Presentación en el II Congreso de Software Libre para Educación que tuvo lugar en Santiago el 3 de julio de 2013

1. II Congreso de Software
Libre para Educación
Carlos López Ardao
SocialWire: Un entorno social de aprendizaxe
de código aberto
Santiago, 2 de Xullo de 2013

2. Coñezamos o escenario

3. 1. Seis visións da pedagoxía no S. XXI
a) Jay Cross (Aprendizaxe informal) e John
Moravec (Aprendizaxe invisible)
b) Matthew Koehler & Judi Harris: A
Metodoloxía TPACK
c) Ken Robinson & R. Gerver: A Creatividade
d) George Siemens: O Conectivismo
e) Roger Schank: Aprender Facendo
f) David Albury: A Educación Personalizada

4. En resumo …
• Aínda que desde distintos puntos de vista, e
cada unha incidindo máis en determinado
aspecto, todas as visións abogan por
a) Un desenvolvemento importante da
aprendizaxe informal, invisible, natural,
conectada, etc.  Nós falamos da aprendizaxe
en rede ou social
b) Unha educación máis persoalizada, centrada
no propio alumno, pero tamén conectada,
cocreada e colaborativa.

5. Dous tipos de coñecemento
• Coñecemento explícito
–Fácil de obter, expresar, transmitir e
estruturar
–Pode “almacenarse”  Contidos en medios
escritos e audiovisuais
• Coñecemento tácito
–Difícil de obter, expresar, transmitir e
estruturar
–Oculto, descoñecido, inconsciente
–Ás veces, resultado da experiencia e a
observación

6. Aprendizaxe tradicional
• Céntrase esencialmente na adquisición
de coñecemento explícito
• A transmisión adoita ser vertical
– Instrución Profesor  Alumno
• Traballo e adquisición individual
– Construción coñecemento esencialmente baseada no estudo, a
memorización e a repetición mediante o traballo individual
• Relacións formais
– Organizadas, predeterminadas
– Restrinxidas á aula
– Centralizadas polo profesor  Pouco protagonismo do alumno

7. Aprendizaxe en rede
• Aprendizaxe obtido a través da relación social
• Axeitado para adquisición de coñecemento tácito,
pero tamén explícito  know-who cobra
relevancia fronte a know-how
• Traballo e adquisición de coñecemento
esencialmente colectivo
• Relacións de tipo informal  Aprendizaxe
informal
– Espontáneas, non previstas nin predeterminadas
– Non centralizadas polo profesor
• O alumno é o gran protagonista
– Cédese protagonismo ao alumno e á súa rede
persoal de aprendizaxe
Aprendemos de
xeito informal
línguas,
costumes,
normas de
conducta, etc.
E tamén a
innovar, a dirixir,
a investigar, a
buscar ideas, a
interpretar
datos, etc.

8. 2. Cómo son os alumnos actuais?
Que diferencia esta xeración das anteriores?
Atópanse ante un
espectacular
desenvolvemento das TIC
No coñeceron o
mundo sen Internet

9. Segundo G. Small, director do
Memory & Aging Research Center en
UCLA, os nativos dixitais
caracterízanse por …
• Ser moi competentes e precoces no uso das TIC
• Ser moi sociais, é dicir, estar constantemente en
comunicación coa súa contorna social
• Posuír unha gran autonomía e potencial
capacidade autodidacta

10. • 71% nen@s e 88 % xoves  usuarios de Internet
• 70% dos menores usan redes sociais
• 40% ten páxina web propia ten xerado contidos na rede (a partir
dos 16 años incrementa a porcentaxe)
Estudio “la generación interactiva en España” levado a cabo en 2009 con 13.000 nenos de 113 centros de toda España
• 96% rapazas e 92% rapaces 3º ESO conectanse e comunicanse
prácticamente a diario ás redes sociais
Datos extraídos dun estudio promovido polo Instituto da Muller sobre xuventude e Internet (Abril 2011)
O 92.27%dos
alumnos da ESO
teñen móvil
Hoxe...
O 96,71%ten
ordenador
Agencia Catalana de Consumo. Febreiro 2010

