Kajian ini bukan kategori kritikal untuk diangkat sebagai isu yang mesti diketengahkan dalam dunia Islam namun ia mempunyai nilai istimewa dalam teknik memahami Hadis yang berasaskan falak yang mencakupi pengamatan bahasa, sosio budaya dan teknikal di lapangan.
Penilaian semula waktu dhuha berasaskan pengamatan hadis dan kerja lapangan
1. Oleh:
Mohd Hafiz Safiai
Ibnor Azli Ibrahim
Ros Maimunah Haji Yahya Zikri
PENILAIAN SEMULA WAKTU DHUHA
BERASASKAN PENGAMATAN HADIS
DAN KERJA LAPANGAN
UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA
2. BEBERAPA PERSOALAN
1) Siapakah yang membina kaedah penentuan waktu Dhuha
yang diguna pakai sekarang ini?
2) Bagaimanakah asas kiraan tersebut dikira?
3) Mengapakah hadis menyebut dua waktu bagi Dhuha?
4) Apakah perbezaan antara waktu Dhuha dan syuruk
sehingga wujudnya solat sunat Dhuha dan solat sunat
syuruk?
5) 1 ‘rumh’ diukur mengikut fizikalnya atau bayangnya?
6) Apakah waktu kita sekarang berada dalam tempoh Dhuha
yang disarankan oleh Hadis?
3. √
STATUS KEPERLUAN KAJIAN
Daruriyyat Hajiyyat Tahsiniyyat Mukammilat
Kajian ini bukan kategori kritikal untuk diangkat
sebagai isu yang mesti diketengahkan dalam dunia
Islam namun ia mempunyai nilai istimewa dalam
teknik memahami Hadis yang berasaskan falak
yang mencakupi pengamatan bahasa, sosio budaya
dan teknikal di lapangan.
4. KEPENTINGAN KAJIAN
• Menyemak semula waktu Dhuha sebenar berasaskan
pengamatan yang tepat terhadap nas-nas berkaitan.
• Menggarap kepentingan pengamatan terhadap
pengaruh bahasa dalam hukum.
• Mengenengahkan kepentingan pengaruh suasana
(waqi’) seperti budaya, sosiobudaya, tingkah laku
dan faktor tempatan terhadap pembentukan hukum.
5. • Menggalakkan para penyelidik dan ulama memberi
ruang yang sepenuhnya kepada gabungan konsep
yang terdapat di dalam karya-karya fiqh dengan
kerja-kerja teknikal untuk menentukan hukum-
hukum tertentu seperti yang terdapat dalam
astrofiqh.
• Memperkenalkan korpus ilmu baru iaitu astrofiqh
dan kosmofiqh sebagai bidang yang boleh diterokai
oleh bakal penyelidik.
7. • Hadith :
(Hadis Riwayat Abu Daud No.1277)
Maksudnya: “Solatlah sesukamu kerana solat itu nyata
dan termaktub sehingga kamu bersolat subuh. Kemudian
berhenti apabila terbit mentari sehingga tingginya itu
dikiaskan kepada segalah atau dua galah, kerana ia terbit
antara dua tanduk syaitan”.
8. Rasulullah SAW menegah untuk melakukan solat ketika
terbit matahari sehingga tingginya dikiaskan kepada
segalah/tombak atau dua galah/tombak.
Umat Islam ditegah untuk solat selepas matahari terbit
kerana dikhuatiri menyerupai orang musyrik yang
menyembah matahari (Majusi, Budha dll)
Ketinggian matahari Anggaran waktu
1 galah /tombak 30-40° 10 pagi
2 galah / tombak 20°-30° 9 pagi
9.
