1. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ΢
ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢
ΣΑ ΚΑΡΠΟΦΟΡΑ ΓΔΝΣΡΑ ΠΟΤ ΢ΤΝΑΝΣΑΜΔ ΢ΣΖ
ΓΔΗΣΟΝΗΑ ΣΟΤ Δ.Δ.Δ.Δ.Κ ΑΗΓΑΛΔΩ
Δ.Δ.Δ.Δ.Κ ΑΗΓΑΛΔΩ
΢ΥΟΛΗΚΟ ΔΣΟ΢ 2012-2013
ΤΠΔΤΘΤΝΔ΢ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ΢:
ΚΟΝΣΕΑΜΑΝΖ ΓΔΩΡΓΗΑ
ΚΟΣΟΠΟΤΛΔΑ ΒΑ΢ΗΛΗΚΖ

2. ΝΞΜΘΜΓΜΟ
Οη καζήηξηεο θαη νη καζεηέο ηνπ Δ.Δ.Δ.Δ.Κ Αηγάιεσ, ζην πιαίζην
Πξνγξάκκαηνο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, θαηά ην
ζρνιηθφ έηνο 2012-2013, αζρνιεζήθακε κε ην ζέκα «Σα θαξπνθφξα δέληξα πνπ
ζπλαληάκε ζηηο γεηηνληέο ηνπ Δ.Δ.Δ.Δ.Κ Αηγάιεσ» κε γεληθό ζθνπό, ηα δηαθνξεηηθά
είδε ησλ θαξπνθφξσλ δέληξσλ πνπ ππάξρνπλ, λα ηα γλσξίζνπκε κε φιεο ηηο
αηζζήζεηο θαη λα κάζνπκε ηε ρξεζηκφηεηα ηνπο
Οη επηδηωθόκελνη ζηόρνη ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ νη εμήο:
Γλσζηηθνί ζηφρνη: Να αλαγλσξίζνπλ ηα δέληξα, ηηο θιηκακαηνινγηθέο ζπλζήθεο
ζηηο νπνίεο αλαπηχζνληαη, ηα ζηάδηα αλάπηπμεο θαξπνχ θαη δέληξνπ
Φπρνθηλεηηθνί ζηφρνη: Να απνθηήζνπλ ηηο απαξαίηεηεο δεμηφηεηεο ησλ
θαιιηεξγεηηθψλ εξγαζηψλ ζηελ θεπνπξηθή θαη ζηε καγεηξηθή
΢πλαηζζεκαηηθνί ζηφρνη: Να αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο
γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ Να εθηηκήζνπλ ηελ δηαηξνθηθή αμία ησλ
ζπγθεθξηκέλσλ θαξπνθφξσλ δέληξσλ.
Γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, νη δξαζηεξηφηεηεο νη νπνίεο έγηλαλ
ήηαλ νη εμήο:
1. Κάλακε έλαλ πεξίπαην ζηε γεηηνληά ηνπ ζρνιείνπ γηα λα μερσξίζνπκε θαη λα
γλσξίζνπκε ηα δέληξα πνπ είραλ θαξπνχο
2. Δπεηηα αθνχ είδακε ηηο δηαθνξέο ησλ θχιισλ, θαηαζθεπάζακε έλα θνιάδ
3.
4. Γεκηνπξγήζακε έλα θπηνιφγην γηα θάζε δέληξν θαη γξάςακε κεξηθέο βαζηθέο
πιεξνθνξίεο

3. 5. Παξαζθεπάζακε έλα θετθ ιεκνληνχ
6. Φπηέςακε ζηνλ θήπν ηνπ ζρνιείνπ έλα δέληξν «ΛΔΜΟΝΗΑ΢»
7. Εσγξαθίζακε ζθίηζα κε ηνπο θαξπνχο ησλ δέληξσλ

4. 8. Σα πιαζηηθνπνηήζακε θαη θαηαζθεπάζακε ζειηδνδείθηεο
H ΓΘΖΑ
Γκωρίδοκηας ηο "σγρό τρσζάθη"
Σν πνιχηηκν απηφ δψξν ηεο θχζεο είλαη κηα δσληαλή θιεξνλνκηά, πνπ
ζπλδέεηαη κε πνιινχο ηνκείο ηεο δσήο καο. Σν ειαηφιαδν ηξέθεη, ζπληεξεί,
πξνζηαηεχεη, ηνλψλεη, ζεξαπεχεη, εκπλέεη. Αμίδεη ινηπφλ λα ην γλσξίζνπκε θαη λα
κάζνπκε ηελ αλεθηίκεηε αμία ηνπ γηα ηε δηαηξνθή, ηελ πγεία, ηνλ πνιηηηζκφ καο. Σν
πνιχηηκν απηφ δψξν ηεο θχζεο είλαη κηα δσληαλή θιεξνλνκηά, πνπ ζπλδέεηαη κε
πνιινχο ηνκείο ηεο δσήο καο.
ΓΖΟΑΓΩΓΕ
Δδψ θαη ρηιηάδεο ρξφληα ε ειηά θαη ν θαξπφο ηεο «δεη» ζηελ πεξηνρή ηεο
Μεζνγείνπ. Ζ ειηά είλαη γλσζηή απφ ηνπο αξραηφηαηνπο ρξφλνπο, θαη πηζαλφηαηα
θαηάγεηαη απφ ην ρψξν ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ. ΢χκθσλα κε ηελ αξραία ειιεληθή
παξάδνζε, παηξίδα ηεο ειηάο είλαη ε Αζήλα θαη ε πξψηε ειηά θπηεχηεθε απφ ηελ
Αζελά ζηελ Αθξφπνιε. Οη Έιιελεο ήηαλ ν πξψηνο ιαφο πνπ θαιιηέξγεζε ηελ ειηά
ζηνλ επξσπατθφ κεζνγεηαθφ ρψξν. Σελ κεηέθεξαλ είηε Έιιελεο άπνηθνη είηε
Φνίληθεο έκπνξνη. ΋πσο αλαθέξεη ν Πιίληνο, θαηά ην 580 π.Υ, νχηε ην Λάηην νχηε ε

5. Ηζπαλία νχηε ε Σχληδα γλψξηδαλ ηελ ειηά θαη ηελ θαιιηέξγεηά ηεο ΋πσο καξηπξνχλ
ηα αξραία ειαηνηξηβεία πνπ βξέζεθαλ ζηε ρψξα καο, ήμεξε λα ηελ θαιιηεξγεί, λα
καδεχεη ηνπο θαξπνχο ηεο κε ηα ρέξηα ή ξαβδίδνληάο ηελ θαη λα ηνπο ρξεζηκνπνηεί γηα
ηελ παξαγσγή ιαδηνχ. ΢ήκεξα ν λεφηεξνο Έιιελαο ζπλερίδεη απηήλ ηελ παξάδνζε.
Αθνχ καδέςεη ηνπο θαξπνχο ηεο, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο ίδηεο κεζφδνπο, παξάγεη ιάδη
είηε ζε παξαδνζηαθά ειαηνηξηβεία είηε ζε ζχγρξνλα. Ζ δηαθνξά ησλ παξαδνζηαθψλ
απφ ηα ζχγρξνλα ειαηνηξηβεία είλαη φηη ηα δεχηεξα ρξεζηκνπνηνχλ γηα ηελ παξαγσγή
ειαίνπ εηδηθνχο καιαθηήξεο γηα ηε κάιαμε ηεο ειαηνδχκεο θαη ηε θπγνθέληξηζε.
Ζ Διιάδα είλαη ε ηξίηε ρψξα ζε παξαγσγή ειαηνιάδνπ, κε 300000 ηφλνπο
αλά έηνο κεηά ηελ Ηηαιία θαη ηελ Ηζπαλία. Σν πεξηζζφηεξν ειαηφιαδν παξάγεηαη ζηελ
Κξήηε, ζηε Γπηηθή Διιάδα, ζηα Δπηάλεζν θαη ζηελ Πεινπφλλεζν.
ΓΘΖΑ ΠΜ ΓΡΘΜΓΕΙΓΚΜ ΔΓΚΠΞΜ
Ζ ειηά απνηειεί "ηεξφ δέληξν" απφ ηα αξραία ρξφληα θαη βξίζθεηαη ππφ ηελ
πξνζηαζία ηεο ζεάο Αζελάο. ΋πσο καο ζπκίδεη ν αξραίνο κχζνο, ζηνλ αγψλα κεηαμχ
ησλ ζεψλ γηα ηελ αλάδεημε ηνπ πξνζηάηε ησλ Αζελψλ, πνπ έγηλε ζηνλ ηεξφ βξάρν ηεο
Αθξφπνιεο, ληθήηξηα βγήθε ε Αζελά δσξίδνληαο ζηνπο Αζελαίνπο ηελ "πξψηε ειηά
ηνπ θφζκνπ", πνπ θχηξσζε εθεί φπνπ ρηχπεζε ην δφξπ ηεο.
Σν δέληξν απηφ ήηαλ ρξήζηκν γηα ηε δηαηξνθή, ην θσηηζκφ, ηε ζέξκαλζε, ηελ
πγεία θαη ηνλ θαιισπηζκφ ησλ Αζελαίσλ. Απφ ηφηε ηα ειαηφδεληξα γχξσ απφ ηελ
Αζήλα έγηλαλ ηεξά (κνξίεο ειηέο) θαη πξνζηαηεπκέλα κε θξαγκνχο (ζεθνχο). Αιίκνλν
ζ' φπνηνλ ηνικνχζε λα ηηο πεηξάμεη, αθνχ ε ηηκσξία ήηαλ ν εμνζηξαθηζκφο ή ν
ζάλαηνο.
΢ήκεξα, ζηελ Οξζφδνμε Δθθιεζία ε Παλαγία ε Διαηνβξχηηζζα ζεσξείηαη
πξνζηάηηδα ηεο ειηάο θαη ηνη ειαηνιάδνπ. ΢ηε Μνλή Βαηνπαηδίνπ ηνπ Αγίνπ ΋ξνπο
ππάξρεη πιάη ζε κηα καξκάξηλε ξσκατθή ζαξθνθάγν ην εηθνληζκά ηεο γηα λα ζπκίδεη
ην ζαχκα ηεο αλάβιπζεο ηνπ ειαίνπ ζε θαηξνχο έιιεηςεο απηνχ ζην πεξηψλπκν
κνλαζηήξη.
Ε ΗΑΘΘΖΓΞΓΓΖΑ ΠΕΟ ΓΘΖΑΟ
Δίλαη δέληξν αεηζαιέο, έρεη θχιια αληίζεηα, ινγρνεηδή, δεξκαηψδε,
ζθνπξνπξάζηλα ζηελ άλσ επηθάλεηα θαη αξγπξφρξνα ζηελ θάησ. Σα άλζε ηεο είλαη
ιεπθσπά, κνλνπέηαια θαη πνιχ κηθξά, ζρεκαηίδνπλ ηαμηαλζία βφηξπνο θαη
εκθαλίδνληαη πξνο ην ηέινο Μαΐνπ, ελψ ν θαξπφο σξηκάδεη θαη ζπιιέγεηαη θαηά ηα
ηέιε ηνπ θζηλνπψξνπ θαη αξρέο ηνπ ρεηκψλα. Ο θνξκφο ηεο ειηάο είλαη νδψδεο θαη
θαιχπηεηαη απφ ηεθξφθαην θινηφ. Άλνημε
Σελ άλνημε ε θχζε μππλά απφ ην ιήζαξγν ηνπ ρεηκψλα θαη ε γε είλαη έηνηκε
λα νξγσζεί θαη λα απνξξνθήζεη ηα απνζέκαηα λεξνχ θαη ην ιίπαζκα. Ζ ειηά ηελ
επνρή απηή ρξεηάδεηαη ιίπαλζε θαη θιάδεκα.
Καινθαίξη Σν μεξφ θαη δεζηφ θιίκα ηνπ κεζνγεηαθνχ θαινθαηξηνχ, ε ειηά έρεη
αλάγθε απφ πφηηζκα θαη πξνζνρή, θαζψο ηελ επνρή απηή δέρεηαη επηζέζεηο απφ ην
δάθν.

