Método e técnicas para analizar e comentar filmes argumentais de tema histórico

1. Catalogo de recursos O comentario de textos fílmicos
Historia
procedementais argumentais
I. Introducción.
O mundo actual está moi influenciado polos medios de comunicación audiovisual e é de
esperar que, tendo en conta o ritmo dos avances tecnolóxicos na actualidade, esta influencia sexa
aínda maís intensa no futuro. A sociedade recibe hoxe unha gran parte da información a través
destes medios e o alumnado non é alleo a este fenómeno. Se a esta circunstancia lle engadimos
que a imaxe, e sobre todo en movemento, é un poderoso representante da realidade, sempre e
cando se manteña fiel a esta, teremos un recurso con enormes posibilidades didácticas no ensino.
Para o seu aproveitamento didáctico debemos asumir unha série de pautas sistematizadas
que, por unha banda, nos permitan facer unha análise proveitosa dos textos fílmicos e, por outra,
unifique criterios sobre a mesma.
Os métodos de análise non son unívocos, admiten moitas versións e plantexamentos. Por
iso con esta proposta só pretendemos propoñer un punto de partida.
II. Comentario.
A análise e comentario pódese organizar a través destes pasos:
1. FICHA TÉCNICA.
2. RESUMO DO ARGUMENTO DA PELÍCULA.
3. CLASIFICACIÓN DO FILME SEGUNDO O XÉNERO.
4. ANÁLISE E COMENTARIO.
5. CRÍTICA E CONCLUSIÓNS.
1. FICHA TÉCNICA: Son unha série de datos que collemos durante o visionado da película.
Chámaselles tamén títulos de crédito ou créditos e aparecen ó comenzo e ó remate da cinta. Unha
ficha técnica recopila os datos seguintes:
a) Título en español: No caso de que se teña feito versión española, título desa versión.
b) Título orixinal: O da versión orixinal. Na língua en que orixinariamente se realizou
a película.
c) Producción: País ou países onde se realizou, empresas productoras, nome do
productor, cooperativa de producción, etc. Ano de producción.
d) Argumento: Nome ou nomes das persoas das que partíu a idea orixinal do filme. Se
o argumento procede dunha obra literaria debemos facer constar o título desta, o
autor e a data de publicación.
e) Guión: Nome ou nomes dos que, partindo da idea orixinal, crean o guión.
f) Director: Constitúe un dos datos máis importantes para a valoración dun filme, xa
que é a figura que lle imprime os caracters artísticos, ideolóxicos, técnicos,
históricos, etc. á película. Por esta razón é importante facer unha pequena reseña
biográfica do director, na que se citen os rasgos culturais e ideolóxicos que mellor
o definan. Non debemos esquecer unha relación antolóxica da súa obra.
g) Técnicos e profesionais: Precisar datos sobre as persoas que participaron na película
a través da fotografía, música, montaxe, decoración, vestiario, efectos especiais...
h) Intérpretes: Apartado no que debemos esforzarnos en citar o nome do artista
relacionándoo co nome do personaxe que encarna na cinta. Se os intérpretes non son
profesionais debémolo indicar claramente.
1

