упутство ученицима

1. Postanak života i
uslovi života na Zemlji

2. Uslovi života na ZemljiUslovi života na Zemlji
Smatra se da je Sunčev sistem nastao pre oko deset milijardi godina. Planeta Zemlja formirala se pre
oko 4.6 milijardi godina. Od tada su na njoj nastajali i menjali se različiti uslovi u skladu sa
kosmičkim uticajima i promenama koje su se zbivale u toku geološkog vremena. To je pre oko
četiri milijarde godina dovelo do pojave života. Promene na Zemlji u različitim stadijumima njenog
razvitka uslovljavali su različiti činioci:
- promenljivi intenzitet Sunčeve energije,
- promene klime;
- pomeranje magnetnih polova i promena njihovog položaja zavisno od stanja i promena na Suncu;
- promena brzine rotacije Zemlje, koja je uticala na pomeranje u površinskim slojevima litosfere i
na druge geološke i biološke procese planetarnih razmera;
- vulkanska aktivnost, kosmičko zračenje, pojava slobodnog kiseonika u atmosferi i obrazovanje
zaštitnog ozonskog sloja itd.

3. Promene stanja životne sredine i uslova života tokom geološkog vremenaPromene stanja životne sredine i uslova života tokom geološkog vremena
pokazuju paleogeografski podaci. Oni govore o nastanku, evoluciji i nestankupokazuju paleogeografski podaci. Oni govore o nastanku, evoluciji i nestanku
praokeana Tetisa, obrazovanju kontinenata razdvajanjem jedinstvenog kopnapraokeana Tetisa, obrazovanju kontinenata razdvajanjem jedinstvenog kopna
Pangee,formiranju planinskih lanaca, promenama klime, promenama rasporedaPangee,formiranju planinskih lanaca, promenama klime, promenama rasporeda
vodenih površina, o eroziji i sedimentaciji koje nastaju kao rezultatvodenih površina, o eroziji i sedimentaciji koje nastaju kao rezultat
kombinovanog delovanja promena temperature, uticaja vodenih masa ilikombinovanog delovanja promena temperature, uticaja vodenih masa ili
atmosferskih padavina, obrazovanja lednika i strujanja vazdušnih masa. Svi oviatmosferskih padavina, obrazovanja lednika i strujanja vazdušnih masa. Svi ovi
činioci utiču na promene uslova života i raspored živog sveta na planeti.činioci utiču na promene uslova života i raspored živog sveta na planeti.
Atmosfera je pretrpela korenite promene u toku evolucije. U početku sa dalekoAtmosfera je pretrpela korenite promene u toku evolucije. U početku sa daleko
manjom količinom COmanjom količinom CO22 i bez prisustva Oi bez prisustva O22, nije bila ograničena ozonskim, nije bila ograničena ozonskim
slojem na spoljašnjoj površini, pa je kosmičko zračenje dopiralo do površineslojem na spoljašnjoj površini, pa je kosmičko zračenje dopiralo do površine
Zemlje i prodiralo duboko u vodene basene. Pojava organizama sa hlorofilomZemlje i prodiralo duboko u vodene basene. Pojava organizama sa hlorofilom
dovela je do promene u sastavu atmosfere i do obrazovanja ozonskog sloja.dovela je do promene u sastavu atmosfere i do obrazovanja ozonskog sloja.
Time su se uslovi za život na Zemlji izmenili i organizmi koji su živeli u vodiTime su se uslovi za život na Zemlji izmenili i organizmi koji su živeli u vodi
mogli su da nasele kopno.mogli su da nasele kopno.
Uslovi života na Zemlji danas rezultat su dugotrajnih promena i međusobnihUslovi života na Zemlji danas rezultat su dugotrajnih promena i međusobnih
uticaja spoljašnje sredine i živih bića.uticaja spoljašnje sredine i živih bića.
Pojava čoveka i njegovo delovanje na prirodu izmenili su uslove života na Zemlji,Pojava čoveka i njegovo delovanje na prirodu izmenili su uslove života na Zemlji,
što se odrazilo na živi svet i stanje biosfere u celini.što se odrazilo na živi svet i stanje biosfere u celini.