6. Φζηλφπσξν Σν θζηλφπσξν ν θαξπφο ηεο ειηάο είλαη έηνηκνο λα απνξξνθήζεη φια ηα
ζξεπηηθά ζπζηαηηθά απφ ην έδαθνο, γη’ απηφ θαη ην θζηλφπσξν γίλεηαη ε θαηάιιειε
πξνεηνηκαζία ηνπ εδάθνπο.
Ηύθιος δωής: Ζ ειηά ζε κηθξή ειηθία έσο 7 εηψλ δελ παξάγεη θαξπνχο, αιιά
ρξεηάδεηαη ηελ πξνζνρή ησλ θαιιηεξγεηψλ, γηαηί ζε απηή ηελ ειηθία γίλεηαη ην
θέληξηζκα.
΢ε ειηθία 7 έσο 15 εηψλ, αξρίδεη λα παξάγεη θαξπνχο.
΢ε ειηθία 30-70 εηψλ, βξίζθεηαη ζε πιήξε αλάπηπμε.
΢ηελ «ηξίηε ειηθία» ε ειηά θηάλεη απφ 150- 1000 ρξφληα δσήο!!!
Τπάξρνπλ ειαηφδεληξα πνπ θάλνπλ θαξπνχο γηα ιάδη θαη ειαηφδεληξα πνπ ν θαξπφο
ηνπο είλαη γηα θαγεηφ Γλσζηέο είλαη νη ειηέο Καιακψλ (Καιακάηαο), Ηηέαο, Ληβαεηάο.
Μ θαρπός ηες ειηάς: σξηκάδεη ζηα κέζα πξνο ηέιε ηνπ θζηλνπψξνπ, νπφηε θαη
μεθηλάεη ε ζπγθνκηδή, ή ην λιομάδυμα. Ζ ειηά παξαδνζηαθά καδεχεηαη κε ην ρέξη, θαη
ην κάδεκα ηεο ειηάο απνηειεί εδψ θαη αηψλεο ζεκαληηθή αγξνηηθή δξαζηεξηφηεηα ζε
πνιιέο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ.
Οσγθομηδή-Ναραγωγή Οη θαξπνί ηεο ειηάο καδεχνληαη ζπλήζσο ην Ννέκβξε
απφ ηνπο ειαηψλεο, ζηα «ιηνζηάζηα». Δίλαη κηα πνιχ θνπξαζηηθή θαη απαηηεηηθή θαη
ρξνλνβφξα δξαζηεξηφηεηα, φπνπ ρξεηάδεηαη λα ζπλεξγαζηνχλ πνιινί άλζξσπνη γηα λα
βγεη ζε πέξαο. Σα θιαδηά ηεο ρηελίδνληαη κε κηα ηζνπγθξάλα, γηα λα πέζεη ν θαξπφο.
Έλαο άιινο ηξφπνο γηα λα ξίμνπκε ηνλ θαξπφ είλαη ην ξάβδηζκα κε κεγάια μχιηλα
ξαβδηά.
΢ηε ζεκεξηλή επνρή επδνθηκεί αθφκε ε παραδοζηαθή μέζοδος ζσγθομηδής, κε ηε
βνήζεηα ίζσο θάπνησλ λεφηεξσλ εξγαιείσλ: ηα θιαδηά πεξλνχληαη κε ην "ρηέλη" γηα λα
απνζπαζηεί ν θαξπφο κε κεγαιχηεξε επθνιία θαη ηαρχηεηα, ελψ ην έδαθνο θάησ απφ
ηελ ειηά ζηξψλεηαη κε λιόπανα ή κε εηδηθφ δίρηπ απφ ζπλζεηηθφ πιηθφ. ΢θάιεο απφ
μχιν ή αινπκίλην ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ην κάδεκα ησλ δπζπξφζηησλ θιαδηψλ. Αθνχ
πέζνπλ νη ειηέο απφ ην δέληξν, νη αγξφηεο ηηλάδνπλ ηα άθξα ησλ ειαηφπαλσλ ψζηε λα
δεκηνπξγεζνχλ ζσξνί, νη νπνίνη ζα θαζαξηζηνχλ κε ην ρέξη απφ ρνληξά θιαξηά θαη
ηζακπηά πξνθεηκέλνπ λα ηνπνζεηεζνχλ ζηε ζπλέρεηα ζε δνρεία κεηαθνξάο (θνπβάδεο,

7. ηελεθέδεο θιπ.) θαη ζαθηά θαη λα κεηαθεξζνχλ ζηνλ ρψξν απνζήθεπζεο
Φπζηθά ππάξρνπλ θαη ζχγρξνλνη κεραληθνί ηξφπνη, φπσο πξηφληα θαη εηδηθέο κεραλέο
πνπ απνζπνχλ ηνλ θαξπφ απφ ηα θνκκέλα θιαξηά. Κάησ απφ ηα δέληξα ζηξψλνληαη
ηεξάζηηα παληά, ηα «ιηφπαλα», γηα λα ζπγθεληξψλεηαη εθεί ν πνιχηηκνο θαξπφο.
Καηφπηλ ζπζθεπάδνληαη ζε ζαθηά θαη νδεγνχληαη ζην ειαηνηξηβείν, φπνπ ιηψλνληαη
θαη έηζη παίξλνπκε ην ιάδη. Σα ειαηνηξηβεία ζήκεξα, είλαη εθνδηαζκέλα κε
ππεξζχγρξνλα κεραλήκαηα θαη έηζη ε παξαγσγηθή δηαδηθαζία είλαη αξθεηά εχθνιε.
΢ηα παιηά, φκσο ρξφληα, ηα ειαηνηξηβεία είραλ δύν κόλν κπιόπεηξεο, δει. δπν
κεγάιεο θπθιηθέο πέηξεο, νη νπνίεο ήηαλ ηνπνζεηεκέλεο ε κηα πάλσ ζηελ άιιε.
Αλάκεζά ηνπο έκπαηλαλ νη ειηέο θαη κε ηελ πεξηζηξνθή ηεο κηαο κπιφπεηξαο γηλφηαλ
ην ιηψζηκν ηεο ειηά Γελ είλαη απαξαίηεηε ε απνκάθξπλζε ησλ θχιισλ, αθνχ ππάξρεη
ζην ειαηνηξηβείν εηδηθφ κεράλεκα πνπ ηα απνκαθξχλεη κε αέξα. Δλαιιαθηηθή ηερληθή
είλαη ην "ηίλαγκα" ηεο ειηάο κε μχιηλα ξαβδηά, ε ηερληθή φκσο απηή κπνξεί λα
εθαξκνζηεί κφλν φηαλ έρεη σξηκάζεη πιήξσο ν θαξπφο θαη είλαη εχθνιε ε απφζπαζή
ηνπ απφ ην δέληξν. Σέινο, είλαη ζχλεζεο θαηά ηε ζπγθνκηδή λα θφβνληαη κε πξηφλη
επηιεγκέλα θιαδηά ηνπ δέληξνπ, ηφζν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο ζπγθνκηδήο, φζν θαη γηα
λα βνεζεζεί ε ζσζηή αλάπηπμε ηνπ δέληξνπ.
Οσγθομηδή ειηάς με περηζηροθηθή βέργα θαη τηέκη. ΢ε κεγάινπο ειαηψλεο
ρξεζηκνπνηνχληαη ζπρλά εηδηθά κεραλήκαηα γηα ηε ζπγθνκηδή. Σα κεραλήκαηα ρεηξφο
(βέξγεο ειαηνζπιινγήο) ιεηηνπξγνχλ ζπλήζσο είηε κε ηελ αξρή ηεο δφλεζεο (παικηθή
βέξγα) ή ηεο πεξηζηξνθήο (πεξηζηξνθηθή βέξγα) ηεο θεθαιήο [3]
, ή θαη ζπλδπαζκφ ησλ
δπν θηλήζεσλ. Κνληά ζηε ρεηξνιαβή πξνζαξηάηαη ν βελδηλνθηλεηήξαο ή
ειεθηξνθηλεηήξαο πνπ δίλεη θίλεζε ζηε βέξγα. Οη θαηαζθεπαζηέο ησλ βεξγψλ
ειαηνζπιινγήο εμειίζζνπλ ζπλερψο ηελ ηερλνινγία ιεηηνπξγίαο, ψζηε λα απμάλεηαη ε
απφδνζε θαη ηαπηφρξνλα λα ειαρηζηνπνηείηαη ε δεκηά πνπ πξνθαιεί ην κεράλεκα ζην
ειαηφδεληξν. ΢ηελ θαηεχζπλζε απηή, εκθαλίζηεθαλ ηειεπηαία ζηελ αγνξά βέξγεο
ειαηνζπιινγήο απφ ηερλνινγηθά πξνεγκέλα πιηθά φπσο ηα αλζξαθνλήκαηα (carbon
fiber). Γηα αθφκε κεγαιχηεξε ηαρχηεηα θαη απφδνζε ζηε ζπγθνκηδή ππάξρνπλ ζηελ
αγνξά θαη απηνθηλνχκελα κεραλήκαηα ειαηνζπιινγή. Λφγσ ηεο αξθεηά πςειήο
δαπάλεο αγνξάο ηα κεραλήκαηα απηά πξννξίδνληαη γηα ειαηψλεο κεγάιεο έθηαζεο,
ελψ ζπρλά ε αγνξά ηνπο εληάζζεηαη ζε επξσπατθά πξνγξάκκαηα επηδνηήζεσλ γηα
αγξφηεο

8. Οσγθομηδή-Ναραγωγή Οη θαξπνί ηεο ειηάο καδεχνληαη ζπλήζσο ην
Ννέκβξε απφ ηνπο ειαηψλεο, ζηα «ιηνζηάζηα». Δίλαη κηα πνιχ θνπξαζηηθή θαη
απαηηεηηθή θαη ρξνλνβφξα δξαζηεξηφηεηα, φπνπ ρξεηάδεηαη λα ζπλεξγαζηνχλ πνιινί
άλζξσπνη γηα λα βγεη ζε πέξαο. Σα θιαδηά ηεο ρηελίδνληαη κε κηα ηζνπγθξάλα, γηα λα
πέζεη ν θαξπφο. Έλαο άιινο ηξφπνο γηα λα ξίμνπκε ηνλ θαξπφ είλαη ην ξάβδηζκα κε
κεγάια μχιηλα ξαβδηά. Φπζηθά ππάξρνπλ θαη ζχγρξνλνη κεραληθνί ηξφπνη, φπσο
πξηφληα θαη εηδηθέο κεραλέο πνπ απνζπνχλ ηνλ θαξπφ απφ ηα θνκκέλα θιαξηά. Κάησ
απφ ηα δέληξα ζηξψλνληαη ηεξάζηηα παληά, ηα «ιηφπαλα», γηα λα ζπγθεληξψλεηαη εθεί
ν πνιχηηκνο θαξπφο. Καηφπηλ ζπζθεπάδνληαη ζε ζαθηά θαη νδεγνχληαη ζην
ειαηνηξηβείν, φπνπ ιηψλνληαη θαη έηζη παίξλνπκε ην ιάδη. Σα ειαηνηξηβεία ζήκεξα,
είλαη εθνδηαζκέλα κε ππεξζχγρξνλα κεραλήκαηα θαη έηζη ε παξαγσγηθή δηαδηθαζία
είλαη αξθεηά εχθνιε. ΢ηα παιηά, φκσο ρξφληα, ηα ειαηνηξηβεία είραλ δύν κόλν
κπιόπεηξεο, δει. δπν κεγάιεο θπθιηθέο πέηξεο, νη νπνίεο ήηαλ ηνπνζεηεκέλεο ε κηα
πάλσ ζηελ άιιε. Αλάκεζά ηνπο έκπαηλαλ νη ειηέο θαη κε ηελ πεξηζηξνθή ηεο κηαο
κπιφπεηξαο γηλφηαλ ην ιηψζηκν ηεο ειηάο
Σα ειαηνηξηβεία ζήκεξα, είλαη εθνδηαζκέλα κε ππεξζχγρξνλα κεραλήκαηα
θαη έηζη ε παξαγσγηθή δηαδηθαζία είλαη αξθεηά εχθνιε.

