περιβαλλοντικό πρόγραμμα από το 15ο Γ/σιο Περιστερίου Υπεύουνοι καθηγητές : Δέσποινα ΚΟυρπά,Σπύρος Σαρδέλης

1. 15ο
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
2013-2014
<<Περπατώντας στα µονοπάτια της φύσης και του
πολιτισµού>>
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΓΗΤΕΣ
ΚΟΥΡΠΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
ΣΑΡΔΕΛΗΣ ΣΠΥΡΟΣ

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Διαλέξαµε αυτό το θέµα θέλοντας να γνωρίσουµε τι σχέση έχει
το περιβάλλον, ο πολιτισµός και ο άνθρωπος.
Σήµερα το περιβάλλον και ο πολιτισµός υποφέρουν , επειδή και
οι δύο αλληλοεπηρεάζονται από την επίδραση των ανθρώπων.
Οι άνθρωποι αντλούν όλα τα στοιχεία της ζωής τους από το
περιβάλλον και τη φύση,ακόµα και την αισιοδοξία,αλλά από
πλεονεξία επιφέρουν ανελέητη καταστροφή και απαισιοδοξία.
Για τα κείµενα εργάστηκαν αποκλειστικά οι µαθήτριες του
περιβαλλοντικού προγράµµατος,
Από τη Τρίτη Τάξη
Αποστολοπούλου Αλεξάνδρα,
Γαβαλά Νεφέλη,
Δουλγερίδη Αγγελική,
Σταµατοπούλου Μυρτώ,
Χαλκιά Παρασκευή, και
Από τη Δευτέρα Τάξη
Βησσαράκου Δηµοκρατία,
Γούτση Ελένη,
Μουστάκη Μαρούλα,
Μπαρίµη Μαρία.

3. Περιβάλλον – φύση - πολιτισµός και η επίδραση του ανθρώπου
Τί σχέση έχει το περιβάλλον - φύση και ο πολιτισµός µε την
επίδραση του ανθρώπου Περιβάλλον - φύση είναι: Όλος ο κόσµος,ο
γήινος και ο ουράνιος, µαζί µε όλα τα άψυχα και έµψυχα και τους
φυσικούς τους νόµους. και που µέσα σ' αυτό ζει και κινείται ο
άνθρωπος.
Πολιτισµός είναι: Όλες οι προσπάθειες, ενέργειες και το σύνολο
των προσπαθειών, ενεργειών και δραστηριοτήτων των ανθρώπων
να πραγµατοποιήσουν τους σκοπούς της ζωής τους, όποιοι κι αν
είναι, µέσα σε ορισµένο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, το
οποίο θα διαµορφώσουν ανάλογα µε τους στόχους που έχουν θέσει
συνειδητά για τη βελτίωση της ζωής τους σε όλα τα πεδία: στο
ηθικό, το αισθητικό, το θρησκευτικό, το κοινωνικό, το υλικό κλπ.
Σ.ήµερα συγχρόνως υποφέρουν (περιβάλλον-φύση και και
πολιτισµός) επειδή η κατστροφή του ενός επηρεάζει το άλλο από
την επίδραση του ανθρώπου.
Οι άνθρωποι παίρνουν όλα τα στοιχεία της ζωής τους από το
περιβάλλον - φύση Η γη και η θάλασσα του δίνουν την τροφή, τα
δάση το οξυγόνο, οι πηγές το πολύτιµο αγαθό το νερό, ο καθαρός
ουρανός την ηλιακή θερµική ενέργεια. Σ' όλα αυτά όµως τα
περιβαλλοντικά στοιχεία ο κυρίαρχος άνθρωπος προκαλεί
ανελέητη καταστροφή .
Οι µεγάλες ζηµιές του περιβάλλοντος άρχισαν να γίνονται
αισθητές. Οι επιπτώσεις της ανάπτυξης, η φθορά, η εσκεµµένη
καταστροφή απειλούν όλο και περισσότερο τις κλιµατολογικές
αλλαγές.
Δεν υπάρχει δικαιολογία να µην παίρνουµε το σύνθηµα
<<ΠΡΟΣΤΑΤΕΨΤΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ>> σαν προσωπική µας
υπόθεση και να µην καθυστερούµε, πριν να είναι πλέον αργά, για
να παρέµβουµε. Να µη ξεχνάµε το «Αντιλαµβανόµαστε την αξία
ενός πράγµατος µόνον όταν το χάσουµε».

4. ΤΟ ΝΕΡΟ ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ
Για να διατηρηθεί ο άνθρωπος στη ζωή χρειάζεται το νερό, ένα
από τα βασικά συστατικά του οργανισµού του.
Το νερό αποτελεί<< πηγή ζωής για τον πλανήτη και τους
κατοίκους του>>, το νερό είναι << το υλικό της ζωής >>.Χωρίς
αυτό δεν υπάρχει πλανήτης, δεν υπαρχει ζωή, δεν υπάρχει
άνθρωπος.
Το νερό είναι επίσης ένα από τα στοιχεία του φυσικού
περιβάλλοντος που τον ελκύει και τον διαµορφώνει γι αυτό και
προτιµούσε να κτίζει τις πόλεις και τα χωριά δίπλα στα ποτάµια, τις
θάλασσες και λίµνες.

5. ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΥΣΤΗΝΕΤΑΙ
<< Γεια σας!!! Να σας συστηθώ; Είµαι το νερό... Είµαι το
γάργαρο νερό που κυλάει στα ποτάµια. Είµαι το νερό της βροχής
που δροσίζει τα χωράφια και τους ανθρώπους. Είµαι το νερό της
λίµνης που δίνει ζωή στις πέστροφες και τους γουλιανούς. Είµαι το
νερό της θάλασσας, το απέραντο πέλαγος. Είµαι ο ωκεανός. Έχω
στην αγκαλιά µου δελφίνια, φώκιες και ψάρια. Είµαι ο ωκεανός που
αρµενίζω καράβια και ταξιδεµένους.
Είµαι το γάργαρο νερό της βρύσης που σας δροσίζει. Είµαι το
νερό που κολυµπάτε και χαίρεστε τα καλοκαίρια σας. Είµαι πηγή
ζωής! Αγαπώ όλα τα πλάσµατα της φύσης, τα φυτά, τα δέντρα, τα
ζώα και τους ανθρώπους. Τους δίνω τα ωφέλιµα συστατικά µου για
να ζουν και να µεγαλώνουν µε υγεία. Είµαι το νερό της πηγής, το
νάµα, το νερό που θεραπεύει το κουρασµένο σώµα. Είµαι το
ευλογηµένο νερό που καθαρίζει την ψυχή του ανθρώπου, είµαι το

6. νερό της βάφτισης. Είµαι το ποτάµι, η λίµνη, η θάλασσα, η βροχή,
είµαι το ΝΕΡΟ!
Γεννιέµαι οληµερίς... Όλο σε κίνηση βρίσκοµαι. Από την
επιφάνεια της γης πάω µέχρι την ατµόσφαιρα και ύστερα γυρνάω
πάλι πίσω. Από τη θάλασσα, τις λίµνες και τα ποτάµια εξατµίζοµαι.
Γίνοµαι µικρές σταγόνες και ύστερα γίνοµαι ατµός. Με τη βοήθεια
της θερµοκρασίας του αέρα και του ανέµου, ανεβαίνω ψηλά και
γίνοµαι σύννεφο.
Σκαρφαλώνω στα βουνά κι αφήνω τη βροχή µου να δροσίζει τα
δάση, τα χωράφια και τους ανθρώπους. Γίνοµαι χαλάζι και χιόνι.
Φτάνω ως το έδαφος και γλιστράω βαθιά στο χώµα και γίνοµαι
υπόγειο νερό. Τρέφω τις ρίζες των φυτών, που µε ρουφούν µε
λαχτάρα, και πλουτίζω τη γη µε νερό.
Γεννιέµαι οληµερίς... Όλο σε κίνηση βρίσκοµαι. Σε τούτη την
κίνηση έχω παρέα τα φυτά που µε αγαπούν και µε προσέχουν.
Θαυµαστή η φύση! Με γεννούν τα πλάσµατά της κι ύστερα εγώ
τα τρέφω. Είµαι το νερό κι όλο σε κίνηση βρίσκοµαι..>>

8. Ορίζουµε τις ιδιότητες του νερού µε τα πρακάτω επίθετα:
γάργαρο, όξινο, γλυκό, κρύο, ζεστό, πόσιµο, µεταλλικό, γλυφό,
αποσταγµένο, θολό, διαυγές, µαλακό, σκληρό νερο.
Χαρακτηριστικά µε τα οποία το κάθε ένας τους προσδιορίζει τη
διαφορετική υφή του και προσδιορίζει τη χρήση του. Η ύπαρξη
του νερού καθόριζε τις διαδροµές των πρώτων κοινωνιών των
ανθρώπων,οι οποίες ήταν οργανωµένες σε έναν νοµαδικό τρόπο
ζωής. Το νερό ακολουθεί το οξυγόνο για τη διατήρηση της
ανθρώπινης µηχανής. Ωστόσο, είναι το πρώτο σε ιερότητα. Δεν
υπάρχει θρησκεία που να µην έχει αυτό το στοιχείο της φύσης
σαν µέσο προσέγγισης του θείου. Επιπλέον, η δύναµη των
ποταµών ήταν αυτή που συνετέλεσε στο να αναπτυχθούν οι
ανθρώπινες κοινότητες και να εξελιχθούν σε πολιτισµούς. Στις
µέρες µας, ο σύγχρονος άνθρωπος φαίνεται να έχει χάσει την
επαφή του µε το υγρό στοιχείο στη φυσική του διάσταση. Ο
σύγχρονος άνθρωπος έχει θολή την εικόνα της πηγής,του
ρυακιού ή του ποταµού. Σύµφωνα µε το µύθο, πατέρας πάντων
των υδάτων είναι ο Ωκεανός. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι τα νέρα
της πηγής ήταν απόκοσµα και έρχονταν κατευθείαν από τον Άδη.
Πίστευαν πως αν κάποιος θνητός έπινε απ' αυτό το νερό θα
πέθαινε ακαριαία. Η καθαριότητα του σώµατος ήταν θέµα
µεγάλης σηµασίας για τον αρχαίο κόσµο. Μεχρι την εποχή που
οι προδιαγραφές των σπιτιών είχαν ως απαραίτητο χώρο το
οικιακό µπάνιο,τα δηµόσια λουτρά ήταν ο µοναδικός τόπος που
µπορούσαν οι πολίτες να ασχοληθούν µε την υγιεινή του
σώµατος τους. Στους αυτοκρατορικούς χρόνους τα λουτρά
ονοµάζονταν Θέρµες ήταν ικανές να φιλοξενήσουν εώς και τρεις
χιλιάδες άτοµα.

9. Το Δάσος και ο Άνθρωπος
Το δάσος είναι ένα αγαθό που η αξία του δεν µπορεί να
υπολογισθεί. Είναι ένας φυσικός πόρος µε ατελειωτες δυνατότητες
για τη δηµιουργία καλύτερων συνθηκών ζωής για τον άνθρωπο.
Το δάσος χωρίς τον άνθρωπο µπορεί να υπάρχει, ο άνθρωπος
όµως χωρίς το δάσος δεν µπορεί να ζήσει
Το δάσος είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα συστήµατα µε τη
µεγαλύτερη κατανοµή πάνω στη γη. Από το δάσος πήρε την ξυλεία.
τα καυσόξυλα, και άλλα προιόντα τα οποία χρησιµοποίησε για την
διαβίωσή τους
Με το πέρασµα των χρόνων το δάσος συνεχίζει να προσφέρει
και ο άνθρωπος εξακολουθεί να βρίσκει τρόπους για να αξιοποιεί
αυτή την προσφορά του Τι είναι όµως το δάσος; ποια είναι η αξία
του και η προσφορά του στον σύγχρονο άνθρωπο; ποιες είναι οι
βασικότερες λειτουργίες του;
<<Δάσος είναι τα δένδρα, οι θάµνοι και οι υπόλοιποι φυτικοί
και ζωικοί οργανισµοί που µαζί µε το έδαφος και το κλίµα
βρίσκονται σε συνεχή επίδραση και εξάρτιση µεταξύ τους. Είναι
ένας ανανεώσιµος φυσικός πόρος και σπουδαίος συντελεστή
οικονοµικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Μια
πολύτιµη πηγή υγείας, αναψυχής, οµορφιάς, ζωής και ένας
προστάτης του περιβάλλοντος και της άγριας ζωής.>>

