1. İŞ DEĞERLEME, İŞ DEĞERLEME SÜRECİ VE
YÖNTEMLERİ: ÇALIŞMA HAYATINDAN
ÖRNEKLER
2. Sunum Planı
2
İş Değerlemenin Tanımı ve İlkeleri
İş Değerlemenin Amaçları ve Yararları
İş Değerlemenin Tarihsel Gelişimi
İş Değerleme Süreci ve Aşamaları
İş Değerleme Yöntemleri
Çalışma Hayatı Örneği
3. İş Değerleme Tanımı
3
İş değerlemesi mevcut işletmedeki işlerin
karşılaştırılarak birbirleri arasındaki ilişkilerin
araştırılmasıdır.
İş değerleme, işlerin ayrıntılı tanım ve analizlerini
yaparak aralarındaki fark ve benzerlikleri, önem ve
güçlüklerini araştıran sonuçta objektif bir ücret yapısı
oluşturmaya çalışan bir yöntemdir.
4. 4
İş Değerleme İlkeleri
“Eşit işe eşit ücret” ilkesi: İşlerin
gerektirdiği potansiyel nitelikler
açısından değerleri eşit olan
işlere eşit ücret ödenmesi
anlamına gelmektedir .
“İşçiye göre değil, işe göre ücret”
ilkesi: İş değerlemesi tanımlanmış
ve analiz edilmiş işlerin gerektirdiği
özellikleri dikkate alır. İşçilerin
performansını ölçmez.
5. İş Değerlemenin Amaçları
5
MESS yönetmeliğinde ifade edildiğine göre; “İşbu yönetmeliğin amacı,
“Metal Sanayi İş Gruplandırma Sistemi” uygulanan işyerlerinde çalışan ve
“İş Gruplandırması ve Ücret Zammı Yönetmeliği” kapsamına giren
işçilerin gerek işyerlerinde ve gerek işyeri dışında eğitim imkanlarını
değerlendirmek suretiyle daha vasıflı bir işe sahip olmalarını özendirmek
ve mezkur yönetmelik esasları dahilinde işe girişlerini, adaylıklarını,
terfilerini ve ücretlerini düzenlemektir.
6. 6
“Eşit işe eşit ücret” ilkesinin
uygulanmasını sağlamak.
Sistemli bir şekilde
uygulanabilen bir ücret
politikasının yerleştirilmesine
yardımcı olmak.
Özendirici ücret sistemlerinin
kurulabilmesi ve
uygulanabilmesi için gerekli
altyapıyı oluşturmak.
Sendika ile görüşmelerde
dayanak noktası olarak hizmet
görmek .
İş güvenliği ve işçi sağlığı
tedbirlerinin daha etkili ve
sistemli bir şekilde alınmasını
sağlamak.
İş Değerlemenin Amaçları
7. İş Değerlemesinin Yararları
7
Ücret tatmini sayesinde çalışanların motivasyonu sağlanır.
İşlerle ilgili yetkilerin, sorumlulukların ve çalışanlar
arasındaki ilişkilerin düzenlenmesini kolaylaştırır.
Eğitim planlamasında yararlanılır.
Ücretlere ilişkin şikayetlerin gerçeklik derecesinin
öğrenilmesine yardımcı olur.
İşlerin ve iş yöntemlerinin incelenmesi yoluyla, ortaya
çıkan sorunların çözümlenmesinde yararlı olabilecek
yönetimsel önlemlerin alınmasını ve örgütsel
değişikliklerin yapılmasını sağlar.
İş değerlemelerinin sektör ve ülke düzeyinde yapılması halinde, işçi maliyetleri
açısından işletmeler arası rekabet adaleti de sağlanmış olur .
8. İŞ DEĞERLEMENİN TARİHSEL GELİŞİMİ
8
ABD
1871’de Kamu sektöründe sivil hizmet
komisyonlarının çeşitli tipteki işleri bir düzene
sokma girişimi ile başlamış , 1909’da Chicago’da
belediye hizmetlerinde uygulanmıştır.
