Ο Ναζισμός στην τέχνη

1. Όψεις του ΝαζισμούΌψεις του Ναζισμού
στην Τέχνηστην Τέχνη
Βασιλική ΔεμερτζήΒασιλική Δεμερτζή
Περιστέρι, 26-02-2014Περιστέρι, 26-02-2014

2. ΝαζισμόςΝαζισμός
Ο ΕθνικοσοσιαλισμόςΟ Εθνικοσοσιαλισμός
(NaNationalsozizialismsmusus) ή Ναζισμόςή Ναζισμός
είναι μορφή Φασισμούείναι μορφή Φασισμού
που ενσωματώνειπου ενσωματώνει
τη βιολογική ανωτερότητα (άρια φυλή),τη βιολογική ανωτερότητα (άρια φυλή),
τον ρατσισμότον ρατσισμό
και τον γενοκτόνο αντισημιτισμόκαι τον γενοκτόνο αντισημιτισμό

3. Λατρεία
της
Λατρεία
της
ρώμης
ρώμης
Απόρριψη
Απόρριψη
της διανόησης
της διανόησης
Τα πολλαπλάΤα πολλαπλά
προσωπεία τουπροσωπεία του
ΝαζισμούΝαζισμού
Μιλιταρισμός
Μιλιταρισμός
Τρομοκρατία
Τρομοκρατία
Εθνικισμός
Εθνικισμός
ΡατσισμόςΡατσισμός
Αυταρχισμός
Αυταρχισμός
ΓοητείαΓοητεία
της βίαςτης βίας
Προσωπολατρία
Προσωπολατρία
Ευθανασία
Ευθανασία
ΕυγονίαΕυγονία
Καθαρότητα φυλής
Καθαρότητα φυλής
Αντισημιτισμός
Αντισημιτισμός
Συμμόρφωση
Συμμόρφωση
Ανωτερότητα φυλής
Ανωτερότητα φυλής

4. Να αποκτήσουν οι μαθητές σαφή γνώση τηςΝα αποκτήσουν οι μαθητές σαφή γνώση της
αιτιότητας της ναζιστικής / φασιστικήςαιτιότητας της ναζιστικής / φασιστικής
ιδεολογίας. Πού και πότε εμφανίστηκε;ιδεολογίας. Πού και πότε εμφανίστηκε;
Να συνειδητοποιήσουν ότι ο ναζισμός και οΝα συνειδητοποιήσουν ότι ο ναζισμός και ο
φασισμός δεν έχουν πατρίδα ούτε εθνικότητα,φασισμός δεν έχουν πατρίδα ούτε εθνικότητα,
έχουν όμως συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.έχουν όμως συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Να διερευνήσουν τους μηχανισμούς με τους
οποίους η ιδεολογία του ναζισμού διαχέεται στις
μάζες.
Ποιοι είναι οι βασικοί μαςΠοιοι είναι οι βασικοί μας
στόχοι;στόχοι;

5. Να προβληματιστούν για τη δύναμη που
ασκεί η μάζα στα άτομα.
Να αντιληφθούν ότι στις θηριωδίες των
Ναζί δεν συμμετείχαν «τέρατα», αλλά
άνθρωποι που υπάκουσαν, συμμορφώθηκαν
και ακολούθησαν εντολές.
Να καταλάβουν ότι ο εφησυχασμός και ηΝα καταλάβουν ότι ο εφησυχασμός και η
ανοχήανοχή είναι συνώνυμα της συνενοχής.είναι συνώνυμα της συνενοχής.
Να εντοπίσουνΝα εντοπίσουν αναλογίεςαναλογίες με σημερινέςμε σημερινές
καταστάσεις.καταστάσεις.
Ποιοι είναι οι βασικοί μαςΠοιοι είναι οι βασικοί μας
στόχοιστόχοι

6. Γεια
σας, ψάχνω για δουλειά.
Ξέρω στενογραφία και
γραφομηχανή.
Μιλάω αγγλικά και
γερμανικά και μπορώ
να κάνω οποιαδήποτε
οικιακή δουλειά

7. Η πραγματική ανεργία αγγίζει
το 33% υποστηρίζει η ΓΣΕΕ
Στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ
επιβεβαιώνουν τις προβλέψεις
για την εφιαλτική αύξησή της

8. Kristallnacht
Η «Νύχτα των Κρυστάλλων»
9η προς 10η Νοεμβρίου 1938

10. «Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε«Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε
αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενοαντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο
συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δενσυμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν
περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία…περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία…

