1. Group for Research in Applied Economics
Makroekonomiczne skutki reform
systemu emerytalnego
dr Jan Hagemejer, UW
dr Krzysztof Makarski, SGH
dr hab. Joanna Tyrowicz, UW
(z pomocą A. Borowskiej, K. Goraus i M. Bieleckiego)
Grant NCN nr UMO-2011/01/D/HS4/04039
Opinie wyrażone w tym materiale odzwierciedlają stanowisko autorów
i nie powinny być utożsamiane z instytucjami, z którymi są związani.
2. Plan prezentacji
Logika modeli OLG
Makroekonomiczne skutki reformy z 1999?
Mechanizmy w modelu
Model vs. rzeczywistość, czyli krytyczna ocena wyników
Skutki proponowanych zmian w systemie
Dobrowolność
Suwak
Zmiana portfela OFE
Przeniesienie aktywów
Jakie są skutki rozwiązania wybranego w 2013?
Wnioski (w tym: ograniczenia modelu)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
2/34
6. Jak działają modele OLG?
Obywatel = konsument
„uczciwie” optymalizuje pracę i konsumpcję na całe swoje życie
zna średnią długość życia + przebieg zmiennych makro
Rząd
pobiera podatki, wydaje stały odsetek PKB
finansuje (z podatków) deficyt ZUS
System emerytalny
stary: PAYG DB => stała niezmienna stopa zastąpienia
nowy: PAYG DC (ZUS) + FF DC (OFE) => zmienna stopa zastąpienia
egzogeniczny (rosnący) wiek emerytalny
Model równowagi ogólnej
rozwiązanie: taka stopa procentowa, że popyt firm = podaż obywateli
z tego wynika: konsumpcja, podatki, równowaga rządu + dobrobyt
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
6/34
7. Jak rozumieć dobrobyt?
Dotąd Joanna konsumowała 30 wyjść na basen i 4 tygodnie urlopu w roku.
To był efekt jej optymalizacji (preferencje), przy zadanych cenach
Rząd postanowił umilić jej życie, modyfikując stawki podatków tak, że przy
nowych cenach Joanna „wybiera” 15 wyjść na basen i 10 tygodniu urlopu.
Lepiej Joannie?
Basen
Urlop
Użyteczność
Przed
30
4
lnB+lnU = 4.7875 utyli
Po
15
10
lnB+lnU = 5.0106 utyli
Lepiej, ale o ile? Ile to jest 0.2231 utyli?
0.2231 utyli = ln[30*(1+11.8%)] + ln[4*(1+11.8%)] = ln[15]+ ln[10]
Ekwiwalent konsumpcji: ta zmiana jest równoważna wzrostowi
konsumpcji o 11.8%
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
7/34
8. Czy reforma z 1999 r. była społecznie korzystna?
TAK
(w świetle naszego analiz dobrobytu w modelu)
1. Wzrost kapitału = > wzrost PKB (w porównaniu do status quo)
na skutek oszczędności w II filarze
na skutek oszczędności prywatnych ( z powodu dużego spadku emerytur)
2. Wyższy dobrobyt
na skutek niższego wzrostu podatków
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
8/34
9. Mechanizmy w modelu
Gospodarka „skalibrowana” do danych za 1999 => zgodne:
stopa inwestycji przy zadanej deprecjacji i standardowych preferencjach
=> rynkowa stopa procentowa
podaż pracy i ścieżka produktywności w cyklu życia
stopa zastąpienia w PAYG DB oraz „dziura” w ZUS
stopy podatków: PIT, VAT i od odsetek od przychodów kapitałowych
1. Liczymy status quo
demografia + wiek emerytalny + ścieżka wzrostu gospodarczego (AWG)
2. Liczymy świat „po reformie”
j.w. + inny system emerytalny
Porównujemy użyteczność w status quo i „po reformie” dla każdej
kohorty i staramy się zrekompensować straty z nadwyżek
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
9/34
15. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
Sposób finansowania reformy rzutuje na ścieżkę dostosowania
kapitału
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
15/34
16. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
Sposób finansowania reformy rzutuje na ścieżkę dostosowania
kapitału
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
16/34
17. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
Podatki i tak wzrosną, a dług rośnie szybciej niż bez OFE …
… ale łączny wzrost podatków/długu jest znacznie niższy
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
17/34
18. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
System zdefiniowanej składki (DC) płaci znacznie niższe
emerytury niż zdefiniowanego świadczenia (DB)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
18/34
19. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
Zmiana sposobu naliczania generuje nadwyżkę w ZUS (i OFE)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
19/34
20. Skutki reform z 1999 r - podsumowanie
1. Wzrost kapitału => wzrost PKB (o ok. 3%)
2. Niższa stopa zastąpienia i emerytury (o ok. 40%)
3. Po okresowym pogorszeniu deficytu ZUS, poprawa
kasowo: nadwyżka w ZUS
4. Stabilność fiskalna przy nieznacznie wyższych podatkach
18/11/2013
np. udział VAT w konsumpcji: z 11% na ok. 12% (zamiast 16%!)
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
20/34
21. Skutki reformy z 1999 r – model a realia
Model
Realia (efekty makro)
Konsumenci wiedzą, że emerytury
spadną, więc oszczędzają ex ante.
Oszczędności prywatne wzrosną mniej =>
efekt na kapitał i PKB mniejszy i głównie
przez OFE
Nie zmieniają się wydatki rządowe, więc
podatki podążają za deficytem ZUS
…
System emerytalny jest powszechny (nie
ma innych źródeł deficytu ZUS)
Są inne źródła deficytu ZUS + koszty
obsługi tego dodatkowego długu
Konsumenci jednakowi w kohorcie +
aktuarialna sprawiedliwość
Emerytury minimalne i wdowie =>
prawdopodobieństwo nadwyżki w ZUS?