2. i) Duración: Expresada en minutos ou en metros de película.
2. RESUMO DO ARGUMENTO: Debe facerse despois do visionado da cinta. Redactarémolo
tendo en conta que o que se pretende é un esquema sintetizado e breve pero claro, nunca
pormenorizado. Debe servir para recordarnos o esencial da trama argumental.
3. CLASIFICACIÓN DO FILME SEGUNDO O XÉNERO: Os xéneros cinematográficos son
liñas temáticas que recibiron un tratamento narrativo e formal semellante ó longo da historia do
cine. Chámaselles xeneros por analoxía coa Literatura. Podemos citar os seguintes:
! O western: Reflicte a expansión dos EE.UU. Cara o Oeste, a través das terras
salvaxes e indómitas, e os conflictos que xurdiron durante a colonización das
mesmas no s. XIX. Todo isto tratado cun prisma idealizador e nostálxico.
! O musical: É o froito da conxunción perfecta dunha série de elementos extra-
cinematográficos como a música, a canción e a danza e outros específicamente
cinematográficos, como o decorado, a iluminación, a cor, a planificación, os
movementos de cámara e o ritmo imposto pola montaxe.
! A ciencia-ficción: O seu antecedente é a literatura de anticipación do s. XIX e
caracterízase pola localización das súas accións nun hipotético futuro ou nun presente
dominado pola tecnoloxía e os coñecementos científicos. Todo isto mixturado con
fenómenos fantásticos ós que se lles pretende dar explicacións científicas.
! O terror: Este tipo de cine parte normalmente dunha obra literaria, concretamente
da chamada novela gótica, producto do romanticismo de vea sobrenatural. A morte
e o tenebroso invaden este espacio expresivo. Cinematográficamente caracterízase
pola irracionalidade e o antinaturalismo. Os séres malignos e monstruosos aprópianse
da pantalla, para establecer unha comunicación co espectador a través do medo.
! O cine negro: Actualmente máis coñecido por thriller. Caracterízase por que
contempla dende unha perspectiva cinematográfica a corrupción da sociedade,
incluídas as institucións e os estratos sociais que polo seu nivel económico e social
se tiñan por “respetables. Dende o punto de vista plástico as películas distinguense
polo tratamento realista con toques impresionistas, conseguidos con iluminacións
contrastadas. Neste xénero as realacións persoais baseanse na violencia.
! A comedia: Xénero que pretende que o espectador se esqueza da realidade cotiá a
través de gags ou situacións cómicas visuais ou verbais protagonizadas por
personaxes con rasgos externos que se sitúan fora da normalidade.
! O cine histórico: Todo filme é un documento histórico no que se reflicten, entre
outras cousas, a cultura, a ideoloxía, etc. da sociedade da que procede. Pero hai
tamén un xénero histórico que se preocupa pola reconstrucción de feitos pasados. Ás
veces con tratamentos pouco rigurosos, dependendo das modas e os gustos de cada
momento. O rigor científico e a fidelidade do narrado dependen da vontade do
guionista, do realizador e do director.
4. ANÁLISE E COMENTARIO: A análise dun documento fílmico demos facela dende dúas
perspectivas:
a) Perspectiva técnica.
b) Perspectiva histórica.
a) Perspectiva Técnica: Onde deberemos analizar aqueles recursos técnicos que inciden na
2