4. Današnji izgled planete Zemlje i stanje na njoj rezultat su i uticaja organizama koji
je naseljavaju.

5. Mars Jupiter Merkur NeptunMars Jupiter Merkur Neptun
Pluton SaturnZemlja

6.  Geološka vremenska skalaGeološka vremenska skala

7. POSTANAK ŽIVOTA I FILOGENETSKI RAZVOJ ŽIVOG SVETAPOSTANAK ŽIVOTA I FILOGENETSKI RAZVOJ ŽIVOG SVETA
Živa bića na Zemlji pojavila su se posle veoma duge hemijske evolucije materije.Živa bića na Zemlji pojavila su se posle veoma duge hemijske evolucije materije.
Ovaj proces odvijao se u tri etape:Ovaj proces odvijao se u tri etape:
- lagani proces obrazovanja manjih, relativno jednostavnih molekula,- lagani proces obrazovanja manjih, relativno jednostavnih molekula,
aminokiselina, i drugih organskih kiselina i baza i prostih šećera, monosaharidaaminokiselina, i drugih organskih kiselina i baza i prostih šećera, monosaharida
- međusobno povezivanje ovakvih molekula i obrazovanje manjih polimera- međusobno povezivanje ovakvih molekula i obrazovanje manjih polimera
određene strukture;određene strukture;
- povezivanje i organizovanje polimera u relativno stabilnu funkcionalnu celinu i- povezivanje i organizovanje polimera u relativno stabilnu funkcionalnu celinu i
obrazovanje najjednostavnijih živih sistema.obrazovanje najjednostavnijih živih sistema.
Smatra se da je život nastao kada se u vodenim basenima prvobitne ZemljeSmatra se da je život nastao kada se u vodenim basenima prvobitne Zemlje
obrazovala dovoljna količina organskih supstancija. Do njihovog obrazovanjaobrazovala dovoljna količina organskih supstancija. Do njihovog obrazovanja
došlo je u toku hemijskih reakcija između C, H, O i N. Tako su nastala prostadošlo je u toku hemijskih reakcija između C, H, O i N. Tako su nastala prosta
neorganska jedinjenja-voda i ugljen-dioksid, ali i organska jedinjenja kao štoneorganska jedinjenja-voda i ugljen-dioksid, ali i organska jedinjenja kao što
su amonijak, metan, proste aminokiseline i druga. Delovanjem energijesu amonijak, metan, proste aminokiseline i druga. Delovanjem energije
ultravioletnog i kosmičkog zračenja od ovakvih prostih jedinjenja u vodi su seultravioletnog i kosmičkog zračenja od ovakvih prostih jedinjenja u vodi su se
obrazovala i neka složenija jedinjenja,kao što su proste organske kiseline iobrazovala i neka složenija jedinjenja,kao što su proste organske kiseline i
baze.baze.

8.  Ruski naučnik Oparin postavio je teoriju o postanku života izRuski naučnik Oparin postavio je teoriju o postanku života iz
sluzavih belančevinastih kapljica, koacervata, na jednoj određenojsluzavih belančevinastih kapljica, koacervata, na jednoj određenoj
etapi Zemljine istorije. Prema ovoj teoriji različite hemijskeetapi Zemljine istorije. Prema ovoj teoriji različite hemijske
reakcije u toplim vodama praokeana dovele su do nastajanjareakcije u toplim vodama praokeana dovele su do nastajanja
sistema u kojima su preovladavale belančevine. U vidu loptastihsistema u kojima su preovladavale belančevine. U vidu loptastih
tvorevina nagomilali su se u vodi. Iz koacervatnih kapljica, tokomtvorevina nagomilali su se u vodi. Iz koacervatnih kapljica, tokom
dugog vremena, obrazovali su se jednoćelijski organizmi.dugog vremena, obrazovali su se jednoćelijski organizmi.
 Britanski naučnik Holdejn postavio je sličnu teoriju, ali su se poBritanski naučnik Holdejn postavio je sličnu teoriju, ali su se po
njemu prvo obrazovali nukleotidi, koji su polimerizacijomnjemu prvo obrazovali nukleotidi, koji su polimerizacijom
obrazovali veoma kratke molekule nukleinskih kiselina, verovatnoobrazovali veoma kratke molekule nukleinskih kiselina, verovatno
ribonukleinske kiseline. One su mogle da određuju redosledribonukleinske kiseline. One su mogle da određuju redosled
aminokiselina pri obrazovanju polipeptidnih lanaca. To je moraloaminokiselina pri obrazovanju polipeptidnih lanaca. To je moralo
da se događa u prisustvu energije i enzima u elementarnom obliku.da se događa u prisustvu energije i enzima u elementarnom obliku.
 Povezivanjem stavova ovih naučnika došlo se do jedinstvenePovezivanjem stavova ovih naučnika došlo se do jedinstvene
Oparin - Holdejnove teorije.Oparin - Holdejnove teorije.

