2. საქართველო მე-8 საუკუნეში
პირველად არაბები საქართველოში 642-643 შემოიჭრნენ, მაგრამ ამ ლაშქრობას არავითარი პოლიტიკური შედეგი არ მოჰყოლია,
არაბები იძულებული გახდნენ უკან გაბრუნებულიყვნენ.
პირველად არაბებმა ქართლი დაიმორჩილეს 654-655 ჰაბიბ იბნ მასლამის შემოსევის შედეგად. არაბ-ქართველთა ურთიერთობას
განსაზღვრავდა „დაცვის სიგელი“, რომლითაც ქართლის მოსახლეობა არაბების სასარგებლოდ ხარკს იხიდიდა. ამჯერად არაბთა
ბატონობა ქართლში მხოლოდ ორ წელიწადს გაგრძელდა.
VIII საუკუნის 20-იან წლებში ამიერკავკასიაში არაბთა ბატონობის განსამტკიცებლად ხალიფა ჰიშამმა გამოგზავნა დამსჯელი ჯარი
ჯარაჰ იბნ აბდ ალ-ლაჰის სარდლობით. ამავე მიზნით 30-იან წლებში გამოგზავნეს მურვან იბნ მუჰამადი (ქართული წყაროებით —
მურვან ყრუ). 735-736 წლებში მურვანმა ააოხრა საქართველო. ლაშქრობის შემდეგ არაბებმა ქართლში თავიანთი მოხელე (ამირა)
დანიშნეს. მისი რეზიდენცია თბილისში იყო. არაბთა ბატონობა საქართველოში სტაბილური გახდა.
არაბებმა აღმოსავლეთ საქართველოს მოსახლეობას დააკისრეს მძიმე გადასახადები ხარაჯა და ჯიზია. ხალხს დაეკისრა აგრეთვე
სამხედრო რაზმებისა და მრავალრიცხოვან მოხელეთა შენახვა. მოსახლეობას დაადეს ბეგრად გზების, ხიდების და სხვა ობიექტების
მშენებლობა.
ხარაჯა- მიწაზე დაწესებული გადასახადი
ჯიზია- სულადი გადასახადი,
3. იოანე საბანისძის
„აბო თბილელის წამება“
იოანე საბანისძის „აბოს წამება“ ქართული პროზის ძალიან მნიშვნელოვანი ძეგლია, იგი შეიცავს ძალიან მნიშვნელოვან ფაქტებს მე-8
საუკუნის საქართველოს შესახებ. იგი წინასწარ შემუშავებული გეგმის მიხედვით არის დაწერილი და 4 თავისაგან შედგება.
I თავი დამრიგებლობითი ხასიათისაა, საუბარია აბოს მარტვილობის მნიშვნელობაზე.
II და III თავებში აღწერილია აბოს ქართლში მოსვლა, მისი მოღვაწეობა და მოწამეობრივი აღსასრული.
IV თავი ჰიმნოგრაფიულ ხასიათს ატარებს და შეიცავს აბო თბილელის ქებას. თხზულების ეს ნაწილი ქართული ორიგინალური
ჰიმნოგრაფიის უძველესი ნიმუშია. აბოს მარტვილობის აღწერით იოანე საბანისძემ მიზნად დაისახა ეროვნული თვითშეგნების განმტკიცება.
ქართველთა ეროვნული გადაგვარების მიზნით არაბები ქართველებში მაჰმადიანობას ავრცელებდნენ. ასეთ ვითარებაში არაბი აბო
თბილელის ქრისტიანულ სარწმუნოებაზე მოქცევა დიდმნიშვნელოვანი ფაქტი იყო.
თხზულება შესანიშნავი ისტორიული წყაროა VIII საუკუნის ქართლის პოლიტიკური-ეკონომიკური ცხოვრების, ეროვნულ-სარწმუნოებრივი
იდეალების, საზოგადოებრივი ყოფის შესასწავლად. მოღწეულია X საუკუნის ხელნაწერით.
პირველად გამოსცა მ. საბინინმა (1882).
„აბო თბილელის წამება“ ნათარგმნია რუსულ (1956 წ. მიხეილ საბინონი) , გერმანულ (შულცემ 1905 წელს), და ლათინურ ენებზე (პეეტერსმა
1934).
4. იოანე საბანისძე
იოანე საბანისძეზე ბევრი რამ არ არის ცნობილი, მაგრამ როგორც წყაროები
გვაუწყებენ იგი VIII საუკუნის მიწურულის საქართველოში ერთ-ერთი
გამორჩეული სასულიერო მოღვაწე და ნიჭიერი მწერალი იყო.
იგი დაუპირისპირდა არაბებსა და მათ მიერ გადაბირებულ ქართველებს.
ვარაუდობენ, რომ იოანე საბანისძე მოღვაწეობდა მცხეთის ჯვრის მონასტერში.
6. რატომ და როდის დაიწერა „აბო
„თბილელის წამება“ ?
როგორც წყაროები გვატყობინებენ „აბოს წამება“ დაწერილი უნდა იყოს 786-790
წლების შუალედში.
ნაწარმოები იწყება სამოელ ეპისკოპოსისა და იოანე საბანისძის მიმოწერიათ, ამ
მიმოწერიდან კი ვადგენთ, როგორც ნაწარმოების დაწერის მიზეზს, აგრეთვე
დაწერის თარიღსა და თვითონ ავტორის ვინაობასაც.
როგორც ნაწარმოებიდან ვგებულობთ იოანე საბანიძემ „აბოს წამება“ დაწერა
სამოელ ეპისკოპოსის თხოვნით
თავიდან იოანე წინააღმდეგი იყო, მაგრამ მან მაინც დაწერა ეს ნაწარმოები,
რადგან აბო ბალხს არ დავიწყებოდა.
7. აბოს წამება და გარდაცვალება
აბო აღესრულა ექვს იანვარს, პარასკევ დღეს, ნათლისღებაზე.
აბოს გარდაცვალების დღეს თითქოს ბუნებაც მოწყენილი იყო, თითქოს ისიც
გლოვობდა მის გარდაცვალებას.
აბოს გვამი დაწვეს.
იმ ადგილას კი სადაც მისი გვამის კრემაცია მოახდინეს, თბილისში მცხოვრებმა
ქრისტიანებმა მოძალადეების (არაბების) შიშს გაუმკლავდნენ და ყველა იმ
ადგილისკენ გაეშურა სადაც მოწამის გვამი დაწვეს. ყველა სიხარულით მიდიოდა იქ
და მიწას ირებდნენ. როგორც „აბოს წამებიდან“ ვგებულობთ იმ დღეს უამრავი
სნეული განიკურნა . „ყოვლად ძლიერმა ღმერთმა თავისი ძალა უფრო მეტად
გამოაჩინა და საკვირველი სასწაულით ადიდა თავისი მარტვილი, რათა ყველას
სცოდნოდა, რომ აბო ქრისტეს მოწამეა“ („აბოს წამება“ ბოლო თავი)
8. აბო თბილელის ხსენების დღე
ქართულმა ეკლესიამ აბო წმინდანად შერაცხა, მისი ხსენების დღეა ძველი
სტილით 8-იანვარი, ახალი სტილით 21-იანვარი.
