Als erfgoedhouder probeer je een collectie zo goed en zo lang mogelijk te bewaren. Jammer genoeg zijn er heel wat factoren die schade kunnen berokkenen. Denk maar aan vocht, insecten, schimmels, wateroverlast of brand. Bovendien zijn sommige materialen van zichzelf onstabiel en verouderen snel. Hoe beperk je zoveel mogelijk het risico op schade aan je collectie? Hoe pas je richtlijnen over bewaring van papier, foto’s en films toe in de alledaagse praktijk, waar de centen beperkt zijn? En wat doe je als je toch problemen tegenkomt?

1. Jouw collectie in goede conditie
Bewaaromgeving en risicomanagement
Vormingsreeks ‘Aan de slag met archief en documentatie’ (Heemkunde Vlaanderen), GC De Camme, 3/5/2017

2. Programma
 Voorstellingsronde
 Inleidende oefening
 De 10 schadefactoren
- Toelichting
- Praktische oefening
 20 minuten pauze
 Collectierisicomanagement
- Toelichting
- Praktische oefening
 Koppeling naar de eigen praktijk
 Tijd voor vragen

3. Voorstellingsronde
 Naam?
 Welke organisatie?
 Welke collectie? (soort, materialen)
 Waar bewaard?
 Voornaamste probleem op vlak van
bewaring?

4. Inleidende oefening
Wat is volgens jullie een goede bewaaromgeving?

5. Inleidende oefening
 Noteer op 5 Post-its 5 mogelijke gevaren
voor jouw collectie
 Plak de Post-it onder de juiste categorie

6. De 10 schadefactoren

7. De 10 schadefactoren: Wat?
• Preservation Framework : 10 Agents of
Deterioration door Canadian Conservation Institute
• Kapstok: alle vormen van schade en aftakeling om
rekening mee te houden bij instandhouding

8. De 10 schadefactoren
• Fysische krachten
• Dieven en vandalen
• Brand
• Water
• Ongedierte en
schimmel
• verontreinigingen
• Licht en straling
• Verkeerde temperatuur
• Verkeerde relatieve
vochtigheid
• Informatieverlies

9. Fysieke krachten
• Plots: breuk door val bij
hanteren, maar ook bij
verplaatsen
• Langzaam: slijtage door
verkeerd onderhoud,
vervorming door verkeerd
opbergen

10. Dieven en vandalen
• Alarminstallatie voor hele
gebouw
• Waardevolle objecten: extra
beveiligen
• Verantwoord sleutelbeheer

11. Brand
• Brandstichting!
• Evenementen
• Restauratie- of andere
werken met vuur
brandbaar materiaal

12. Water
• Wateroverlast door noodweer
• Defect aan leidingen
• Rondgang!
• Raadpleeg depotconsulenten voor
eerste hulp: binnen 48 uur: anders
schimmel!

13. Ongedierte en schimmel
• Gebrek aan onderhoud
belangrijkste oorzaak, maar
ook klimaat
• Onderhoud meer gericht en
frequenter als insecten-of
schimmelplaag

14. Verontreinigingen
 Vergeling, verzuring van papier (zuurvrij opbergen)

15. Verontreinigingen
 Aanslag van zilver door zwavel beschermen door
gesloten minigripzakjes

16. Verontreinigingen
 Verzuring textiel door houten ladenkast,
beschermen met zuurvrij materiaal, vernis kasten,
nieuwe kast

17. Licht en straling
• licht verkleurt materialen en kan
de aftakeling ervan versnellen
• Vooral papier, fotografisch
materiaal en textiel gevoelig:
• Bewaren in donker (kast, doos)

18. Verkeerde t° en verkeerde RV
 Losse polychromie  Blaasvorming fineerhout

19. Verkeerde relatieve vochtigheid
 klimaat beheersen is maatwerk

20. Informatieverlies
 registratie = basis voor goed beheer

21. De 10 schadefactoren
 Concrete vragen?
- Bel: 02 213 10 82
- Of mail: anne-catherine.olbrechts@faro.be

22. Praktische oefening
 Bekijk de volgende stukken
 Identificeer de schade en bijhorende schadefactor(en)

23. 10 schadefactoren: prioriteiten
 Hoe groot is de kans? + Wat is het effect?
Kans
Effect
Zelden Af en toe Voortdurend
Catastrofaal Type 1
Ernstig Type 2
Gradueel Type 3

24. Kans x Effect = Risico
 Welke oorzaak treedt het vaakst op?
 Welke oorzaak heeft de grootste gevolgen?
bv. Schadefactor: Fysieke krachten
 Type 1: aardbeving
 Type 2: voorwerpen laten vallen tijdens
transport
 Type 3: slechte ondersteuning van een
fragiel voorwerp, constante trillingen