W długim okresie przyrost naturalny się
stabilizuje (≈stopa dzietności wzrosła)
?
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
21/34
22. Czy proponowane i wprowadzone obecnie
zmiany są społecznie korzystne?
NIE
(w świetle naszego analiz dobrobytu w modelu)
1. Spadnie dobrobyt (w porównaniu do status quo = reforma 1999)
na skutek niższej indeksacji i niższej waloryzacji (suwak!)
spada kapitał i PKB w długim okresie (choć nieznacznie)
2. Ścieżka kapitału (i PKB) zależy od dostosowania fiskalnego
obniżenie długu = krótkookresowo wzrost kapitału
obniżenie podatków lub wzrost wydatków = negatywne skutki dla kapitału
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
22/34
23. Skutki proponowanych (i wprowadzonych) zmian
2011: przesunięcie składki
2013: propozycje
1. zmiana konstrukcji portfela
dotąd: r_ofe= (1-a)*r_rząd+a*r_rynek(=MPK-deprecjacja)
odtąd: r_ofe=r_rynek (=MPK-deprecjacja)
2. dobrowolność
dotąd: powszechne członkostwo w OFE
odtąd: 50% każdej kohorty w OFE
3. suwak
dotąd: emerytury wypłacają OFE (stopniowe „zjadanie” oszczędności)
odtąd: emerytury wypłaca ZUS (skokowe zjadanie oszczędności)
4. przesunięcie obligacji
dotąd: obligacje oszczędnościami w II filarze
odtąd: umorzenie obligacji + zobowiązania implicite w I filarze
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
23/34
24. Jak modelować zmiany w nowym systemie?
Status quo: brak zmian w systemie z 1999 r
emerytury aktuarialnie sprawiedliwe wypłacają OFE
składki, portfel i członkostwo w OFE: niezmienne
Po reformie: zmiany w tym systemie
ulga fiskalna => niższe podatki lub obniżenie długu
jeśli obniżamy dług: w długim okresie powrót do 45% PKB
jeśli obniżamy podatki: w długim okresie powrót do 45% PKB, ale w
okresie dostosowań, dług stały (jak w status quo)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
24/34
30. Dobrobytowe skutki zmian
Łączny efekt dla żyjących i przyszłych (wobec status quo)
przesunięcie składki
dobrowolność
suwak
portfel
przesunięcie obligacji
-0.8%
-0.7%
-0.6%
-0.5%
-0.4%
-0.3%
-0.2%
-0.1%
0.0%
Pogorszenie dobrobytu głównie z dwóch powodów:
emerytury i stopy zastąpienia (głównie na skutek różnic indeksacji)
podatki
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
30/34
35. Wnioski cząstkowe
Emerytury: spadają (wyjątek: portfel)
Dług publiczny / podatki:
niższe gdy suwak, przesunięcie składki i dobrowolność
przesunięcie obligacji – efekt jednorazowy
Zmiana PKB zależy od sposobu dostosowania fiskalnego
efekt wypychania kluczowy: spadek długu sprzyja wzrostowi
kapitału, a PKB podąża za kapitałem
zmiany kapitału mają charakter przejściowy, docelowo
zawsze kapitał niższy niż w status quo (dług/PKB=45%)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
35/34
36. Reforma 2013 jest złożeniem pięciu aspektów
Dobrowolność (50% wróci do ZUS, 50% zostanie w OFE)
Przesunięcie obligacji (jednorazowe) => model a rzeczywistość
Przesunięcie składki (docelowe)
Zmiana struktury portfela
Suwak
Łączny efekt:
dobrobytowy ujemny (bo wszystkie składowe ujemne)
dług – obniża się deficyt ZUS, można obniżyć dług lub
podatki
kapitał – spada (choć w krótkim okresie zależy to od
dostosowania fiskalnego)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
36/34
37. Dług publiczny / podatki
wybrany wariant nie najkorzystniejszy
gros korzyści zapewniają zmiany z
2011
18/11/2013
KPRM
potencjał obniżki podatków podobny
jak w przypadku długu
ale większość efektu ma charakter
przejściowy…
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
37/34
38. … ale można także po prostu obniżać podatki
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
38/34
41. Poza modelem…
Kwestie techniczne – model nie mówi o:
optymalnej strategii inwestycyjnej OFE
zmianach w aktywności zawodowej (ALE: wydłużamy wiek emerytalny)
mikroekonomii systemu (ALE: uwzględniamy je)
Kwestie polityki gospodarczej
Nieoczywista funkcja celu polityków (dług + podatki + wydatki
rządowe), co utrudnia określenie, jakie faktywnie będą skutki zmian w
gospodarce
Racjonalna reakcja obywateli: „ przewrotne” efekty suwaka i portfela
(rzeczywiste koszty dobrobytowe większe niż wynika z modelu)
Ekonomia polityczna systemu emerytalnego – starzejące się
społeczeństwo o niskich emeryturach?
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
41/34
42. Wnioski
Reforma z 1999 r
podnosi kapitał, PKB, obniża podatki i dług
obniża emerytury (stopy zastąpienia)
podnosi dobrobyt (m.in. dlatego, że rosną dobrowolne oszczędności
prywatne)
finansowanie ubytku w ZUS długiem publicznym optymalne
koszt reformy skoncentrowany na pokoleniach żyjących w jej czasie
Wprowadzone w 2011 i proponowane obecnie zmiany
obniżają dobrobyt
obniżają poziom emerytur
umożliwiają obniżenie długu publiczny, ale dużo osiągnięto zmianami z 2011
koszty tych nowych zmian obciążą także przyszłe pokolenia
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
42/34