11. Cambio radical nas relacións e na comunicación
• As redes sociais e a Web 2.0 están a supoñer un
cambio radical na forma en que se comunican e
relacionan a inmensa maioría dos nosos alumnos
• E o proceso de ensinanza-aprendizaxe é
esencialmente un proceso de comunicación
• Esta realidad está a expandirse a todas as idades e
ámbitos socio-económicos:
– Comunicarse e aprender a través
das redes sociais e Internet son
competencias cada vez máis
importantes na vida profesional

12. 3. Recapitulemos
• As tendencias pedagóxicas actuais apuntan a
un aprendizaxe en rede, conectado,
personalizado, colaborativo, etc.
• As redes sociais están a supoñer tamén un
cambio radical na forma en que nos
comunicamos todos, e os nosos alumnos en
particular, permanente conectados á súa
contorna social
A nosa rede social está chamada a
converterse nunha potente ferramenta
de aprendizaxe

13. • A túa Rede Persoal de Aprendizaxe
– axúdache a filtrar información para identificar a máis útil
– axúdache a identificar recursos de aprendizaxe
– asesórache e axuda para responder dúbidas e preguntas
– comparte contigo coñecemento e experiencia a través da
conversa, da discusión, da confrontación de ideas, etc.
• A construción dunha PLN require solidariedade  ti
aprendes dos demais, pero tamén debes axudar aos
demais a aprender. Hai que pensar que “sempre se
pode aportar algo”
A nosa PLN pode converterse na ferramenta
de aprendizaxe máis poderosa
A clave está en construír unha boa Rede
Persoal de Aprendizaxe
(Persoal Learning Network – PLN)

14. Aprendizaxe en rede
ante a infoxicación
• pasamos dun extremo ao outro
– Dunha época de escaseza e difícil acceso a información e contidos
a outra de fácil acceso, inmediatez e gran abundancia
– “Estímase que nun futuro o contido da web se duplicará cada 72
horas. O análisis imparcial dun algoritmo xa non será suficiente
para atopar o que se busca“ (Bhargava, 2009)
• Obxectivo: Extraer información útil de fontes fiables (veraz
e con calidade)
 Se dispoño dunha boa PLN, podo aproveitala para buscar e
obter recomendacións de interese a través do
que comparte a miña rede
 A curación de contidos social (Social Content
Curation) cobra cada vez maior relevancia

15. Que aporta ou mellora a
aprendizaxe en rede?
• Actitudes
– Altruismo
– Colaboración
– Respecto polo traballo alleo
• Capacidades
– Capacidade autodidacta
– Pensamento creativo
– Pensamento crítico
– Capacidade e autonomía para suscitar e resolver problemas
• Competencias
– Investigar
– Coñecer ferramentas de traballo colaborativo
– Produción de contidos
– Comunicación entre persoas para crear coñecemento conxunto

16. Aprendizaxe informal é un concepto moi antiguo
• Toda a vida se usou a aprendizaxe informal
– No traballo, cos nosos compañeiros e xefes
– Na casa, cos nosos pais, irmáns e demáis familiares
– Na calle, cos nosos amigos, con nosos veciños
– No colexio e universidade, con compañeiros, profesores, etc.
• ¿Qué cambiou?
– O ámbito: Local vs. Global
– A forma: Presencial ou física vs. Non presencial ou virtual
• Pasamos dunha PLN presencial e limitada a un ámbito local, a
unha PLN non presencial sen límites
As posibilidades de aprendizaxe multiplícanse e
crecen espectacularmente

17. 4. As redes sociais, elementos claves
na aprendizaxe informal
 Hasta hai pouco resultaba difícil
incorporar á aula a aprendizaxe informal
 Imposible acercar mundo, sociedade e
relacións sociais á aula
 As redes sociais e a Web 2.0 cambiaron o panorama,
converténdose en ferramenta fundamental para a aprendizaxe
informal
 Permiten establecer as relacións sociais necesarias para crear
a PLN do alumno (e do profesor) e levala á aula!!!
 En adiante, ao falar de aprendizaxe informal, referímonos a
este aprendizaxe conectado a través das redes sociais

