Bestuurders en ambtenaren wisselen met de
jaren, de supervisor of het supervisieteam blijft. Continuïteit kan alleen gewaarborgd
worden indien dit transformatieproces een duidelijke, bevlogen en onafhankelijke
inhoudelijke begeleiding krijgt.
54 55
12
29. Dat is de lange termijn.
Maar het is tegelijkertijd ook goed om een aantal duidelijk quick-wins uit te voeren
waardoor de ambitie, de kwaliteit en het karakter van het Singelpark voor bewoners
en bezoekers al snel duidelijk wordt. Begin maar eens met een forse opschoning. Dat
schept lucht en geeft zicht op het geheel.
Verder kunnen het Huigpark, het Blekerspark, het Ankerpark en het Plantsoen al direct
een transformatie ondergaan waardoor zij aan allure winnen en meer dan nu het geval
is een met elkaar samenhangend geheel kunnen gaan vormen. Zo kan het Plantsoen
met een aantal kleine ingrepen veel ruimtelijker worden en daardoor eveneens nog
veel meer allure krijgen. En kunnen de bruggen over de Maresingel, De Haven, de
Nieuwe Rijn en het Galgenwater/de Rijn direct al een aantal fragmenten met elkaar
verbinden en ook het beeldmerk voor het park neerzetten.
Door een hele reeks subtiele maar trefzekere ingrepen kan een functioneel, ruimtelijk
en, in de hoofden van bewoners en bezoekers, beeldend geheel ontstaan, dat ver
uitsteekt boven de som der delen.
Het Singelpark ligt er al maar moet nu tot ontwikkeling, tot bloei komen. Wat liefderijke
aandacht krijgt, groeit!
Zicht vanop de Vreewijkbrug over de Singel. Dit op een winterse dag.
Kijkend naar de Sterrenwacht met op de voorgrond de Singelparkbrug.
Deze verbindt het Singelpad met het Singelpark en de 5de Binnenvestgracht.
56 57
31. 02
03
04
05
01
Vanuit het station komen bewoners en bezoekers op weg naar
het centrum vrijwel direct het Singelpark tegen. De zorgvuldig
ingepast moderne brug met een leuning in de vorm van een
bank zet direct al de toon. We zijn in een park met rechts
opgehoogde grasvelden rondom het Museum van Volkenkunde
en links groene glooiende taluds met in de verte de geheel vrij
in het veld staande Molen de Valk. Horecagelegenheden met
hun terrassen geven het park direct een bruisende, feestelijk
en actieve sfeer. Wandelaars kunnen kiezen voor het pad
langs de buitenzijde van de Singelgracht, het Singelpad langs
de Singelweg, dan wel langs de binnenzijde, het ‘pad over
de bolwerken’ of even verderop de Singelpromenade op de
grens van het park en de binnenstad over de gedempte 2de
Binnenvestgracht.
De Lammer Markt is geen markt meer en zeker geen
parkeerplaats, maar een park met parkeren daaronder: het
Lammer Veld. Een park waar ineens de ruimte is met als
hoogtepunt de fiere Molen De Valk. Een ruimte die aan de
stadszijde omsloten is door een losse rand van wisselende
parkbomen die een natuurlijke overgang vormt naar de
aanwezige, en wat mager vormgegeven, stedelijke wanden en
die wanden daarmee deels maskeert. Bij tijd en wijlen vinden
hier op het licht glooiend reliëf grootschalige evenementen
plaats. Het Lammer Veld werkt dan als een natuurlijk theater.
De Molenwerf heeft weer zijn oorspronkelijke ligging gekregen
ten westen van de molen maar wel in een sterk gereduceerde
vorm. De auto is te gast in het Singelpark. Het voorstel voor
een afwikkeling via het westelijke deel van de Mare Singel is
niet doorgegaan. Daarmee zou het Singelpark zijn consequente
continuïteit met over zijn gehele lengte een rustige en
parkachtige Singelweg hebben verloren.