10. Τι προσφέρει το δάσος
Παράγει το οξυγόνο
Μειώνει την ένταση του φωτός
Μειώνει τους θορύβους και την ένταση του ανέµου
Συγκρατεί το νερό της βροχής
Εµποδίζει την εξάτµιση της υγρασίας
Προσφέρει τροφή σε πολλούς ζωούς οργανισµούς
Το δάσος είναι χώρος αναψυχής για τον άνρθωπο της πόλης
Το δάσος είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα συστήµατα

13. Ποταµός και άνθρωπος
«Κάθε ποτάµι είναι στην ουσία η σύνοψη µιας ολόκληρης
κοιλάδας. ∆εν διαµορφώνει µόνο τη γη αλλά και τον πολιτισµό
αυτής της κοιλάδας. Το να σκέφτεσαι το ποτάµι µόνο σαν νερό
είναι σα να αγνοείς το σηµαντικότερο κοµµάτι του», γράφει ο Hall
Borland στο βιβλίο του ‘Beyond Your Doorstep’.
Από την αρχαία εποχή ο άνθρωπος γνώριζε την αξία που είχαν
τα ποτάµια στη ζωή του γι αυτό κοντά στις όχθες του κατασκεύασε
οικισµούς και δηµιούργησε µεγάλους πολιτισµούς.. Ο άνθρωπος
χρησιµοποίησε τον ποταµό για να µεταφέρει τα αγαθά του και να
εξασφαλίσει τη διατροφή του. Σε περιπτώσεις συγκρούσεων ο
ποταµός ήταν ένα φυσικό αµυντικό στοιχείο. Καλλιεργλωντας τη
γη διαπίστωσε ότι τα πληµµυρικά φαινόµενα δηµιουργούσαν
εύφορη γη για την καλλιέργεια διαφόρων προϊόντων.
Παρεµβάσεις του ανθρώπου στο ποτάµιο οικοσύστηµα
Σήµερα οι ποταµοί εξακολουθούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες
τους στον άνθρωπο.. Οι παρεµβάσεις του ανθρώπου γίνονται µε
σκοπό την προστασία από τις πληµµύρες, τη δηµιουργία
υδροηλεκτρικών εγκαταστάσεων, τη µεταφορά εµπορικών φορτίων,
ή την άρδευση καλλιεργειών. Οι παρεµβάσεις αυτές υποβαθµίζουν
τον ποταµό. Γιατί πολλές φορές σοβαρές επιπτώσεις σε όλο το
οικοσύστηµα. Η διαχείριση των ποταµών πρέπει να εξασφαλίζει
δράσεις που προστατεύουν την άγρια πανίδα και βοηθούν στην
ανάκαµψη των υποβαθµισµένων περιοχών.

15. Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ
Η Θάλασσα, απαραίτητο στοιχείο στη γη και στη ζωή του
ανθρώπου,προσφέρει αναρίθµητα οφέλη όπως,τροφή, πρώτες ύλες,
µεταφορές, υγεία, αναψυχή κ.ά.
Τα τελευταία χρόνια όµως εχει επιβαρυνθεί σηµαντικά εξ΄αιτίας
της συµπεριφοράς του ανθρώπου.κι αυτό πρέπει να σταµατήσει
γιατί η θάλασσα σηµαντικό ρόλο για την οικολογική ισορροπία του
πλανήτη µας.

18. ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

19. Πόλεις που έγραψαν ιστορία στον Ελληνικό χώρο µε τα
κάστρα τους υπάρχουν πολλές !Μεγάλες και µικρές .Τις
συναντάµε στην στεριά και στην θάλασσα εκεί όπου
διασταυρώνονται χερσαίοι και θαλάσσιοι δρόµοι του εµπορίου.
Στη σκακιέρα της ιστορίας οι καστροπόλεις είναι οι πύργοι. Αν
κοιτάξουµε την Ελλάδα από ψηλά οι καστροπολιτείες, τα
αποµονωµένα φρούρια, οι πύργοι που οχυρώθηκαν από
διαφορετικούς λαούς και σε διαφορετικές εποχές- Έλληνες,
Ρωµαίους, Βυζαντινούς κ.α. –απλώνουν ένα δίκτυο αµυντικό.
Όλα µαζί σχηµατίζουν διαδοχικές γραµµές άµυνας γύρω από την
υπεράσπιση µιας πρωτεύουσας µε τελικό προορισµό την
Βασιλεύουσα Πόλη. Τις γνωρίζουµε από τα τείχη του Καστελιού
που προβάλλουν στο πιο ψηλό σηµείο. Είναι σχεδιασµένα ώστε
να επιβάλλονται σε όποιον τα αντικρούει. Πρέπει να είναι και να
µοιάζουν άπαρτα. Σε αυτό βοηθούν οι πύργοι για να αποτρέψουν
τον επίδοξο εισβολέα. Όταν τις διασχίζουµε σήµερα
σκοντάφτουµε σε λείψανα γκρεµισµένων τειχών , πύλες και
πυλίδες , σκάλες , σκύβουµε το κεφάλι για να διαβούµε κάτω από
τα χαµηλά θολωτά περάσµατα. Στα καλντερίµια κοιτάµε µε
απορία το αρραγές µέτωπο που σχηµατίζουν τα σπίτια πάνω στον
δρόµο, που ακουµπούν σφιχτά το ένα στο άλλο και σχηµατίζουν
αυτοσχέδια αστικά <<φρούρια>> ανά οικοδοµιτικό τετράγωνο.
Στα ισχυρά καλοχτισµένα τείχη της Θεσσαλονίκης, δεκάδες
πύργοι προβάλλουν σε κανονικά διαστήµατα. Αυτά τα τείχη
έχουν µήκος οκτώ χιλιοµέτρων. Κάτω από τις επάλξεις απλώνεται
ένας πλούσιος διάκοσµος από κεραµοπλαστικά µοτίβα και
δεκάδες επιγραφές. Τα σπίτια που ήταν ταπεινά, πιο πρόχειρα
στην κατασκευή, γκρεµίστηκαν από τους σεισµούς και
εγκαταλείφθηκαν, ενώ οι πέτρες ξανακύλησαν στη µάνα γη. Η
ακµή των καστροπολιτειών στην Ελλάδα συµπίπτει µε τους
αιώνες πριν από την Τούρκικη κατάκτηση της, όταν ήταν χώρα
<<περιπάτου>> και σύγκρουσης των ξένων, Γότθων, Σλάβων,
Βουλγάρων, Νορµαδών, Καταλανών, Σταυροφόρων κάθε
προέλευσης από τη Δυτική Ευρώπη αλλά και αραβών και
Τούρκων. Κυρίως όµως οι Βενετοί ήταν αυτοί που έχτισαν πολλά
κάστρα για να ενδυναµώσουν τις κτήσεις τους και πήραν µέτρα
για να προσελκύσουν µόνιµους κατοίκους. Όταν η Ελλάδα έγινε

20. επαρχία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, τα σύνορα
αποµακρύνθηκαν, οι γεωπονικές συνθήκες άλλαξαν. Αυτή η
αλλαγή συνέπεσε µε την εµφάνιση των πυροβόλων όπλων, που
άλλαξε το αµυντικό σύστηµα. Τα κάστρα έχασαν τον στρατηγικό
λόγο ύπαρξης τους, παραµελήθηκαν και εγκαταλείφθηκαν
σταδιακά ή καταστράφηκαν επίτηδες για να µην προσφέρουν
ερείσµατα εγκατάστασης σε επίδοξους κατακτητές. Τα τείχη
έχασαν τη σηµασία τους. Μαζί τους έσβησαν και όσες
καστροπολιτείες δεν ενδιέφεραν το Τουρκικό σύστηµα διοίκησης.
Τα παλιά λιµάνια επιχώθηκαν. Πολλές ισχυρές πόλεις όσες ήταν
κοντά στην θάλασσα, διατήρησαν τη σηµασία τους και άκµασαν
κυρίως κάτω από την κυριαρχία των Ευρωπαίων. Νέες συνοικίες
και πόλεις πρόβαλαν έξω από τα τείχη, που ασφαλίστηκαν µε την
επέκταση και ενίσχυση των παλιών οχυρώσεων στη Μυτιλήνη,
στη Νάξο των Βενετών κ.α. Στα µικρότερου µεγέθους νησιά οι
καστροπολιτείες αναπτύχθηκαν σε υψώµατα σε απόσταση
ασφαλές από την θάλασσα. Οι αιχµάλωτοι που δεν µπορούσαν να
πληρώσουν τα λύτρα της απελευθέρωσης τους, πουλιόνταν στα
µεγάλα σκλαβοπάζαρα της Ρόδου ή της Μεθώνης.

22. ΣΠΗΛΑΙΑ
Σκοτεινά γεννήµατα του νερού και των ασβεστόλιθων,
κυρίως, πετρωµάτων, σχηµατισµένα αργά-αργά, χιλιοστό-
χιλιοστό, από τις σταγόνες τις βροχής, όταν γλιστρούν στις
ρωγµές του εδάφους. Σπήλαια γεµάτα σταλαγµίτες και
σταλαχτίτες, µεγαλοπρεπείς κολόνες, υπόγεια ποτάµια και λίµνες
στολισµένα µε αστραφτερούς κρυστάλλους, στενά περάσµατα
που οδηγούν σε µεγάλες αίθουσες. Εικόνες που αλλάζουν
συνεχώς από το ελάχιστο φώς δηµιουργώντας τοπία µοναδικής,
φυσικής οµορφιάς. Οι σταγόνες που ρέουν µέσα στα σπήλαια
περιέχουν διαλυµένο ασβεστόλιθο, ενώ µε τα χρόνια τα ιζήµατα
αυτά δηµιουργούν περίεργους σχηµατισµούς, τους πανέµορφους
σταλαγµίτες (κρέµονται από την οροφή), τους σταλακτίτες
(ξεκινούν από τη γη), τις κολόνες (σχηµατίζονται από την ένωση
ενός σταλακτίτη και ενός σταλαγµίτη). Στην Ελλάδα
δηµιουργήθηκαν υπόγεια υποθαλάσσιων σπηλαίων, που
βρίσκονται διάσπαρτα στην ηπειρωτική και νησιωτική χώρα. Οι
συστηµατικές έρευνες που έκαναν οι γεωλόγοι και σπηλαιολόγοι
έχουν φέρει στο φώς περίπου δέκα χιλιάδες σπήλαια όλων των
κατηγοριών, πολλά από τα οποία παραµένουν, ανεξερεύνητα,
έστω και αν οι ενδείξεις µιλούν για χώρους µε πλούσιο
αρχαιολογικό και σπηλαιολογικό ενδιαφέρον. Τα Ελληνικά
σπήλαια δηµιουργήθηκαν σταδιακά, άρχισαν να σχηµατίζονται
πριν από εξήντα εκατοµµύρια χρόνια. Ο µεγαλύτερος αριθµός
τους οφείλεται στον ασβεστόλιθο που καλύπτει σχεδόν το 75%
της χώρας. Οι εικόνες που αντικρίζει ο ταξιδευτής είναι οι
µοναδικές σε πρωτοτυπία και οµορφιά. Στην Αστυπάλαια, το
σπήλαιο του Δράκου και η σπηλιά του Νέγρου έχουν πρόσβαση
µόνο από τη θάλασσα της χώρας, µε εντυπωσιακούς σταλακτίτες
και σταλαγµίτες, µε µύθους να τα περιβάλλουν, αφού η
παράδοση συνδέει το δεύτερο µε τους Πειρατές και τους
θησαυρούς τους. Απαραίτητη είναι η βάρκα για τις πέντε-έξι
σπηλιές της Σκύρου, µε µεγαλύτερη αυτή της Πεντεκάλης. Όσο
για τη σπηλιά της Διατρυπτής, έχει δύο ανοίγµατα και
διαπερνιέται µόνο µε χαµηλή βάρκα. Στη νότια Κρήτη υπάρχει η
Σπηλιά του Δασκαλογιάννη, η πρόσβαση είναι δυνατή µόνο µε
βάρκα και είναι ιστορικό σπήλαιο. Ένα µικρό σπήλαιο µε µεγάλη

23. όµως θρησκευτική σηµασία είναι το σπήλαιο της Αποκάλυψης.
Η έρευνα στα σπήλαια αποκάλυψε πως εξελίχθηκε η ζωή του
προϊστορικού ανθρώπου, πια εργαλεία χρησιµοποιούσε και τις
τεχνικές που ανέπτυξε για την επιβίωση. Έφερε στην επιφάνεια
σκελετούς ζώων που σήµερα έχουν εξαφανιστεί.

25. Περιβαλλοντικοί παράµετροι της παραδοσιακής
αρχιτεκτονικής
Η ενσωµάτωση των περιβαλλοντικών παραµέτρων στην
παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Στο σύνολο της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής,
γίνεται αντιληπτή η αξιοποίηση και η ενσωµάτωση, στην
κατασκευή των οικισµών και των κτιρίων, των στοιχείων του
φυσικού περιβάλλοντος - µορφολογία εδάφους, κλιµατικές
συνθήκες, προσανατολισµός, βλάστηση, κλπ.. Με τον τρόπο
αυτό, ο παραδοσιακός τεχνίτης κατάφερε να εξασφαλίσει τις
µέγιστες συνθήκες άνεσης στο εσωτερικό τόσο των κτιρίων όσο
και των οικισµών - ηλιασµός, αερισµός, θερµοµόνωση,
δροσισµός, φωτισµός.
Το αποτέλεσµα είναι η δηµιουργία οικισµών απόλυτα
ενσωµατωµένων στο τοπικό, φυσικό τους περιβάλλον,
λειτουργικά και αισθητικά άρτιων.
Ο τρόπος ενσωµάτωσης των στοιχείων του φυσικού
περιβάλλοντος στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Α)Τυπολογία κτιρίου
Προσανατολισµός. Το ελληνικό παραδοσιακό σπίτι χτίζεται
κατά κανόνα µε ΝΑ προσανατολισµό, προκειµένου να αξιοποιεί
τον ήλιο. Έτσι, το καλοκαίρι παραµένει δροσερό και το
χειµώνα, που ο ήλιος είναι χαµηλότερα, θερµαίνεται. Η διάταξη
των επιµέρους όγκων του κτιρίου είναι τέτοια, ώστε να
δηµιουργεί σκιερές γωνιές (προστασία κατά τη διάρκεια των
καλοκαιρινών µηνών).
Τοιχοποιία. Οι πέτρινοι τοίχοι έχουν πάχος 0.60 - 0.80µ.,
γεγονός το οποίο εξασφαλίζει τη µόνωση του κτιρίου (ήπιες
θερµοκρασιακές µεταβολές).
Η πέτρινη τοιχοποιία κατασκευάζεται συνήθως από ξερολιθιά
(πέτρα χωρίς συνδετικό κονίαµα).
Στέγαση. Η στέγαση των κτιρίων γίνεται είτε µε επικλινείς
στέγες (ορεινές, πεδινές και παραθαλάσσιες περιοχές) είτε µε
επίπεδα δώµατα (παράκτιες και νησιωτικές περιοχές).

26. Ανοίγµατα. Τα µικρά παράθυρα τα οποία ανοίγονται στη
βορινή πλευρά των κτιρίων εξασφαλίζουν επαρκή φωτισµό και
αερισµό, ενώ ταυτόχρονα λειτουργούν θερµοµονωτικά (µείωση
θερµικών απωλειών).
Διάταξη χώρων. Στο παραδοσιακό σπίτι κατασκευάζονται
χειµερινοί και θερινοί χώροι διαµονής, για την καλύτερη
αντιµετώπιση των κλιµατικών συνθηκών. Οι θερινοί χώροι
κατασκευάζονται συνήθως στον όροφο και η εξωτερική τους
τοιχοποιία γίνεται από τσατµά (µε διάφορες παραλλαγές από
περιοχή σε περιοχή). Σε αυτή τοποθετούνται µεγάλα ανοίγµατα
τα οποία εξασφαλίζουν επαρκή αερισµό (κυρίως το καλοκαίρι).
Κατασκευαστικά στοιχεία. Στην πρόσοψη του κτιρίου
τοποθετούνται κρεβατίνες, στεγάδια, πέργκολες, εξώστες, µε
τρόπο ώστε να εµποδίζουν την υπερθέρµανση των τοίχων.
Βλάστηση. Στον περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου φυτεύονται
δέντρα σε κατάλληλες θέσεις τα οποία προφυλάσσουν το κτίριο
από τη ζέστη το καλοκαίρι µε το φύλλωµά τους, ενώ το χειµώνα
χάνουν τα φύλλα τους και επιτρέπουν στις ακτίνες του ήλιου να
θερµαίνουν το κτίριο (φυλλοβόλα δέντρα).
Υλικά δόµησης. Τα υλικά δόµησης στην ελληνική
παραδοσιακή αρχιτεκτονική είναι τα υλικά του ίδιου του τόπου,
στον οποίο δηµιουργείται το κτίριο. Η πέτρα και το ξύλο
αποτελούν τα βασικά δοµικά υλικά, τα οποία ποικίλουν σε
είδος και τρόπο χρήσης, ανάλογα µε τις συνθήκες κάθε
περιοχής. Στις ορεινές περιοχές χρησιµοποιείται κυρίως η
πέτρα, τόσο για την εξωτερική τοιχοποιία, όσο και για την
επικάλυψη της στέγης (σχιστόπλακα). Η χρήση του ξύλου
γίνεται σε περιοχές όπου υπάρχει σε αφθονία (ορεινές και
δασώδεις) και αφορά στις εσωτερικές τοιχοποιίες, τη βάση της
στέγης, τις αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά), τα πατώµατα,
τα κουφώµατα, τις σκάλες, κλπ. Εκτός από τα δύο αυτά υλικά
χρησιµοποιούνται επίσης ο ασβέστης, το άχυρο (συνδετικό
υλικό), οι πλίνθοι (ψηµένοι στον ήλιο), οι πωρόλιθοι, τα
τούβλα, το σίδερο σε πολύ µικρές ποσότητες (κυρίως
προστατευτικές σιδεριές στα παράθυρα), ο γύψος, το γυαλί
(ανοίγµατα), η άµµος, τα καλάµια, τα φύκια (µονωτικό υλικό),
το αργιλόχωµα (νησιώτικοι οικισµοί). Σε ορισµένες περιοχές

27. χρησιµοποιούνται ηφαιστειογενή πετρώµατα, όταν υπάρχουν
αντίστοιχα εδάφη στην περιοχή (π.χ. Σαντορίνη). Το λευκό
χρώµα επίσης το οποίο χρησιµοποιείται στους νησιωτικούς
οικισµούς συµβάλει στη µείωση της ποσότητας της θερµότητας
η οποία απορροφάται από την εξωτερική επιφάνεια των τοίχων.
Η αναζήτηση των υλικών στο άµεσο φυσικό περιβάλλον,
αναγκαστική εξαιτίας της έλλειψης µέσων για την, από αλλού,
µεταφορά τους, συµβάλει αφενός στην ελαχιστοποίηση του
κόστους παραγωγής και την µείωση κατανάλωσης ενέργειας
(µεταφορά υλικών), αφετέρου στην απόλυτη ενσωµάτωση των
κτιρίων στο φυσικό τοπίο.
Β)Χωροταξική δοµή
Ο τρόπος οργάνωσης των παραδοσιακών οικισµών, δηλαδή η
δοµή τους, ακολουθεί, στο σύνολο της λαϊκής αρχιτεκτονικής,
ορισµένους βασικούς κανόνες. Η διάταξη των κτιρίων αλλά και
των δρόµων και των µονοπατιών ακολουθεί τις φυσικές κλίσεις
του εδάφους. Με τον τρόπο αυτό αφενός τα κτίσµατα και οι
χαράξεις εντάσσονται οµαλά στο φυσικό τοπίο, αφετέρου
γίνεται η βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου ενώ επιτυγχάνεται
οικονοµία κινήσεων.
Για την τοποθέτηση του οικισµού επιλέγονται συνήθως
περιοχές µε νότιο προσανατολισµό έτσι ώστε ο οικισµός να
δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία στο µεγαλύτερο µέρος της
ηµέρας. Στις πιο θερµές περιοχές η δόµηση είναι πυκνή έτσι
ώστε η δίοδος του αέρα µέσα από τα στενά δροµάκια να
δηµιουργεί συνθήκες δροσισµού, χαµηλώνοντας την
θερµοκρασία. Επιπλέον, οι διάφορες κατασκευές (ηµιυπαίθριοι,
στεγασµένα περάσµατα, κ.λ.π.) διαπλέκονται µε τέτοιο τρόπο
στο χώρο, ώστε να δηµιουργούν επιµέρους χώρους µέσα σε όλα
τη δοµή του οικισµού, µε ευνοϊκές συνθήκες µικροκλίµατος για
τους κατοίκους.
Η διάταξη των κτισµάτων είναι τέτοια που επιτρέπει την
ανεµπόδιστη είσοδο του αέρα και του φυσικού φωτός σε κάθε
κτίριο. Ειδικά στις περιοχές όπου οι κλίσεις του εδάφους είναι
ιδιαίτερα έντονες, τα κτίσµατα διατάσσονται στο χώρο, µε
τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η, σχεδόν, ανεµπόδιστη θέα σε
κάθε ένα από αυτά. Το σύνολο του οικισµού χτίζεται µε

28. γνώµονα την όσο το δυνατό ισορροπηµένη κατανοµή στο χώρο,
των πηγών νερού, για τη βέλτιστη εξυπηρέτηση όλων των
επιµέρους γειτονιών, ενώ οι δηµόσιες λειτουργίες (πλατεία,
καφενείο, αγορά, σχολείο, εκκλησία, κ.λ.π.) βρίσκονται
συγκεντρωµένες είτε σε ένα κέντρο είτε σε περισσότερα του
ενός, σε κεντρικά σηµεία του οικισµού, έτσι ώστε να
εξασφαλίζεται η πρόσβαση και η εξυπηρέτηση όλων των
κατοίκων.

30. Πληροφορίες για την περιοχή της Καστοριάς και
φωτογραφίες από την εκδροµή µας στα πλαίσεια του
Περιβαλλοντικού µας Προγράµµατος
Καστοριά, η πόλη που ξυπνάει τις αισθήσεις και τις µνήµες,
µια πόλη που συνδυάζει φυσική οµορφιά και πολιτιστική
κληρονοµιά. Η αµφιθεατρική της θέα από Βορρά και Νότο, τα
κατάφυτα βουνά που την περιβάλλουν, τα γραφικά χωριά γύρω
από αυτήν και το ελλειψοειδές σχήµα της λίµνης
πολλαπλασιάζουν την ωραιότητα της. Μεγαλείο φυσικού
κάλλους η λίµνη Ορεστιάδα της Καστοριάς που, όταν τα νερά
της παγώνουν, το θέαµα είναι φαντασµαγορικό. Οι κύκνοι και
τα άλλα πτηνά που πετούν πάνω από τα νερά της προσθέτουν
στη γραφικότητα και τη µαγεία της. Μόνο µια επιτόπια
επίσκεψη θα σας πείσει γι’ αυτό που εµείς επιχειρούµε µέσα
από το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας.
Πανίδα:

31. Με µια από τις πιο πλούσιες χλωρίδες στον ελληνικό χώρο,
δε θα µπορούσε παρά να υπάρχει σε αντίστοιχη ποικιλία και η
πανίδα του νοµού Καστοριάς. Στα δάση του νοµού υπάρχουν
είδη αγρίων θηλαστικών ζώων όπως αρκούδα, λύκος, αλεπού,
ελάφι, ζαρκάδι, αγριόχοιρος και λαγός. Πλούσια η
ορνιθοπανίδα τόσο στα ορεινά της περιοχής µε είδη όπως
χρυσαετός, αετογερακίνα, κουκουβάγια , δρυοκολάπτης αλλά
και παραλίµνια υπάρχουν πολλά υδρόβια πτηνά, όπως
κορµοράνοι, αργυροπελεκάνοι, βουβόκυκνοι, πελαργοί, κ.α.
Λόγω του υγρού στοιχείου της λίµνης αλλά και των
παραποτάµων, δηµιουργείται και το ιδανικό περιβάλλον για την
ύπαρξη ερπετών και αµφιβίων όπως η µεσογειακή χελώνα, η
οχιά, ο λιµνοβάτραχος, η σαλαµάνδρα κ.α.

