1. Арьс салстаар хордох
АУС-518 Б.Халиунаа

2. Хордлого гэж юу вэ?
• Химийн бодис түүний үйлчлэл нөлөөгөөр бие
махбодийн дотоод орчин, бодисын солилцоонд
өөрчлөлт орох, эд эрхтэн уг бодисын нөлөөнд
өртөж амь насанд аюул учрах, үхэлд хүргэх
байдлаар илрэх хурц эмгэгийг хурц хордлого
гэнэ.

3. • Амьдрал ахуй, үйлдвэрлэл, техникт ашигладаг
бодисын зарим нь хүний бие махбодид ам,
амьсгал, арьсаар дамжин орсон тохиолдолд
хордлого, хорт нөлөө үзүүлдэг.
• Хүмүүс хорт нэгдэл бүхий бодисыг
санамсаргүй, санаатай байдлаар хэрэглэснээс
хордлогод ордог

4. Бие махбодид хорт бодисын орох зам
1. Амаар орох
2. Амьсгалаар орох
3. Арьс, салст өмссөн хувцсаар орох
4. Эм тариагаар орох (хорт эмийн тун хэтрэх)
5. Бие махбодийн нүх сүвээр (шулуун гэдэс,
үтрээ, гадна чихний хөндий ) орох

5. •Химийн бодисын хордох байдал нь тухайн
бодисын тун, концентрацаас хамаарна
•Химийн бодис нь: нэвчих, тархах, хувиралд орох
болон ялгарах гэсэн химийн урвалд орно.

6. Хордлогыг тодорхойлох биологийн фактор
Химийн бодист өртөх
Абсорбци
Уурагтай холбогдох
Чөлөөт хэлбэр Холбоот хэлбэр
Транслокаци
Хуримтлагдах Биотрансформаци
хэсэг
Хортой хэсэг
Хортой
нөлөө
метаболизм
Ялгарах хэсэг Хортой үйлчлэл

7. Химийн бодисын шимэгдэлтэд нөлөөлөх хүчин зүйлс:
1. Physicochemical properties of your chemical
1. Hyrdrophobic? Hydrophilic?
2. Ionized? Nonionized? Weak acid/base?
3. Molecular weight? Volatility?
2. Route of exposure
3. Getting chemicals across cell membranes
1. Diffusion/Passive transport
2. Active transport

8. Шимэгдэлт, тархалт, ялгаралтын байдал
Шимэгдэх:
1. Ingestion
2. Inhalation
3. Dermal
4. Inhalation
5. Intravenous
6. Intraperitoneal
7. Intramuscular
8. Subcutaneous
Биеэр тархах:
1. Systemic
circulation
2. Portal circulation
3. Lymphatic system
4. Fat
5. Extracellular fluid
6. Organs
Биеэс гадагшлах:
1. Feces
2. Urine
3. Expired air
4. secretions

9. Absorption Across Membranes
Polar head:
choline, serine,
ethanolamine,
inositol
phosphate
Glycerol
backbone
2 nonpolar
fatty acids
•The membrane is a phospholipid bi-layer
consisting of a polar head group, phosphate,
glycerol backbone and 2 fatty acid molecules
esterified to the glycerol backbone.
• hydrophobic compounds can diffuse across
the membrane
• hydrophilic compounds will not diffuse
across the membrane

10. Physical Barriers to Absorption

11. Types of Transport
1. Passive Diffusion—no ATP required;
gradient driven
a. Simple Diffusion—hydrophobic molecules
passively diffuse across the membrane.
Rate of transport proportional to the
octanol/water partition coefficient or logP.
b. Facilitated Diffusion—saturable carrier-mediated
transport (e.g. glucose transporter
2. Active Transport—
a) chemicals are moved against an
electrochemical gradient;
b) b) the transport system is saturable;
c) c) requires the expenditure of energy.

12. Хүнийн арьс нь олон төрлийн хорт бодистой үйлчлэж байдаг.
Гэхдээ, арьсны шингээх чадвар нь их биш байдаг нь гадаад
орчны организмаас тусгаарлах хамгаалалт болдог.

13. Арьс салстад шимэгдэхэд нөлөөлөх
хүчин зүйл
•Хорт бодис арьсаар нэвтрэхийн тулд эпидермис
болон түүний дайвар эрхтнүүд (хөлс, тосны
булчирхай болон үсний фоликул)
•Харин арьсаар нэвтэрсний дараа арьсны
давхаргуудад нэвчин, дермисийн жижиг цусны судас
болон тунгалгын судасруу орно.