18. Redes sociais  Educación expandida
• Ademáis de poder levar a PLN á aula, tamén se pode
facer o proceso no sentido inverso 
 As redes sociais permiten estender e levar fóra da
aula o proceso ensinanza-aprendizaxe
– non só restrinxida á tradicional relación profesor-alumno,
– senón a expertos (para aportarlle valor e matices)
– e iguais (cooperación e colaboración)

19. O papel do profesor?
• EDUCAUSE Horizon Report 2010 e 2011: “As implicaciones da
aprendizaxe informal son profundas”
 Tendencia destacada como clave en ambos informes, resaltando
a necesidade de reformularse o papel do profesor que, ademais
de proveedor de coñecemento, debe xogar un papel crucial
como mentor e guía no proceso de aprendizaxe.
• Este papel resulta fundamental, máis se cabe que na docencia
tradicional, máis centrada na obtención individual de
coñecemento explícito (“hai fantásticos libros”) como?
– axudando aos alumnos a entender os conceptos
básicos e máis complexos;
– axudando aos alumnos a buscar contidos axeitados
 o profesor debe ser un “curador de contidos”
– axudando aos alumnos a relacionarse con persoas de interese
para crear a súa PLN
– motivando aos alumnos a aprender

20. Redes sociais  Unha nova forma de
traballar e aprender en rede
1. Buscar
2. Escoitar: RSS, notificacións e resumos PLN, actividade en
grupos
3. Gardar: Marcadores sociais
4. Publicar: Enlaces, Docs, Vídeos, Imaxes, Blogs, etc.
5. Conversar e relacionarse  Redes sociais
– Web Social  capacidade para relacionarse (comentar &
dicir que me gusta) no contexto onde outros crean e
comparten
6. Colaborar e compartir:
– Selección de recursos colaborativa (Social Content Curation)
– Espazos de traballo colaborativos: Grupos, Wikis, Arquivos

21. 5. Que entornos de aprendizaxe temos?
Son axeitados para metodoloxías de
aprendizaxe e traballo en rede?

22. A plataforma educativa é o gran inconvinte
• A metodoloxía de aprendizaxe e traballo en rede debe apoiarse
necesariamente nunha plataforma software educativa
• A inmensa maioría de plataformas educativas existentes son do tipo
LMS (Learning Management System):
– Deseñadas esencialmente para docencia non presencial e unha
aprendizaxe máis formal
– O curso é una simple extensión virtual da aula física: grupos illados
onde un profesor sube recursos, propón actividades (off-line ou on-
line) e evalúaas, usa a mensaxería e plantéxanse discusións en foros (só
dentro da clase)
– Un LMS non é unha rede social!
• Non hai relacións sociais e, polo tanto, non hai posibilidade de crear
PLN, nin plantexar actividades de tipo social/informal, nin relación
no contexto
• Non se ofrecen espacios virtuais para traballo en grupo

23. Unha rede social como alternativa aos LMS (Moodle)
• Segundo as enquisas, o 90-95% do profesorado usuario de Moodle
para docencia presencial usa esta plataforma esencialmente como
repositorio de arquivos, para enviar avisos e mensaxes, e para plantexar
discusións ou resolver dúbidas nos foros
• Neste escenario, un grupo dunha rede social xenérica pode servir
perfectamente como como aula virtual básica, e poderiamos gozar a
maiores do resto de características sociais
• Se se desexase funcionalidade adicional relacionada coa docencia
(entrega de tarefas on-line, cuestionarios, cualificacións, etc.), temos
dúas opcións:
– Usar de xeito complementario Moodle e unha rede social
– Optar por un novo concepto de plataforma: o entorno social de
aprendizaxe (Social Learning Environment - SLE)

24. Un novo concepto de plataforma 
Social Learning Environment (SLE)
• Julita Vassileva esboza as liñas mestras deste novo tipo de
plataformas educativas no seu traballo:
– Vassileva, J. (2009) Towards Social Learning Environments, IEEE
Transactions on Learning Technologies, 1 (4), 199-214.
• Pouco despois, Jane Hart (autora do Social Learning
Handbook) definía así un SLE:
• Lugar donde persoas e grupos poden compartir e crear
colaborativamente contido e experiencias educativas,
aprendendo uns doutros para mellorar a súa capacidade de
aprendizaxe.
• Utilizado para estender o contido formal e favorecer a
interacción entre alumnos e docentes.