11. »... Είναι η μεγεθυμένη έκφραση - εκδήλωση τουίναι η μεγεθυμένη έκφραση - εκδήλωση του
κτήνους που περιέχουμε μέσα μαςκτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιοχωρίς εμπόδιο
στην ανάπτυξή τουστην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές, όταν κοινωνικές ή πολιτικές
συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τησυγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη
βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του…βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του…
»»…… Είμαστε εσείς, εμείς και τα παιδιά μας…ΚαιΕίμαστε εσείς, εμείς και τα παιδιά μας…Και
πρωταγωνιστεί ο θάνατος»πρωταγωνιστεί ο θάνατος»
Μάνος ΧατζιδάκιςΜάνος Χατζιδάκις
Φεβρουάριος 1993Φεβρουάριος 1993
Από το πρόγραμμα της αντιναζιστικής συναυλίας που είχε δώσει η
Ορχήστρα των Χρωμάτων με έργα Βάιλ, Λιστ και Μπάρτον

12. ΕμπόδιοΕμπόδιο
στην ανάπτυξη του νεοναζισμούστην ανάπτυξη του νεοναζισμού
ΠαιδείαΠαιδεία
που δεν εφησυχάζει,που δεν εφησυχάζει,
αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματααλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα
και την ανασφάλειακαι την ανασφάλεια
Και η πιο πειστική απόδειξηΚαι η πιο πειστική απόδειξη

13. Το όραμα του Χίτλερ για την εκπαίδευσηΤο όραμα του Χίτλερ για την εκπαίδευση
«Στα σχολεία μου θα ανδρωθεί μια νεολαία που θ’
αλλάξει τον κόσμο. Θέλω μια νεολαία απότομη,
αυταρχική, ατρόμητη και σκληρή […] Δεν θέλωΔεν θέλω
πνευματική καλλιέργεια. Η επιστήμη θαπνευματική καλλιέργεια. Η επιστήμη θα
διέφθειρε τη νεολαία μουδιέφθειρε τη νεολαία μου. Θέλω να μάθει να
νικά, και στις σκληρότερες δοκιμασίες τον φόβο
και τον θάνατο. Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα
μιας ηρωικής νεολαίας, απ’ αυτή θα ξεπηδήσει ο
ελεύθερος άνθρωπος, μέτρο και κέντρο του
κόσμου, ο άνθρωπος δημιουργός, ο άνθρωπος
θεός. Στα σχολεία μου θα λατρεύεται η εικόναΣτα σχολεία μου θα λατρεύεται η εικόνα
του ωραίου και αυτοκυρίαρχου ανθρώπουτου ωραίου και αυτοκυρίαρχου ανθρώπου...»
H. Rauschning. Συνομιλίες με τον Χίτλερ
στο Μ. Πλωρίτης (1984). Μπρεχτ και Χίτλερ. Αθήνα: Θεμέλιο, σ. 160-161.

14. …… και η εφαρμογή τουκαι η εφαρμογή του
Στις 9 Μαΐου 1933,Στις 9 Μαΐου 1933,
μπροστά από το Πανεπιστήμιομπροστά από το Πανεπιστήμιο
HHumboldt του Βερολίνου και σεumboldt του Βερολίνου και σε
κεντρικά σημεία ολόκληρης της Γερμανίαςκεντρικά σημεία ολόκληρης της Γερμανίας
καίγονται τα επικίνδυνα βιβλίακαίγονται τα επικίνδυνα βιβλία

16. Το μνημείο στην πλατεία Μπέμπελ. Μέσα από μια γυάλινηΤο μνημείο στην πλατεία Μπέμπελ. Μέσα από μια γυάλινη
πλάκα, ο διαβάτης βλέπει σειρές από άδεια ράφια βιβλιοθηκώνπλάκα, ο διαβάτης βλέπει σειρές από άδεια ράφια βιβλιοθηκών

17. Γιατί πρέπει να μάθουμε τα παιδιά ναΓιατί πρέπει να μάθουμε τα παιδιά να
στέκονται κριτικά και απέναντι στην τέχνη;στέκονται κριτικά και απέναντι στην τέχνη;
 Γιατί, πολλές φορές στην ιστορία, η τέχνηΓιατί, πολλές φορές στην ιστορία, η τέχνη
βρέθηκε στην υπηρεσία εξουσιαστικώνβρέθηκε στην υπηρεσία εξουσιαστικών
μηχανισμώνμηχανισμών
 Γιατί καλλιεργεί σε μεγάλο βαθμό τηνΓιατί καλλιεργεί σε μεγάλο βαθμό την
ενσυναίσθηση (ταύτιση με τους ήρωες, βίωσηενσυναίσθηση (ταύτιση με τους ήρωες, βίωση
συναισθημάτων), που μπορεί να «μπλοκάρει»συναισθημάτων), που μπορεί να «μπλοκάρει»
τη λειτουργία της κριτικής σκέψηςτη λειτουργία της κριτικής σκέψης