14. •Химийн бодисын арьсанд нэвчих чадвар нь эпидермисын stratum
corneum давхарга буюу хамгийн өнгөц давхаргаас хамаарна.
•Мөн эсийн хана нь химийн бодист тэсвэртэй, бусад эстэй
харьцуулахад 2 дахин зузаан ба хуурай бөгөөд stratum corneum
давхаргын эсүүд нь бөөмөө гээсэн буюу биологийн идэвхигүй хэлбэрт
байдаг учраас хорт бодисыг нэвчүүлэх нь бага.
•Тиймээс stratum corneum-г нэвтэрсэн бол цааш арьсны бусад
давхаргыг нэвтэрнэ.

15. Бүх хорт бодисууд нь арьсны stratum corneum-г
идэвхгүй диффузын замаар нэвтэрдэг
•Туйлт нэгдлүүд нь stratum corneum –н гадна
гадаргуугийн уургийн филаментийг нэвчих замаар
•Туйлгүй нэгдлүүд нь уургийн филамиентийн хооронд
орших липидийн матриксаар нэвчдэг.
• Үүнээс үзэхэд арьсыг нэвчих байдал нь бодисын
молекул жингээс гадна өөх тосонд уусамтгай эсэхээс
хамаарна
Нэгэнт арьсыг нэвчсэн бол хорт бодис цусанд
нэвтэрч бүх биеэр эргэлдэн бодисын солилцоонд
нөлөөлнө

16. Хорт бодисын тархалт ба
хуримтлал
• Цусанд (99% нь улаан эстэй, 1% нь сийвэнд)- 1 Сар
• Зөөлөн эд (элэг, бөөр, уушиг, тархи, дэлүү, булчин ба)-
тархинд голчлон гиппокампуст 40 өдөр
• Яс буюу эрдэс агуулсан эрхтэн (яс ба шүд)-(trabecular
bone 90 days), (cortical bone 10-30 years)

17. Mechanisms of PbToxicity
• Lead exerts numerous adverse mechanisms of toxicity.
Lead has a high affinity for sulfhydryl groups. It is
therefore particularly toxic to multiple enzyme systems.
• Many of lead’s toxic effects also result from its inhibition
of cellular function requiring calcium.
• Lead binds to calcium-activated proteins with much
higher (105 times) affinity than calcium.ё

18. • The interaction of lead and calcium with cellular sites
depends on the concentration of free ions present (ie,
Pb2+ and Ca2+).
• Pb2+ and Ca2+ compete at the plasma membrane for
transport systems, which affect their entry or exit (ie,
Ca2+ channels and the Ca2+ pump.)

19. • Intracellular Ca2+ is buffered by proteins, endoplasmic
reticulum, and mitochondria; Pb2+ disturbs this
intracellular Ca2+ homeostasis. A (Ca2+)-(Pb2+) interaction
at the mitochondria has been described.
• Pb2+ interacts with a number of Ca2+ -dependent effector
mechanisms, such as calmodulin (a Ca2+ receptor
protein, which couples to several enzymes, eg,
phosphodiesterase, protein kinases), protein kinase C,
Ca2+ -dependent K+channels in the plasma membrane
and neurotransmitter release

20. Зонхилон тохиолддог хордлого
• Хүчил
• Шүлт
• Карбонт нэгдлүүд

21. Аммиак (NH3)
Физик шинж чанар
Өнгөгүй,амьсгал боох хурц үнэртэй хий, 25оС-д 10
МПа даралтанд шингэн төлөвт байна.
Агаараас хөнгөн,агаарт гарахдаа утаа
байдалтай,усанд сайн уусна.
Шатамхай,оч дөлнөөс асна. Агаартай 15-28% нэгдвэл
тэсрэх аюултай хольц үүсгэнэ.
Ууршихдаа дулааныг өөртөө шингээдэг тул эд эсэд
хүрэхэд хөлдөлт үүсгэнэ.
Салхины дагуу хурдан тархана.Байнгын гадны
үүсвэртэй нөхцөлд шаталт үүсгэнэ.
Сав халах ба хоосон саванд хольц үүсэж тэсрэх
аюултай.Хөлдөх хэм -77,75оС, буцлах хэм -
33,4оС,нягт 0,77г/см3
• Хортой, шатамхай бодисын ангилалд багтана.