9.  Pre oko četiri milijarde godina pojavio se život na Zemlji.Pre oko četiri milijarde godina pojavio se život na Zemlji.
 Najstariji poznati fosilni tragovi organizama nađeni su uNajstariji poznati fosilni tragovi organizama nađeni su u
sedimentnim naslagama od pre oko 3,2 milijarde godina. Jedni susedimentnim naslagama od pre oko 3,2 milijarde godina. Jedni su
bili tipa bakterija, a drugi verovatno tipa modrozelenih algi. Tobili tipa bakterija, a drugi verovatno tipa modrozelenih algi. To
znači da je razvoj organskog sveta krenuo u dva pravca: kaznači da je razvoj organskog sveta krenuo u dva pravca: ka
biljkama i ka životinjama.biljkama i ka životinjama.
 Izučavanjem starosti geoloških slojeva i fosilnih ostataka u njima,Izučavanjem starosti geoloških slojeva i fosilnih ostataka u njima,
različitim metodama može se odrediti starost Zemlje i vreme kadarazličitim metodama može se odrediti starost Zemlje i vreme kada
su pojedini organizmi živeli na njoj. To je geološko vreme.su pojedini organizmi živeli na njoj. To je geološko vreme.
Geohronološka tabela u milionima godina omogućava praćenjeGeohronološka tabela u milionima godina omogućava praćenje
pojavljivanja i nestajanja različitih grupa organizama. Na osnovupojavljivanja i nestajanja različitih grupa organizama. Na osnovu
starosti fosila smatra se da su se višećelijski organizmi pojavili prestarosti fosila smatra se da su se višećelijski organizmi pojavili pre
oko dve milijarde godina.oko dve milijarde godina.

13.  Filogenetski razvoj biljaka može se pratiti počev od nekih algi i gljiva, čiji suFilogenetski razvoj biljaka može se pratiti počev od nekih algi i gljiva, čiji su
fosili nađeni u Finskoj i Kanadi u slojevima starim oko 1,7 milijardi godina.fosili nađeni u Finskoj i Kanadi u slojevima starim oko 1,7 milijardi godina.
Prve biljke sa hlorofilom bile su jednoćelijske planktonske zelene i modrozelenePrve biljke sa hlorofilom bile su jednoćelijske planktonske zelene i modrozelene
alge. Višećelijske zelene i mrke alge, koje su živele pričvršćene za morsko dno,alge. Višećelijske zelene i mrke alge, koje su živele pričvršćene za morsko dno,
pojavile su se pre nešto više od milijardu godina. Tek pre oko 500 milionapojavile su se pre nešto više od milijardu godina. Tek pre oko 500 miliona
godina pojavile su se prve kopnene biljke. Paprati i golosemenice se javljaju pregodina pojavile su se prve kopnene biljke. Paprati i golosemenice se javljaju pre
oko 350 miliona godina, a pre oko 240 miliona godina pojavile su se ioko 350 miliona godina, a pre oko 240 miliona godina pojavile su se i
skrivenosemenice.skrivenosemenice.
 Filogenetski razvoj životinja počinje od iste grupe prvobitnih jednoćelijskihFilogenetski razvoj životinja počinje od iste grupe prvobitnih jednoćelijskih
sistema od kojih su se razvile i biljke. Najstariji fosilni tragovi životinjskihsistema od kojih su se razvile i biljke. Najstariji fosilni tragovi životinjskih
organizama počinju iz prekambrijuma i stari su nešto preko 800 miliona godina.organizama počinju iz prekambrijuma i stari su nešto preko 800 miliona godina.
U kambrijumu, pre oko 550 miliona godina, u morima su živeli sviU kambrijumu, pre oko 550 miliona godina, u morima su živeli svi
beskičmenjaci koji su se uopšte pojavili na Zemlji. Iz tog perioda potiču:beskičmenjaci koji su se uopšte pojavili na Zemlji. Iz tog perioda potiču:
sunđeri, dupljari, crvi, mekušci, zglavkari i bodljokošci. U vreme kada su sesunđeri, dupljari, crvi, mekušci, zglavkari i bodljokošci. U vreme kada su se
biljke pojavile na kopnu, pre 460 miliona godina, razvili su se i prvi kopnenibiljke pojavile na kopnu, pre 460 miliona godina, razvili su se i prvi kopneni
beskičmenjaci. Prve suvozemne životinje bile su slične današnjim skorpijama.beskičmenjaci. Prve suvozemne životinje bile su slične današnjim skorpijama.
Tada su se, verovatno u slatkoj vodi, pojavili i primitivni kičmenjaci. NjihovTada su se, verovatno u slatkoj vodi, pojavili i primitivni kičmenjaci. Njihov
razvoj bio je brz i oni su verovatno tek kasnije naselili slane vode.razvoj bio je brz i oni su verovatno tek kasnije naselili slane vode.