25. Requisitos das novas plataformas
de tipo SLE
• É esencial que a plataforma estea construída sobre
unha rede social que permita o establecemento de
relacións e a creación de grupos de traballo
 A aula virtual será un destes grupos
• Ademais de actividades típicas de LMS como
cuestionarios, tareas, etc. un SLE debería incorporar
outro tipo de actividades máis “sociais” como
preguntas e respostas, concursos, chuvia de ideas,
etc. É esencial tamén poder comunicarse de xeito
máis social e no contexto: comentar, votar, gústame,
mencionar, etc.

26. 6. Hai máis razóns que levan a
preferir una rede social

27. Os 3 paradoxos
dos LMS
1. Para moitos profesores concienciados
no uso das TIC, un LMS é unha plataforma
1.0 en plena expansión do fenómeno 2.0
2. Para os alumnos, grandes usuarios de redes sociais, os LMS son
plataformas obsoletas e pouco atractivas  Situación
antinatural, regresión ao pasado, e renuncia a unha filosofía de
traballo en auxe no mercado profesional. Dase a espalda ás
formas de comunicación usadas maioritariamente polos
alumnos
3. Para a institución educativa, a filosofía pechada dos LMS choca
coa corrente actual de apertura e dispoñibilidade pública de
recursos e contidos (OCW), potente ferramenta para
incrementar a relevancia e visibilidade da institución na Rede

28. Outras vantaxes dunha rede social
• A diferencia dun LMS, unha plataforma de rede
social
 Ofrece espacio virtual para traballo en grupo:
alumnos, comisións, grupos investigación, equipos
directivos, etc.
 Serve para dar soporte á comunicación social do
centro ou institución
– Comunicación e compartición aberta de contidos e recursos
entre toda a comunidade e co exterior
– Difusión libre de eventos, noticias, novedades, avisos,
cursos, ofertas de emprego, traballos de investigación, etc.
– Compartir afeccións ou intereses (lectura, cine, redes, etc.)

29. 7. Xa teñen aparecido solución na nube de tipo
SLE ou LMS con certas características sociais
Pero …
• Todas estas plataformas son solucións na nube, non instalables de
xeito privado en servidores propios
• Non existe unha plataforma SLE de código aberto como é Moodle
no ámbito dos LMS

30. Así nace o SLE SocialWire
• Neste escenario, ante a inexistencia dun SLE
con estas características, no Laboratorio de
Redes do DET da Univ. de Vigo propuxémonos
o deseño e desenvolvemento dun SLE de
código aberto
• Creamos SocialWire Labs, spin-off da Univ. de
Vigo
• Nace o SLE SocialWire, desenvolto a partir do
núcleo do proxecto

31. Os 5 pilares de SocialWire
• En esencia, poderiamos dicir que SocialWire foi
construído sobre 5 elementos básicos:
– A rede social en si mesma
– A aprendizaxe formal, é dicir, a funcionalidade típica
dos LMS
– A aprendizaxe en rede, á que se da especial
importancia
– A aprendizaxe baseada en xogos, como elemento
incentivador
– O traballo colaborativo, elemento clave en calquera
metodoloxía docente

32. 1. Rede Social
• SocialWire toma do núcleo de Elgg os elementos
básicos dunha plataforma de rede social:
– Xestión de usuarios: rexistro, perfil, configuración
– Contactos e Grupos (abertos e pechados)
– Notificacións e mensaxería interna
– Ferramentas de comunicación básicas: Foros,
microblogging, blogs e páxinas colaborativas
– Recursos básicos: Arquivos, marcadores
– Sistema de comentarios e “Gústame”
– Xestión de permisos de acceso
• Na comunidade de desenvolvemento de Elgg
poden atoparse outros módulos. Exemplos:
– Fotos, vídeos, calendario de eventos, taboleiros
• Redeiras é un exemplo de rede social Elgg con estes
elementos