22. Хордлогын шинж Яаралтай тусламж
Амьсгалах
-нус гоожих,тасралтгүй ханиалгаж нулимс
асгарах,толгой өвдөх,нүүр улайх,хүйтэн хөлс
гарах,шүлс гоожиж суулгана.
-усны бүлээн уур,хлорт натрийн уураар утах,
-өрөөг салхижуулах,агаарт гаргах,дулаан
газар тайван байлгах,лимонтой бүлээн
цай,хүчиллэг ус,кофе,сүүг ихээр уулгах
-ментолгаа-г хлорформд уусгаж 10%-н
уусмал бэлтгээд буцалсан усанд бага зэргийг
хийж амьсгалын эрхтэнг угаах
Залгих
-хамраас цус гарах,улаан хоолой,ходоод
өвдөх,огиулах,цусаар суулгах,хоолойн дотор тал
хавагнах,толгой эргэх,ухаан балартаж дэмийрэх
-зүрхний ажиллагаа суларч амьсгал тасалдах,уушиг
үрэвсэж буглах, мэдрэлийн саа өвчнүүд үүснэ.
-хоол боловсруулах эрхтэнг шархлуулна.
-хүчиллэг ус ихээр уулгаж ходоодыг угаах
-ургамлын тос,сүү уулгаж аль болох
огиулахгүй байх
-арьсан дор глюкоз,хлорт натрийн уусмал
тарих
Арьсанд
-арьс улайх,
-хөлдөж цэврүүтэх ба
-яршилт,үүсэх
-сулруулсан цуу, давсны хүчлийн
холимог бүхий бүлээн уусмалаар
угааж гэмтсэн газар ургамлын тос
түрхэнэ.
Нүдэнд
-нулимс гоожих,нүд улайж аргах
-борын хүчлийн 2%-н уусмал буюу усаар
15мин-с багагүй хугацаагаар сайтар угааж
дараа нь тосон

23. Азотын хүчил (HNO3)
Физик шинж чанар
Өнгөгүй,хурц үнэртэй шингэн, уур нь агаараас
хүнд,агаарт гарахдаа утаа байдалтай,усанд сайн
уусна.
Уснаас хүнд,усан санг бохирдуулна. Нам дор газар
хуралдана
.Дэгдэмхий,шатамхай бус,харин шатамхай бодистой
асна.Органик бодистой хольц нь тэсэрнэ.Халснаас
сав дэлбэрч болзошгүй
.Хүчтэй исэлдүүлэгч ба идэмхий шинжтэй.
Металлтай харилцан үйлчлэхдээ шатамхай болон
хортой бодис хий үүсгэнэ.Ихэнх металлыг зэврүүлнэ.
Хайлах хэм -41,9оС, буцлах хэм 86оС,нягт 1,51г/см3
Хортой, онцгой идэмхий бодисын ангилалд багтана.

24. Хордлогын шинж Яаралтай тусламж
Амьсгалах -ханиалгах,нүүр,гар,ам,уруул цайвар
шар болох ба хөлрөх
-цэвэр агаарт гаргах,хүчилтөрөгч
амьсгалуулж,содын уураар утах,содтой
халуун сүү буюу шүлтлэг рашаан уулгах
-амьсгал боогдсон үед зүрхний үйл
ажиллагааг сайжруулах эм хэрэглэх
Арьсанд -түлж,шар өнгөтэй болгох
-харшил үүсгэх
-3%-н содын уусмалаар
шавших,Хэрэв цэврүүтэж
шархалсан бол фурацилины
1:5000 уусмалаар угааж тосон
түрхлэг хэрэглэх
Нүдэнд -эвэрлэг бүрхэвчийг гэмтээх -усаар сайн угаасны дараа содын
уусмалаар угааж нүдний тосон
түрхлэг хэрэглэх

25. Хордогсдод тусламж үзүүлэх зарчим:
Биеийн байдлыг үнэлэх Хордсон хүнийг цэвэр агаарт гаргах.
Аврагч өөрөө хордох нөхцлөөс гарах.
• Хорыг биеэс яаралтай гаргах, цааш биед шингэх замыг
таслах, биемахбодиос хурдан гаргаж цэвэрлэх:
 Химийн бодисоор бохирдсон хувцас хэрэглэлийг яаралтай
тайлах.
 Урсгал усаар угаах
 Хүчил болон содын уусмалаар зайлна
 Хуурай түлэмхий нунтаг бодисыг нэг бүрчлэн түүж авна
Хордсон эмийн бодисыг тодорхойлохБоломж байвал
хордлого авсан цаг хугацаа уг бодисын концинтрацийг
тогтоох нь зүйтэй.