9. Ναράγωγα θαη τρήζεης ΋ινη γλσξίδνπκε φηη απφ ηνλ θαξπφ ηεο
ειηάο παίξλνπκε ην ειαηφιαδν. Απηφ είλαη θαη ην πην γλσζηφ πξντφλ ηεο ειηάο, αθνχ
απνηειεί απαξαίηεην ζπζηαηηθφ ηεο θαζεκεξηλήο καο δηαηξνθήο. ΋κσο ππάξρνπλ θαη
άιια πξντφληα ηεο ειηάο πνπ δελ είλαη θαη ηφζν γλσζηά. Σν μέξαηε φηη ην πξάζηλν
ζαπνχλη παξάγεηαη απφ ην θνπθνχηζη ηεο ειηάο; Παιηφηεξα ην ειαηφιαδν είρε
ζπνπδαία ζεκαζία ζηελ θαζεκεξηλή δσή. Υξεζηκνπνηείην γηα ηε ζπληήξεζε ησλ
ηξνθψλ, ζαλ θάξκαθν θαη ζαλ ιηπαληηθφ ζηηο κεραλέο. Αθφκα ζαλ θαχζηκν ζηηο
ιάκπεο ιαδηνχ ή θαη ζαλ ινχζηξν γηα ηα παζραιηλά απγά.
΢ρήζεης ειαηοιάδοσ Καζαξηζκφο θαη πεξηπνίεζε: Σν ειαηφιαδν ρξεζηκνπνηείην
ζηελ αξραηφηεηα γηα θαζαξηζκφ θαη πεξηπνίεζε. Οη αζιεηέο, κε ηε "ζηιεγγίδα" -έλα
κεηαιιηθφ εξγαιείν θπξησκέλν ζηελ άθξε- θαζαξίδνληαλ απφ ηελ ζθφλε θαη ηνλ
ηδξψηα ηνπ ζηίβνπ. ΢ήκεξα ζαπνχληα απφ ειαηφιαδν ρξεζηκνπνηνχληαη απ' φζνπο
ζέινπλ λα εθκεηαιιεπηνχλ ηηο αληηαιιεξγηθέο ηδηφηεηεο ησλ θπζηθψλ απηψλ
θαζαξηζηηθψλ. Φσηηζκφο: Οη αξραίνη Έιιελεο ρξεζηκνπνηνχζαλ ην ειαηφιαδν γηα
θσηηζκφ φπσο καξηπξνχλ αξραίνη ιχρλνη. ΢ηνπο αξραίνπο λανχο αιιά θαη ζηνπο
λεφηεξνπο ην ειαηφιαδν θαίγεηαη ζπκβνιηθά ζηα θαληήιηα ".. ..για ηο λςσνάπι ηος
θηυσού για η' άγιος ηο κανηήλι", φπσο ιέεη ν Ησάλλεο Πνιέκεο. ΢ηελ Παιαηά Γηαζήθε
ν ζεφο δίλεη εληνιή ζηνλ Μσυζή λα θαίεηαη γηα πάληα ζε επηάθσηε ιπρλία ζηελ
ζθελή ηνπ Μαξηπξίνπ αλλφ ειαηφιαδν.
Ε ΓΘΖΑ ΟΠΕΚ ΖΟΠΜΞΖΑ
Αιήζεηα, πνπ ζπλαληάκε ηελ ειηά θαη ην ειαηφιαδν; ΢ην ρζεο ή ζην ζήκεξα;
΢ηνπο ειαηψλεο ηεο Μεζνγείνπ θαη ηα παξαδνζηαθά ειαηνηξηβεία ή ζην ηξαπέδη καο;
΢ην θαληήιη πνπ θσηίδεη ηηο εηθφλεο καο; ΢ηα αξραία κλεκεία ηέρλεο φπνπ δηεγνχληαη
ζπλαξπαζηηθνχο κχζνπο θαη γελλαία θαηνξζψκαηα; Ξεηπιίγνληαο ην λήκα ηεο
ηζηνξίαο ηεο ειηάο θαη ηνπ ειαηφιαδνπ, έρνπκε ηελ επθαηξία λα θάλνπκε έλα
καγεπηηθφ ηαμίδη γλψζεο ζην ρψξν, ην ρξφλν θαη ηηο αηζζήζεηο. Ζ ειηά είλαη έλα
δέληξν πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ ηζηνξία καο. Απφ ηα αξραία ρξφληα είλαη γλσζηφο ν
ξφινο ηεο ζηελ εμέιημε ηεο νηθνλνκίαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ καο. Τπήξμε ηεξφ δέληξν
θαη ιαηξεπηηθφ ζχκβνιν ησλ αξραίσλ Διιήλσλ θαη ηνπ Υξηζηηαληζκνχ.

10. Ηκωζός
΢ηελ πξσηεχνπζα ηεο Μηλσηθήο Κξήηεο, ηελ Κλσζφ, ππήξρε ην κεγαιχηεξν,
ην πην ζχγρξνλν θαη πνιπηειέο παιάηη ηνπ λεζηνχ. Σν αλάθηνξν πεξηειάκβαλε
πεξηζζφηεξα απφ 1000 δσκάηηα. ΢χκθσλα κε ηε κπζνινγία, ζηα ππφγεηα ηνπ
παιαηηνχ βξηζθφηαλ ν ιαβχξηλζνο φπνπ θξαηηφηαλ θπιαθηζκέλνο ν Μηλψηαπξνο, ην
ηέξαο κε θεθάιη ηαχξνπ θαη ζψκα αλζξψπνπ. Μέρξη ζήκεξα έρνπλ δηαζσζεί νη
ειαηνζήθεο, φπνπ θπιαζζφηαλ ην ιάδη. Μέζα ζε απηέο ππήξραλ ζηέξλεο θηηαγκέλεο
απφ πέηξα, φπνπ ηνπνζεηνχζαλ ην ιάδη γηα λα θαηαθαζίζνπλ ηα δηάθνξα μέλα
ζηνηρεία πνπ ππήξραλ κέζα ηνπ. Απηή ε δηαδηθαζία απνηειεί κηα πξσηφγνλε κέζνδν
απφζηαμεο ιαδηνχ. ΋ηαλ πιένλ ην ιάδη είρε θαζαξηζηεί, ην κεηέθεξαλ κε κηα εηδηθή
θνπηάια ζε πηζάξηα, φπνπ θαη απνζεθεπφηαλ. Οη Κξήηεο ηφηε, αιιά θαη ζήκεξα,
εθηφο απφ ηελ παξαγσγή ιαδηνχ, αζρνιήζεθαλ θαη κε ην εκπφξηφ ηνπ. Σν ειαηφιαδν,
πνπ φπσο είλαη γλσζηφ, απνηειεί ηε βάζε ηεο κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο, θαίλεηαη λα
είλαη κάιινλ θαη ην κπζηηθφ ηεο καθξνδσίαο ησλ Κξεηηθψλ.
Μισμπηαθοί αγώκες
Ζ ειηά γηα ηνπο αξραίνπο Έιιελεο ήηαλ ζχκβνιν ησλ νιπκπηαθψλ ηδεσδψλ,
ηεο Δηξήλεο, ηεο ΢νθίαο θαη ηεο Νίθεο. Γη’ απηφ θαη ην κνλαδηθφ βξαβείν πνπ
έπαηξλε ν Οιπκπηνλίθεο ήηαλ έλα ζηεθάλη θηηαγκέλν απφ θιαδί ειηάο, ν «θφηηλνο».
Μέζα ζην λαφ ηεο Ήξαο ζηελ Αξραία Οιπκπία, ππήξρε κηα ειηά, ε «θαιιηζηέθαλνο
ειαία», απφ ηεο νπνίαο ηα θιαδηά θηηαρλφηαλ ν θφηηλνο.Ο κχζνο ιέεη φηη ν Ζξαθιήο
θχηεςε ηελ ειηά, κεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ 12 άζισλ ηνπ.
Ισζοιογία
Ζ ειηά έρεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε κπζνινγία θαη ηηο ζξεζθείεο πνιιψλ
πνιηηηζκψλ, κέζα απφ ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ. Σν δέληξν ηεο ειηάο ήηαλ ην ηεξφ
δέληξν ηεο πφιεο ηεο Αζήλαο. ΢χκθσλα κε ηε κπζνινγία, ε ζεά Αζελά πξφζθεξε ηελ
ειηά, ζχκβνιν γνληκφηεηαο, ζαλ δψξν ζηνπο Αζελαίνπο, γηα λα θεξδίζεη ηελ εχλνηά
ηνπο ζηνλ αληαγσληζκφ ηεο κε ην ζεφ Πνζεηδψλα, ζρεηηθά κε ην πνηνο ζα έδηλε ην
φλνκά ηνπ ζηελ πφιε. Ο Ζξαθιήο, αθνχ νινθιήξσζε ηνπ δψδεθα άζινπο ηνπ,
θχηεςε ζηελ Οιπκπία κηα ειηά. Σν θιαδί ειηάο πνπ θξαηνχζε έλα πεξηζηέξη ήηαλ γηα
ηνλ Νψε ν νησλφο φηη ε αλζξψπηλε δσή ζα μαλάξρηδε ζηε γε, κεηά ηνλ βηβιηθφ
θαηαθιπζκφ. ΢ηελ αξραία Αίγππην πίζηεπαλ φηη ε ζεά Ίζηο, γπλαίθα ηνπ ΋ζηξε,
θξαηνχζε ην κπζηηθφ γηα ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ειηάο.

11. Έζημα θαη παραδόζεης
Τπάξρνπλ δηάθνξνη κχζνη πνπ αλαθέξνπλ φηη ε ειηά θαη ην ειαηφιαδν είλαη
επεξγεηηθά γηα ηελ ςπρή θαη ην πλεχκα θαη αξθεηνί απφ απηνχο δηαηεξνχληαη ζαλ
κέξνο ηεο παξάδνζεο θαη ηεο θνπιηνχξαο πνιιψλ ιαψλ. ΢ηελ Πνξηνγαιία ππάξρνπλ
πξνζεπρέο γηα λα δηψμνπλ ην δαηκφλην. ΢ε απηέο αλαθέξεηαη ην ειαηφιαδν ζαλ κέζν
πνπ εμαγλίδεη ην θαθφ. ΢ε αξθεηέο αγξνηηθέο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ, νη άλζξσπνη
πεηνχλ ιάδη ζην έδαθνο γηα λα έρνπλ θαιή ζνδεηά ή γηα λα επραξηζηήζνπλ γηα ηελ
θαιή ζνδεηά πνπ είραλ. ΢ην Υξηζηηαληζκφ, θαηά ην Μπζηήξην ηεο Βάπηηζεο, ν ηεξέαο
ζρεκαηίδεη ην ΢ηαπξφ ζην κέησπν ηνπ βαπηηδφκελνπ, κε ιάδη.
Ε ΓΘΖΑ ΟΠΕ ΔΖΑΠΞΜΦΕ
Γχν ρηιηάδεο ρξφληα πξηλ ν Ηππνθξάηεο είπε "Ο άλζξσπνο πξέπεη λα αθήζεη
ηελ ηξνθή ηνπ λα γίλεη ε ζεξαπεία ηνπ θαη ε ζεξαπεία ηνπ λα είλαη ε ηξνθή ηνπ".
Μαδί κε ηνλ Ηππνθξάηε θαη άιινη γηαηξνί ηεο επνρήο, φπσο ν Γαιελφο, ν
Γηνζθνπξίδεο θαη ν Γηνθιήο, ζεξκνί ζπλήγνξνη ηεο επεξγεηηθήο ρξήζεο ηνπ
ειαηνιάδνπ, ζπρλά ζπληζηνχζαλ ηελ θαζεκεξηλή δφζε κηαο θνπηαιηάο ειαηνιάδνπ
αληί νπνηαζδήπνηε άιιεο θαξκαθεπηηθήο αγσγήο
Ζ ειηά θαη ην ειαηφιαδν απνηεινχλ βαζηθά ζπζηαηηθά ηεο Μεζνγεηαθήο δίαηηαο. Γηα
αηψλεο ην ειαηφιαδν ήηαλ ην θπξηφηεξν εκπνξεχζηκν αγαζφ. ΢ε πνιιά αξραία πινία
ζην βπζφ ηεο Μεζνγείνπ βξέζεθαλ θνξηία απφ ακθνξείο ε κεγάια πηζάξηα ζηα νπνία
κεηέθεξαλ ειαηφιαδν.
Ο "ζίηνο, ν νίλνο θαη ην έιαηνλ" απνηεινχλ ηα ηξία απαξαίηεηα ζπζηαηηθά ηεο
δηαηξνθήο, φπσο θαλεξψλεηαη θαη ζε πνιιά εδάθηα ηεο Παιαηάο Γηαζήθεο. Ζ
θαιιηέξγεηα ηεο ειηάο αξρίδεη πεξίπνπ ζηα 5000 -4000 π.Υ. ζηελ Κξήηε. Κάζε
Κξεηηθφο θαηαλαιψλεη 30 θηιά ειαηνιάδνπ αλά έηνο. Ζ πεγή ησλ ιηπαξψλ ηνπο θαηά
90% είλαη ην ειαηφιαδν . Ζ ππφζεζε φηη ε επξεία θαηαλάισζε ειαηνιάδνπ ζηελ
Διιάδα είλαη ε αηηία ηνπ ρακεινχ πνζνζηνχ ζηεθαληαίαο λφζνπ ζηνπο θαηνίθνπο ηεο
επηβεβαηψζεθε κεηά απφ κειέηε 30 ρξφλσλ κε ηδαληθή επηινγή ηελ Κξήηε.
"Απνχ έρεη ιάδη θαη θξαζί
θαη ζηάξη ζην πηζάξη
έρεη ηνπ θφζκνπ ηα θαιά
θαη ηνπ ζενχ ηε ράξε"
Δίλαη ζήκεξα γλσζηφ φηη ε ζξεπηηθή θαη βηνινγηθή αμία ηνπ "πξαζίλνπ
ρξπζνχ" ζπλίζηαηαη ζηε βέιηηζηε αλαινγία ησλ ρεκηθψλ ηνπ ζπζηαηηθψλ.
Σν ειατθφ νμχ -ην νπνίν θέξεη ην φλνκα ηνπ απφ ηελ αθζνλία ηνπ ζην ιάδη
(74% θ.β.) είλαη ην κφλν αθφξεζην ιηπαξφ νμχ πνπ είλαη απαξαίηεην ζηνλ νξγαληζκφ
καο ρσξίο φκσο λα ζπληίζεηαη ζ' απηφλ. Σα κνλναθφξεζηα ιηπαξά νμέα πνπ πεξηέρεη
κεηψλνπλ ην επίπεδν ηεο "θαθήο" 1-01- (ρακειήο ππθλφηεηαο ιηπνπξσηετλεο) ρσξίο
λα επεξεάδνπλ ην επίπεδν ηεο "θαιήο" ΖDL (πςειήο ππθλφηεηαο ιηπνπξσηετλεο), νη