32. Χλωρίδα:
Σηµαντικά σηµεία σχετικά µε τη χλωρίδα και τη βλάστηση
της λίµνης της Καστοριάς είναι το παραλίµνιο δάσος, που
αποτελεί και ένα από τα ελάχιστα που έχουν αποµείνει στη
χώρα µας και αποτελείται από πελώρια πλατάνια , λεύκες, ιτιές,
σκλήθρα και πολλά αναρριχώµενα φυτά, καθώς και οι
παρόχθιες διαβαθµίσεις υδρόφιλής και υδροχαρούς βλάστησης.
Σηµαντική επίσης θεωρείται και η ύπαρξη ενδηµικών και
σπάνιων ειδών της χλωρίδας µας σε διάφορες θέσεις .
Eιδικότερα, στα σπάνια φυτά της περιοχής περιλαµβάνονται:
Lilium candidum(Παρθενικός κρίνος (άγρια µορφή)): Φυτρώνει
στην περιοχή του Προφήτη Ηλία.
Iris pseudacorus (Νερόκρινο): Φυτρώνει στη βόρεια περιοχή της
λίµνης.
Galeopsis candidum: Πολύ σπάνιο φυτό στη χώρα µας. Ίσως η
Καστοριά να είναι η µόνη τοποθεσία στην Ελλάδα όπου
παρατηρείται το είδος αυτό. Φυτρώνει στη βόρεια περιοχή των
παρόχθιων εκτάσεων.
Leucojum aestivum: Φυτρώνει κοντά στα ρέµατα Αποσκέπου
και Βυσινιάς στη βόρεια περιοχή της λίµνης.
Oenothera erythrosepala: Πολύ σπάνιο φυτό στην Ελλάδα,
φυτρώνει στις εκβολές του Ξηροπόταµου, κοντά στο
Μαυροχώρι, στην ανατολική πλευρά της λίµνης.
Verbascum phoeniceum ssp.flavidum: Σπάνιο στην Ελλάδα
φυτό, φυτρώνει στην ανατολική πλευρά της λίµνης.
Clemantis viticella: Πολύ σπάνιο είδος αγράµπελης για την
Ελλάδα, φυτρώνει µεταξύ Μαυροχωρίου και Δισπηλίου, στην
ανατολική-νοτιοανατολική περιοχή της λίµνης.
Rhamnus intermedius: Πολύ σπάνιο είδος θάµνου µε µοναδική
εµφάνιση στη χώρα µας, φυτρώνει νότια της πόλης της
Καστοριάς.
Acanthus balcanius: Φυτρώνει στην περιοχή του Αγίου Ηλία.
Trapa natans: Υδροχαρές είδος, που ανήκει στο κόκκινο βιβλίο
των φυτικών ειδών της Ευρώπης, παρατηρείται σε διάφορα
σηµεία µέσα στη λίµνη.

33. Η ΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΛΙΜΝΗ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
Η πόλη της Καστοριάς είναι χτισµένη στον αυχένα της
χερσονήσου που εισχωρεί µέσα στη λίµνη, δε υψόµετρο 627
µέτρα. Βρίσκεται στο κέντρο του νοµού Καστοριάς στο µέσο
της απόστασης µεταξύ των βουνών Γράµµου και Βίτσι. Η λίµνη
και η πόλη είναι άρρηκτα δεµένες εδώ και πολλούς αιώνες. Η
λίµνη υπολογίζεται ότι σχηµατίστηκε πριν 10.000.000 χρόνια
και η σηµερινή της µορφή αποτελεί το κατάλοιπο µιας
παλαιότερης λίµνης µε έκταση 164 τετραγωνικά χιλιόµετρα και
βάθος που ξεπερνούσε τα 50 µέτρα. Η σηµερινή έκταση της
λίµνης είναι περίπου 28 τετραγωνικά χιλιόµετρα, µε µέσο βάθος
4,40 µέτρα και µέγιστο βάθος 8,5 µέτρα.
Έχει χαρακτηριστεί ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους
από το Υπουργείο Πολιτισµού και έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό
δίκτυο « NATURA 2000» καταχωρηµένη µε τον κωδικό

34. GR1320001. Σε όλη την έκταση της απαγορεύεται το κυνήγι και
έχει συµπεριληφθεί στον κατάλογο των σηµαντικών περιοχών
για τα πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης (SRA). Η λίµνη
και η ευρύτερη περιοχή της, είναι ένα πολύ σηµαντικό φυσικό
οικοσύστηµα µε ποικίλους κα σπάνιους κατά θέσεις οικότοπους
που υποστηρίζουν µεγάλη βιοποικιλότητα στην οποία
περιλαµβάνονται πολλά σπάνια και απειλούµενα είδη. Είναι η
µοναδική φυσική λίµνη της Ελλάδας, στην οποία εξακολουθούν
να υπάρχουν σηµαντικής έκτασης παρόχθια δάση υδρόφιλων
δέντρων, που συνιστούν σήµερα έναν από τους σπανιότερους
οικότοπους του Ευρωπαϊκού χώρου. Η λίµνη και τα παρόχθια
δάση αποτελούν ένα σηµαντικό πεδίο διατροφής και
φωλιάσµατος χιλιάδων υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών σε
όλες τις εποχές. Ο συνολικός αριθµός ειδών, πλησιάζει τα 200
και πολλά από αυτά είναι είδη σπάνια και απειλούµενα,
προστατευόµενα από τη διεθνή νοµοθεσία.