26. Хордогсдод тусламж үзүүлэх зарчим:
• Антидот буюу ерөндөг хэрэглэхсаармагжуулах
бодисын солилцоог таслан зогсоох хоргүй болгох
• Шаардлагатай үед зүрхний иллэг зохиомол амьсгал
хийх
• Хорт бодист өртсөн эрхтэний үйл ажиллагааг сэргээх
хамгаалах

27. Хорлогын үеийн ABC
Basic axiom of care is symptomatic and
supportive treatment
address underlying problem only once
patient is stable
• A Airway (consider stabilizing the C-spine)
• B Breathing
• C Circulation
• D1 Drugs
• ƒ.ACLS as necessary to resuscitate the patient
• ƒ.universal antidotes

28. Хорлогын үеийн ABC
• D2 Draw bloods
• D3 Decontamination (decrease absorption)
• E Expose (хордлогын өвөрмөц шинжийг
ажигла)/өвчтөнийг сайн шинжил
• F Full vitals, ECG monitor, Foley, x-rays, etc.
• G Give specific antidotes, treatments
• Ахин үнэл
• Хордлогын төврүү мэдэгдэх
• Гэр бүлийнхэн болон хөндлөнгийн харсан хүнээс
нотолгоотой асуумж авах

29. D1 – Universal Antidotes
Treatments that will not harm patients and may be essential
Oxygen
• • do not deprive a hypoxic patient of oxygen no matter what the
antecedent medical history
• (i.e. even COPD with CO2 retention)
• • if depression of hypoxic drive, intubate and ventilate
• • exception: paraquat or diquat (herbicides) inhalation or ingestion
(oxygen radicals increase
• morbidity)
Glucose
• • give to any patient presenting with altered LOC
• • measure blood glucose prior to glucose administration if possible
• • adults: 0.5-1.0 g/kg (1-2 mL/kg) IV of D50W
• • children: 0.25 g/kg (2-4 mL/kg) IV of D25W

30. Thiamine (Vitamin B1)
• • 100 mg IV/IM to all patients with IV/PO glucose
• • a necessary cofactor for glucose metabolism, but do not
delay glucose if thiamine unavailable
• • to prevent Wernicke-Korsakoff syndrome
• • must assume all undifferentiated comatose patients are at
risk
Naloxone (central μ-receptor competitive antagonist,
shorter t1/2 than naltrexone)
• • antidote for opioids: administration is both diagnostic and
therapeutic (1 min onset of action)
• • used for the undifferentiated comatose patient

31. D2 – Draw Bloods
essential tests (see Table 24)
• ƒCBC, electrolytes, BUN/creatinine, glucose, INR/PTT,
osmolality
• ƒ.ABGs, measure O2 sat
• ƒ. acetylsalicylic acid (ASA), acetaminophen, EtOH levels
potentially useful tests
• ƒ.drug levels – this is NOT a serum drug screen
• Ca, Mg, PO4
• ƒ.protein, albumin, lactate, ketones, liver enzymes, CK –
depending on drug and clinical presentation

32. Essential tests

33. D3 –Decontamination and Enhanced
Elimination
• Ocular Decontamination
• • saline irrigation to neutralize pH; alkali exposure requires
ophthalmology consult
• Dermal Decontamination (wear protective gear)
• • remove clothing, brush off toxic agents, irrigate all external
surfaces
• Gastrointestinal Decontamination

34. E – Examine the Patient
• vital signs (including temperature), skin (needle tracks,
colour), mucous membranes, pupils, odours and CNS
• head-to-toe survey including
• ƒ.C-spine
• ƒ. signs of trauma, seizures (incontinence, “tongue biting”,
etc.), infection (meningismus),
• chronic alcohol/drug abuse (track marks, nasal septum
erosion)
• mental status

35. G – Give Specific Antidotes and
Treatments
• Эмийн бодис, химийн бодист тохирох антидот
хэрэглэ
• Цааш шаардлагатай эмчилгээг хийх

36. АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА