1. Հայ ժողովուրդը հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին (1941 – 1945 թթ.)Պատերազմի սկիզբը։ Ուժերի համախմբումը

2. Ֆաշիստական ԳեՐմանիայի հարձակումը ԽՍՀՄ-ի վրա 1941թ. հունիսի 22-ին ֆաշիստական Գերմանիան, խախտելով 1939թ. կնքված միմյանց վրա չհարձակվելու մասին պայմանագիրը, պատերազմ սկսեց ԽՍՀՄ-ի դեմ։ Սկսվեց խորհրդային ժողովուրդների Հայրենական մեծ պատերազմը։

3. Գերմանիայի պատրաստությունը պատերազմին Ծրագրել էր ԽՍՀՄ-ի նկատմամբ վարել կայծակնային պատերազմ, այսինքն՝ այն ավարտել սեղմ ժամկետում, վերացնելով նրան որպես պետություն։ Դեռևս 1939թ., սկսելով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, հիտլերյան Գերմանիան հասցրել էր նվաճել գրեթե ամբողջ Եվրոպան։ Գերմանիան վաղուց նախապատրաստվել էր պատերազմին և ստեղծել հզոր բանակ։ Շարունակում էր պատերազմը Անգլիայի դեմ, ձգտում էր հասնել համաշխարհային տիրապետության։

4. ԽՍՀՄ-ը ինչ հակահարված է տալիս Գերմանիային Գերմանիայի հարձակումը տեղի ունեցավ առանց հայտարարության, բայց ոչ հանկարծակի, քանի որ ԽՍՀՄ ղեկավարությունը տեղեկացվել էր Գերմանիայի հնարավոր հարձակման մասին։ Սակայն երկրի զինված ուժերը համապատասխան պատրաստության չբերվեցին, որի պատճառով պատերազմի սկզբում անհաջողություններ ունեցան։ Խորհրդային զորքերը կրեցին մեծ կորուստներ, թշնամուն հանձնեցին շատ տարածքներ։ Սխալ էր նաև պատերազմի նախօրյակին հազարավոր սպաների բանտարկությունը, որից բանակը խիստ թուլացավ։ Այլ խոսքով՝ պատերազմը սկսվելու պահին ԽՍՀՄ-ը պատրաստ չէր թշնամուն հակահարված տալու և նրան երկրի սահմաններում կանգնեցնելու։

5. Ի. Ստալինի դրական դերը Հայրենական պատերազմում։ Նա էր գլխավորում խորհրդային պետությունը երկրի պատմության ծանր ու պատասխանատու ժամանակաշրջանում։ Նրա ձեռքում կենտրոնացվել էր ահեղ թշնամու դեմ հաղթանակի կազմակերպման ամբողջ գործը։ Ի. Ստալինը ԽՍՀՄ պաշտպանության ժողովրդական կոմիսարն էր, զինված ուժերի Գերագույն գլխավոր հրամանատարը, Պաշտպանության պետական կոմիտեի նախագահը։

6. Իոսիֆ Ստալին Իոսիֆ Ստալին (իսկական ազգանունը` Ջուգաշվիլի ,1879թ դեկտեմբերի 21, Գորի, Թիֆլիսի գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն -1953թ. մարտի 5, Կունցևո, ՌՍՖՍՀ, ԽՍՀՄ) - նշանավոր խորհրդային կուսակցական քաղաքական գործիչ, կոմունիստական կուսակցության առաջնորդ: 1920-ական թթ. դարձել է երկրի (Ռուսաստանի), նաև ամբողջ խորհրդային (Սովետական) միության առաջնորդ: Իր ձեռքում կենտրոնացրել է երկրի կառավարման բոլոր լծակները: Հաշվեհարդար է տեսել բոլոր ներկա և նախկին քաղաքական հակառակորդների հետ: Բռնաճնշումները 1930-ական թթ. դարձել են զանգվածային: Պետանվտանգությունը հետևում էր քաղաքացիների պահվածքին ու գործերին: Նույնիսկ մեկ փոքր օրենք խախտելու դեպքում, քաղաքացուն կարող էին ձերբակալել և Ստալինյան ճամբարներ ուղարկել, ուր տառապում էին բազում անհիմն դատապարտված մարդիկ:

7. ԽՍՀՄ-ը միայնակ չմնաց ֆաշիզմի դեմ մղվող պայքարում ֆրանսիան և այլ պետություններ ԱՄՆ Անգլիան Ձևավորվեց դաշնակից երկրների հակաֆաշիստական խմբավորումը

8. Հայաստանը ֆաշիստական պլաններում Հիտլերյան Գերմանիայի ծրագրերում ԽՍՀՄ տարածքը զավթելուց հետո բաժանվելու էր մի քանի մասերի։ Դրանցից մեկը կրում էր «Կովկաս» անունը՝ Թբիլիսի կենտրոնով և իր կազմում «Հայաստանի կոմիսարիատով»։ Գերմանիան ծառայության էր ներգրավել հայ տարագիր գործիչներին, ովքեր ԽՍՀՄ-ի դեմ պատերազմը իրական պայման էին համարում Հայաստանում իրենց իշխանությունը վերականգնելու համար։ Ստեղծվել էր «Հայկական ազգային խորհուրդ» (նախագահությամբ Արտաշես Աբեղյանի), որը գործում էր գերմանական ռազմական իշխանությունների հետ համագործակցված։ Թշնամին իր պլաններում օգտագործում էր նաև հայ ռազմագերիների ռեզերվը, կազմավորելով ռազմական ուժեր՝ հայկական լեգեոնը, որի գումարտակները փորձում էր ուղարկել ռազմաճակատ։ Հայ գործիչները լեգեոնը դիտում էին որպես ապագա Հայաստանի ազգային բանակի հիմք։

9. Թուրքիա Նա պատերազմի նախօրյակին բարեկամության պայմանագիր ստորագրելով ֆաշիստական Գերմանիայի հետ, փաստորեն օգնում էր նրան Նա իր սահմանի վրա կենտրոնացրել էր 26 դիվիզիա, սպառնալիք ստեղծելով ԽՍՀՄ-ի համար։ Վերջինս ստիպված էր իր որոշ ուժեր պահել սահմանում, որոնք խիստ անհրաժեշտ էին ռազմաճակատում։ Այստեղ խորհրդային հաղթանակը կանխեց հայ ժողովրդի համար մեծ վտանգ ներկայացնող Թուրքիայի հնարավոր հարձակումը։ Թուրքիան ԽՍՀՄ-ի վրա հարձակ վելու համար սպասում էր Ստալին գրադի ճակատա մարտի (1942թ. վերջ- 1943թ. սկիզբ) ելքին։

10. 1943թ. ԽՍՀՄ-ի և նրա դաշնակիցների օգտին պատերազմի ընթացքում տեղի ունեցած բեկումը շրջադարձ կատարեց ֆաշիզմին ծառայող հայ ազգային շրջանների մոտ։ Նրանք սկսեցին շփումներ հաստատել ԽՍՀՄ դաշնակիցների հետ, որոնց համար հաղթանակը սկսում էր դառնալ տեսանելի։ Սկսեցին քայքայվել նաև հայկական լեգեոնի գումարտակները, որոնց անձնակազմի զգալի մասը հասցրեց անցնել ԽՍՀՄ-ի և նրա դաշնակիցների կողմը։

11. Ի.Ստալին,Չերչիլ.Ռուզվելտ

12. Տնտեսության վերակառուցումն ըստ պատերազմական պահանջների Երևան էվակուացված գործարաններից մեկում վերանորոգվում էին ինքնաթիռներ, արտադրվում դրանց մասեր։ Արդյունաբերության մյուս ճյուղերը ևս սպասարկում էին բանակին։ Կառուցվեցին ավտոդողերի (Երևան), ծծմբաթթվի (Ալավերդի) և այլ գործարաններ։ Մեծ լարումով էր աշխատում երկաթուղային տրանսպորտը՝ ռազմաճակատ հասցնելով ամենատարբեր բեռներ։ Առաջնահերթ խնդիր էր տնտեսության վերակառուցումը պատերազմի պահանջներին համապատասխան։ Յուրացվեց զենքի ու զինամթերքի որոշ տեսակների արտադրությունը, ինչպես՝ ականանետ, հրացաններ, նռնակներ, ականներ, պայթուցիկ նյութեր։ Պատերազմի ընթացքում Հայաստանը երկրին մատակարարում էր կաուչուկ, որի արտադրությունն ավելացավ 5 անգամ, պղինձ, կարբիդ և ռազմական կարիքների համար անհրաժեշտ այլ արտադրատեսակներ։ Հայ ժողովուրդը ինչպես թիկունքում այնպես էլ ռազմաճակատում գործեց հերոսաբար

13. Ռազմաճակատ մեկնած գյուղի աշխատավորներին փոխարինեցին կանայք, տարեցները, նաև շատ անչափահասներ։ Ըստ պատերազմի պահանջների իր գործունեությունը վերակառուցեց Հայաստանի մտավորականությունը՝ գրականության, արվեստի, գիտության գործիչները։ ժողովրդի և ռազմիկների՝ հայրենասիրության, թշնամու դեմ ատելության ոգով դաստիարակությունը դարձավ նրանց աշխատանքի առանցքը։ Գիտության զարգացմանը մեծապես նպաստեց ահեղ պատերազմի ժամանակ՝ 1943թ. Հայկական ԽՍՀ գիտությունների ակադեմիայի կազմակերպումը։

14. Հայ ժողովուրդը հատուկ նամակով դիմեց ռազմի դաշտում գտնվող իր զավակներին՝ նվիրումով մարտնչելու ԽՍՀՄ-ի, որպես ընդհանուր հայրենիքի, ազատության ու անկախության համար։ Թշնամու դեմ պայքարի կազմակերպմանն ակտիվորեն մասնակցեց նաև հայոց եկեղեցին՝ թե՛ հոգևոր-բարոյական, թե՛ նյութական միջոցներով։ Ընդ որում, պատերազմական պայմանների բերումով փոխվեց խորհրդային իշխանության վերաբերմունքը հայ եկեղեցու նկատմամբ։ Այն դարձավ մեղմ ու հանդուրժող։ Ավելին, 1945թ. ապրիլի 19-ին ԽՍՀՄ կառավարության ղեկավար Ի. Ստալինը Մոսկվայում ընդունեց Ամենայն հայոց կաթողիկոսի տեղապահ Գևորգ արքեպիսկոպոս Չորեքչյանին, որը առաջադրեց լուծման կարոտ ազգային հարցեր՝ հայկական հողերի պահանջը, սփյուռքահայերի վերադարձի թույլտվությունը և այլն։