18. και ιδιαίτερα η εικόνακαι ιδιαίτερα η εικόνα
Όσοι κατέχουν ή επιθυμούν ναΌσοι κατέχουν ή επιθυμούν να
καταλάβουν την εξουσία γνωρίζουνκαταλάβουν την εξουσία γνωρίζουν
πολύ καλά τη δυνατότητα της εικόναςπολύ καλά τη δυνατότητα της εικόνας
να πείθει το κοινό και χρησιμοποιούννα πείθει το κοινό και χρησιμοποιούν
την εικαστική δημιουργία για νατην εικαστική δημιουργία για να
πετύχουν τον σκοπό τουςπετύχουν τον σκοπό τους

19. ΤρόποιΤρόποι
αξιοποίησης τουςαξιοποίησης τους
στη διδακτικήστη διδακτική
πράξηπράξη
ΠαρουσίασηΠαρουσίαση
εικαστικών καιεικαστικών και
λογοτεχνικών έργωνλογοτεχνικών έργων
που καταγράφουν τοπου καταγράφουν το
φαινόμενο τουφαινόμενο του
ναζισμούναζισμού
Άξονες ΕισήγησηςΆξονες Εισήγησης

20. Mark Rothko

22.  Η ψεύτικη ευημερία αμέσως μετά το τέλος
του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου
 Η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929-32
 Η κρίση του δημοκρατικού πολιτεύματος
• Όπου τα αστικά δημοκρατικά πολιτεύματα
δεν είχαν γερές ρίζες άρχισαν να καταρρέουν
και να παραχωρούν τη θέση τους σε
δικτατορίες με τη στήριξη του στρατού, της
εκκλησίας, των γαιοκτημόνων ή των μεγάλων
επιχειρηματικών κύκλων.

23. ΙταλίαΙταλία
Μπενίτο ΜουσολίνιΜπενίτο Μουσολίνι
1922-19431922-1943
ΙσπανίαΙσπανία
Francisco FrancoFrancisco Franco
1936-19751936-1975
Τα δικτατορικά καθεστώτα στη Μεσοπολεμική Ευρώπη
ΠορτογαλλίαΠορτογαλλία
Σαλαζάρ ντε ΟλιβέιραΣαλαζάρ ντε Ολιβέιρα
1932-19751932-1975
Ουγγαρία,Ουγγαρία,
Ναύαρχος ΧόρθυΝαύαρχος Χόρθυ
1920-19441920-1944
Πολωνία,Πολωνία,
Στρατάρχης ΠιλσούντσκιΣτρατάρχης Πιλσούντσκι
1926-19391926-1939
ΕλλάδαΕλλάδα
Ιωάννης ΜεταξάςΙωάννης Μεταξάς
1936-19411936-1941
ΓερμανίαΓερμανία
Αδόλφος ΧίτλερΑδόλφος Χίτλερ
1933-19451933-1945
ΒουλγαρίαΒουλγαρία
Βασιλιάς Μπόρις Γ΄Βασιλιάς Μπόρις Γ΄
1923-19441923-1944
ΑυστρίαΑυστρία
Ένγκελμπερτ ΝτόλφουςΈνγκελμπερτ Ντόλφους
1933-19341933-1934

24. Πολιτικό και οικονομικό χάος: Η Γερμανία
διαψευσμένη, ταπεινωμένη και υποχρεωμένη
σε υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις
Ανάκαμψη της βιομηχανίας: Ευημερία της
μεγαλοαστικής τάξης – Διαμόρφωση τάξης
μικροαστών
Οικονομική κρίση: Κατάρρευση οικονομίας
Στις εκλογές το χιτλερικό κόμμα αποσπά
4.000.000 ψηφοφόρους και 107 έδρες στη
βουλή
Το χιτλερικό κόμμα αποσπά 13.700.000
ψηφοφόρους και 240 έδρες. Ο Χίτλερ
γίνεται Καγκελάριος του Ράιχ.
1919-1923
1924-1928
1929
1930
1932
ΓερμανίαΓερμανία