12. νπνίεο βνεζνχλ ηε κεηαθνξά ηεο ρνιεζηεξφιεο απφ ην αίκα, κε απνηέιεζκα ηε
κείσζε ηνπ επηπέδνπ ηεο ρνιεζηεξφιεο.
Πεξηέρεη αληηνμεηδσηηθέο νπζίεο, φπσο είλαη νη ηνθνθεξφιεο (βηηακίλε Δ), ε
βηηακίλε Κ, ηα θιαβνλνεηδή θαη νη αξσκαηηθέο θαηλφιεο, νη νπνίεο παξέρνπλ έλαλ
ακπληηθφ κεραληζκφ πνπ θαζπζηεξεί ην γήξαο, πξνιακβάλεη ηελ θαξθηλνγέλεζε, ηελ
αζεξνζθιήξσζε, ηηο δπζιεηηνπξγίεο ηνπ ζπθσηηνχ θαη ηηο θιεγκνλέο.
Γιηά θαη Ργεία
Απφ ην 4000 π.Υ. ήηαλ γλσζηή ε ρξήζε ηνπ ειαηνιάδνπ γηα ζεξαπεπηηθνχο
ζθνπνχο. Ο Αξηζηνηέιεο κειέηεζε ην ειαηφδελδξν θαη αλήγαγε ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ
ζε επηζηήκε. Ο ΢φισλ (639-559 π.Υ.) πξψηνο λνκνζέηεζε ηελ πξνζηαζία ηνπ. Ο
΋κεξνο ην παξνκνίαζε κε "ρξπζφ πγξφ".
Ο Ηππνθξάηεο, ν παηέξαο ηεο Ηαηξηθήο, ην πεξηγξάθεη ζαλ ην "ηέιεην
ζεξαπεπηηθφ". ΢ηηο δηαζσζείνεο εξγαζίεο ηνπ αλαθέξνληαη πεξηζζφηεξεο απφ 60
θαξκαθεπηηθέο θαη ηαηξηθέο ρξήζεηο ηνπ ειαηνιάδνπ. Απηέο πεξηιακβάλνπλ
δεξκαηνινγηθέο αζζέλεηεο, κπτθνχο πφλνπο, ζεξαπεία ηνπ έιθνπο θαη ηεο ρνιέξαο,
θιεγκνλέο ησλ νχισλ, αυπλία, λαπηία, ππξεηφ θαη ζηνκαρηθνχο πφλνπο. Πίζηεπε ζηηο
ζεξαπεπηηθέο ηδηφηεηεο ηνπ ειαηφιαδνπ. Αλαθεξφηαλ ζε απηφ ζαλ ηελ «ηδαληθή
ζεξαπεία».
Οη αξραίνη Έιιελεο ζεξαπεπηέο ρξεζηκνπνηνχζαλ ειαηφιαδν γηα λα
επνπιψζνπλ πιεγέο, γηα λα ζεξαπεχζνπλ ηελ αυπλία, ηε λαπηία, ηε ρνιέξα. Δπίζεο
ην ρξεζηκνπνηνχζαλ γηα λα ελπδαηψζνπλ θαη λα καιαθψζνπλ ην δέξκα ηνπο ή ην
έβαδαλ ζηα καιιηά ηνπο γηα λα είλαη πγηή θαη ιακπεξά. Οη ζχγρξνλνη επηζηήκνλεο
πηζηεχνπλ φηη βνεζά ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ εγθεθάινπ, ησλ εζσηεξηθψλ καο νξγάλσλ
θαη ηδηαίηεξα ηεο θαξδηάο, αθνχ πξνιαβαίλνπλ θαη παίξλνπλ ηε ζέζε απφ ηα βιαβεξά
δσηθά ιίπε, ηα νπνία είλαη ππεχζπλα γηα ηε ζπγθέληξσζε ιίπνπο ζηελ θαξδηά θαη
νδεγνχλ ζην έκθξαγκα.
Ο θαξπόο ηεο ειηάο είλαη πνιχ βαζηθφο γηα ηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή, ηφζν
σο εδψδηκνο φζν θαη επεηδή απφ απηφλ παξάγεηαη ην ειαηφιαδν. Ο θαξπφο ηεο ειηάο
είλαη ζαπκάζηα πεγή κνλναθφξεζησλ ιηπαξψλ νμέσλ. Ζ ειηά παξέρεη θπηηθέο ίλεο θαη
κέηαιια ζηνλ νξγαληζκφ θαη είλαη πεγή ηεο βηηακίλεο Δ, πνπ είλαη θπζηθφ
αληηνμεηδσηηθφ. Θεσξείηαη επίζεο φηη ε βηηακίλε Δ, επηβξαδχλεη ηηο αιινηψζεηο ησλ
θπηηαξηθψλ κεκβξαλψλ θαη θαηαπνιεκά ηελ νζηενπφξσζε
Ο Γηνζθνπξίδεο νλνκάδεη ην ειαηφιαδν "πξνο ηελ ελ πγεία ρξήζηλ άξηζηνλ".
Αλαθέξεη πνηθίιεο ζεξαπεπηηθέο ηδηφηεηεο θαηά ηνπ έξπεηνο θαη ηεο άθζαο. Έρεη
ζεξκαληηθέο ηδηφηεηεο, θαηαπνιεκά ηελ νπιίηηδα θαη δηεπθνιχλεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ
παρένο εληέξνπ. Αλαθέξεη επίζεο φηη ην ειαηφιαδν απφ ηηο άγξηεο ειηέο είλαη
ζηππηηθφ, επεξγεηηθφ γηα ηηο θεθαιαιγίεο θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο πηηπξίδαο.
΢ήκεξα ε επηζηεκνληθή έξεπλα, εθηφο ηνπ φηη επηβεβαηψλεη απηέο ηηο ρξήζεηο,
αλαθαιχπηεη θαη λέεο ρξήζεηο ηνπ πξάζηλνπ ρξπζνχ. Γηα παξάδεηγκα αλαθέξνληαη, ε
επηβξάδπλζε ηεο γήξαλζεο ηνπ εγθεθάινπ, ησλ εζσηεξηθψλ νξγάλσλ θαη ησλ ηζηψλ,
ε βνήζεηα ζηε κάρε ελαληίνλ ηνπ θαξθίλνπ ηνπ ζηήζνπο θαη άιισλ θαξθίλσλ, φπσο
θαη ελαληίνλ ηνπ δηαβήηε θαη ηνπ πεπηηθνχ έιθνπο

13. Ε ΓΘΖΑ ΩΟ ΟΡΙΒΜΘΜ
Λφγσ ηνπ ζεκαληηθνχ ξφινπ πνπ έπαημε ε ειηά αλά ηνπο αηψλεο ζηελ
θαζεκεξηλφηεηα ησλ ιαψλ ηεο Μεζνγείνπ θαη εηδηθφηεξα ζηελ Διιάδα, ηα θιαδηά, ν
θαξπφο αιιά θαη ην ειαηφιαδν, ν «ρπκφο» ηνπ ειαηφδεληξνπ, έρνπλ ζπκβνιηθφ
ραξαθηήξα θαη θαηέρνπλ ηηκεηηθή ζέζε ζε δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο ηεο δσήο ησλ
θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο.
Ε ΓΘΖΑ ΟΠΜΚ ΑΘΘΕΠΖΟΙΜ
Πεγέο αλαθέξνπλ φηη νη έμη πξψηεο Οιπκπηάδεο είραλ σο έπαζιν έλα κήιν.
Μεηά θαζηεξψζεθε σο έπαζιν ησλ Οιπκπίσλ ν θφηηλνο, ην ζηεθάλη απφ θιαδί ηεο
ηεξήο αγξηειηάο πνπ είρε βιαζηήζεη έμσ απφ ηνλ νπηζζφδνκν ηνπ λανχ ηνπ Γία ζηελ
Οιπκπία ΢ηα Παλαζήλαηα ζεκαληηθφ ξφιν έπαηδε ε ειηά ηνπ Δξερζείνπ, αιιά θαη ηα
ζηέθαλα πνπ θηηάρλνληαλ κε ηα θιαδηά ηεο. ΢ηελ ηεξή πνκπή ζηνπο δξφκνπο ηεο
Αζήλαο ζπκκεηείραλ νη ζαιινθφξνη, γέξνληεο σξαίνη θαη επζπηελείο, πνπ θξαηνχζαλ
ζηα ρέξηα ηνπο θιάδνπο ειαίαο Μηα ιεπηνκέξεηα πνπ αμίδεη λα ζεκεησζεί είλαη φηη νη
Αζελαίνη, πνπ ζεσξνχζαλ ηνπο εαπηνχο ηνπο πνιηηηζκέλνπο, θξαηνχζαλ θιαδηά
ειηάο, ελψ νη ρεηξαθεηεκέλνη δνχινη θαη νη βάξβαξνη θξαηνχλ θιαδηά βειαληδηάο,
αθνχ ε βειαληδηά ζεκαηνδνηεί ηνλ πξσηφγνλν πνιηηηζκφ, ηελ ηξαρχηεηα θαη ηε
βηαηφηεηα Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη φηη νη Οιπκπηαθνί αγψλεο νλνκάζηεθαλ
ζηεθαλίηεο ή ηεξνί αθνχ ηα έπαζια είλαη απιά ζηέθαλα, ζε αληίζεζε κε ηα
Παλαζήλαηα πνπ ήηαλ ρξεκαηίηεο, φπνπ ην έπαζιν ηνπ ζηεθαληνχ ειηάο ζπλνδεπφηαλ
απφ βαξχηηκα πιηθά έπαζια.
Ε ΓΘΖΑ ΩΟ ΔΖΑΗΜΟΙΕΠΖΗΜ ΟΡΙΒΜΘΜ
΢ε έλδεημε ηεο εθηίκεζεο πνπ δείρλνπλ νη ιανί ηεο Μεζνγείνπ ζηελ ειηά,
πνιιά αληηθείκελα θαζεκεξηλήο ρξήζεο δηαθνζκνχληαη κε κνηίβα απνηεινχκελα απφ
θιαδηά θαη θαξπνχο ηνπ ειαηφδεληξνπ. Έηζη, ζπρλά ζπλαληάκε ζηελ Διιάδα θαη ζηηο
άιιεο κεζνγεηαθέο ρψξεο ηελ ειηά λα θνζκεί πήιηλα θαη μχιηλα αληηθείκελα
θαζεκεξηλήο ρξήζεο, ιεπθά είδε, θνζκήκαηα θ.α. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρεη γίλεη
ηδηαίηεξα δεκνθηιήο ε ρξήζε ηεο ειηάο ζε γάκνπο θαη βαπηίζεηο, ηφζν σο πξσηνγελέο
πιηθφ (ζηεθάληα παξάλπκθσλ ζε γάκν, δηαθφζκεζε ιακπάδσλ) φζν θαη σο
δηαθνζκεηηθφ ζηνηρείν (επάξγπξα ζηέθαλα ηνπ γάκνπ ζε απνκίκεζε ζηεθάλνπ ειηάο,
κπνκπνληέξεο θ.α.
Ε ΓΘΖΑ ΟΠΖΟ ΠΓ΢ΚΓΟ, ΠΜΚ ΝΜΘΖΠΖΟΙΜ ΗΑΖ ΠΕΚ
ΓΗΝΑΖΔΓΡΟΕ