Tussen de Lammer Veld en de Nieuwe Mare loopt de
verbindend Singelpromenade noodgedwongen direct
langs de Singelgracht over een groene kade, de Vestwal,
naar de Korte Mare en vervolgens over de gedempte 3de
Binnenvestgracht naar het terrein van de Energiecentrale. Een
nieuwe Singelparkbrug tussen de Nieuwe Mare en de Mare
dijk benadrukt in functioneel en ruimtelijk zin dit knooppunt van
waterwegen: de Singelgracht en de Haarlemmertrekvaart.
Een wandeling door het Singelpark
60 61
05
04
03
02
01
32. 06
07
08
09
Het grote parkeerterrein bij de Energiecentrale is ondergronds
gebracht waardoor plaats is gemaakt voor weer een groot
groen veld met enkele strategisch geplaatste boomgroepen
en omringd door sprekende industriële bebouwing met daarin
naast de nog resterende industriële activiteiten veel stedelijke
publieksfuncties. Het is een enigszins besloten ruimte met de
mogelijkheid evenementen te organiseren. De grens met de
Lange Gracht is transparant en monumentaal vormgegeven
om bewoners en bezoekers te verleiden het Singelpark in te
gaan. Het ‘pad over de bolwerken’ loopt direct langs het fraaie
en markant geplaatste negentiende eeuwse gemaal waarin
een aantrekkelijke horecagelegenheid is gevestigd. De dam
in de Singelgracht, maar ook die in de Mare Singel ter hoogte
van de singel aan de oostzijde van Nieuw Leyden en het
Slachthuispark, zijn vervangen door nieuwe Singelparkbruggen.
Nieuwe vormen van beveiliging maken het mogelijk dat de
Singelpromenade wordt vervolgd tussen de aanwezige, stoere
en nog in gebruik zijnde industriële bebouwing tot zelfs onder
de monumentale schoorsteen van de Energiecentrale door. Een
krachtige, adembenemende ervaring en een dramatische poort
naar het Huigpark dat in eenduidiger en meer als een stadspark
is ingericht dan voorheen.
Een nieuwe Singelparkbrug over de Oude Herengracht maakt
een directere verbindingen naar het aangrenzende Blekerspark
en kleine rondgangen door het Singelpark en over de Singelweg
ter hoogte van het Huigpark en het Noorderkwartier, mogelijk.
62 63
06
09
08
07
33. Singelpromenade onder de monumentale toren van de Energiecentrale
10 De poort naar het Blekerspark is met een paar kleine ingrepen
meer uitnodigend gemaakt waarna de wandelaar zich in dit
kleine park bevindt dat een meer parkachtige uitstraling heeft
gekregen door de toevoeging van een aantal strategisch
geplaatste parkbomen en het openen van het talud van de
begraafplaats. De huidige speelplaats is vervangen door een
compacte en minder centraal gelegen speelplek voor de aller
64 65
08
08
10
34. Singelpromenade aan de oevers van de Binnenvestgracht door het Blekerspark
11
12
13
kleinsten. De troosteloze bebouwing in de vorm van een barak
is verdwenen. Dit alles kan met behoud van de strak in het gelid
staande monumentale bomenrijen.
Belangrijk is dat er zicht is gekomen op de hooggelegen
begraafplaats aan de oostzijde van het Blekerspark en
dat er naast de doorgang langs de Binnenvestgracht voor
de Singelpromenade ook een aantrekkelijk verbinding is
gerealiseerd langs de buitenzijde van de begraafplaats.
Daarmee vormt de begraafplaats met zijn hoge talud met
bomen in het gras in plaats van een dicht struikgewas een
aantrekkelijke afsluiting van dit deel van het Singelpark.