25. 19371937
ΜάιοςΜάιος
ΠαρίσιΠαρίσι
Διεθνής Έκθεση ΤέχνηςΔιεθνής Έκθεση Τέχνης
και Τεχνολογίαςκαι Τεχνολογίας
Ο Πικάσο παρουσιάζειΟ Πικάσο παρουσιάζει
την Γκουέρνικα στοτην Γκουέρνικα στο
οργανωμένο από τηοργανωμένο από τη
δημοκρατικήδημοκρατική
κυβέρνηση της Ισπανίαςκυβέρνηση της Ισπανίας
περίπτεροπερίπτερο

28. Δευτέρα, 26 Απριλίου 1937
1650 νεκροί

29. ΙούλιοςΙούλιος 19371937
ΜόναχοΜόναχο
(στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο)(στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο)
Έκθεση Εκφυλισμένης ΤέχνηςΈκθεση Εκφυλισμένης Τέχνης

30. Στιγματίζεται το έργο σημαντικών δημιουργών τηςΣτιγματίζεται το έργο σημαντικών δημιουργών της
σύγχρονης τέχνης.σύγχρονης τέχνης.
Μεταξύ πολλών άλλων παρουσιάζονται πίνακες τωνΜεταξύ πολλών άλλων παρουσιάζονται πίνακες των
Αμαντέο Μοντιλιάνι, Πάουλ Κλέε, Ότο Ντιξ,Αμαντέο Μοντιλιάνι, Πάουλ Κλέε, Ότο Ντιξ,
Γκέοργκ Γκρος, Μαρκ Σαγκάλ, Βαν Γκογκ, Ματίς,Γκέοργκ Γκρος, Μαρκ Σαγκάλ, Βαν Γκογκ, Ματίς,
κ.α.κ.α.
Εκτίθεται το πορτρέτο του Μπέρτολτ Μπρεχτ,Εκτίθεται το πορτρέτο του Μπέρτολτ Μπρεχτ,
καταγγέλλεται η μουσική του Κουρτ Βάιλ, οικαταγγέλλεται η μουσική του Κουρτ Βάιλ, οι
κινηματογραφιστές Φριτς Λανγκ και Γκέοργκκινηματογραφιστές Φριτς Λανγκ και Γκέοργκ
Παμπστ, οι συγγραφείς Τζον Ντος Πάσος, ΈριχΠαμπστ, οι συγγραφείς Τζον Ντος Πάσος, Έριχ
Μαρία Ρεμάρκ, κ.α. Και φυσικά το έργο τουΜαρία Ρεμάρκ, κ.α. Και φυσικά το έργο του
Σίγκμουντ Φρόιντ και Καρλ Μαρξ.Σίγκμουντ Φρόιντ και Καρλ Μαρξ.

31. Georg Grosz
Οι στυλοβάτες της κοινωνίας
1926

32. Georg Grosz. Η ανεργία 1926

33.  Οδός Πράγας
 1920 Otto Dix
Οδός Πράγας
1925

34. Otto Dix Συνέπειες, 1926

36. Max Beckmann Η Νύχτα, 1919

37. Οι βάρβαροι, 1937, Max Ernst

38. Το κτίριο της Σχολής, που σχεδίασε ο Βάλτερ Γκρόπιους στο Ντεσάου
Tο 1932, μόλις ο Χίτλερ γίνεται καγκελάριος,
κλείνει τη Σχολή του Μπαουχάουζ

39. Μπαουχάουζ (Μπαουχάουζ (Bauhaus)Bauhaus)
 Καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή με στόχο
την ενοποίηση της καλλιτεχνικής έκφρασης με
τη δημιουργία πρακτικών κατασκευών.
Ιδρύθηκε από τον Βάλτερ Γκρόπιους και
λειτούργησε σε τρεις διαφορετικές πόλεις της
Γερμανίας Βαϊμάρη, Ντεσάου και Βερολίνο από το
1919-1932.
 Δίδαξαν οι πιο σημαντικοί μηχανικοί, αρχιτέκτονες,
ζωγράφοι και γλύπτες. Ανάμεσά τους ο Πάουλ
Κλέε και ο Βασίλι Καντίσκυ

40. Ιβάο ΓιαμαβάκιΙβάο Γιαμαβάκι
Το τέλος τουΤο τέλος του
ΜπαουχάουζΜπαουχάουζ
κολλάζκολλάζ
19321932
(δημοσιεύτηκε σε(δημοσιεύτηκε σε
γιαπωνέζικηγιαπωνέζικη
εφημερίδα τοεφημερίδα το
Δεκέμβριο τουΔεκέμβριο του
1932)1932)