33. A rede social de SocialWire
• Cada grupo de aula dispón dun muro para
comunicarse públicamente co resto do grupo, e
cada grupo dispón de todas as citadas
ferramentas.
• En particular, resultan útiles as páxinas, o blog de
aula, o calendario de eventos, ou o repositorio
de arquivos con carpetas. Hai visores para
imaxes, audio, vídeos e os tipos de documentos
máis habituais (PPT, PDF, Word, etc.)

39. • Os usuarios rexistrados só teñen que
aceptar a invitación (recíbese por e-
mail e queda constancia na plataforma)
Unirse a
un grupo
• O creador dun
grupo pode
nomear
profesores entre
os membros
• e invitar a
usuarios xa
rexistrados:
– seleccionando
amigos,
– ou buscando
por nome de
usuario ou e-
mail

40. No grupo RO1314, o profesor pode
ver as invitaciones pendentes

41. Nun grupo aberto pode unirse ao grupo sen máis
Nun grupo pechado, debe solicitar admisión, e ser logo
aceptado polo creador ou profesor
A iniciativa pode partir tamén do usuario.
Tras buscar o grupo ao que quere unirse:

42. Códigos de invitación a
grupos para rexistrarse
• Para facilitar o rexistro
inicial (sen necesidade
dun e-mail) e o acceso a
un grupo, os profesores
poden facilitar un
código do grupo:
– Os alumnos poden
rexistrarse con ese
código (sen necesidade
de e-mail) e acceden
directamente ao grupo
$00013D486HAXMZ3EE6f26b

44. A rede social de SocialWire
• Cada grupo de aula dispón dun muro para comunicarse
públicamente co resto do grupo, e cada grupo dispón de
todas as citadas ferramentas.
• En particular, resultan útiles as páxinas, o blog de aula, ou
o repositorio de arquivos con carpetas. Hai visores para
imaxes, audio, vídeos e os tipos de documentos máis
habituais (PPT, PDF, Word, etc.)
• Toda a actividade da aula queda reflectida no Muro, sobre
o que se pode comentar ou dicir que nos gusta.
• Compartir un vídeo, subir un arquivo, ou gardar e
compartir un enlace, resulta un proceso extremadamente
sinxelo que posúe o aroma típico das redes sociais máis
coñecidas

45. • En SocialWire apostamos por
unha apariencia similar ás
plataformas populares de
rede social, porque son as
preferidas por profesores e
alumnos. Dúas ventaxas:
• Familiaridade co entorno
• Usabilidade moi
estudiada
• A formación debe ser en
metodoloxía, non en uso de
plataformas e ferramentas 
Máxima sinxeleza e
usabilidade
• Tamén é case unánime a
preferencia por separar e non
mesturar as redes persoais e
profesionais das docentes

46. 2. Funcionalidade tradicional de LMS
en SocialWire
• A nosa intención é que SocialWire conte coa funcionalidad dos LMS
máis habitualmente usada polos profesores. Actualmente conta con:
– Tarefas (offline e online)
– E-Portafolios
– Leccións
– Organización docente en períodos
– Cualificacións e rúbricas
• A través do módulo de organización docente, un profesor pode dividir
o curso en períodos docentes (semanas, meses, sesións, temas, etc.)
e ir engadindo a cada un recursos ou actividades previamente
creados.
• Será incorporado a moi curto prazo:
– Cuestionarios (exames) e tests autoevaluables de múltiples preguntas
– Formularios

49. Formulario de creación
dunha tarefa

50. Tarefa con
entrega de
arquivo e
calificable con
rúbrica

51. Queríamos unha metodoloxía máis innovadora
• “Os nativos dixitais necesitan máis motivación e incentivo a
participar” (G. Small, 2009)
• A nosa proposta pasa por introducir elementos da
Aprendizaxe basada en xogos (Game-Based Learning – GBL)
• Nos Horizon Report 2011 e 2012 destácase como unha
tendencia en TIC e Educación para os próximos anos
Motivación Diversión