De brug naar de Rooms Katholieke begraafplaats Zijlpoort is
vervangen door een Singelparkbrug en aangevuld met een
soortgelijke brug ter hoogte van de Singelgracht om daarmee
het ‘pad over de bolwerken’ door te kunnen laten lopen om
de begraafplaats heen. Vanaf dit ‘pad over de bolwerken’
is niet alleen de begraafplaats goed zichtbaar maar ook de
Singelweg aan de overzijde waar een deel van de woonboten
en alle heesterbeplanting en bouwsels op de buitenoever
hebben plaatsgemaakt voor gras. Ook het buitentalud van de
begraafplaats is geheel opgeschoond waardoor geselecteerde
bomen in de toekomst kunnen uitgroeien tot monumentale
exemplaren in verder extensief beheerd gras. De begraafplaats
zelf is een intieme, eigenstandige maar wel zichtbare en overdag
toegankelijke groene ruimte in het Singelpark. Een aantal
66 67
11
12
13
11
35. Singelpromenade over Singelparkbrug tussen het Ankerpark en de Zijlpoort
14
15
parkbomen zijn zowel aan de boombeplanting op het talud als
op de begraafplaats toegevoegd ter verfraaiing van dit deel van
het Singelpark.
Na het passeren van de Zijlpoort kunnen de gebruikers van
het Singelpark nu direct De Haven oversteken via een nieuwe
beweegbare Singelparkbrug om zo het Ankerpark te kunnen
bereiken. Men heeft ondertussen direct een ruim zicht op dit
knooppunt van waterwegen, de Oude Rijn, De Haven en de
Singelgracht.
Net als het Blekerspark is ook het Ankerpark minder
formeel, meer parkachtig, ingericht waarbij de monumentale
bomenrijen niet verloren zijn gegaan. Door verwijdering van de
heesterbeplanting langs de Binnen Oostsingel is het park ook
extraverter en meer betrokken bij aangrenzende buurt en vooral
ook de Meelfabriek waar het ‘pad over de bolwerken’ en de
Singelpromenade ons direct heen leiden. Een Singelparkbrug
over de Singelgracht die ter hoogte van de Wevershof enerzijds
en de Waardstraat anderzijds een verbinding legt, heeft er mede
toe bijgedragen dat dit park beter toegankelijk is en daarmee
intensiever wordt gebruikt.
68 69
14
15
14
36. 16
17
18
19
20
21
De voormalige Meelfabriek is omgebouwd tot een cultuur
en ontspanningsfabriek met een hotel en woningbouw. De
Meelfabriek sluit aan de noordzijde direct aan op het Ankerpark
en aan de zuidzijde op het Katoenpark die beide onderdeel
uitmaken van het Singelpark. De Binnenvestgracht is ter hoogte
van de Meelfabriek weer open gegraven. Een belangrijke
ingreep waardoor het gevoel versterkt is dat de Meelfabriek
in het park staat. De Singelpromenade langs de ontgraven
Binnenvestgracht en het ‘pad over de bolwerken’ lopen via
Singelparkbruggen door over het terrein van de Meelfabriek en
zorgen voor een directe en evidente aansluiting in noord zuid
richting.
De even imposante en als bruisende Meelfabriek is een
onlosmakelijk en vanzelfsprekend onderdeel van het park
geworden.
Het Katoenpark heeft een vergelijkbare parkachtige uitstraling
als het Ankerpark. Dat kan nu de speeltuin is verplaatst naar het
Lakenplein en fors is gemoderniseerd tot een tot de verbeelding
sprekend speellandschap op een ondergrondse parkeergarage.
Op het Lakenplein heeft het zicht op achterkanten van
woningen plaats gemaakt voor een pleinwand met elegante,
ondiepe maar wel brede stadswoningen.
Aan de zuidzijde van het Katoenpark is zicht op een open
en daardoor meer parkachtig talud van de begraafplaats
Groenesteeg. Het ‘pad over de bolwerken’ loopt schuin
omhoog tot op de begraafplaats om er vervolgens buiten om te
gaan om de aanwezige rust niet te verstoren. Rechts ruim zicht
op deze prachtige oude begraafplaats met zijn eeuwenoude
bomen en romantische sfeer. En, door het fors opgeschoonde
buitentalud, links ruim zicht op de Singelgracht en de Zijlsingel
aan de overzijde waar een deel van de woonboten is verplaatst
en alle bouwsels en beplanting op het buitentalud zijn
verdwenen om plaats te maken voor gras en een rij bomen.
