Τυπολογία ερωτήσεων για το μάθημα της Έκθεσης - Έκφρασης. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα ερωτήματα.

1. Επιµέλεια: Ναΐδης Γιώργος 1
Τυπολογία ερωτήσεων για την Έκθεση – Έκφραση
1. Ποια πρόθεση υπηρετεί η συγγραφή ενός κειµένου;
Διαφώτιση ή πειθώ: η απάντηση πρέπει να περιλαµβάνει α) την πρόθεση του συγγραφέα, β) το
θέµα του κειµένου, γ) το είδος του κειµένου, δ) το κοινό στο οποίο απευθύνεται, ε) τα
χαρακτηριστικά του περιεχοµένου και της γλώσσας.
2. Ποιοι οι τρόποι και τα µέσα πειθούς που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας;
Τρόποι πειθούς: α) επίκληση στη λογική, β) επίκληση στο συναίσθηµα, γ) επίκληση στην
αυθεντία, δ) επίκληση στο ήθος του ποµπού, ε) επίθεση στο ήθος του αντιπάλου
Μέσα πειθούς: Αφορούν ουσιαστικά κυρίως τις επικλήσεις στη λογική και στο συναίσθηµα.
Για την επίκληση στη λογική αναζητούµε: α) επιχειρήµατα, β) τεκµήρια (παραδείγµατα,
στατιστικά στοιχεία, γεγονότα, αλήθειες, δεδοµένα, αποτελέσµατα έρευνας, αυθεντίες).
Αναφέρουµε ένα τουλάχιστον επιχείρηµα (προκείµενες και συµπέρασµα) και ένα παράδειγµα
για κάθε είδος τεκµηρίου που εντοπίζουµε.
Για την επίκληση στο συναίσθηµα αναζητούµε στο κείµενο: α) αφήγηση, β) περιγραφή, γ)
χιούµορ, δ) ειρωνεία
Ακόµη, πάντα µε αναφορές στο κείµενο, ανιχνεύουµε (τεχνικές) : α) στοιχεία µεταφορικής
γλώσσας, β) στοιχεία ποιητικής γλώσσας, γ) συγκινησιακά φορτισµένες λέξεις, δ) οικείο ύφος,
ε) ρητορικές ερωτήσεις, στ) α' και β' πρόσωπο, ζ) επαναλήψεις κ.ά.
3. Με ποια αποδεικτικά µέσα προσπαθεί να πείσει για την αλήθεια των απόψεών του;
ΙΣΟΔΥΝΑΜΕΣ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ: α) Το κείµενο χαρακτηρίζεται από τεκµηριωµένο λόγο; ,
β) Να αποδείξετε ότι το κείµενο χαρακτηρίζεται από τεκµηριωµένο/αποδεικτικό λόγο.
Ελέγχουµε αν το κείµενο περιέχει 1) ορθά επιχειρήµατα και 2) εξακριβωµένα τεκµήρια. ΔΕΝ
αναφερόµαστε σε τίποτα άλλο, καθώς µόνο αυτά τα µέσα πειθούς έχουν αποδεικτική ισχύ.
4. Να χαρακτηριστεί ο συλλογισµός
Η απάντηση έχει δύο άξονες: α) χαρακτηρισµός µε βάση τη συλλογιστική πορεία, δηλαδή:
παραγωγικός (από το γενικό προς το ειδικό), επαγωγικός (από το ειδικό προς το γενικό) ή
αναλογικός (από το ειδικό προς το ειδικό), β) και χαρακτηρισµός µε κριτήριο το είδος των
προτάσεων του συλλογισµού, δηλαδή: κατηγορικός, υποθετικός ή διαζευκτικός (συνήθως για
παραγωγικό συλλογισµό).
5. Να αξιολογηθεί ο συλλογισµός
Τα κριτήρια αξιολόγησης ενός παραγωγικού επιχειρήµατος: α) εγκυρότητα, β) αλήθεια à γ)
ορθότητα.