35. Πρέσπες και Άγιος Αχίλλειος:
Πρέσπα χωρίζεται ανάµεσα στην Ελλάδα, την Π.Γ.Δ.Μ, και
την Αλβανία. Η Μικρή Πρέσπα βρίσκεται κυρίως στη Ελλάδα,
ενώ ένα µικρό τµήµα στα δυτικά της ανήκει στην Αλβανία.
Λόγω της καθόδου της στάθµης του νερού στη Μικρή Πρέσπα,
το κοµµάτι που ανήκει στην Αλβανία, έχει σχεδόν εξαφανιστεί.
Το µικρό νησί της λίµνης Μικρή Πρέσπα, ο Άγιος Αχίλλειος
είναι εδώ και χρόνια το κέντρο των εκδηλώσεων «Πρέσπεια» µε
σηµαντικές συναυλίες. Αρχικά η προσέλευση του κόσµου στο
νησί γινόταν µε βάρκες και τη βοήθεια του στρατού, τα
τελευταία όµως χρόνια έχει δηµιουργηθεί γέφυρα και η
προσέλευση είναι ευκολότερη. Φυσικά η γέφυρα είναι
σηµαντικότερη για τους ίδιους τους κατοίκους του νησιού που
πλέον δεν νιώθουν αποκοµµένοι από τον υπόλοιπο νοµό µια και
η πρόσβαση µε βάρκα το χειµώνα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Στο
νησί του Αγίου Αχιλλείου υπάρχουν αρχαιολογικά καθώς και
βυζαντινά και µεταβυζαντινά σηµαντικότερη τη Μονή

38. Νυµφαίο:
Περικλείεται από δάσος οξιάς και διασχίζεται από
λιθόστρωτα µονοπάτια και πετρόκτιστα σπίτια. Τα τελευταία
χρόνια µε τη συµβολή σηµαντικών ατόµων που κατάγονται από
το χωριό, έχει γίνει πόλος έλξης αξιόλογου τουρισµού.
Στην περιοχή δραστηριοποιείται η οργάνωση του Αρκτούρου
µε ένα περιβαλλοντικό κέντρο ενηµέρωσης για την καφέ
αρκούδα και τον λύκο ενάµισι χιλιόµετρο έξω από το χωρίο.
Στις εγκαταστάσεις αυτές φιλοξενούνται 13 αρκούδες, οι οποίες
έχουν κατασχεθεί από αρκουδιάρηδες και ζωολογικούς κήπους,
και αρκετοί λύκοι αντίστοιχα —ζώα για τα οποία θεωρείται
αδύνατη η επανένταξη τους στο φυσικό περιβάλλον.

39. Δισπηλιό Καστοριάς
Το Δισπηλιό είναι µεγάλος οικισµός του Δήµου Μακεδνών
στο νοµό Καστοριάς. Αποτελεί οµώνυµο δηµοτικό διαµέρισµα
και στην απογραφή του 2001 βρέθηκε να έχει 1.186 κατοίκους.
Βρίσκεται περίπου στο 4χλµ του δρόµου Καστοριάς - Άργους
Ορεστικού.
Στην περιοχή έχουν ανασκαφεί νεολιθικά ευρήµατα, ανάµεσα
στα οποία και η πινακίδα του Δισπηλιού. Oι συστηµατικές
ανασκαφές (1992 και εξής) αποκαλύπτουν τα λείψανα ενός
εκτεταµένου λιµναίου οικισµού της Μέσης και Νεότερης
Νεολιθικής, από τους σηµαντικότερους και παλαιότερους του
είδους στην Eυρώπη.

40. Ποταµός Αλιάκµονας
Ο Αλιάκµονας είναι το µακρύτερο ποτάµι της Ελλάδας και
βρίσκεται εξ'ολοκλήρου σε Ελληνικό έδαφος µε συνολικό
µήκος 297 χλµ.[1]
Ο ποταµός πηγάζει στο Γράµµο , στα σύνορα της χώρας µε
την Αλβανία, και εκβάλλει στο Αιγαίο Πέλαγος µεταξύ της
Θεσσαλονίκης και της Κατερίνης. Περνάει από τους νοµούς
Καστοριάς, Γρεβενών, Κοζανης, Ηµαθίας, Πιερίας και χύνεται
στο Θερµαϊκό κόλπο.
Ο Αλιάκµονας διαθέτει 33 είδη ψαριών ενώ ο Αξιός 36. Τα
είδη αυτά είναι πέστροφα, τσιπούρα, σαρδέλα, κυπρίνος,
λούτσος, µπάφα, χέλι, γριβάδι, γαύρος, γάτος, γόπα, ζαργάνα,
φαγκρί, καπόνι, µελανούρι, πεσκανδρίτσα, σκάρος, σπάρος,
αθερίνα, µουρµούρα, κουτσοµούρα, λαυράκι του γλυκού νερού,
τόνος, σολωµός, σµέρνα, δράκαινα, σκυλόψαρο, ροφός, γαλέος,
αετός και καλκάνι. Από αυτά γύρω στα 30 είναι αυτόχθονα και
τα υπόλοιπα εισάχθηκαν µε ανθρώπινη παρέµβαση. Πολλά από
αυτά θεωρούνται σπάνια και ένα, το µαυροτσιρώνι, δε ζει
πουθενά αλλού στο κόσµο, είναι δηλαδή ενδηµικό. Από αυτά τα
είδη των ψαριών τα περισσότερα δεν έχουν εµπορική αξία,
παρά µόνο βιολογική καθώς στηρίζουν την τροφική αλυσίδα.
Άλλα ψάρια που απαντώνται στον Αλιάκµονα είναι το γριβάδι
και η ιριδίζουσα πέστροφα, που δηλώνει πως τα νερά του
ποταµού είναι ακόµη καθαρά. Στις εκβολές απαντώνται λίγα
χέλια, τα οποία δεν µπορούν να µεταναστεύσουν επειδή
εµποδίζονται από τα φράγµατα.