Daardoor is zicht gekomen op de panden langs de Zijlsingel en
hebben deze panden zicht op het Singelpark.
De Singelpromenade loopt hier aan de westzijde van de
Binnenvestgracht, met ook weer zicht op een open talud
van de begraafplaats met daarop monumentaal uitgegroeide
parkbomen. Dit pad doet de voormalige aula van de
70 71
16
1718
19
20
21
37. Singelparkbrug continueert Pad over de bolwerken tussen de kade van de Zijlsingel
en begraafplaats Groenesteeg
22
23
begraafplaats aan, waarin een aantrekkelijke en naar buiten
gerichte culturele functie is gehuisvest, en loopt vervolgens
noodgedwongen achterlangs via het Kaarsemakersplein naar
de Nieuwe Rijn. Het parkeren op het Kaarsemakersplein is
ondergronds gebracht waardoor ruimte ontstaat voor een
verhoogd gras tapijt met een variatie aan parkbomen die een
aanvulling vormen op de aanwezige monumentale kastanje.
Over het vrij ingewikkelde knooppunt van Singelgracht en
Nieuwe Rijn zijn vier nieuwe Singelparkbruggen gerealiseerd:
één ter hoogte van de Singelpromenade, één ter hoogte
van het ‘pad over de bolwerken’, één over de Rijn Singel
tussen begraafplaats en Rijnkade en één die het Veerhuis en
de Rijnkade met elkaar verbindt en zorgt dat het Singelpad
langs de Singelweg een logisch en aantrekkelijk vervolg heeft
gekregen.
Opnieuw heeft een belangrijk waterknooppunt de aandacht
gekregen die het verdiend en is het een vanzelfsprekend
en herkenbaar onderdeel geworden van het Singelpark.
Een knelpunt is tot één van de hoogtepunten van het park
getransformeerd.
72 73
22
23
23
38. Singelpromenade langs `het Plantsoen`. Singelpromenade met parkeren
aan de woonzijde
24
25
26
27
28
29
De Singelpromenade gaat schuin over het plein aan de
Utrechtse Veer om via een bajonet de Plantage te bereiken.
Wat een verademing is het hier. Het is weer een echte plantage:
bomen in het gras. Het vele verkeer heeft plaats gemaakt voor
bestemmingsverkeer over de Hoge Woerd en de Levendaal en
voor herstel van het park zodat het Plantsoen ononderbroken
doorloopt tot aan de gevelwand aan de noordzijde van de
Plantage. Aan de west en oostzijde van dit bouwblok liggen de
verbindingen in noordelijke richting.
Het Plantsoen was ronduit prachtig maar is er alleen maar
fraaier en ruimtelijker op geworden doordat veel vaste planten
en heesters zijn verwijderd om plaats te maken voor gras. Daar
is het Plantsoen letterlijk en figuurlijk aanmerkelijk royaler van
gewonnen.
Hier is de opzet van het Singelpark het meest duidelijk. De
binnenstad met prachtige negentiende eeuwse herenhuizen
aan de ene zijde, de fraaie panden langs de Zoeterwoudse
Singel aan de andere zijde met daartussen achtereenvolgens
de Singelpromenade, tevens gebruikt ter ontsluiting van de daar
gelegen panden, het Plantsoen, een echt park met het ‘pad
over de bolwerken’, de Singelgracht en de buitenoever met zijn
bomenrij en Singelpad langs de Singelweg. Waar men zich ook
bevindt, men heeft steeds een wisselend zicht op het geheel.