10. Manakala mengikut kepercayaan Khonghucu pula, perayaan Peh Cun lebih
dikenali dengan nama Hari Raya Twan Yang, iaitu hari suci bersujud ke
hadirat Tian Yang Maha Esa. Twan Yang ialah saat matahari memancarkan
cahaya yang paling terik. Tempoh menyembah matahari antara jam 11 pagi
sehingga 1 tengah hari.
http://www.nana-tan.com/2013/06/12/tentang-hari-raya-peh-cun-twan-yang-festival-
perahu-naga-bakcang/
11. 3 WAKTU LARANGAN SOLAT
• Ketika matahari muncul dan
sedang menaik (awal dhuha)
• Ketika matahari di tengah-
tengah (penghabisan dhuha)
sehingga ia tergelincir
• Ketika matahari hampir
terbenam
14. Pengertian Dhuha Menurut Bahasa
• Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat, Dhuha ialah
waktu pagi sehingga menjelang tengah hari.
• Dhuha diambil dari perkataan ad-Dhahwu yang
bermaksud siang hari yang mulai memanas (waktu
terbitnya matahari).
• Waktu dhuha adalah waktu ketika matahari mulai
meninggi sampai datangnya zawal (tergelincir
matahari)
15. Mengapa Ulama Alam Melayu
Menterjemahkan Rumh Kepada Galah,
Tidak Kepada Lembing dan Tombak?
18. Pandangan Mazhab Mengenai Kadar Rumh
Menurut Ulama Mazhab Hanafi dan Maliki 1
Rumh ialah 12 jengkal sederhana. Manakala
Ulama Mazhab Shafie dan Hanbali pula
menyatakan 1 Rumh ialah 7 hasta yang
bersamaan dengan 13 jengkal sederhana.
Ukuran Hanafi Maliki Shafie &
Hanbali
1 Jengkal 11.592 cm 8.832 cm 15.456 cm
Jumlah 1 Rumh 12x12=144 cm 9x12=108 cm 16x13=208 cm
19. Kaedah Penetapan Waktu Dhuha di Malaysia
• Kaedah umum (secara purata kira-kira 28 minit selepas waktu
syuruk). Formula kiraan waktu Dhuha:
Dhuha = Syuruk + 1/3 (Syuruk-Subuh)
• Kiraan waktu Dhuha pada 04 April 2015 di Kompleks Falak Al-
Khawarizmi, Melaka:
Dhuha = 7.10 + 1/3 (7.10 - 5.54 )
= 7.10 + 1/3 ( 1 jam 16 minit = 76 minit)
= 7.10 + 25 minit
= 7.35 pagi
25. Kerja Lapangan Semakan Bayang Rumh
untuk Waktu Dhuha
Latar Belakang:
• Pada 04 April 2015, seramai 19 orang mahasiswa/i dari
Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) telah menyertai
Kem Astrofiqh (KASTROF) di Kompleks Falak Al-
Khawarizmi, Melaka.
• Mereka diagihkan kepada 4 kumpulan untuk mengukur
waktu dhuha mengikut mazhab yang ditetapkan iaitu
Mazhab Syafie, Hanbali, Hanafi dan Maliki.
• Pada 7.05 pagi, para peserta mula bergerak untuk mencari
kawasan yang sesuai membuat cerapan syuruk matahari.
26. Bahan & Peralatan yang Digunakan
• 4 buah laptop untuk sokongan simulasi menggunakan perisian
Stellarium 0.11.2
• 4 batang gnomon diagihkan kepada setiap kumpulan – ia mewakili
tombak atau galah dalam kajian ini.
• Pita pengukur untuk mengukur bayang-bayang bagi setiap
kumpulan.
• Alat tulis untuk merekod panjang bayang.
• Jam dan pengukur waktu yang tepat.
• Reben dan stik berwarna untuk penanda bayang gnomon.
• Kamera.