14. Ο εμαηξεηηθόο πίλαθαο δωγξαθηθήο ηνπ Θεόθηινπ "Τν κάδεκα ηωλ Ειαηώλ".
[
Πίλαθαο ηνπ Βαλ Γθνγθ κε ζέκα γπλαίθεο πνπ καδεύνπλ ειηέο.
Απνηειψληαο ζεκαληηθφ κέξνο ηεο δηαηξνθήο αιιά θαη ηεο νηθνλνκηθήο δσήο
ηεο Μεζνγείνπ θαη ηεο Διιάδαο εηδηθφηεξα, αλαπφθεπθην ήηαλ ε καθξφρξνλε πνξεία
ηεο ειηάο λα έρεη δηεηζδχζεη ζηελ θαιιηηερληθή θαη πνιηηηζκηθή δσή ησλ θαηνίθσλ
ηεο πεξηνρήο. Με έκπλεπζε ηελ αγξνηηθή δσή ζηελ πεξηνρή ηεο λφηηαο Γαιιίαο, ν
Οιιαλδφο δσγξάθνο Βίλζελη βαλ Γθνγθ δεκηνχξγεζε πίλαθεο κε ζέκα ηελ ειηά. Ο
πνηεηήο Κσζηήο Παιακάο χκλεζε ηελ ειηά ζην νκψλπκν πνίεκά ηνπ, ελψ ζηα
δεκνηηθά ηξαγνχδηα ζπρλά γίλεηαη αλαθνξά ζην ειαηφδεληξν θαη ηνπο θαξπνχο ηνπ.
Μνπζεία ειηάο θαη ιαδηνύ ππάξρνπλ ζε πνιιέο ειαηνπαξαγσγηθέο πεξηνρέο ηεο
Μεζνγείνπ. Σα κνπζεία απηά παξνπζηάδνπλ εθζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ
θαιιηέξγεηα θαη ζπγθνκηδή ηεο ειηάο θαη ηελ παξαγσγή ιαδηνχ, ελψ ζπρλά
πξαγκαηνπνηνχληαη θαη εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα γηα καζεηέο. Έλα απφ ηα πην
γλσζηά ειιεληθά κνπζεία ειηάο είλαη ην Μνπζείν ηεο Διηάο θαη ηνπ Διιεληθνχ
Λαδηνχ ζηε ΢πάξηε Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ην Μνπζείν Διηάο Ππιάξνπ ζηνλ
νηθηζκφ Μαθξπψηηθα ηεο Κεθαινληάο, κηθξφ κνπζείν ζε αλαπαιαησκέλν
ειαηνηξηβείν κε απζεληηθά κεραλήκαηα απφ ηα ηέιε ηνπ 19νπ – αξρέο 20νχ αηψλα. Σν
Γίθηπν «Μνπζεία Διηάο ηεο Μεζνγείνπ» πεξηιακβάλεη απηή ηε ζηηγκή πάλσ απφ 15
κνπζεία απφ νιφθιεξε ηε Μεζνγεηαθή ιεθάλε.
Σα ηειεπηαία ρξφληα ε ειηά έρεη αξρίζεη λα παίδεη πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηελ
πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ φισλ ησλ βαζκίδσλ εθπαίδεπζεο. Απηή ηε
ζηηγκή ιεηηνπξγεί Θεκαηηθφ Γίθηπν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο κε ζέκα ηελ ειηά,
ζπληνληζηηθφο θνξέαο ηνπ νπνίνπ είλαη ην Κέληξν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο
Καιακάηαο. Σν Θεκαηηθφ Γίθηπν «Διηά» ππνζηεξίδεη πιήζνο δξαζηεξηνηήησλ ζε
πάλσ απφ 15 ζπλεξγαδφκελα Κέληξα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, θαη
πεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα ζε πάλσ απφ 100 ζρνιεία πξσηνβάζκηαο θαη
δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζε νιφθιεξε ηε ρψξα.
Η ΕΛΙΑ Κσζηήο Παιακάο - Σξαγνχδη ηεο παηξίδαο κνπ
΋πνπ θη αλ ιάρσ θαηνηθία,
Γελ κ΄ απνιείπνπλ νη θαξπνί.
Μ΄ρεη ν ζεφο επινγεκέλε
Κη είκαη γεκάηε πξνθνπή!

15. Δδψ ζηνλ ίζθην κνπ απφ θάησ
Ήξζε ν Υξηζηφο λ΄ αλαπαπηεί!
Κη αθνχζηεθε ε γιπθηά ιαιηά ηνπ,
Λίγν πξνηνχ λα ζηαπξσζεί.
.
ΘΓΙΜΚΖΑ
Με δνπκεξνχο θαξπνχο θαη άλζε ζπλψλπκα ηεο αγλφηεηαο, ην δέληξν ηεο
γεχζεο ρσξάεη ζε θάζε θήπν, αιιά θαη ζηε γιάζηξα κνζρνκπξίδνληαο φιεο ηηο επνρέο
ηνπ ρξφλνπ
Ζ ιεκνληά αλήθεη ζηελ νηθνγέλεηα ησλ εζπεξηδνεηδψλ. Πξφζθαηεο έξεπλεο
έρνπλ επηζεκάλεη ιεκφληα ζηα εξείπηα ηεο Πνκπείαο. Σα ιεκφληα ρξεζηκνπνηήζεθαλ

16. παιηά απφ ην Βξεηαληθφ Βαζηιηθφ Ναπηηθφ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ζθνξβνχηνπ,
θαζψο παξείραλ κεγάιε πνζφηεηα βηηακίλεο C. Ο θαξπφο ηεο ιεκνληάο, ( ην ιεκφλη),
ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο γηα ηνλ ρπκφ ηνπ, παξφιν πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη επίζεο ην
πην ζαξθψδεο κέξνο ηνπ θαξπνχ θαη ν θινηφο ηνπ, ηδηαίηεξα ζηε καγεηξηθή. Ο ρπκφο
ηνπ ιεκνληνχ πεξηέρεη πεξίπνπ 5% θηηξηθφ νμχ, ην νπνίν δίλεη ζηα ιεκφληα ηε
ραξαθηεξηζηηθή μηλή ηνπο γεχζε
Νερηγραθή
Ζ ιεκνληά κπνξεί λα κεγαιψζεη κέρξη 6 κέηξα ζε χςνο (20 πφδηα), αιιά
ζπλήζσο είλαη πην θνληή. Σα θιαδηά ηνπ δέληξνπ έρνπλ αγθάζηα θαη ζρεκαηίδνπλ
αλνηρηφ ζηέκκα. Σα θχιια είλαη πξάζηλα, ιακπεξά θαη έρνπλ ειιεηςνεηδέο ζρήκα. Σα
άλζε είλαη ιεπθά εμσηεξηθά θαη κε ην εζσηεξηθφ ηνπο λα θιίλεη πξνο ην κσβ. ΢ηε
ιεκνληά, ηφζν ν θαξπφο φζν θαη ηα άλζε ππάξρνπλ ηαπηφρξνλα. Σα ιεκφληα έρνπλ
ζρήκα σνεηδέο κε ηηο άθξεο ηνπο κπηεξέο. ΋ηαλ είλαη ψξηκα έρνπλ ρξψκα έληνλν
θίηξηλν.
Ηαιιηέργεηα
Θέζε Οη ιεκνληέο θπηξψλνπλ ζε ηξνπηθά θαη εχθξαηα θιίκαηα θαη δελ
αληέρνπλ πνιχ ρακειέο ζεξκνθξαζίεο ηδαληθε ζεξκνθξαζία είλαη κεηαμχ 15–30 °C
Υξεηάδνληαη πνιιή ειηνθάλεηα θαη λα βξίζθνληαη ζε ζέζεηο, πνπ δελ εθηίζεληαη ζε
ηζρπξνχο αλέκνπο. Δπδνθηκνχλ ζε φια ζρεδφλ ηα εδάθε, απφ ηα ακκψδε έσο ηα
αξγηιψδε, αιιά πξνηηκνχλ ηα θαιά αεξηδφκελα, κε θαιή απνζηξάγγηζε, λνηεξά θαη
κε αιαηνχρα εδάθε. Οη ιεκνληέο είλαη εππαζείο ζην θξχν θαη θαηαζηξέθνληαη απφ ηηο
ρακειέο ζεξκνθξαζίεο θαη ηνλ παξαηεηακέλν παγεηφ.
Δπίζεο, είλαη επαίζζεηεο ζηηο παξαηεηακέλεο πςειέο ζεξκνθξαζίεο, φηαλ
ζπλνδεχνληαη απφ ρακειή πγξαζία. ρξεηάδνληαη πνιχ λεξφ, αιιά θαη λα ζηεγλψλνπλ
κεηαμχ ησλ πνηηζκάησλ. Υψξεο πνπ παξάγνπλ πνιιά ιεκφληα είλαη ε Ηζπαλία, ε
Πνξηνγαιία, ε Ηηαιία θαη άιιεο κεζνγεηαθέο ρψξεο, ε Αξγεληηλή, ε Ηλδία, ε Βξαδηιία
θαη νη ΖΠΑ. Μπνξνχλ λα θπηεπηνχλ σο θπηά θήπνπ ή θαη ζε γιάζηξα αλ
θιαδεχνληαη γηα λα παξακείλνπλ κηθξέο.
Σηε γιάζηξα Δίλαη θπηφ πνπ κπνξεί λα επδνθηκήζεη θαη ζε κεγάιε γιάζηξα ζην
κπαιθφλη. Ηδαληθέο γηα ηελ θαιιηέξγεηα ζε γιάζηξα είλαη νη λάλεο πνηθηιίεο, ησλ
νπνίσλ ην χςνο δελ μεπεξλά ηα 2 κέηξα.
Ε ΘΓΙΜΚΖΑ ΟΠΕ ΢ΩΞΑ ΙΑΟ
Ζ ιεκνληά είλαη έλα δέληξν εμαηξεηηθά δεκoθηιέο ζηε ρψξα καο θαζψο νη
θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ην επλννχλ ηδηαίηεξα. Γελ αληέρεη ηηο πνιχ
ρακειέο ζεξκνθξαζίεο - πξνηηκά ζεξκνθξαζία πνπ λα θπκαίλεηαη θάπνπ αλάκεζα
ζηνπο 15 θαη 30 °C ελψ ρξεηάδεηαη αξθεηή ειηνθάλεηα. Σα ιεκφληα έρνπλ σνεηδέο
ζρήκα κε κπηεξέο άθξεο ελψ ζεσξνχληαη έηνηκα πξνο ζπιινγή φηαλ απνθηήζνπλ ην
ραξαθηεξηζηηθφ έληνλν θίηξηλν ρξψκα ηνπο.

17. 1. Κιάδεκα –
- Σν θιάδεκα γίλεηαη κεηά ηε ζπιινγή ησλ θαξπψλ θαη ηδαληθή πεξίνδνο ζεσξείηαη ν
Φεβξνπάξηνο θαη ν Μάξηηνο.
- Καηά ην θιάδεκα αθαηξνχκε ηα ζαζξά θιαδηά ελψ θξνληίδνπκε λα ηελ
θιαδεχνπκε κε ηξφπν ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη ν θαιχηεξνο δπλαηφο εμαεξηζκφο θαη
θσηηζκφο απφ ηνλ ήιην φινπ ηνπ δέληξνπ – κηα βαζηθή θίλεζε πξνο ηνλ ζθνπφ απηφ
είλαη ε αθαίξεζε ησλ "εζσηεξηθψλ'' θιαδηψλ, απηψλ δειαδή πνπ έρνπλ θαηεχζπλζε
πξνο ην εζσηεξηθφ θαη εκπνδίδνπλ ηα ππφινηπα θιαδηά λα δέρνληαη ηελ ειηαθή
αθηηλνβνιία θαη λ' αεξίδνληαη ζσζηά.
- Αηζζεηηθά ε θαιχηεξε δπλαηή επηινγή (αιιά θαη ζε ιεηηνπξγηθφ επίπεδν) είλαη λα
δίλνπκε ζην δέληξν ην ζρήκα ελφο ''θππέιινπ''.
- Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ θιαδέκαηνο πξέπεη λα είκαζηε πνιχ πξνζεθηηθνί κε ηα
ηδηαίηεξα θνθηεξά αγθάζηα κε ηα νπνία είλαη ''νπιηζκέλα'' ηα θιαδηά ηεο – ην λα
θνξάκε γάληηα θήπνπ φηαλ ηελ θιαδεχνπκε θξίλεηαη θάηη παξαπάλσ απφ απαξαίηεην.
2. Αζζέλεηεο:
Ζ ιεκνληά είλαη έλα δέληξν γεληθά επαίζζεην (ιηγφηεξν επαίζζεην πάλησο απφ άιια
εζπεξηδνεηδή) – ηδηαίηεξα ζηελ κειίγθξα, ηε κεζνγεηαθή κχγα θαη ηελ θνξπθνμχξα
(δει. θηηξίληζκα, καξαζκφο, πηψζε ησλ θχιισλ, ζηαδηαθή μήξαλζε ησλ αθξαίσλ
βιαζηψλ θαη ηειηθά φινπ ηνπ δέληξνπ).
3. Πνιιαπιαζηαζκόο
Οη ιεκνληέο πνιιαπιαζηάδνληαη κε κνζρεχκαηα αιιά ζπλεζέζηεξνο είλαη ν
εκβνιηαζκφο (ελνθζαικηζκφο) ηεο επηζπκεηήο πνηθηιίαο ζε ππνθείκελα άιισλ
εζπεξηδνεηδψλ, ζπλήζσο λεξαληδηάο.
4. Πόηηζκα:
Ζ ιεκνληά φπσο θη φια ηα εζπεξηδνεηδή έρεη αλάγθε ζπρλνχ πνηίζκαηνο – ηδηαίηεξα
θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο φπνπ θαη πξέπεη λα πνηίδεηαη ηνπιάρηζηνλ 2 θνξέο
εβδνκαδηαίσο. Αο ζπκφκαζηε σζηφζν πσο, ζε θάζε πεξίπησζε, ζα πξέπεη λ'
αθήλνπκε ην έδαθνο λα ζηεγλψλεη πξνηνχ πξνρσξήζνπκε ζην επφκελν πφηηζκα.
ΘΓΙΜΚΖΑ ΗΑΖ ΠΞΑΓΜΡΔΖ
Τπάξρνπλ πνιιέο αλαθνξέο ζε ηξαγνχδηα, αλάκεζα ηνπο έρεη μερσξίζεη ην
δεκνηηθφ ηξαγνχδη ηνπ ρσξηνχ Βήζζαλεο Ησαλλίλσλ "Κοντούλα λεμονιά" πνπ είλαη
θαη ην πην γλσζηφ ζε φινπο καο.
Mυπή κονηού- μυπή κονηούλα λεμονιά

18. με ηα πολλά λεμό- λεμόνια, Bεζζανιώηιζζα
απ’ ηον καεμό ζος αππώζηεζα
κι ούηε γιαηπό δε θώναξα.
Πόηε μικπή μεγάλυζερ κι απόλςκερ κλυνάπια
ζς μ’ έκαμερ κι αππώζηεζα και ηο γιαηπό δε θώναξα.
Xαμήλυζε ηοςρ κλώνοςρ ζος να κότυ ένα λεμόνι
Bεζζανιώηιζζα
απ’ ηον καεμό ζ’ αππώζηεζα.
Για να νηο δήτυ να νηο πιώ να μος διαβούν οι πόνοι
ζε θίλεζα κι αππώζηεζα
κι ούηε γιαηπό δε θώναξα.''
ΠΜ ΘΓΙΜΚΖ ΟΠΕ ΙΑΓΓΖΞΖΗΕ
Γελ ππάξρεη θνπδίλα ζηνλ… θφζκν, ζηελ νπνία ην ιεκφλη λα κελ απνηειεί
βαζηθφ ζπζηαηηθφ, ην νηθείν ζε φινπο καο θίηξηλν εζπεξηδνεηδέο, πνπ είλαη δεκνθηιέο
ζε φιν ηνλ πιαλήηε.
Σα ιεκφληα ζεξβίξνληαη ζπρλά σο ιεκνλάδα ή σο δηαθφζκεζε ζε πνηά φπσο
ην παγσκέλν ηζάη ή αεξηνχρα αλαςπθηηθά, κε κηα θέηα είηε κέζα ζην πνηήξη είηε
ζηεξηγκέλε ζην ρείινο. Υξεζηκνπνηνχληαη ζηελ παξαζθεπή ηνπ ηηαιηθνχ ιηθέξ
λιμονηζέλο. Έλα θνκκαηάθη ιεκφλη πξνζηίζεηαη επίζεο ζπρλά ζην λεξφ γηα λα δψζεη
ιίγε γεχζε.

19. Ο ρπκφο ιεκνληνχ ρξεζηκνπνηείηαη πνιχ ζε θαγεηά κε ςάξη. Δπηπιένλ,
ρξεζηκνπνηείηαη πνιχ, καδί κε άιια πιηθά, γηα καξηλάξηζκα θξέαηνο πξηλ απφ ην
καγείξεκα.
Μεξηθνί άλζξσπνη ηξψλε ην ιεκφλη σο θξνχην, φκσο ζε απηή ηελ πεξίπησζε πξέπεη
λα θαηαλαιψλεηαη ακέζσο κεηά λεξφ γηα λα μεπιέλνληαη ηα δφληηα απφ ην θηηξηθφ
νμχ θαη ηε δάραξε, ηα νπνία κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ ηεξεδφλα θαη άιιεο νδνληηθέο
αζζέλεηεο. Σα ιεκφληα γίλνληαη επίζεο καξκειάδα, είηε κφλα ηνπο είηε ζε ζπλδπαζκφ
κε πνξηνθάιηα.
ΘΓΙΜΚΑΔΑ
Ζ ιεκνλάδα είλαη έλα δξνζηζηηθφ πνηφ, αλαςπθηηθφ, απφ ρπκφ ιεκνληνχ,
ηδηαίηεξα δηαδνκέλν ην θαινθαίξη θπξίσο ιφγσ ηεο δξνζεξήο ηνπ γεχζεο.
Παξαζθεπάδεηαη θαη πσιείηαη απφ πνιιέο εηαηξείεο σο αλαςπθηηθφ, ζε ράξηηλε,
πιαζηηθή, ή ζπζθεπαζία αινπκηλίνπ. Μπνξεί λα παξαζθεπαζηεί θαη ζην ζπίηη.
Οη ζπηηηθέο ζπληαγέο είλαη πνιιέο, ρπκφο απφ ην ζηχςηκν ηνπ ιεκνληνχ πνπ πίλεηαη ή
ζθέηνο ή κε ηελ πξνζζήθε δάραξεο, αθφκα θαη ζηξφπη βξαζκέλεο δάραξεο Μπνξεί λα
πξνζηεζεί θαη αλζξαθηθφ κε ηε ρξήζε καγεηξηθήο ζφδαο, αλάινγα ηα γνχζηα
πξνζηίζεληαη θαη δηάθνξα κπξσδηθά, φπσο δπφζκνο ή βαζηιηθφο.
Πξηλ ηελ αλαθάιπςε ηεο εκθηάισζεο, ε ιεκνλάδα πσινχληαλ απφ πιαλφδηνπο
κηθξνπσιεηέο πνπ ζηελ Διιάδα ιέγνληαλ ιεκνλαδνπψιεο. Καηαζθεχαδαλ κφλνη
ηνπο ηελ ιεκνλάδα, πξψηε χιε γηα ηελ θαηαζθεπήο ηεο ήηαλ ην λεξφ, ε δάραξε θαη ην
"μπλφ" ε ην ζηπκκέλν ιεκφλη. Πξψηε θνξά εκθηαιψζεθε ρπκφο ιεκνλάδαο απφ
βηνκεραλία ζηελ Διιάδα ήηαλ απφ ηελ ΔΦΑ ζηνλ Βφιν ην 1924
ΔΖΑΠΞΜΦΖΗΕ ΑΛΖΑ ΠΜΡ ΘΓΙΜΚΖΜΡ
Γηαηξνθηθή αμία
Ο ρπκφο ηνπ ιεκνληνχ πεξηέρεη:
Βηηακίλε C
Βηηακίλεο Β6, Β1, Β2, Β3
Τδαηάλζξαθεο
Πξσηεΐλεο
Μεηαιιηθά άιαηα
Κάιην
Φψζθνξν
Αζβέζηην
Νάηξην
Μαγλήζην
Ππξίηην
Ε επίδραζε ηες θαηακάιωζες ιεμοκηού ζηοκ ακζρώπηκο οργακηζμό
Σα ιεκφληα είλαη φμηλα ζηε γεχζε, αιιά δεκηνπξγνχλ αιθαιηθέο βάζεηο ζηνλ
νξγαληζκφ καο. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα, είλαη απφ ηα ηξφθηκα κε ηε κεγαιχηεξε
αιθαιηθή επίδξαζε, πνπ βνεζνχλ πνιχ ζηε δεκηνπξγία ηζνξξνπίαο ζε θαηαζηάζεηο

20. αχμεζεο ηεο πνζφηεηαο νμέσλ ζην ζψκα.
Με άθζνλε βηηακίλε C, είλαη ηδαληθφ «θάξκαθν» γηα ηελ αληηκεηψπηζε ινηκψμεσλ
θαη άιισλ πξνβιεκάησλ πγείαο, ελψ ζπζηήλεηαη θαη γηα ηελ ηφλσζε ηνπ
αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηεο δπζπεςίαο.
Πνύ θάλεη θαιό
΢πκβάιιεη ζην λα δηαηεξνχκε ηελ θαιή πγεία καο γεληθφηεξα θαη εηδηθφηεξα εληζρχεη
ηα αγγεία θαη ηα ηνηρψκαηα ησλ θπηηάξσλ. Έρεη δηνπξεηηθή δξάζε θαη ν ρπκφο ηνπ
ιηπνδηαιπηηθή δξάζε.
Ξερσξίδεη γηα ηηο αληηζεπηηθέο ηδηφηεηέο ηνπ θαη είλαη απνηειεζκαηηθφ ζε θιεγκνλέο
ηνπ ζηφκαηνο θαη ηεο γιψζζαο, πιεγέο θαη ηζηκπήκαηα εληφκσλ.
΢πκβάιιεη ζην ζρεκαηηζκφ θνιιαγφλνπ, επηηαρχλεη ηελ επνχισζε πιεγψλ, δηαηεξεί
πγηείο ηνπο ζπλδέζκνπο, ηνπο ηέλνληεο θαη ηα νχια. Δπίζεο, βνεζάεη ζηελ πξφιεςε
θαη ηε βειηίσζε ησλ αζζκαηηθψλ θξίζεσλ. Απνηξέπεη ηνλ θαηαξξάθηε. Δίλαη
αληηππξεηηθφ θαη αληηκηθξνβηαθφ.
Χο αληηνμεηδσηηθφ, πξνζηαηεχεη απφ ηνλ θαξθίλν θαη ηηο θαξδηαγγεηαθέο παζήζεηο,
κεηψλεη ηα ζπκπηψκαηα γξίπεο, ζπληνκεχεη ηε δηάξθεηα κηαο αζζέλεηαο. Αθφκα,
ζπκκεηέρεη ζηελ παξαγσγή αηκνζθαηξίλεο θαη βνεζάεη ζηελ απνξξφθεζε ηνπ
ζηδήξνπ απφ ηηο ηξνθέο.
16 εσεργεηηθές επηδράζεης ηοσ ιεμοκηού ζηοκ ακζρώπηκο οργακηζμό:
1. Σα ιεκφληα, κπνξεί λα είλαη φμηλα αιιά δεκηνπξγνχλ αιθαιηθέο βάζεηο ζηα πγξά
ηνπ ζψκαηνο θαη βνεζνχλ ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο ηζνξξνπίαο ηνπ pH.
2. Σα ιεκφληα είλαη πινχζηα ζε βηηακίλε C θαη ζε θιαβνλνεηδή, πνπ ιεηηνπξγνχλ
ελάληηα ζε κνιχλζεηο απφ ηνχο φπσο ε γξίπε θαη ην θξχσκα.
3. Σν ζπθψηη ιαηξεχεη ην ιεκφλη: είλαη εθπιεθηηθφ ηνλσηηθφ γηα ην ζπγθεθξηκέλν
φξγαλν, δηαιχεη ην νπξηθφ νμχ θαη άιια δειεηήξηα θαη πγξνπνηεί ηε ρνιή. Ο θξέζθνο
ρπκφο ιεκφλη πνπ πξνζηίζεηαη ζε έλα κεγάιν πνηήξη λεξφ είλαη ηξνκεξφ πξσηλφ
αληηνμεηδσηηθφ γηα ην ζηνκάρη.
4. Καζαξίδεη ην έληεξν: Σν ιεκφλη απμάλεη ηελ πεξίζηαιζε ηνπ εληέξνπ, βνεζψληαο
ηελ θίλεζή ηνπ, άξα βνεζψληαο ζηελ θαλνληθή ηνπ ιεηηνπξγία. Ρίμηε ην ρπκφ ελφο
ιεκνληνχ ζε δεζηφ λεξφ θαη πηείηε ην λσξίο ην πξσί, αλ έρεηε ζρεηηθφ πξφβιεκα.
5. Σν ζθνξβνχην γηαηξεχεηαη κε ηε ρνξήγεζε κεξηθψλ γξακκαξίσλ ρπκνχ απφ ιεκφλη
ζηνλ αζζελή, δηαιπκέλνπ ζε λεξφ, θάζε δχν ή ηέζζεξηο ψξεο. Αθφκα θαη ζήκεξα, ην
Βξεηαληθφ Ναπηηθφ απαηηεί λα ππάξρνπλ ζηα πινία ηνπ αξθεηά ιεκφληα ψζηε θάζε