25. Kans x Effect = Risico

26. Kans x Effect = Risico

27. Collectierisicomanagement

28. Collectierisicomanagement (CRM)
 Doel: zoveel mogelijk risico op schade aan
collectie vermijden
= de kans de een bepaalde schadefactor zich
voordoet en/of het effect hiervan zoveel
mogelijk beperken (mitigeren)
= preventieve conservatie
Het geheel van handelingen en maatregelen dat er op
gericht is een zo optimaal mogelijke omgeving te scheppen
voor het bewaren van collecties.
Doel: de bestaande toestand van de collectie waarborgen
Hoe: door zoveel mogelijk schade te vermijden

29. Preventieve conservatie
Rechtstreekse ingrepen
op het object
Maatregelen op gebied
van bewaring
collectie
Object in (oorspronkelijke)
staat terugbrengen
Schoonmaken, ontzuren,
desinfecteren, object
Maatregelen i.f.v.
ideale bewaaromgeving
Beleid, opleiding
en handelen
personeel

30. Preventieve conservatie

31. Actieve conservatie / restauratie

32. Maatregelen: 5 stappen
1. Voorkomen 4. Reageren
3. Detecteren
5. Remediëren
Curatief
2. Blokkeren
Preventief

33. Maatregelen: 6 niveaus
1. Omgeving (locatie & site)
2. Gebouw
3. Bewaarruimte (inrichting)
4. Opslagvolume (kast/rek/vitrine)
5. Collectie (verpakking, ondersteuning)
6. Organisatie (beleid, procedure)

34. Bewaaromgeving?
Collectie
Bewaarruimte
Gebouw
Opslagvolume
Organisatie
Organisatie
Organisatie
Organisatie
OmgevingOmgeving

35. Niveau 1: omgeving
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

36. Niveau 1: omgeving
 Omgeving met bijzonder brand- en
overstromingsgevaar?
 Bijzonder risico op extreme luchtvervuiling
of industriële ongevallen?
Seveso-bedrijven = bedrijven voor de
behandeling, de productie, het gebruik of de
opslag van gevaarlijke stoffen (drempel 1 en 2)
www.seveso.be
 Stedelijke context of groene omgeving?
 Alleenstaand gebouw of rijwoning (buren!)
 Gebouw vlot toegankelijk (publiek,
collecties, hulpdiensten)

37. Niveau 2: gebouw
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

38. Niveau 3: bewaarruimte
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

39. Niveau 4: opslagvolume
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

40. Niveau 5: collectie
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

41. Niveau 6: werking
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

42. Praktische oefening
Schadefactor…………………
Type: …………………………….
Omgeving Gebouw Bewaarruimte Opslagvolume Collectie Organisatie
Voorkomen
Blokkeren
Detecteren
Reageren
Remediëren

43. Nood- en herstelplannen
 Als er zich een calamiteit voordoet, kan je maar
beter voorbereid zijn.
 Er bestaan voorbeelden van nood- en
herstelplannen bij specifieke calamiteiten. Ze
hebben een vaste structuur:
- Alarmeer
- Veiligheid eerst
- Crisiscentrum opzetten
- Stabiliseer het gebouw
- Documenteer de schade
- Bescherm en recupereer
- Herstelfase

44. Koppeling naar eigen praktijk
 Wat neem je mee?
- Zijn er zaken die snel en eenvoudig kunnen
aanpakt worden?
- Waarin wil je tijd, werk, middelen investeren?

45. Depotwijzer.be
 Website van de 5 Vlaamse provincies en de
Vlaamse Gemeenschapscommissie in
Brussel
 Doel: informatiebank, zelfhulpmiddel,
helpdesk, leerboek, doorverwijzer,
sensibilisering
 Voor: collectiebeheerders, collectiehouders,
erfgoedwerkers en –bemiddelaars,
architecten, interieurinrichters,
tentoonstellingsbouwers

50. VerzekerDe Bewaring
 Praktijkgericht instrument van FARO over de
basiselementen van preventieve
conservering
 Nuttige tips & praktische richtlijnen over
- Algemene thema’s: licht en verlichting,
schimmels en insecten
- Specifiek: per objecttype of materiaalsoort
(audiovisueel materiaal, papier…)

52. Vragen - contactgegevens
Anne-Cathérine Olbrechts
stafmedewerker behoud en beheer
FARO – Steunpunt voor Cultureel
Erfgoed
Tel. 02 213 10 82
anne-catherine.olbrechts@faro.be
Tom Cornelissen
depotconsulent behoud en beheer
Provincie Vlaams-Brabant
Tel. 016 26 79 52
tom.cornelissen@vlaamsbrabant.be