38. Hasil/Dapatan Kajian Lapangan
Kumpulan 1 & 2
(Mazhab Shafie dan Hanbali = 1 Rumh bersamaan 200cm)
Skala Gnomon yang digunakan berukuran 50cm: 200cm
MASA PANJANG BAYANG GNOMON
7.38 am 443 cm
8.00 am 229 cm
8.16 am 163 cm
8.26 am 139 cm
8.50 am 100 cm (2 Penggalah)
10.13 am 50 cm (1 Penggalah)
39. Panjang Bayang Gnomon 100 cm bersamaan
2 Penggalah pada Jam 8.50 pagi (Shafie dan Hanbali)
40. Hasil/Dapatan Kajian Lapangan
Kumpulan 3
(Mazhab Maliki = 1 Rumh bersamaan 108cm)
Skala Gnomon yang digunakan berukuran 54cm: 108cm
MASA PANJANG BAYANG GNOMON
8.16 am 170 cm
8.18 am 170 cm
8.23 am 150 cm
8.52 am 108 cm (2 Penggalah)
10.10 am 54 cm (1 Penggalah)
42. Hasil/Dapatan Kajian Lapangan
Kumpulan 4
(Mazhab Hanafi = 1 Rumh bersamaan 144cm)
Skala Gnomon yang digunakan berukuran 72cm: 144cm
MASA PANJANG BAYANG GNOMON
7.55 am 365 cm
8.29 am 230 cm
9.03 am 165 cm
9.42 am 144 cm (2 Penggalah)
11.12 am 72 cm (1 Penggalah)
44. RUMUSAN
(Bagi Tarikh 04 April 2015)
• Waktu dhuha Mazhab Syafie dan Hanbali:
Lebih kurang pukul 9 pagi
• Waktu dhuha Mazhab Maliki:
Lebih kurang pukul 9 pagi
• Waktu dhuha Mazhab Hanafi:
Lebih kurang pukul 10 pagi
• Waktu dhuha mengikut kiraan sedia ada:
7.35 pagi
45. Perbandingan Kiraan Waktu Dhuha
(04 April 2015, Sabtu)
Mazhab Waktu Dhuha
( Sepengalah)
Waktu Dhuha
kiraan JAKIM
Selisih waktu
Syafie & Hanbali 10.13 am 7.35 am 2 jam 38 minit
Maliki 10.10 am 7.35 am 2 jam 35 minit
Hanafi 11.12 am 7.35 am 3 jam 37 minit
Mazhab Waktu Dhuha
(Dua pengalah)
Waktu Dhuha
kiraan JAKIM
Selisih waktu
Syafie & Hanbali 8.50 am 7.35 am 1 jam 20 minit
Maliki 8.52 am 7.35 am 1 jam 22 minit
Hanafi 9.42 am 7.35 am 2 jam 07 minit
46. Justifikasi waktu Dhuha sebenar di
Malaysia ialah sekitar pukul 9 pagi
kerana pengiraan dilakukan
berdasarkan kepada bayang rumh
bukan panjang rumh .
47.
48.
49.
50. Mengapa Waktu Dhuha Tidak Boleh
Ditetapkan dengan Tepat?
Kerana ia tidak melibatkan waktu ghurub,
syuruk dan zawal
56. (Kecerahan Selepas solat Subuh di Malaysia - SHAFIE)
TARIKH: 6 OGOS 2015, SAMSUNG NOTE 2 – MOHD HAFIZ SAFIAI
57. (Selepas solat Subuh di Masjid Eyyub Sultan Istanbul -
HANAFI)
TARIKH: 18 NOV. 2010, DSLR SONY ALPHA 230 – IBNOR AZLI IBRAHIM
58. (Selepas solat Subuh di Masjid Suleymaniye Istanbul -
HANAFI)
https://www.youtube.com/watch?v=LrxU55ajTTA
TARIKH: 3 NOV. 2010, DSLR SONY ALPHA 230 – IBNOR AZLI IBRAHIM
59. Kenapa Waktu Dhuha Perlu
Dihadkan Tempohnya dengan
Kadar yang Munasabah?
• Tiada solat sunat yang terlalu panjang waktunya seperti
waktu dhuha yang kita amalkan sekarang iaitu: lebih kurang
5 jam.