21. λαχηεο λα κπνξεί λα θαηαλαιψλεη ιίγν ρπκφ ιεκνληνχ εκεξεζίσο. ΢ην παξειζφλ, ηα
ιεκφληα αληηθαζίζηαλην κε limes, εμ νπ θαη ην πξνζσλχκην ησλ Άγγισλ σο «limeys».
6. Σν θηηξηθφ νμχ ηνπ ρπκνχ ιεκφλη βνεζά ζηε δηάιπζε ηνπ ρνιφιηζνπ, ησλ
ελαπνζέζεσλ αζβεζηίνπ θαη ηεο πέηξαο ζηα λεθξά.
7. Ζ βηηακίλε C ζηα ιεκφληα βνεζά ζηελ νπδεηεξνπνίεζε ησλ ειεχζεξσλ ξηδψλ πνπ
επζχλνληαη γηα ην γήξαο θαη γηα ηηο πεξηζζφηεξεο αζζέλεηεο.
8. Ζ θινχδα ηνπ ιεκνληνχ πεξηέρεη ην ζεκαληηθφηαην ζπζηαηηθφ tangeretin, πνπ έρεη
απνδεηρηεί ηξνκεξά απνδνηηθφ γηα δπζιεηηνπξγίεο ηνπ εγθεθάινπ, φπσο ε λφζνο
Parkinson.
9. ΢ηελ Ηλδία, ε Ayurveda αμηνινγεί ην ιεκφλη ηφζν σο θξνχην, φζν θαη γηα ηηο
ηδηφηεηέο ηνπ. Δίλαη μηλφ, δεζηφ, βνεζά ζηε γαζηξηθή θσηηά, είλαη θαιφ γηα ηελ
ελίζρπζε ηεο φξαζεο, πηθάληηθν θαη ζηππηηθφ.
10. Γηαιχεη ηνπο εληεξηθνχο ζθψιεθεο.
11. ΋ηαλ δελ ππάξρεη αξθεηφ νμπγφλν θαη δπζθνιία ζηελ αλαπλνή (φπσο ζηελ
νξεηβαζία) ηα ιεκφληα κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ηδηαηηέξσο. Ο πξψηνο άλδξαο πνπ
έθηαζε πνηέ ζηελ θνξπθή ηνπ Έβεξεζη, ν Edmund Hillary, ζεκείσλε πάληα φηη ε
επηηπρία ηνπ νθεηιφηαλ θαη ζηα ιεκφληα.
12. Σα ιεκφληα έρνπλ αληηβαθηεξηδηαθέο ηδηφηεηεο. ΢χκθσλα, κε έξεπλεο, ν ρπκφο
ιεκνληνχ κπνξεί λα ζθνηψζεη ηα βαθηήξηα ηεο καιάξηαο, ηεο ρνιέξαο, ηνπ ηχθνπ, ηεο
δηθζεξίηηδαο θαη άιισλ αζζελεηψλ.
13. Σα αγγεία ηνπ αίκαηνο εληζρχνληαη απφ ηε βηηακίλε P (βηνθιαβνλνεηδή), νπφηε
γίλεηαη ζαθψο πην δχζθνιε κηα νπνηαδήπνηε εζσηεξηθή αηκνξξαγία. Δπίζεο, βνεζά
πνιχ ελάληηα ζηελ αξηεξηαθή πίεζε.
14. Σα ζπκπηψκαηα ησλ δηαηαξαρψλ ζηελ φξαζε, φπσο ηεο δηαβεηηθήο
ξεηηλνπάζεηαο, θαίλεηαη πσο βνεζνχληαη ζεκαληηθά απφ ην ζηνηρείν ξνπηίλε, πνπ
βξίζθεηαη ζηα ιεκφληα.
15. Σα ιεκφληα πεξηέρνπλ 22 αληηθαξθηληθέο ρεκηθέο ελψζεηο, κεηαμχ απηψλ θαη ε
ιεκνλίλε. Πξφθεηηαη γηα έιαην, πνπ θαηαπνιεκά ή θαη ζηακαηά ηε κεγέζπλζε ησλ
θαξθηληθψλ φγθσλ ζηα δψα θαη ην θιαβνλεηδέο γιπθνζίδε, πνπ ζηακαηά ηε δηαίξεζε
ησλ θαξθηληθψλ θπηηάξσλ.
16. ΢χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Reams Biological Ionization (RBTI), ην ιεκφλη είλαη
ην κφλν ηξφθηκν ζηνλ θφζκν πνπ είλαη αληνληθφ (ηφλ κε αξλεηηθή θφξηηζε). ΋ια ηα
ππφινηπα ηξφθηκα είλαη θαηηνληθά. Απηφ ην θάλεη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ, θαζψο ε
αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζε αληφληα θαη θαηηφληα, είλαη πνπ ηειηθά δίλεη φιε ηελ
θπηηαξηθή ελέξγεηα.

22. Τη πξέπεη λα πξνζέμνπκε
Ζ θαηαλάισζε κεγάισλ πνζνηήησλ ιεκνληνχ πξνθαιεί εκεηνχο θαη γαζηξεληεξηθέο
δηαηαξαρέο.
Αληελδείθλπηαη ζε άηνκα κε πξνβιήκαηα ππφηαζεο θαη αλαηκίαο.
Σέινο, κπνξεί λα πξνθαιέζεη θαη πξνβιήκαηα νδνληηθήο θχζεσο, κε πην ζπρλφ απηφ
ηεο ηεξεδφλαο.
Ε ΚΓΞΑΚΠΔΖΑ
Ζ λεξαληδηά αλήθεη ζηελ νηθνγέλεηα εζπεξηδνεηδψλ θαη είλαη κηθξφ δέληξν,
ζηελ Διιάδα δε είλαη γλσζηφ θαη κε ηηο νλνκαζίεο θηηξνκειηά θαη μηλνλεξαληδηά.
Μηθξφ δέλδξν (5 κέηξα χςνο), αεηζαιέο. ΢ρεηηθά γξήγνξεο αλάπηπμεο, ζθαηξηθνχ
ζρήκαηνο.
Μνηάδεη πνιχ κε ηε πνξηνθαιηά θαη αλήθεη ζηα εζπεξηδνεηδή. Ζ θαηαγσγή
ηεο είλαη απφ ην Βηεηλάκ αιιά ζήκεξα είλαη πνιχ θνηλή θαη θαιιηεξγείηαη ζε
πνιιέο ρψξεο θαη ηδηαίηεξα ζηηο ηξνπηθέο πεξηνρέο θαη ζηηο ρψξεο ηεο
Μεζνγείνπ Δλδεκηθφ ηεο Ηλδνθίλαο θαη θαιιηεξγείηαη επξέσο ζηηο ηξνπηθέο
θαη ππνηξνπηθέο πεξηνρέο.
Μηθξό δέλδξν (5 κέηξα χςνο), αεηζαιέο. ΢ρεηηθά γξήγνξεο αλάπηπμεο,
ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο. Τα θύιια ηεο είλαη απιά, πξάζηλνπ ρξψκαηνο, σνεηδή, ιεία,
ιεηφρεηια, ηα νπνία θέξνπλ ζηελ βάζε ηνπ θχιινπ δχν κεγάια παξάθπιια
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θπηνχ, ε πεξηθέξεηα ηνπ θχιινπ είλαη ειαθξψο θπκαηνεηδήο.

23. Ο βιαζηόο έρεη αγθάζηα. Τα άλζε είλαη κηθξά ιεπθά ζε νκάδεο, εμαηξεηηθήο
θαιισπηζηηθήο αμίαο ηελ άλνημε, αξσκαηηθά. Απφ ηνλ αλζφ ηεο λεξαληδηάο
ιακβάλεηαη αηζέξην έιαην θαη ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ αξσκαηνπνηία
Σν αηζέξην έιαην ησλ αλζψλ ηνπ λεξαληδηνχ είλαη επξέσο γλσζηφ σο λέξνιη.
Σν αηζέξην έιαην λέξνιη είλαη παξφκνην ζε άξσκα κε ην πεξγακφλην θαη παξάγεηαη
απφ ηνλ αλζφ ηεο λεξαληδηάο.
΢ην ηέινο ηνπ 17νπ αηψλα ε Άλλα Μαξία Οξζίλη, ε δνχθηζζα ηνπ
Μπξαηηζάλν θαη πξηγθίπηζζα ηνπ Νέξνια, παξνπζίαζε ην απφζηαγκα λεξαληδηνχ σο
κνδάην άξσκα ρξεζηκνπνηψληαο ην γηα λα αξσκαηίζεη ηα γάληηα ηεο θαη ην κπάλην
ηεο. Απφ ηφηε, ην φλνκα Νέξνιη ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη απηφ ην
απφζηαγκα. Σν λέξνιη έρεη έλα δξνζηζηηθφ θαη μερσξηζηφ πηθάληηθν άξσκα κε γιπθφ
θαη ινπινπδάηεο λφηεο. Δίλαη έλα απφ ηα πην επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελα αηζέξηα έιαηα
ηεο αξσκαηνπνηίαο.
Απηφ ην αηζέξην έιαην κε ηηο κνλαδηθέο εμηζνξξνπνηεηηθέο γηα ην λεπξηθφ
ζχζηεκα ηδηφηεηεο, είλαη επίζεο γλσζηφ γηα ηηο αληηγεξαληηθέο ηδηφηεηεο, νη νπνίεο
ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηελ θνζκεηνινγία.
Καξπόο: Δζπεξίδην. Ο θαξπφο ηεο είλαη ην νεράντζι πνπ κνηάδεη κε ην
πνξηνθάιη εμσηεξηθά αιιά ε δηαθνξά ηνπ είλαη ζηε γεχζε. Σα λεξάληδηα είλαη πνιχ
πηθξά θαη μηλά θαη δελ θαηαλαιψλνληαη λσπά.
Ζ λεξαληδηά δελ έρεη ηδηαίηεξεο εδαθνθιηκαηνινγηθέο απαηηήζεηο, αληέρεη
ζηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε θαη ζε μεξηθά εδάθε. Ο πνιιαπιαζηαζκφο γίλεηαη κε
ζπφξν. ΢πλήζσο ην ζπνξφθπην ρξεζηκνπνηείηαη ζαλ ππνθείκελν γηα ηα ππφινηπα
εζπεξηδνεηδή ιφγσ ηεο πςειήο αλζεθηηθφηεηαο ηεο Νεξαηδηάο ζηηο αζζέλεηεο
εδάθνπο. Ζ θαιισπηζηηθή αμία ηνπ θπηνχ αλαθέξεηαη ζηελ πινχζηα αλζνθνξία ηνπ,
θαζψο θαη ζην ζρήκα ηνπ.

24. Καιιηεξγείηαη σο θπηφ δελδξνζηνηρηψλ ζηνπο δξφκνπο. Ζ λεξαληδηά επίζεο
θαιιηεξγείηαη ζαλ θαιισπηζηηθφ ζε δηάθνξα πάξθα, ην δέληξν δε είλαη αλζεθηηθφ
ηφζν ζην ςχρνο φζν θαη ζηε μεξαζία
Ε ΚΓΞΑΚΠΔΖΑ ΟΠΕ ΙΑΓΓΖΞΖΗΕ
Ζ ρξήζε ηνπο γίλεηαη ζηε δαραξνπιαζηηθή θαη ζηελ πνηνπνηία. ΢αλ γιπθφ ηνπ
θνπηαιηνχ ην λεξάληδη είλαη έμνρν θαη παξαδνζηαθφ ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο.
Απφ ην λεξάληδη παξαζθεπάδνληαη καξκειάδεο, ελψ ε θινχδα ηνπ ρξεζηκνπνηείηαη
ζε αξσκαηηθά ιηθέξ φπσο ην Grand Marnier θαη ην Cointreau. Απφ ην επσδηαζηφ
ινπινχδη ηεο λεξαληδηάο παξάγεηαη ην απφιπην αηζέξην
Ιαρμειάδα κεράκηδη
ΥΛΙΚΑ
Γηα πεξίπνπ 7 βαδάθηα (250 ml)