52. 3. Aprendizaxe baseado en xogos
• Numerosos estudios proban que os xogos con
enfoque na participación activa dos alumnos son
efectivos en moitos contextos de aprendizaxe
• “Moitas veces a motivación por aprender é obter
recoñecemento social” (Houle, 1988 e Meister, 2010)
• Moitos autores propoñen que o xogo relacione
dalgún xeito o rendemento do alumno coa asignación
de certo estatus social na aula
(Frasca, 2003)

53. Obxectivos da Gamificación
• Converter o proceso de aprendizaxe
nun xogo, combinación de reto e
diversión.
• Incrementar a sensación de progreso
do alumno, proporcionando realimentación
constante sobre o seu rendemento.
• Relacionar o rendemento do alumno co seu estatus
no grupo (recoñecemento social)  Motiva ao
alumno a intentar seguir o ritmo da clase, dosificando
esforzos e mellorando hábitos de traballo

54. Gamificación en SocialWire
• En SocialWire ofrécese un sistema de cualificación
alternativo ás notas: os puntos de xogo  Os puntos de xogo
acumúlanse no marcador de cada alumno
• Ao longo de certo período de tempo, o alumno acumula
puntos nas diversas tarefas e actividades propostas polo
profesor: Preguntas e respostas, Concursos, chuvias de ideas,
Publicación blogs, realización de traballos, cuestionarios, etc.
• Puntos
– Por participar
– En competencia, asignados por profesor ou por votación de
compañeiros
• Ránking público  Reputación e comparación social
• Ao final do período, o profesor pode converter en nota os
puntos obtidos como crea conveniente.
• Actualmente estamos traballando na incorporación de
emblemas (badges)  http://openbadges.org/

57. 4. Actividades sociais en SocialWire
• Xa dixemos que un obxectivo esencial de SocialWire era
ofrecer ao profesor outro tipos de actividades, distintas ás
tradicionalmente ofrecidas polos LMS, e que impliquen
unha maior relación social.
• SocialWire ofrece así un módulo de preguntas e respostas
onde os alumnos (ou profesores) poden suscitar preguntas
que, unha vez moderadas polo profesor, poden ser
respondidas por calquera. As preguntas poden ser votadas
polos compañeiros cun "Gústame" e o profesor pode
puntuar e/ou destacar as preguntas e as respostas.
• En breve dispoñerase tamén de concursos e chuvia de
ideas

58. • As preguntas abertas (que
poden ser respondidas)
aparecen en verde
• As preguntas pechadas
aparecen en vermello
• As preguntas pendentes
de ser moderadas e
puntuadas por un profesor
aparecen en azul

60. 5. Traballo colaborativo en SocialWire
• Subgrupos:
– Configuración membros libre ou fixada por profesor
– Calquera tarefa, pregunta, etc. pode ser configurada para ser
respondida de forma individual ou por parte dun subgrupo.
– Cada subgrupo é realmente un grupo e posúe así mesmo un
espazo privado no que os seus membros e os profesores
poden comunicarse e compartir.
• Recopilación colaborativa de recursos en grupos ou
subgrupos
• Discusións
• Blog de aula, múltiples autores
• Edición colaborativa de documentos

64. Tras pulsar en una página sobre el botón de marcadores, se abre una
ventana que nos permite guardarla y compartirla rápidamente

65. SocialWire: na nube e como plataforma privada
• Hai dispoñible unha versión na nube
http://www.socialwire.es
– Uso totalmente gratuito para profesores. Atópase en versión
beta, pero é totalmente funcional.
– As solicitudes de rexistro desde e-mails @edu.xunta.es son
aceptadas directamente
– Para máis información, pode visitarse o blog en
http://blog.socialwire.es
• Pode ser implantada como plataforma privada en
calquera universidade, centro, institución educativa ou
empresa
– SocialWire Labs cede gratuitamente o código para o propio uso
(non comercialización) a quen nolo solicite