41. 1933
Εκατομμύρια
βρίσκονται πίσω μου
Τα φωτομοντάζΤα φωτομοντάζ
του Johnτου John
HeartfieldHeartfield

42. Ο Μεσαίωνας και
το Γ΄ Ράιχ

43. Όπου ευημερεί το
κεφάλαιο, δεν ζει η ειρήνη

44. ΙούλιοςΙούλιος 19371937
ΜόνακοΜόνακο
(απέναντι από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο)(απέναντι από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο)
Έκθεση Μεγάλης Γερμανικής ΤέχνηςΈκθεση Μεγάλης Γερμανικής Τέχνης

45. Ο Προμηθέας (1937) Arno Βreker Ετοιμότητα (1939)
Johann Chapoutot (2012) O Εθνικοσοσιαλισμός και η Αρχαιότητα. Πόλις

46. Josef Thorak
Συντροφικότητα
1937

47. …… στην Ιταλίαστην Ιταλία
Από την έκθεση: «Η τέχνη καιΑπό την έκθεση: «Η τέχνη και
πτώση ενός δικτάτορα»πτώση ενός δικτάτορα»
Νοέμβριος 2010Νοέμβριος 2010

48. Ρενάτο Γκουτόζο,
Εκτέλεση στην ύπαιθρο (1934, εις μνήμην του Φ. Γκ. Λόρκα)
Φρανθίσκο Γκόγια (Francisco
Goya, 1746-1828)
Η εκτέλεση της 3ης Mαίου 1808

49. Renato Guttuso. Το Μακελειό (1943)

50. Mino Maccari, Dux series - Mussolini, 1943

51. Σικελιώτης Γιώργος.Σικελιώτης Γιώργος. ΕπαιτείαΕπαιτεία -- Προδότης -Προδότης - 19431943
…… στην Ελλάδαστην Ελλάδα
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

52. Βάσω ΚατράκηΒάσω Κατράκη Σκηνή από την κατοχήΣκηνή από την κατοχή

53. Τάσσος. «Το μπλόκο της Κοκκινιάς», ξυλογραφία

54. Ηλίας ΦέρτηςΗλίας Φέρτης
«Γυναίκες στο«Γυναίκες στο
απόσπασμααπόσπασμα

55. Σπύρος Βασιλείου. «Ο θρήνος των ΚαλαβρύτωνΣπύρος Βασιλείου. «Ο θρήνος των Καλαβρύτων

57. 19371937
Μόναχο
Ιούλιος
Έκθεση Γερμανικής ΤέχνηςΈκθεση Γερμανικής Τέχνης Έκθεση Εκφυλισμένης ΤέχνηςΈκθεση Εκφυλισμένης Τέχνης
Παρουσίαση της Γκουέρνικα
ΜάιοςΜάιος
Όρκος των ποιητών στονΌρκος των ποιητών στον
Φεντερίκο Γκαρθία ΛόρκαΦεντερίκο Γκαρθία Λόρκα
Παρίσι
Ιούλιος

58. Το Δεύτερο Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων για τηνΤο Δεύτερο Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων για την
Υπεράσπιση της Κουλτούρας κλείνει τις εργασίες τουΥπεράσπιση της Κουλτούρας κλείνει τις εργασίες του
με τον «Όρκο στον Φ. Γκαρθία Λόρκα», που έγραψε ομε τον «Όρκο στον Φ. Γκαρθία Λόρκα», που έγραψε ο
Στρατής Τσίρκας μαζί με τον Αφροαμερικανό ποιητήΣτρατής Τσίρκας μαζί με τον Αφροαμερικανό ποιητή
και ακτιβιστή Λάνγκστον Χιούγκς.και ακτιβιστή Λάνγκστον Χιούγκς.