14.  Beskrilni insekti nastali su pre oko 400 miliona godina. Brzi razvoj krilatihBeskrilni insekti nastali su pre oko 400 miliona godina. Brzi razvoj krilatih
insekata vezan je za nagli razvoj cvetnica.insekata vezan je za nagli razvoj cvetnica.
 Kičmenjaci su se pojavili na kopnu u karbonu, pre oko 350 miliona godina.Kičmenjaci su se pojavili na kopnu u karbonu, pre oko 350 miliona godina.
Njihovi preci su ribe šakoperke, od kojih su se razvili primitivni vodozemciNjihovi preci su ribe šakoperke, od kojih su se razvili primitivni vodozemci
stegocefali..
 Od njih vode poreklo današnji vodozemci i gmizavci. U mezozoiku n Zemlji suOd njih vode poreklo današnji vodozemci i gmizavci. U mezozoiku n Zemlji su
živeli dinosauri i mnogi drugi gmizavci od kojih su pre oko 140 miliona godinaživeli dinosauri i mnogi drugi gmizavci od kojih su pre oko 140 miliona godina
nastale ptice. Od posebne grupe prastarih gmizavaca nastali su prvi sisari. Kadanastale ptice. Od posebne grupe prastarih gmizavaca nastali su prvi sisari. Kada
su izumrli dinosauri, pre oko 70 miliona godina, razvijaju se ptice, sisari isu izumrli dinosauri, pre oko 70 miliona godina, razvijaju se ptice, sisari i
inekti. Primati su se pojavili na Zemlji pre oko 55 miliona godina, a zajedničkiinekti. Primati su se pojavili na Zemlji pre oko 55 miliona godina, a zajednički
predak majmuna i čoveka,predak majmuna i čoveka, Ramapitekus, verovatno pre 14 do 30 miliona, verovatno pre 14 do 30 miliona
godina.godina. Homo sapiens, svestan čovek, živi na Zemlji od pre oko 40 000 godina., svestan čovek, živi na Zemlji od pre oko 40 000 godina.
 Raznovrsni živi svet koji danas naseljava Zemlju obuhvata oko 350 do 400Raznovrsni živi svet koji danas naseljava Zemlju obuhvata oko 350 do 400
hiljada vrsta biljaka i oko 1,5 milion životinjskih vrsta. Smatra se da se svakehiljada vrsta biljaka i oko 1,5 milion životinjskih vrsta. Smatra se da se svake
godine pronađe i opiše još oko 10 000 do 12 000 novih vrsta.godine pronađe i opiše još oko 10 000 do 12 000 novih vrsta.
 Oko 95% životinjskih vrsta pripada beskičmenjacima. Samo zglavkara ima okoOko 95% životinjskih vrsta pripada beskičmenjacima. Samo zglavkara ima oko
milion vrsta, a kičmenjaka 45 000. Ako se tome dodaju i vrste koje su nekadamilion vrsta, a kičmenjaka 45 000. Ako se tome dodaju i vrste koje su nekada
živele na Zemlji, njihov ukupan broj je daleko veći.živele na Zemlji, njihov ukupan broj je daleko veći.