Τα κριτήρια αξιολόγησης ενός επαγωγικού επιχειρήµατος : α) η ισχύ της επαγωγής, β) η
αλήθεια των προκείµενων. Συγκεκριµένα
Αν ο συλλογισµός που µας δίνεται είναι εµφανώς αναπτυγµένος µε τη µέθοδο της γενίκευσης,
τότε ανιχνεύουµε αν η γενίκευση είναι αυθαίρετη ή ασφαλής. Ελέγχουµε δηλαδή αν τα ειδικά
στοιχεία (ερευνούµε τις προκείµενες) αρκούν ή όχι για να θεωρηθεί βέβαιο ή πιθανολογικού
χαρακτήρα το συµπέρασµα και, ανάλογα, τέλεια ή ατελής η επαγωγή. Στην ουσία ελέγχουµε
έτσι την εγκυρότητα του συλλογισµού.
Αν ο συλλογισµός έχει αναπτυχθεί µε τη µέθοδο αίτιο - αποτέλεσµα (πιθανότατα τότε έχει µόνο
δύο σκέλη - προτάσεις), τότε ελέγχουµε αν η σχέση είναι χρονολογική ή αιτιώδης. Αν είναι
αιτιώδης, ελέγχουµε αν η αιτία είναι αναγκαία (απαραίτητη για να προκύψει το αποτέλεσµα)
και επαρκής (αν αρκεί και µόνο αυτή για να προκύψει το αποτέλεσµα). Μόνο τότε είναι βέβαιο
το συµπέρασµα - αποτέλεσµα, άρα τέλεια η επαγωγή.
6. Αποτελεί παραλογισµό ο «χ» συλλογισµός;
Ναι, αν δείχνει έγκυρος και δεν είναι αληθής. Π.χ. Όσοι δεν εργάζονται είναι τεµπέληδες. Ο
Νίκος δεν εργάζεται. à Ο Νίκος είναι τεµπέλης.

2. 2 ΕΚΘΕΣΗ
–
ΕΚΦΡΑΣΗ
Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ
–
ΘΕΩΡΙΑ
2
7. Αποτελεί σόφισµα ο «χ» συλλογισµός;
Πρέπει να εξετάσουµε µέσα από το κείµενο τη διάθεση – πρόθεση. Αν υπάρχει πρόθεση
εξαπάτησης, τότε µόνο χαρακτηρίζουµε τον παραλογισµό σόφισµα.
8. Να αξιολογήσετε τα τεκµήρια ενός κειµένου
Ελέγχουµε: α) αν ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα, αν δηλαδή τα τεκµήρια είναι
αυθεντικά ή παραποιηµένα, β) αν αξιοποιούνται µε τρόπο έγκυρο ή παραπλανητικό (αν
δηλαδή θεµελιώνουν ένα ορθό επιχείρηµα ή ένα µη ορθό επιχείρηµα).
9. Ποια συλλογιστική πορεία ακολούθησε ο συγγραφέας στην παράγραφο ή στο κείµενο
του;
α) παραγωγική (στον πρόλογο η άποψη, στο κύριο µέρος η βασική του θέση και
επιχειρηµατολογία), β) επαγωγική (στον πρόλογο διατυπώνεται ο προβληµατισµός ή το θέµα,
στο κύριο µέρος η εξέταση του θέµατος, στον επίλογο το γενικό συµπέρασµα/άποψη).
10. Με ποιο τρόπο έχει αναπτυχθεί η παράγραφος; ΙΣΟΔΥΝΑΜΗ ΕΚΦΩΝΗΣΗ: Με ποια
µέθοδο αναπτύσσει τις ιδέες του στην παράγραφο;
α) ορισµός, β) σύγκριση – αντίθεση, γ) διαίρεση, δ) αναλογία, ε) αιτιολόγηση, στ) αίτιο –
αποτέλεσµα, ζ) παραδείγµατα, η) συνδυασµός µεθόδων.
11. Να βρείτε τη δοµή της παραγράφου. (Να γράψετε τα δοµικά στοιχεία της παραγράφου)
Θεµατική περίοδος, λεπτοµέρειες/σχόλια και κατακλείδα(αν υπάρχει).
12. Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της παραγράφου (ή κειµένου);
Ανιχνεύουµε τη µορφική σύνδεση(εξωτερική σύνδεση) µεταξύ των περιόδων και των
προτάσεων εντοπίζοντας τις διαρθρωτικές λέξεις - φράσεις, τις επαναλήψεις, τους συγγενείς
νοηµατικά όρους και τη διατήρηση ενιαίου ύφους στην παράγραφο.
13. Ποια νοηµατική σχέση δηλώνουν οι «χ» και «ψ» διαρθρωτικές λέξεις;
Μας δίνονται δηλαδή κάποιες διαρθρωτικές λέξεις της παραγράφου και µας ζητείται να
βρούµε ποια σχέση µεταξύ των προτάσεων που συνδέουν δηλώνουν, π.χ. διάζευξη, αντίθεση,
αιτιολόγηση, αίτιο - αποτέλεσµα, συµπέρασµα η µια της άλλης, χρόνο, προϋπόθεση κ.ά.
14. Ποια νοηµατική σχέση διαπιστώνετε µεταξύ των δύο εποµένων παραγράφων;
ΙΣΟΔΥΝΑΜΗ ΕΚΦΩΝΗΣΗ: Ανιχνεύστε τη συνεκτικότητα µεταξύ των παραγράφων.
Πρόκειται για τη συνεκτικότητα. Προσέχουµε το νόηµα της µιας και της άλλης παραγράφου και
γράφουµε τι σχέση έχουν, π.χ. πρόβληµα - λύση, αίτιο - αποτέλεσµα, σχέση αντίθεσης,
ανάλυσης, επεξήγησης, εναντίωσης, πρόσθεσης, προϋπόθεσης, συµπεράσµατος, αιτιολόγησης
κ.ά.
15. Να σχολιάσετε τη διάρθρωση των σκέψεων (ή την αρχιτεκτονική) του κειµένου;
ΙΣΟΥΝΑΜΗ ΕΚΦΩΝΗΣΗ: Να εξετάσετε το κείµενο ως προς την αλληλουχία των ιδεών.
Πρόκειται για αλληλουχία. Ανατρέξτε στην υποδειγµατική απάντηση του διαγωνίσµατος.
16. Πώς συνδέονται οι παράγραφοι «χ» και «ψ»;
Σε αυτήν την περίπτωση σχολιάζουµε τη συνοχή και τη συνεκτικότητα. Δηλαδή, ελέγχουµε και
τη µορφική και τη νοηµατική σύνδεση.
17. Πώς παρουσιάζουµε τις νοηµατικές ενότητες του κειµένου;
Παρουσιάζουµε τα µέρη από τα οποία αποτελείται το κείµενο(πρόλογος, κύριο µέρος,
επίλογος). Νοηµατική ενότητα ονοµάζουµε το τµήµα του κειµένου που αποτελείται από µία ή
περισσότερες διαδοχικές παραγράφους, οι οποίες πραγµατεύονται το ίδιο θέµα.
18. Να αξιολογήσετε το κείµενο ως προς την ενότητα των ιδεών που παρουσιάζει.
Ελέγχουµε αν τα επιµέρους νοήµατα συνδέονται µε την κύρια ιδέα του κειµένου. Δηλαδή,
αναφέρουµε ποια είναι η κεντρική ιδέα και ακολούθως ποια είναι τα επιµέρους νοήµατα που
συνδέονται µε αυτήν. Μ’ αυτόν τον τρόπο φτάνουµε στην απόδειξη της νοηµατικής ενότητας.
19. Να σχολιάσετε τη γλώσσα του κειµένου
Εξετάζουµε: α) αν είναι κυριολεκτική, µεταφορική, ποιητική, β) τη σαφήνεια και την ακρίβεια

3. Επιµέλεια: Ναΐδης Γιώργος 3
της γλώσσας, γ) το λεκτικό και εκφραστικό πλούτο, δ) τα σηµεία στίξης, ε) το ύφος.
20. Σχολιάστε την αποτελεσµατικότητα(καταλληλότητα) του λόγου ΙΣΟΔΥΝΑΜΗ
ΕΚΦΩΝΗΣΗ: Να εξετάσετε αν ο λόγος ανταποκρίνεται στην επικοινωνιακή περίσταση.
Για να απαντήσουµε στην ερώτηση αυτή οφείλουµε να σχολιάσουµε τη γλώσσα, το ύφος, τον
τόνο, τους τρόπους πειθούς. Όµως ο σχολιασµός αυτός πρέπει να σχετίζεται µε την
επικοινωνιακή περίσταση / κειµενικό είδος(π.χ. δοκίµιο, επιστολή, οµιλία κ.ά.). Πρέπει, δηλαδή,
να σκεφτούµε ποιος είναι ο ποµπός, σε ποιους απευθύνεται, µε ποιο σκοπό, σε ποιο χώρο. Όλα
αυτά έχουν άµεση σχέση µε το λόγο που πρέπει να χρησιµοποιήσει ο ποµπός, ώστε να είναι
επικοινωνιακά αποτελεσµατικός.
21. Αν έπρεπε να χωρίσετε την παράγραφο σε δύο µικρότερες, σε ποιο σηµείο θα το
κάνατε και γιατί;
Οδηγός µας για το χωρισµό θα είναι το νόηµα, το οποίο προφανώς θα διαφοροποιείται σε
κάποιο σηµείο της παραγράφου. Η παράγραφος θα έχει λογικά δύο νοηµατικούς άξονες, π.χ.
περιγραφή ενός προβλήµατος και τρόποι επίλυσής του. Συνήθως βοηθάει η ύπαρξη µιας
διαρθρωτικής λέξης - φράσης στο σηµείο που πρέπει να γίνει ο χωρισµός. Επίσης, το πιο πιθανό
είναι να ανιχνεύσουµε το σηµείο χωρισµού στη µέση περίπου της παραγράφου.
22. Να αναζητήσετε µία παράγραφο που χαρακτηρίζεται από λιτότητα και µία παράγραφο
που χαρακτηρίζεται από πειστικότητα.
Λιτότητα: αναζητούµε παράγραφο µε απλό ύφος, φυσική ροή του λόγου, ελάχιστα
εκφραστικά σχήµατα, συνήθως µε µικροπερίοδο λόγο και εύληπτα νοήµατα.
Πειστικότητα: αναζητούµε µία παράγραφο, όπου είναι εµφανής η χρήση τρόπων πειθούς και,
συνήθως, η επίκληση στη λογική (τεκµήρια - επιχειρήµατα).
23. Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειµένου
Σχολιάζουµε την έκταση, τη στίξη, το ύφος, το ρηµατικό πρόσωπο, την ύπαρξη ή όχι ρήµατος,
αν προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και φυσικά αν είναι αντιπροσωπευτικός του
νοήµατος.
24. Να δώσετε πλαγιότιτλο στην παράγραφο.
Ο πλαγιότιτλος πρέπει να είναι σύντοµος (να µην ξεπερνά τη µια γραµµή, κατά κανόνα),
κυριολεκτικός, να αποδίδει το νόηµα της παραγράφου. Πολύτιµη βοήθεια λαµβάνουµε από τη
θεµατική περίοδο ή την κατακλείδα της παραγράφου.
25. Να επισηµάνετε λέξεις του κειµένου που ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο της επιστήµης.