74 75
24
2525
2627
27
28
29
39. Pad over de bolwerken door `De Plantage`
Singelpad aan Singelweg ter hoogte van de Witte Singel.
Singelweg met langsparkeren
30 Deze drie routes komen bij elkaar aan weerszijden van de brug
tussen de Lammenschansweg en de Korevaarstraat. Deze
oorspronkelijk brede verkeersbrug is versmald ten gunste van een
betere aansluiting en beleving van het Singelpark en om helder te
maken dat hier de overgang ligt naar het 30 kilometer regime van
de binnenstad. Het Plantsoen en de Jan van Houtkade sluiten
weer vanzelfsprekend op elkaar aan.
76 77
28
28
29
30
29
40. Singelpromenade langs de Jan van Houtkade
31
32
33
Ter plaatse van de Jan van Houtkade en Boisotkade
is het Singelpark op zijn smalst. Over dit deel van de
verdedigingswerken van Leiden bleef de middeleeuwse
stadsmuur gehandhaafd en hebben bolwerken altijd ontbroken.
De doorlopende Singelpromenade, opgenomen in het bestaand
wegprofiel op de Boisotkade en in een versmald wegprofiel op
de Jan van Houtkade, zorgt voor de noodzakelijke continuïteit
net als de opgeschoonde taluds naar de Singelgracht
waardoor er over en weer zicht is gekomen op het water
en de negentiende eeuwse panden die dit Singelprofiel aan
weerszijden begeleiden.
Een extra brug over de Singelgracht ter hoogte van de Jan van
Goyenkade markeert het waterknooppunt van de Vliet met de
Singelgracht.
Bij de markante Van der Klauwtoren verbreedt het Singelpark
zich weer en is er ruimte voor het ‘pad over de bolwerken’
direct bij de gracht. De eerder geplande singelwoningen zijn
elders in de nabijheid van het Singelpark gerealiseerd waardoor
dit belangrijke scharnierpunt in het Singelpark en knooppunt
tussen de smalle Boisotkade en de 5de Binnenvestgracht
even de ruimte heeft gekregen die het nodig heeft. De van
der Klauwtoren huisvest een bijzondere en publieksgerichte
universiteitsfunctie.
78 79
31
32
33
31
41. Singelpromenade aan de oevers van de 5de Binnenvestgracht met rechts de Hortus
afgeschermd door het Singelpark-hekwerk
34
35
Door de verhuizing en afbraak van het Zoölogisch Laboratorium
is ruimte ontstaan om het gedempte zuidelijke deel van de
5de Binnenvestgracht weer te openen en de relatie tussen
Singelgracht en Binnenvestgracht te herstellen. Hier is ook
een nieuwe Singelparkbrug over de Singelgracht gerealiseerd
waardoor op dit bijzondere scharnierpunt een extra verbinding
tussen de Witte Singel en de binnenstad is ontstaan.
De Singelpromenade loopt even over het terrein van de
Sterrenwacht om vervolgens aan de westzijde van de 5de
Binnenvestgracht zijn weg in noordelijke richting te vervolgen.
De meest oostelijke observatietoren markeert de afslag
in noordelijke richting. Doordat het Singelpromenade aan
de westzijde van de gracht is gesitueerd, ligt dit prachtige
grachtenprofiel weer open. De asymmetrische opbouw met een
stenige stadszijde en een open en groene Singelparkzijde met
daarin de Hortus weerspiegelt het basis idee van het Singelpark.
De aanwezige afsluitende haag heeft plaats gemaakt voor de
Singelpromenade met aan de Hortuszijde een transparant
en fraai ‘sleutelbloem’ hek waardoor bewoners en bezoekers
zicht krijgen op de gevarieerde beplanting van de Hortus
en verleid worden deze bijzondere tuin van Leiden ook echt
te gaan bezoeken. Het verlies aan ruimte in de Hortus is
gecompenseerd door dat de Hortus nauw is betrokken bij de
ontwikkeling van het gehele Singelpark als een stadspark en
tegelijkertijd een enorm arboretum.