3. capacidade expresiva do filme e, polo tanto no seu significado. Destes recursos técnicos os máis
importantes son:
< A escala: Que se refire á amplitude do campo visual e ó tamaño das figuras que se
reflicten no fotograma. Podemos diferenciar segundo isto:
‹ Plano xeral: Mostra unha gran paisaxe ou decorado na que non se percibe a figura
humana. Ten unha clara intención de descubrir ambientes ou localizar accións.Fig.
1
‹ Plano de conxunto: Ofrece unha maior aproximación co anterior a un ambiente e
permite a identificación de algúns individuos. Fig. 2
‹ Plano enteiro: Os límites superior e inferior da pantalla coinciden coa cabeza e os
pés do personaxe ou personaxes. Fig. 3
‹ Plano medio: Que capta ó personaxe da cintura para arriba. Fig. 5
‹ Plano americano: Mostra ó personaxe a partir dos xiónllos. Fig. 4
‹ Primeiro plano: Presenta estrictamente o rostro do personaxe xunto coa parte
superior dos hombreiros. Fig. 6
‹ Plano detalle: Presenta un obxecto que enche totalmente o encuadre. Fig. 7
< O movemento da cámara: É un recurso expresivo capaz de conferir sentido ós
acontecementos reproducidos. Podemos observar os seguintes:
a Panorámica: A cámara xira sobre o seu propio eixe. É un movemento de rotación
no que a base se manten fixa. Equivale ó movemento de cabeza e pode diferenciarse
entre: Panorámica horizontal, vertical e de balanceo. Este movemento sirve para
expresar a relación no espacio de dous suxeitos, dúas zonas ou dous motivos. Crea
expectación ou dramatismo. Fig. 8
a Travelling: A cámara trasládase sobre a súa base, que ten unhas rodas que circulan
por raíles. Pode ser: de profundidade en avance ou retroceso, circular, olícuo, etc. Da
vida ou dinamismo a un obxecto estático, polariza a atención sobre un suxeito ou
obxecto. Crea unha sensación de relaxamento, explora un espacio. Fig. 9
a Zoom: É un desplazamento aparente, xa que quen se desplaza é a optica da cámara.
Este efecto produce sensación de aproximación ou alonxamento do personaxe.
Enfatiza unha situación, acrecenta a tensión ou relaxa, segundo sexa de avance ou
retroceso.
a A angulación: Dáse cando a cámara non se sitúa frontalmente ó que capta e a unha
altura do chan que a fai identificarse coa visión humana, senón que rompe o plano
horizontal e sube ou baixa. Podemos diferenciar dous tipos básicos de angulacións:
O picado: a cámara elévase e o obxectivo diríxese cara abaixo, situándo ó suxeito
nunha altura inferior á normal. Indica empequenecemento ou humillación. O
contrapicado: a cámara descende e o obxectivo diríxese cara arriba, situándo ó
suxeito nunha altura superior á normal. Indica engrandecemento ou exaltación.
b) Perspectiva histórica: Esta parte da análise é a plenamente adicada a analizar os feitos
históricos que nos presenta a cinta. Tendo en conta este obxectivo debemos preocuparnos de:
‚ Establecer as coordenadas espacio-temporais da película: Situaremos a acción no
espacio xeográfico e no espacio temporal. Se é necesario, elaborando mapas ou eixes
cronolóxicos.
‚ Anotar conceptos: Como nomes de institucións politicas, económicas, relixiosas ou
sociais. Relacionar nomes de figuras históricas relevantes e explicar o seu papel na
historia. Localizar xeográficamente os escenarios concretos da acción. Estas anotacións
3

4. defínense posteriormente á visualización con apoio bibliográfico, multimedia ou de
internet.
‚ Destacar as secuencias máis significativas: Sobre todo dende o punto de vista histórico.
Explicando a información concreta de carácter histórico que cada secuencia subministra.
‚ Fixarse na interpretación dos actores: Para comprobar se son fieles ó caracter
psicolóxico dos personaxes que interpretan.
‚ Observar os decorados e vestiarios: Comprobando se son fieles á época da acción a
arquitectura, tocados, armamentos, transportes...
‚ Atender á fidelidade histórica: Indicando se o filme trata o feito representado con rigor
histórico ou é manipulado ideolóxicamente, se pode ser explicando as causas de calquera
dos tratamentos.
5. CRÍTICA E CONCLUSIÓNS: Remataremos facendo unha valoración persoal sobre a
utilidade da película para analizar o feito filmado, incluíndo se a consideramos axeitada ou non,
dende o punto de vista didáctico, para mellorar a aprendizaxe. Explicando sempre as causas das
nosas opinións.
Graficos:
Figura 1. Plano xeral
A escala:
Figura 2. Plano de conxunto.
4

5. Figura 3. Plano enteiro.
A escala:
Figura 4. Plano americano.
Figura 5. Plano medio
5

6. Figura 6. Primeiro plano
A escala:
Figura 7. Plano detalle.
Movementos da
cámara:
Figura 8. Panorámica
6

7. Movementos da
cámara:
Figura 9. Travelling
Figura 10. Picado
Angulación:
Figura 11. Contrapicado
7

8. .Figura 12. Dura/definición.
Figura 13. Suave-tres cuartos/tranquilidade
Iluminación:
Figura 14. Lateral/preocupación
Figura 15. Sete octavos/paz
Figura 16. Contraluz/misterio
8

9. Figura 17. Frontal-superior/tensión
Figura 18. Frontal-inferior/tormento
Iluminación:
Figura 19. Cenital/ameaza
9