• Kerana terdapat waktu “haram” sebelum dan selepas waktu
Dhuha yang perlu diambil perhatian secara ihtiyati.
• Waktu Dhuha diukur/diqiaskan kepada sepertiga malam-
iaitu: 2 jam 30 minit hingga 3 jam
60.
61.
62. Mengelakkan Kecelaruan Jika Hari
Raya Jatuh Pada Hari Jumaat?
• Sekiranya hari raya jatuh pada hari Jumaat, kita diberi pilihan sama ada
ingin menunaikan solat sunat hari raya ataupun solat Jumaat.
• Menurut Jabatan Mufti Negeri Sembilan, waktu Dhuha berakhir kira-kira 30
minit sebelum waktu zohor.
• Jika seseorang itu memilih untuk melakukan solat sunat hari raya dan
meninggalkan solat jumaat, dan waktu Dhuha berakhir pada 30 minit
sebelum waktu Zuhur , ini akan menimbulkan kekeliruan.
• Jika ada kelompok masyarakat yang memilih untuk solat Hari raya tepat
pada waktunya iaitu 7.30 pagi, maka ia tidak munasabah kerana
kebiasaannya pelaksanaan solat subuh berserta wirid dan doa selesai lebih
kurang jam 7 pagi. Oleh itu, puasa yang disunatkan sebelum solat sunat hari
raya korban juga adalah tidak munasabah disebabkan puasa itu hanya
berlangsung selama lebih kurang setengah jam sahaja.
63. Solat Dhuha Pada Waktunya yang Munasabah
Akan Memudahkan Masyarakat Islam di Malaysia
• Purata masa yang diambil oleh sebuah keluarga di
Malaysia pada pagi hari raya untuk tujuan persiapan
diri, sarapan bersama (sunat), bermaaf-maafan dan
sampai semula ke masjid untuk bersolat sunat hari
raya ialah lebih kurang 2 jam hingga 2 jam setengah.
• Selesai solat Subuh di Malaysia sekitar jam 7 pagi + 2
jam setengah = 9.30 pagi.
• Jika keluarga sederhana ialah sekitar jam 7 pagi + 2
jam = 9 pagi.
68. Bagaimana seperlima (1/5)
siang dikira?
Dengan mengambil kira kiraan jam bermula 7 pagi sehingga 7 malam = 12 jam,
12 jam x 60 minit = 720 minit
1/5 daripada 720 minit = 144 minit
= 2 jam 24 minit
Waktu Dhuha bermula = 7 pagi + 2 jam 24 minit
= 9.24 pagi (anggaran )
71. 1) Kajian waktu dhuha di latitud yang berbeza. Adakah perbezaan
latitud memberi kesan kepada pengukuran bayang waktu dhuha?
2) Kajian waktu dhuha yang melibatkan kawasan yang mempunyai
kadar panjang siang dan malam yang berbeza (siang lebih
panjang).
3) Kajian berkaitan maksud sebenar رمحين iaitu sama ada merujuk
kepada 2 dhuha dalam waktu yang sama atau 2 dhuha dalam
waktu yang berbeza (1 dhuha musim panas dan 1 dhuha musim
sejuk).
* Rasulullah SAW tidak menentukan waktu dhuha secara tepat
kerana baginda memberi ruang kepada kita untuk mengkaji.
72. AHLI PENYELIDIK:
PROF. MADYA DR. IBNOR AZLI IBRAHIM
Pensyarah Jabatan Syariah, FPI, UKM
Felo Kanan Institut Islam Hadhari, UKM
ROS MAIMUNAH HAJI YAHYA ZIKRI
Calon Sarjana Peradaban Islam
Institut Islam Hadhari, UKM
MOHD HAFIZ SAFIAI
Pensyarah Jabatan Syariah, FPI, UKM
Calon Doktor Falsafah Peradaban Islam
Institut Islam Hadhari, UKM