80 81
34
35
35
42. Pad over de bolwerken continueert zich als een lijn over het water over de Witte
Singel bij de Hortus
36 Aan de zijde van de Singelgracht zijn de tuinen van de
Sterrenwacht en de Hortus meer onderdeel gaan uitmaken
van het Singelpark zonder dat hun toegankelijkheid voor alleen
betalend publiek, te kort is gedaan. Het ‘pad over de bolwerken’
in glad asfalt loopt hier ogenschijnlijk over het water en op een
aantal meters afstand van de oever aan de binnenzijde van
de Singelgracht. Vanaf dit pad is een steeds wisselend, maar
altijd ruim, zicht op het water en de elegante belijning van de
oevers op deze zuidwestelijke hoek van de oorspronkelijke
verdedigingswerken van Leiden. Verdedigingswerken die zijn
getransformeerd tot terreinen van de Hortus en de Sterrenwacht
en nu weer zijn getransformeerd tot een Singelpark met daarin
besloten, en nu ook visueel ontsloten, de terreinen van de
Hortus en de Sterrenwacht.
In tegenstelling tot de Singelparkbruggen met hun vrolijke,
witte, in het oog springende maar lichtvoetige ‘sleutelbloem’
leuningen, is het ‘pad over de bolwerken’ hier een ‘pad over
het water’ langs de bolwerken, juist zo terughoudend mogelijk
vormgegeven. Een donker dek zoals het water donker is en een
eenvoudige, eveneens donker antracietkleurige, onopvallende,
éénzijdige balustrade.
82 83
36
36
43. 37
38
39
40
41
De Singelpromenade blijft aan de westzijde van de 5de
Binnenvestgracht en laat aan de oostzijde een omsloten hof
met de Clusiustuin binnen de dichte universiteitsbebouwing van
Leiden ongemoeid. Dit besloten gebied is de ontvangstruimte
van de Hortus gebleven, alleen nu veel meer openbaar. Nieuwe
technieken hebben het mogelijk gemaakt dat alleen betalende
bezoekers de Clusiustuin en de Hortus aan de westzijde van de
5de Binnenvestgracht kunnen binnengaan.
Door een poort naast de muur over de Doelengracht wordt de
westzijde van deze Doelengracht bereikt. De Singelpromenade
blijft de westelijke kade volgen tot de Doelenpoort aan de
Groenhazengracht. Daarna loopt de Singelpromenade weer
richting de Singelgracht en vervolgens door de duidelijk
asymmetrisch opgebouwde Rembrandstraat (zeventiende
eeuwse bebouwing aan de stadszijde en negentiende eeuwse
bebouwing aan de Singelgrachtzijde op de voormalige
verdedigingswerken) naar het Noordeinde en de Weddestraat.
De Singelpromenade ligt hier op een vrij grote afstand van de
Singelgracht maar markeert een belangrijke historisch lijn tussen
de eigenlijk binnenstad en de bijzondere bebouwing op de
verdedigingswerken zoals de Doelen en de Kazerne.
Het vooral erg stenige gebied tussen de Doelengracht en de
Witte Singel met forse Universiteitsgebouwen is door middel
van opgetilde gazons direct aansluitend aan de bebouwing in
de straten, op het Arsenaalplein en in de Reuvenplaats en met
een uitgekiende plaatsing van bomen aanmerkelijk groener en
daarmee aangenamer. Het doolhof van lege en vooral stenige
straatjes is veranderd in een labyrint van paden tussen en langs
verhoogde gazons waar vooral studenten rondhangen, studeren
of elkaar ontmoeten.
Het ‘pad over de bolwerken’, in dit zuidwestelijke deel van het
Singelpark een ‘pad over het water’, loopt na de Hortus nog
steeds over het water, maar sluit daar direct aan op een wat
bredere en groener talud aan de voet van het Lipsiusgebouw
en vervolgens langs de muur van de Reuvenplaats naar de lage
kade op de flank van het Arsenaalplein.
84 85
37
38
40
39
41
44. the Rembrandtpark
pad over de bolwerken door the Rembrandtpark
42
43
Een nieuwe Singelparkbrug over de Groenhazengracht leidt
wandelaars direct naar het voormalige plantsoen, nu park aan
de Singelgracht en via een onderdoorgang naar een poort in het
monumentale hek aan deze zijde van het Rembrandpark. Dit
park oogt veel grootse dan voorheen. Alle gebouwen tussen de
Weddestraat en de Singelgracht staan letterlijk in het gras, in het
Singelpark.
Vanaf het Rembrandpark is een ruim zicht op Leidens meest
imposante kruising van waterwegen: de Rijn, het Galgenwater,
de Witte Singel en de Morssingel. Molen de Put waakt over
deze kruising van waterwegen.
Met zoveel water in zoveel richtingen raakten bezoekers snel de
richting kwijt. Nu is deze kruising van wateren aangevuld met
een serie ‘paden over het water’ en Singelparkbruggen, die dit
knooppunt dramatiseren, toegankelijk en beleefbaar maken.
Daarmee is dit niet alleen een knooppunt van waterwegen maar
ook van routes. Knelpunt is één van de hoogtepunten in het
park geworden.
86 87
42
43
42
45. Singelpad over Singelbrug kruist de het waterplein gevormd door de Rijn, het
Galgenwater, de Witte Singel en de Morssingel. Op de achtergond de Molen de Put
44
45
46
47 Bij de Morspoort, het volgende knooppunt, liggen de drie
doorlopende paden weer dichter bij elkaar. Het Singelpad langs
de Singelweg, het ‘pad over de bolwerken’ op de kade aan
de zijde van de binnenstad en de Singelpromenade aan de
oostzijde van de Morspoort en doorlopend over de gedempte
1st Binnenvestgracht. Het park is hier even een plein.
Het Singelpad langs de Witte Singel wordt hier een ‘pad over
het water’ in het verlengde van de Witte Singel, op enige
afstand langs de achtertuinen van de daar aanwezige panden.
Dit pad leidt wandelaars buitenom via een beweegbare
Singelparkbrug over de Rijn en weer op enige afstand langs
de achtertuinen van de huizen aan de Morsweg, naar de Van
der Tasstraat en de Morssingel. De route buitenom maakt zich
hier even los van de Singelweg om een directe en aangename
verbinding met het noordwest gedeelte van het Singelpark
mogelijk te maken.
Aan de kop van de Van der Tasstraat is het ook mogelijk via een
Singelparkbrug over de Morsingel Park de Put te bereiken. Ook
dit park heeft een transformatie ondergaan waardoor het veel
minder verbrokkeld is en dezelfde uitstraling heeft gekregen als
de overige parkachtige delen van het Singelpark.
De gereconstrueerde Molen de Put staat nu in het park.
88 89
45
47
46
44
44
46. Singelpromenade over de gedempte 2de Binnenvestgracht
aan de rand het met opgetild grasvlak (zitrand) bij het museum van Volkenkunde
49
50
48
De Stationsweg is weer bereikt en de cirkel gesloten. Een waar
Singelpark
Het Museum voor Volkenkunde ligt geheel in het gras, ook
aan de Morspoortzijde en de stadszijde en zelfs voorbij de
aanwezige zware muur. De 1ste Binnenvestgracht heeft een
asymmetrisch profiel gekregen met daarin het karrenspoor
van de Singelpromenade en aan de buitenzijde een verhoogd
gazon die doorloopt tot aan de Steenstraat en de brug in de
Stationsweg over de Singelgracht. Het ‘pad over de bolwerken’
is in het verhoogde gras gegutst en doet alle aanwezige
bijzonderheden en de entree van het Museum aan. Daarmee is
het Museum daadwerkelijk in het Singelpark komen te liggen.
90 91
48
49
50
48