1914’te banka ve sigorta şirketlerinde iş analiz
ve sınıflandırma çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
TÜRKİYE
1948-1963 tarihleri arasında Sümerbank, Makine
Kimya Endüstrisi Kurumu, Devlet Demiryolları vb.
kamu kuruluşları tarafından yapılmıştır. 1982
yılında Metal Sanayi Sendikaları ile Türk Metal
Sanayi işçileri Sendikasının mavi yakalı işler için
geliştirdikleri ve uyguladıkları
9. İş Değerleme Süreci Aşamaları
9
Ön çalışmalar / hazırlık
aşaması
İşlerin incelenmesi
İş değerleme yönteminin
seçimi
Uygulama
10. İş değerleme sürecinde dikkate alınması gereken hususlar;
10 Planın haksızlıkları ortadan kaldırma amacının bulunması
İşletmeler arasında yapılacak karşılaştırmalarda tutarlılığın
sağlanması
Uygulamada esnekliğin ve tutarlılığın sağlanması
İş değerlemesinin maliyeti ve çalışmaya ayrılan ödenek
İş değerlemesi çalışmalarına ayrılan zaman
Sendika ile işbirliğinin derecesi
Değerlemeyi yapacak kadronun büyüklüğü ve niteliği
İşlerin sayısı ve işin temel özellikleriİş değerleme sürecinde
çalışanlara güvence
verilmelidir.
11. 11
Ön çalışmalar/ Hazırlık Aşaması
4. İş değerleme planının tanıtılması
1. İş değerleme amacının belirlenmesi
3.İş değerleme çalışmalarında yer alacak görevlilerin seçimi
2. İş değerlemenin kapsamının belirlenmesi
12. İş Değerleme Planının
Tanıtılması
12
İş değerlemesinin niteliği,
İş değerlemesine olan gereklilik,
Bu gereksemeleri iş değerlemesi ile
karşılama yolları,
Farklı firmalardan örnekler
sunulması,
İş değerlemesinin maliyeti
hakkında bilgi verilir.
Grup toplantıları yapılabilir.
Planın tanıtılması için hazırlanan
bültenler dağıtılabilir.
İş değerlemesinin niteliği,
amaçları ve iş değerlemesine duyulan
ihtiyacın nedeni , iş değerlemesinin
nasıl yapılacağı anlatılır.
Yöneticilere tanıtılır. Çalışanlara tanıtılır.
13. İş değerleme komitesi
13
İş değerlemesini yapacak olan
kişilerden oluşacak olan bu komitede,
uzman kişiler, çalışan temsilcileri,
sendika temsilcileri gibi konuyla ilgili
tüm kesimlerin katıldığı bir çalışma
grubu oluşturulur.
Çalışanlardan oluşan işletme
görevlileri örgüte ilişkin bilgilere
sahipken, danışmanının teknik bilgisi
bulunmaktadır.
Danışmandan iş değerlemesi
uygulaması sonrasında da bilgi alınabilir.
Bir eğitim programı uygulaması da
sağlanabilir.
İşletme
dışından
uzmanlar ve
işletme
görevlileri
İşletme
görevlileri
İşletme
dışından
uzmanlar
veya
danışman
kurum
14. REFA: İş Düzenleme, İşletme
Organizasyonu ve Geliştirme Birliği
14
1924 yılında İş süreleri tespit komisyonu adı ile Kurt Hegner
tarafından kuruldu.
Kuruluş amacı; işletmelerde iş verimine uygun bir ücretin
tespiti için method geliştirmek ve bunu yaygılaştırmaktır.
Çalışma amacı kısa bir süre içinde tüm iş etüdünü kapsamıştır.
15. İşlerin İncelenmesi
15
İşletmede her bir işin ne zaman, nasıl, nerede
yapıldığı gibi temel sorulara cevap arandığı, bu
yolla işlerin genel özelliklerine ulaşıldığı, toplanan
verilerin sistematik bir biçimde değerlendirildiği
ve bunlara ilişkin bilgilerin yazılı hale getirildiği
bir süreçtir.
REFA’ ya göre; iş tanımı, işin insana yönelttiği iş
gereklerini elde edebilmek için iş sistemlerinin ve
gerektiğinde bunların organizasyon bağlantılarının
sistematik bir biçimde tanımlanmasıdır. Buna göre iş
sistemleri, görev, girdi, çıktı, üretim aracı, çevre
koşulları, iş akışı sistem ögelerini içerir.
İş Analizi
İş Tanımı
16. İş Gerekleri
16
1950 yılında Cenevre’de
gerçekleştirilen
Uluslararası İş
Değerleme
Konferansında,
“Cenevre Şeması” olarak
da adlandırılan “iş
gerekleri”, bilgi, zihinsel
çaba, bedensel çaba,
sorumluluk ve çalışma
koşulları olarak
belirlenmiştir.
1 Bilgi Eğitim
Deneyim
Düşünme yeteneği
2 Beceri El becerisi
Bedensel yatkınlık
3 Sorumluluk Kendi çalışmasından
Başkalarının çalışmasından
Başkalarının güvenliğinden
4 Zihinsel çaba Dikkat
Düşünme yeteneği
5 Bedensel çaba Dinamik bedensel çalışma
Statik bedensel çalışma
Tek yönlü bedensel çalışma
6 Çalışma
koşulları
İklim, toz, gürültü, titreşim, göz
kamaşması veya yetersiz
aydınlatma
Nem, sıvı ve katı yağlar, kir, gaz,
buhar, üşütme tehlikesi,
koruyucu giysiler, kaza tehlikesi
REFA İş Gerekleri
17. İŞ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ
17
Sayısal Olmayan
Yöntemler
Sıralama Yöntemi
Sınıflama Yöntemi
Sayısal Yöntemler
Faktör Karşılaştırma
Yöntemi
Puan Yöntemi
19. Sıralama Yöntemi
19
En basit iş değerlemesi
yöntemidir. İşletmedeki tüm
işlerin güçlük derecelerine göre
sıralanmasıdır.
20. Sıralama yöntemi ile iş değerlemesi faaliyetleri dört
aşamada gruplanabilir.
20
Bilgiler
toplanır
Ünvanlar
tespit edilir
İş tanımları
oluşur
Nitelikler
belirlenir
1. aşama
23. 1 nolu Kart
Ambar İşçiliği
Kamyon
Şoförlüğü/
2 nolu Kart
Presçilik X
Tornacılık X/
3 nolu Kart
Makine
Bakımcılığı XX
23
Eşleştirme Kart Uygulaması
Makine Bakımcılığı 4
Ambar işçiliği 0 Kamyon Şoförlüğü 1 Presçilik 2
Tornacılık 3
24. İkili Karşılaştırma Yöntemi
24
Oluşturulan bir tablo ile işlerin tek tek birbiri ile
kıyaslanmasıdır. Eğer karşılaştırılan iş diğerinden zor ise
2, eşit ise 1 kolay ise 0 puan verilerek toplanır. En
yüksek puan alan en zor en düşük puan alan ise en
kolaydır.
26. 4. aşama
26
Bu süreç tüm departmanlardaki işler sıralanana kadar
sürdürülür.
İkinci departmandaki en zor iş birincideki en zor işle
kıyaslanarak belirli bir sıraya yerleştirilir.
İlk sütunun ait olduğu departmandaki işler yapılan
sıralamaya göre yazılır.
Tablo hazırlanır.
Her departmanda yapılan sıralamalar birleştirilir.
27. Sıralama Yöntemi
Avantajları Dezavantajları
27
Sıralama yöntemi işleri
değerlendirmede en basit, pahalı
olmayan, hızlı ve anlaşılması kolay
bir yöntemdir.
İş sayısı az olan, küçük
organizasyon yapılarında
kullanılır.
Büyük organizasyonlarda sıralama
yöntemi kullanarak işlerin
değerlenmesinde güçlüklerle
karşılaşılabilir.
İşler arasında hangi işin daha
değerli olduğu konusunda bir görüş
birliği sağlanır; ancak farkın
büyüklüğünün ne olduğu ve bu
büyüklüğün ücretlere nasıl yansıtılacağı
ile ilgili bir bilgi vermez.
28. Sınıflama Yöntemi
28
İş grupları açık bir şekilde tanımlanır.
İşin bileşenlerini oluşturan faktörleri belirleyen
kartlar hazırlanır.
Genellikle bir iş; sorumluluk, görevler, karar verme
derecesi, yönetim görevi ve gerekli nitelikler olmak
üzere bu bileşenleri kapsamaktadır.
