2. Էվոլյուցիան կենդանի օրգանիզմների
աստիճանական փոփոխությունն է ժամանակի
ընթացքում՝ գոյության փոփոխվող պայմաններին
տեսակների հարմարման ճանապարհով:

3. Կենդանի էակների էվոլյուցիայի մասին ամբողջական
ուսմունք ստեղծելու առաջին փորձը կատարել է ֆրանսիացի
կենդանաբան Ժ. Լամարկը XIX դարում: Նա ենթադրել է
էվոլյուցիայի գոյության մասին, որի շարժիչ ուժը բնության
ինքնակատարելագործման ձգտումն է:

4. Չառլզ Դարվինը
ձևակերպել է
էվոլյուցիայի գիտական
տեսությունը, ըստ որի`
էվոլյուցիայի շարժիչ
ուժերն են
ժառանգականությունը,
փոփոխականությունը և
բնական ընտրությունը:

5. Ժառանգականությունը՝ բնածին
հատկանիշները սերնդեսերունդ փոխանցելու
օրգանիզմների հատկությունն է։ Դրա շնորհիվ
կենդանիների կամ բույսերի յուրաքանճյուր
տեսակ սերունդների ընթացքում պահպանում
է բնորոշ գծերը։ Ընդ որում մի առանձնյակի
կյանքի ընթացքում ձեռք բերած
փոփոխությունները սերնդեսերունդ չեն
փոխանցվում,եթե իհարկե դրանք որոշ
գործոնների պատճառով չեն արտացոլվում
գենետիկական կոդի վրա։

7. Փոփոխականությունը ՝ նույն տեսակին պատկանող առանձնյակների
միմյանցից ավելի կամ պակաս չափով տարբերվելն է։
Փոփոխականությունը օրգանիզմի նոր հատկություններ և
առանձնահատկություններ ձեռք բերելու հատկությունն է։ Բնության
մեջ երբեք չեն հանդիպում միմյանց լիովին նման երկու օրգանիզմներ։
Նույնիսկ ծնողական նույն զույգի սերնդում բոլոր առանձնյակները
տարբերվում են ինչ-որ հատկանիշներով։ Այդ տարբերությունները
պայմանավորված են օրգանիզմների ժառանգական տեղեկատվության
մեջ կատարվող փոփոխություններով և արտաքին միջավայրի
ազդեցությամբ։ Օրինակ`եթե երկարաոտ ձիերին տեղափոխենք
սարեր,որտեղ նրանք կշարունակեն իրենց կյանքը,կնկատենք,որ
ժամանակի ընթացքում նրանց ոտքերը կարճանում են։Այդպես
արտահայտվում է ձիերի մոտ փոփոխականությունը,որի ի հայտ գալու
հիմնական և բացառիկ պատճառը նրանց կենսական պայմանների
փոփոխությունն է։
Փոփոխականությունը էվոլյուցիայի կարևոր գործոն է։ Այն,այսպես
ասած,նյութ է ստեղծում էվոլյուցիայի համար։

9. Բնական ընտրությունը ՝ էվոլյուցիայի գլխավոր գործոնն է։ Դարվինը
բացահայտեց ընտրության դերը օրգանիզմների էվոլյուցիայի ընթացքում։
Նա ցույց տվեց,որ բնական ընտրությունը գոյության կռվի հետևանքն է։
Բոլոր կենդանի օրգանիզմներն ունեն բազմանալու մեծ
հնարավորություններ,սակայն նրանց թվաքանակի աճը
սահմանափակվում է տարբեր պատճառներով։ Յուրաքանչյուր տեսակի
առանձնյակների մեծ մասը մեռնում է սննդի պակասից,բնակլիմայական
անբարենպաստ պայմանների պատճառով,նույն կամ այլ տեսակներին
պատկանող օրգանիզմների հետ պայքարի հետևանքով։ Ընտրությունը
պահպանում է այն օրգանիզմներին,որոնք ամենից լավ են հարմարված
գոյության տվյալ պայմաններին,այսինքն`նրանց,որոնք ունեն օգտակար
ժառանգական(բնածին)հատկանիշներով։ Նոր հատկանիշները ծագում են
ժառանգական փոփոխականության միջոցով։ Բնական ընտրության
միջոցով տեսակի ներսում առաջանում են խմբավորումներ,որոնք
հարմարվելով միջավայրի տարբեր պայմաններին,սկսում են միմյանցից
տարբերվել։ Նոր տեսակներն ստեղծվում են գլխավորապես
բնակության նոր տարածքներ զբաղեցնելու կամ միջավայրի պայմանների
փոփոխման հետևանքով։ Տեսակներն առաջանում են նաև
կենսամիջավայրի անփոփոխ պայմաններում,երբ նույն տեսակին
պատկանող առանձնյակների միջև ծագում են
կենսակերպի,սննդառության և այլ տարբերություններ։

10. Մի քանի սերունդ հետո
բույսերի կամ
կենդանիների
տեսակները
ներկայացվում են մեծ
քանակությամբ լավ
հարմարված
անհատներով և
կարող են
աստիճանաբար
փոխվել: Էվոլյուցիայի
այդպիսի
շարժընթացի
արդյունքում կարող են
առաջանալ կենդանի
էակների նոր
տեսակներ ու
տարատեսակներ:

11. Երկրի վրա կյանքի էվոլյուցիան սկսվել է
ավելի քան 3,5 մլրդ տարի առաջ:
Ժամանակային սանդղակի վրա ցույց է
տրված միայն վերջին 600 մլն տարին:
Գիտնականները ճշգրիտ չգիտեն, թե
որքան ժամանակում է տեղի ունեցել
կենդանու կամ բույսի այս կամ այն
տեսակի ձևավորումը:

12. Կենդանիների որոշ խմբեր (օրինակ՝
ծովաստղերը) 500 մլն տարեկան են,
սակայն նրանք այսօր էլ կան Երկրի վրա,
չնայած` նրանց հետ ժամանակին ապրած
տեսակների մեծամասնությունն
անհետացել է:

13. <<Գոյության կռիվ>> ասելով հասկանում ենք
տեսակի ներսում առանձնյակների միջև, տարբեր
տեսակի առանձնյակների միջև, ինչպես նաև
առանձնյակների և անօրգանական աշխարհի միջև
տեղի ունեցող բարդ և բազմազան
հարաբերությունները:
Գոյության կռիվը ոչ թե էվոլյուցիայի առանձին
գործոն է, այլ նախադրյալ է բնական ընտրության
համար: Գոյության կռվի հիմնական պատճառները
տեսակների թվաքանակի անսահման աճի
հնարավորության և միջավայրի պայմանների,
պաշարերի միջև եղած
անհամապատասխանությունն է:

14. Դարվինը տարբերում է գոյության կռվի երեք հիմնական ձևեր՝
ներտեսակային, միջտեսակային և կռիվ անօրգանական աշխարհի
անբարենպաստ պայմանների դեմ: Ներտեսակային գոյության
կռիվը տեղի է ունենում նույն տեսակին պատկանող
առանձնյակների միջև: Գոյության կռվի այս ձևն
ամենատարածվածն է, քանի որ նույն տեսակի առանձնյակները
միջավայրի պայմանների նկատմամբ նույն պահանջներն ունեն:
Օրինակ՝ նույն տեսակին պատկանող թռչունների ձագերը
մրցակցում են միմիանց հետ բնում մնալու համար:
Կաթնասունների և թռչունների շատ տեսակների արուները
բազմացման շրջանում պայքարի մեջ են մտնում միմյանց հետ՝ էգին
տիրանալու հնարավորության համար: Տեսակի ներսում
առանձնյակի թվաքանակի չափազանց մեծանալու դեպքում
ներտեսակային գոյության կռիվը սրվում է, առանձնյակների
պտղաբերությունն ընկնում է, առաջանում է համաճարակներ,
արդյունքում՝ թվաքանակը փոքրանում է և կարգավորվում:
Ներտեսակային գոյության կռվի դրսևորումներ են առանձնյակների
միջև դիտվող փոխօգնությունը, սերնդի նկատմամբ խնամքը,
կանիբալիզմը և այլն:

15. Միջտեսակային գոյության կռիվը տեղի է
ունենում տարբեր տեսակներիների
պոպուլյացիաների միջև: Այն ավելի սուր է
ընթանում, եթե տեսակները պատկանում են նույն
ցեղին և միատեսակ պայմանների կարիք ունեն:
Փոխադարձ կապերը կարող են լինել
անտագոնիստական կամ հակամարտ և
սիմբիոտիկ: Օրինակ՝ գայլերն ու աղվեսներն
որսում են նապաստակներին, գայլերի,
նապաստակների և աղվեսների միջև տեղի է
ունենում գոյության կռիվ: Գիշատիչների միջև կա
սննդի հայթայթման մրցակցություն կա:

16. Անօրգանական աշխարհի անբարենպաստ պայմանների դեմ
Դարվինը նշում էր, որ օրինակ Անգլիայում խիստ ձմռան
պատճառով ոչնչացան թռչունների մոտ 80% -ը: Ջերմության կամ
խոնավության տատանումները լուրջ ազդեցություն են ունենում
պոպուլյացիաների առանձնյակների վրա: Ձմռանը ջրում լուծված
թթվածնի պակասից ջրավազաններում ոչնչանում են ձկները:
Լեռներում անբարենպաստ կլիմայական պայմանների դեպքում
հանդիպում են հյուծված ծառեր և թփեր: Բնությունն ունի իր չգրված
օրենքները. կենդանական աշխարհն անըդհատ գտնվում է
անվերջանալի պայքարի մեջ` հանուն գոյատևման: Գաղտնիք չէ, որ
խոշոր գիշատիչները տարածքային կենդանիներ են, որոնք ուշադիր
հետևում են այն բանին, որ ոչ ոք չխախտի իրենց սահմանները:
Գոյության կռվի բոլոր ձևերն ուղեկցվում են հսկայական թվով
օրգանիզմների ոչնչացմամաբ , կամ հանգեցնում են նրան, որ դրանց
մի մասը սերունդ չի թողնում:

17. Չարլզ Ռոբերտ Դարվին ծնվել է 1809թ. փետրվարի 12 ին
մահացել է 1882թ.ապրիլի 19: Անգլիացի բնագետ և
ճանապարհորդ, առաջիններից մեկն է, որ գիտակցել և
պատկերավոր դրսևորել է, որ կենդանի օրգանիզմների
բոլոր տեսակները էվոլյուցիայի են ենթարկվում ընդհանուր
նախնիներից։ Իր տեսության մեջ, որի առաջին լայնածավալ
շարադրումը տպագրվել է 1859 թ. «Տեսակների ծագումը»
գրքում (ամբողջական անունը՝ «Տեսակների ծագումը
բնական ընտրության ճանապարհով կամ կյանքի համար
պայքարելիս բարենպաստ ցեղերի գոյատևումը») Դարվինը
էվոլյուցիայի հիմնական շարժիչ ուժ է համարել բնական
ընտրությունը և անորոշ փոփոխականությունը։

18. Այսքանը...