25. * 8-10 λεξάληδηα, θαιά πιπκέλα κε βνχξηζα
* 2-3 ιεκφληα πνιχ θξέζθα, θαηά πξνηίκεζε βηνινγηθά, θαιά πιπκέλα
* 1 ½ ιίηξα λεξφ
* 1 ½ - 2 θηιά δάραξε (αλάινγα κε ην γνχζην ζαο)
Πιχληε λεξάληδηα θαη ιεκφληα θαη ηνπνζεηήζηε ηα ζε θαηζαξφια πνπ λα ηα
ρσξάεη ζηξηκσρηά. Πεξηρχζηε κε ην λεξφ θαη βάιηε λα πάξνπλ βξάζε. Σνπνζεηήζηε
πάλσ ζηα θξνχηα έλα ππξίκαρν πηάην γηα λα ηα θξαηάεη βπζηζκέλα ζην λεξφ θαη
βξάζηε 15-20 ιεπηά, λα αξρίζνπλ λα καιαθψλνπλ. Με πηξνχλη ή ζνπβιί, θάληε 2-3
ηξχπεο ζε θάζε λεξάληδη θαη ιεκφλη λα ξνπθήμνπλ λεξφ θαη λα καιαθψζνπλ
ηαρχηεξα. ΢πλερίζηε λα βξάδεηε 10 ιεπηά αθφκα, κέρξη λα είλαη πνιχ καιαθά. Με
ηξππεηή θνπηάια κεηαθέξεηε ηα λεξάληδηα θαη ηα ιεκφληα ζε βαζχ ηαςί θαη αθήζηε
ηα λα θξπψζνπλ ειαθξά, γηα λα κπνξείηε λα ηα πηάζεηε. Αδεηάζηε ηε δάραξε ζηελ
θαηζαξφια κε ην δνπκί απφ ηα θξνχηα, αλαθαηέςηε κε μχιηλν θνπηάιη θαη
ρακειψζηε πνιχ ηε θσηηά, κφιηο λα ζηγνβξάδεη, γηα λα δηαιπζεί ε δάραξε.
Μεηαθέξεηε έλα λεξάληδη ζε βαζχ πηάην, θφςηε ην ζηε κέζε θαη κε θνπηάιη
βγάιηε ηε ζάξθα. Απιψζηε ηνπιπάλη ζε ζήηα θαη βάιηε κέζα ζάξθα, θνπθνχηζηα
θ.ιπ. απφ ηα λεξάληδηα θαη ηα ιεκφληα. Κξαηήζηε κφλν ην θινχδη κε ην ιεπθφ ηκήκα
θαη θφςηε ην ζε ιεπηφηεξα ή πην ρνληξά θνκκαηάθηα - εγψ θφβσ κηθξέο ινπξίδεο.
Αθνχ ηειεηψζεηε κε φια ηα θξνχηα, δέζηε ραιαξά ην ηνπιπάλη κε ηε ζάξθα.
Μεηαθέξεηε ζηελ θαηζαξφια κε ην δαραξσκέλν δνπκί ηα θνκκάηηα απφ ηηο
θινχδεο, θαζψο θαη ην ηνπιπάλη, πνπ ζα ην βάιεηε ζηελ άθξε ηεο θαηζαξφιαο, λα
βξέρεηαη απφ ην δνπκί. Γπλακψζηε ηε θσηηά θαη βξάζηε ηε καξκειάδα,
αλαθαηεχνληαο πνχ θαη πνχ, γηα 15', πηέδνληαο κε ην μχιηλν θνπηάιη θαη ην ηνπιπάλη
γηαηί εθεί βξίζθεηαη ε θπζηθή ππθηίλε, πνπ ζα δέζεη ηε καξκειάδα, ζαλ δειέ. Οηαλ
αξρίζεη λα ζηξνπηάδεη ν ρπκφο (νη θπζαιίδεο γίλνληαη κεγαιχηεξεο) βάιηε κηα
θνπηαιηά ζηξφπη ζε θξχν θαη ζηεγλφ πηάην θη αθήζηε λα θξπψζεη.
Ζ καξκειάδα είλαη έηνηκε αλ ε θξχα θνπηαιηά ζηξφπη δαξψλεη θαζψο ηε
ζπξψρλεηε κε ην δάρηπιν. Πηέζηε ειαθξά θαη πεηάμηε ην πεξηερφκελν απφ ην
ηνπιπάλη. Μεηαθέξεηε ακέζσο ηελ θαπηή καξκειάδα ζε απνζηεηξσκέλα ζηεγλά βάδα
Θηθέρ κεράκηδη
Έλα αξσκαηηθφ ιηθέξ πνπ πξνέθπςε φηαλ ζθεθηφκνπλα ηη λα θάλσ κε ηελ
ηζηθνπδηά πνπ κνπ έδσζαλ θαη ηα λεξάληδηα πνπ κάδεςα απφ ηε λεξαληδηά ηεο
θνπληάδαο κνπ, κε αλαπάληερα θίλα γεχζε θαη εμαηξεηηθά ρσλεπηηθφ!

26. Τι τρειαζόμαστε:
15 λεξάληδηα
1 ιίηξν ηζηθνπδηά
500 γξ. δάραξε
500 γξ. λεξφ
Πώς το κάνοσμε:
Πιέλνπκε θαη ζθνππίδνπκε θαιά ηα λεξάληδηα.
Με ηνλ απνθινησηή ή κε έλα θνθηεξφ καραίξη βγάδνπκε κφλν ηελ πνξηνθαιί
θινχδα απφ ηα λεξάληδηα (πξνζνρή: ην άζπξν πηθξίδεη).
΢ε έλα βάδν πνπ θιείλεη θαιά βάδνπκε ηηο θινχδεο θαη ξίρλνπκε απφ πάλσ
ηελ ηζηθνπδηά.
Αθήλνπκε ην βάδν ζε έλα ληνπιάπη κία εβδνκάδα (ην πνιχ 10 κέξεο). Θα
δείηε ην αιθνφι λα πνξηνθαιίδεη θαη ηηο θινχδεο λα αζπξίδνπλ.
΋ηαλ είλαη έηνηκν, βάδνπκε ζε θαηζαξφια ην λεξφ κε ηελ δάραξε,
αλαθαηεχνπκε θαη κφιηο πάξεη κηα βξάζε ην θαηεβάδνπκε θαη ην αθήλνπκε λα
θξπψζεη.
΢νπξψλνπκε ην αιθνφι θαη ην αλαθαηεχνπκε κε ην θξχν ζηξφπη.
Σν βάδνπκε ζε κπνπθάιη θαη ην δηαηεξνχκε ζην ςπγείν γηαηί πίλεηαη
παγσκέλν.

27. Κεράκηδη γισθό θοσηαιηού
Τι τρειαζόμαστε:
1200 γξ. λεξάληδηα
3 πνηήξηα ηνπ λεξνχ δάραξε
2 πνηήξηα λεξφ
ρπκφ ελφο ιεκνληνχ
Πώς το κάνοσμε:
Πιέλνπκε θαη ζθνππίδνπκε θαιά ηα θξνχηα καο.
Σα μχλνπκε κε ςηιφ ηξίθηε, πνιχ πξνζεθηηθά λα βγεί ε πνξηνθαιί θινχδα πνπ
πηθξίδεη.
΢ηε ζπλέρεηα κε θνθηεξφ καραηξάθη θφβνπκε ηηο θνξπθέο ηνπ θξνχηνπ θαη
ραξάδνπκε ηε θινχδα θάζεηα σο ηε ζάξθα (φπσο θαζαξίδνπκε έλα πνξηνθάιη).
Αθαηξνχκε ηα θνκκάηηα ηεο θινχδαο θαη πεηνχκε ηε ζάξθα. Ζ πνζφηεηα ζα έρεη
πεξίπνπ 500γξκ. βάξνο.
Σπιίγνπκε ηα θνκκάηηα ζε ξνιάθηα θαη ηα ζηεξεψλνπκε κε νδνληνγιπθίδα ή ηα
ξάβνπκε κε θισζηή.
Σα βάδνπκε γηα 24 ψξεο ζην ςπγείν ζε ιεθάλε κε λεξφ πνπ λα ηα ζθεπάδεη.
Αιιάδνπκε 2 θνξέο ην λεξφ.
Μεηά 24 ψξεο ηα ζηξαγγίδνπκε θαη ηα βάδνπκε λα βξάζνπλ κε θαζαξφ λεξφ γηα 10
ιεπηά.
Ξαλαζηξαγγίδνπκε θαη βγάδνπκε ηηο νδνληνγιπθίδεο.
΢ε θαηζαξφια πιαηηά εηνηκάδνπκε ην ζηξφπη θαη ζηα 5 ιεπηά ηνπνζεηνχκε ηα
ξνιάθηα κέζα.
Βξάδνπκε ζε ρακειή θσηηά έσο λα δέζεη θαιά ην γιπθφ.
Ξαθξίδνπκε θαη αδεηάδνπκε ην γιπθφ καο ζε απνζηεηξσκέλα βάδα.

28. Ε ΚΓΞΑΚΠΔΖΑ ΟΠΕ ΙΜΡΟΖΗΕ
Ε κεραηδούια
Σηίρνη: Παξαδνζηαθό
Μνπζηθή: Θεόδωξνο Αληωλίνπ
Νεξαηδνχια θνπλησκέλε
κε λεξάηδηα θνξησκέλε.
Σελ Γεπηέξα ηελ ζθαιίδσ
θαη ηελ Σξίηε ηελ πνηίδσ,
ηελ Σεηάξηε θαη ηελ Πέκπηε
ηελ θιαδεχσ ηελ ξαληίδσ.
Νεξαηδνχια θνπλησκέλε
κε λεξάηδηα θνξησκέλε.
Σελ Παξαζθεπή λεξάηδηα
ην θαιάζη κνπ γεκίδσ,
΢άββαην ηα μεθινπδίδσ
θαη ηα δηπινζπγπξίδσ.
Νεξαηδνχια θνπλησκέλε
κε λεξάηδηα θνξησκέλε.
Νεξαηδνύια ... θνπληωκέλε
Νεξαηδνχια θνπλησκέλε, πνχλαη η’ άλζε ζνπ
Πνχλαη ε πξψηε ζνπ νκνξθάδα θαη ηα θάιιε ζνπ

29. Φχζεμε βνξηάο αέξαο θαη ηα ηίλαμε
Κη ε θνπξηνχλα ηνπ πειάνπ η’ απνράιαζε
΢ε παξαθαιψ βνξηά κνπ θχζα ηαπεηλά
Γηα ηαπείλσζ’ ηελ αληάξα θαη ηνλ θνπξληαρηφ
Σε βνή ζνπ ηε κεγάιε θαη ηνλ αρεηφ
Γηα λ’ αξάμνπλ ηα θαξάβηα ηα ζπεηζηψηηθα
Νάξζνπλ θαη ηα παιηθάξηα ηα λεζηψηηθα
΋ια ηα θαξάβηα αξάμαλ θη φια θάλεθαλ
Κη ν ιεβέληεο ν δηθφο κνπ δελ εθάλεθε
Καη πνηνο μέξεη ζε ηη θχκα δέξλεη λα πληγεί
Καη δελ θιαίο ηελ νκνξθηά ζνπ θφξε φκνξθε
Μφλε θιαίο ηνλ ηαμηδηψηε πνπ ζ’ απάξηαζε
Σάρα πνηα ζα κε θηιήζεη ηα κεζάλπθηα
Σάρα πνηα ζε λ’ αγθαιηάζεη ην μεκέξσκα
΢ην ηξαγνχδη απηφ ε σξαία γπλαίθα – κεηαθνξηθά ε Διιάδα,
ππνλνείηαη κε λεξαηδηά. Σν ηξαγνχδη απηφ απνηειεί χκλν γηα ηελ
ζθιαβσκέλε Διιάδα πνπ πάιεπε ζηνλ αγψλα ηνπ 21. Αθνχγεηαη ζε
δηάθνξεο παξαιιαγέο.
ΑΛΖΜΘΜΓΕΟΕ ΠΩΚ ΝΑΖΔΑΓΩΓΖΗΩΚ ΟΠΜ΢ΩΚ
Γεληθά ππήξμε ελζνπζηαζκφο απν ηελ νκάδα. Γεληθά φζα παηδηά
εξγάζζεθαλ, έδεηρλαλ κεγάιε ραξά θαη επραξίζηεζε. ΋πσο ήηαλ αλακελφκελν,
δξαζηεξηφηεηεο πνπ είραλ κεγαιχηεξε επηηπρία ηφζν ζην γλσζηηθφ φζν θαη
ζηνλ ςπρνθηλεηηθφ ηνκέα ήηαλ ε επαθή κε ηα κέξε ησλ δέληξσλ θαη ν πεξίπαηνο
ζηε γεηηνληθή ηνπνζεζία.
ΟΡΙΝΓΞΑΟΙΑΠΑ

30. Πηζηεχνπκε φηη κε ηελ νινθιήξσζε ηνπ πξνγξάκκαηφο καο εθπιεξψζεθαλ νη
πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο ζηφρνπο απφ ηνπο νπνίνπο είραλ ηεζεί. Οη καζεηέο ήξζαλ ζε
επαθή κε ηε θχζε θαη γλψξηζαλ απφ θνληά ηα θαξπνθφξα δέληξα πνπ ππάξρνπλ θαη
ηα κέξε ζηα νπνία αλαπηχζζνληαη.
Έκαζαλ γηα ηελ θαιιηέξγεηα, ηε ρξεζηκφηεηα ησλ δέληξσλ απηψλ θαη
θαηάιαβαλ ηε κεγάιε ηνπο δηαηξνθηθή ηνπο αμία.
Πηζηεχνπκε επίζεο φηη ηέηνηεο εξγαζίεο Π.Δ. κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ
ζην λα γίλεη ην ζρνιείν πνιχ πην δσληαλφ θαη ηα παηδηά λα βηψλνπλ
επράξηζηα ηα ζρνιηθά ηνπο ρξφληα.
ΒΖΒΘΖΜΓΞΑΦΖΑ
Γηεπζχλζεηο δηαδηθηχνπ:
www.valentine.gr
www.vita.gr
www.google.gr
www.dionet.gr