Επιλέγουµε από το ειδικό λεξιλόγιο του κειµένου τους πιο εξειδικευµένους όρους, τους πιο
«ξένους» προς το µέσο αναγνώστη, ώστε να µη θεωρηθεί κάποια από τις επιλογές µας άστοχη.
26. Να επισηµάνετε λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό / επιστηµονικό τόνο στο κείµενο.
α) Όσον αφορά τις λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό τόνο επισηµαίνουµε εκείνες που είναι
συναισθηµατικά φορτισµένες, που εγείρουν στον αναγνώστη συναισθήµατα.
β) Οι λέξεις που προσδίδουν επιστηµονικό τόνο στο κείµενο είναι ειδικοί όροι που
αναφέρονται συνήθως σε ένα επιστηµονικό κλάδο.
27. Να επισηµάνετε λέξεις και φράσεις µε τις οποίες ο συγγραφέας διατυπώνει τις
επιφυλάξεις του για κάποιο θέµα ή τις θέσεις του.
Αναζητούµε λέξεις - φράσεις που εκφράζουν µια σχετικότητα, αµφιβολία, αµφισβήτηση
(πιθανόν, ίσως, προσπάθεια προσέγγισης...).
28. Για ποιο λόγο ο συντάκτης χρησιµοποιεί µικροπερίοδο / µακροπερίοδο λόγο;
Μικροπερίοδος: διαµορφώνει λόγο απλό, διευκολύνει την κατανόηση των νοηµάτων από τον
δέκτη, προσδίδει έµφαση και ζωντάνια στο κείµενο.
Μακροπερίοδος: µαρτυρά πολύπλοκη οργάνωση του κειµένου και ευχέρεια στη χρήση του
λόγου, διασαφηνίζει τις σχέσεις µεταξύ των εννοιών (επεξήγηση, αιτιολόγηση κ.ά.), δηµιουργεί
σύνθετο ύφος και συντελεί στη γρήγορη και δυναµική εξέλιξη του κειµένου.
29. Για ποιο λόγο ο συντάκτης χρησιµοποιεί ενεργητική / παθητική σύνταξη;

4. 4 ΕΚΘΕΣΗ
–
ΕΚΦΡΑΣΗ
Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ
–
ΘΕΩΡΙΑ
4
Ενεργητική: τονίζεται το υποκείµενο της ενέργειας που δηλώνει το ρήµα
Παθητική: τονίζεται το γεγονός/αποτέλεσµα της ενέργειας.
30. Ποια µέσα χρησιµοποιεί ο συγγραφέας για να κάνει το κείµενό του ζωντανό και να
επικοινωνήσει µε τον αναγνώστη;
Η ερώτηση αφορά το σχολιασµό του δοκιµίου ως «γέφυρα επικοινωνίας». Σύνδεση
συγγραφέα – αναγνώστη. Δηλαδή, υποστηρίζουµε ότι ο δοκιµιογράφος καταθέτει τις απόψεις
για να προκαλέσει προβληµατισµό και να συµβάλλει στην καλλιέργεια του αναγνωστικού
κοινού, φροντίζοντας όµως να γίνεται σαφής, να απλοποιεί δυσνόητους όρους ή έννοιες και να
καθιστά το κείµενό του παραστατικό και ελκυστικό, ώστε να επικοινωνήσει άµεσα µε τον
αναγνώστη. Εν συνεχεία, εντοπίζουµε στο κείµενο γνωρίσµατα και τα καταγράφουµε, όπως α΄
πληθυντικό πρόσωπο(καθολικότητα, οικειότητα), χρήση ευθύ λόγου, εµπλουτισµός
επιχειρηµατολογίας µε τεκµήρια(για διασάφηση), χρήση ορολογίας όπου την επεξηγεί, χρήση
ερωτηµάτων(παραστατικότητα), χρήση προφορικού λεξιλογίου, παραδείγµατα από
καθηµερινή ζωή.