29. İŞ SINIFI SINIF TANIMI
1. Bilgi gerektirmeyen ve sadece çok az bir bedensel yüklemenin olduğu işler,
2. Bilgiye gerek duyulmayan, fakat işe yönelik pratik işbaşı eğitimini gerektiren ve
sadece çok az bir bedensel yüklenme ile yapılabilen işler,
3. Daha önceki grupta belirtilen bedensel yüklemenin de üstünde işler, ayrıca tecrübe
isteyen işler,
4. İşin yapılabilmesi için gereken bilginin işyeri pratik eğitimi sonucu kazanılabileceği
işler,
5. Meslek kurslarına gitmiş olmayı ve işbaşı pratik eğitimi görüp de ayrıca tecrübeye
sahip olmayı gerektiren işler,
6. Meslek okulu mezunu olmayı ve usta bir işçinin sahip olabileceği bilgi ve beceriye
sahip olmayı gerektiren işler,
7. Uzun yılları bulan tecrübeye sahip olmayı gerektiren işler
8. Yüksek maharet gerektiren ve bağımsız çalışmayı öngören çok zor kaliteli işler,
9. Tamamen bağımsız çalışan, geniş bir sorumluluğu olan iş dağılımı yapma, talimat
verme yeteneğini öngören, geniş teorik bilgilerin sık kullanıldığı işler.
29
30. Sınıflama yöntemi
Avantajları Dezavantajları
30
Uygulanmasının ve
anlaşılmasının kolay olması
Esnek olması
Sistem ayrıca liyakat ve
kıdem esaslarını da
bünyesinde
bulundurulduğundan toplu ve
basit bir ücret yöntemini
mümkün kılması
Değerleme yapanların
işletmedeki tüm işleri ayrıntılı
biçimde bilmeleri zor olabilir.
Karmaşık pozisyonlar
içeren şirketlerde
uygulanması kolay bir yöntem
değildir.
32. 32
Faktörler belirlenir. Faktörler tanımlanarak kendi aralarında
ağırlıklandırılarak alt derecelere ayrılır. Alt derecelerin de tanımları yapılır.
İzleyen aşamada tanımlanmış olan faktörler ile alt derecelerin puanları
tespit edilerek, faktör-puan planına ulaşılmış olur.
Ağırlıklandırma ise iş gereklerinin birbirlerine göre önemlerinin sayısal
ifadesidir.
Ağırlıklandırma, teknik farklılıklar, teknik gelişmeler, sosyolojik değerler
ve iş piyasası gibi konular göz önüne alınarak değerlendirilebilir.
Puan Yöntemi
33. Derece
tanımları
33
1. Derece: çok az, çok düşük
2. Derece: az, düşük
3. Derece: orta
4. Derece: büyük, yüksek
5. Derece: çok büyük, çok
yüksek
DERECELER FAKTÖR VE DERECELERİN
TANIMI
1 3 aya kadar iş tecrübesi
olan
2 3 aydan 1 yıla kadar iş
tecrübesi olan
3 1 yıldan 2 yıla kadar iş
tecrübesi olan
4 2 yıldan 3 yıla kadar iş
tecrübesi olan
5 3 yıldan fazla iş tecrübesi
olan
Deneyim Faktörü
Dereceleri
34. Faktör Karşılaştırma Yöntemi
34
1. Faktörler belirlenir.
2. Kilit işler belirlenir.
3. Anahtar görevler belirlenir.
4. Her anahtar görevin saat ücreti belirlenir.
5. Diğer işler kilit işler yardımıyla değerlendirilir.
37. ANALİTİK İŞ DEĞERLEME YÖNTEMİNİN
UYGULANMASI İLE KONFEKSİYON
İŞLETMELERİNDE
ÜCRET SKALASININ OLUŞTURULMASI
37
Çalışma Hayatından Bir Örnek
38. İzmir ilindeki bir konfeksiyon işletmesinde yapılan iş değerleme
çalışması ile ilgili bilgiler: İşletmede iş analizleri yapılarak 33 iş
tanımlanmış bu işlerden birbirine benzer olanlar gruplandırılarak
her bir iş için analitik iş değerlemesi yapılmıştır. “dikimhane şefliği”
işi örnek olarak verilmiştir.
Analitik iş değerleme yöntemlerinde 3 basamak yöntemi
uygulanmıştır.
İş tanımlamasının yapılması
İş gereklerinin analizi
İş gereklerinin puanlandırılması