31. Να αποδείξετε τον διδακτικό χαρακτήρα του δοκιµίου
Πρέπει να εντοπίσουµε τα εξής γνωρίσµατα: α) γνώσεις και πληροφορίες που καταθέτει ο
δοκιµιογράφος(διαφώτιση αναγνώστη), β) αποσαφήνιση εννοιών (εκλαΐκευση θέµατος à
διαφώτιση αναγνώστη, γ) παρατηρήσεις του δοκιµιογράφου πάνω στη ζωή (όξυνση κρίσης
του αναγνώστη), δ) τα συµπεράσµατα που εκτίθενται (ευαισθητοποίηση του αναγνώστη και στη
διαµόρφωση ολοκληρωµένου τρόπου σκέψης), ε) γλωσσικός πλούτος (γλωσσική καλλιέργεια
του αναγνώστη).
32. Να σχολιάσετε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γλώσσας και του ύφους του κειµένου.
Εντοπίζουµε τα εκφραστικά µέσα που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας, παρουσιάζοντας τα
αντίστοιχα παραθέµατα από το κείµενο. Ακολούθως, δείχνουµε ποιο σκοπό εξυπηρετούν.
33. Πώς σχολιάζουµε ένα διαφηµιστικό κείµενο;
Σ’ αυτήν τη περίπτωση επισηµαίνουµε: α) ποια µορφή έχει το µήνυµα(π.χ. διάλογος), β) ποιες
µεθόδους πειθούς χρησιµοποιούνται και ποιες ιδιαίτερες τεχνικές διαφηµιστικής πειθούς
εφαρµόζονται (π.χ. λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισµός), γ) εντοπίζουµε τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά της γλώσσας (π.χ. λογοπαίγνια και ευφυολογήµατα), δ) ολοκληρώνουµε την
απάντησή µας εξηγώντας ότι µε τον τρόπο αυτό εξυπηρετούνται οι στόχοι του διαφηµιστικού
µηνύµατος, δηλαδή η προσέλκυση του ενδιαφέροντος του δέκτη, ο εντυπωσιασµός του και,
τελικά, η αγορά του προϊόντος.
34. Να σχολιάσετε το πολιτικό κείµενο στο σύνολό του.
- Όταν µας ζητούν να σχολιάσουµε συνολικά ένα πολιτικό κείµενο, η δοµή της απάντησης
πρέπει να είναι η ακόλουθη: α) αναφέρουµε το είδος του κειµένου και το θέµα του, β)
επισηµαίνουµε ότι αποβλέπει στην πειθώ και γράφουµε την άποψη που υποστηρίζει, γ)
εντοπίζουµε τη µέθοδο-µέσο πειθούς που χρησιµοποιεί ο συντάκτης και παραθέτουµε τα
εκφραστικά µέσα που χρησιµοποιεί ο συντάκτης του κειµένου, δ) προσέχουµε µήπως το
κείµενο περιέχει κάποιο από τα χαρακτηριστικά του νοσηρού πολιτικού λόγου (δηλαδή,
συκοφάντηση ή δαιµονοποίηση των αντιπάλων, προσωπολατρία - µεσσιανισµός,
υπεραπλούστευση προβληµάτων, διαστρέβλωση εννοιών ή αξιών, προπαγανδιστικός λόγος)
- Όταν µας ζητούν να εντοπίσουµε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά, τότε: α) αναφέρουµε το είδος
του κειµένου, β) επισηµαίνουµε ότι αποβλέπει στην πειθώ, και γράφουµε την άποψη που
στηρίζει, γ) παραθέτουµε συγκεκριµένα εκφραστικά µέσα που χρησιµοποιεί ο συντάκτης του
κειµένου, δ) εξηγούµε την πρόθεση του συντάκτη, ε) δείχνουµε πώς λειτουργούν τα
εκφραστικά µέσα στο πλαίσιο της πειθούς.