59. Στ’ όνομά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα,Στ’ όνομά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα,
που σκοτώθηκες στην Ισπανίαπου σκοτώθηκες στην Ισπανία
για τη λευτεριά του ζωντανού λόγου,για τη λευτεριά του ζωντανού λόγου,
Εμείς, ποιητέςΕμείς, ποιητές
απ’ όλες τις χώρες του κόσμου,απ’ όλες τις χώρες του κόσμου,
μιλώντας και γράφοντας στις διάφορεςμιλώντας και γράφοντας στις διάφορες
και ποικίλες γλώσσες μας,και ποικίλες γλώσσες μας,
παίρνουμε εδώ τον όρκο τον κοινό,παίρνουμε εδώ τον όρκο τον κοινό,
τ’ όνομά σου να μην ξεχαστείτ’ όνομά σου να μην ξεχαστεί
ποτέ πάνω στη γη,ποτέ πάνω στη γη,
κι όσο υπάρχει τυραννία και καταπίεση,κι όσο υπάρχει τυραννία και καταπίεση,
στ’ όνομά σου,στ’ όνομά σου,
να τις πολεμούμενα τις πολεμούμε
όχι μονάχα με το λόγοόχι μονάχα με το λόγο
μα και με τη ζωή μας.μα και με τη ζωή μας.

60. Και ο Μπρεχτ, που συμμετέχει
στο Συνέδριο, γράφει το
μονόπρακτο "Τα τουφέκια της
κυρίας Καρράρ", που παίχτηκε
στο Παρίσι από εξόριστους
Γερμανούς ηθοποιούς. Η
Έλενα Βάιγκελ έπαιξε τον
βασικό ρόλο της κυρίας
Καρράρ.
19371937

61. Μπέρτολτ Μπρεχτ 1898-1956

62. 1938: Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ1938: Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ
24 αυτόνομες σκηνές που
καθεμιά καταγράφει τις
συνθήκες που επικρατούν στη
ναζιστική Γερμανία
Ο τρόμος στην πρωτόγονη μορφή του
ΚΝΛ Γ΄ Γενικού Λυκείου (Ο σπιούνος)

63. Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ
Ο Μπρεχτ θέτει προς συζήτηση τις αντιδράσεις των
ανθρώπων στον χώρο της πολιτικής, της εργασίας,
της παιδείας, της θρησκείας, της επιστήμης, των
προσωπικών σχέσεων.
Όλοι πιασμένοι στο δίχτυ του τρόμου δεν γίνονται
μόνο θύματα του τρόμου αλλά και φορείς του.
Ένα έργο σπουδή, με θεατρικά μέσα (τεχνική του
μοντάζ), της στάσης του ανθρώπου απέναντι
στην εξουσία.

64. Το θέμα της ευθύνης
των απλών
ανθρώπων, των
επιστημόνων, των
καλλιτεχνών
διατρέχει όλο το έργο
του Μπρεχτ

65. Ερωτήσεις κι αποκρίσεις
«Mπορεί η αλήθεια νάν’ θνητή, το ψέμα αθάνατο;»
«Έτσι δείχνουν όλα».
«Πού είδες, η αδικία να μη ξεμασκαρεύεται χρόνους και
καιρούς;».
«Eδώ».
«Mα ξέρεις κάποιον που η βία να τού ’χει φέρει τύχη;»
«Kαι ποιος δεν ξέρει;»
«Tότε ποιος μπορεί, σ’ έναν τέτοιο κόσμο, να τσακίσει τον
τύραννο;».
«Eσύ».
(1939)
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα,
μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο, Αθήνα 2000

66. Το κάψιμο των βιβλίωνΤο κάψιμο των βιβλίων
Όταν διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνεΌταν διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνε
σε δημόσιες πλατείες τα βιβλία πουσε δημόσιες πλατείες τα βιβλία που
περικλείνουν ιδέες ανατρεπτικές,περικλείνουν ιδέες ανατρεπτικές,
κι από παντού κεντρίζανε τα βόδιακι από παντού κεντρίζανε τα βόδια
να σέρνουν κάρα ολόκληρανα σέρνουν κάρα ολόκληρα
με βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένοςμε βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένος
ποιητής, ένας απ’ τους καλύτερους,ποιητής, ένας απ’ τους καλύτερους,
διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο,διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο,
με φρίκη του είδε πως τα δικά τουμε φρίκη του είδε πως τα δικά του
τα είχανε ξεχάσει. Χίμηξε στο γραφείο τουτα είχανε ξεχάσει. Χίμηξε στο γραφείο του
με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα:με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα:
«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!
Μ’ αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!Μ’ αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!
Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώραΤην αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα
μου φερνόσαστε σα νά ’μαι ψεύτης! Σας διατάζω:μου φερνόσαστε σα νά ’μαι ψεύτης! Σας διατάζω:
Κάψτε με!»Κάψτε με!»
(1938)
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα, μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο, Αθήνα 2000

67. Από τον Ιούλιο
του 1943 ως τον
Ιούλιο του 1944,
στο κατεχόμενο
Παρίσι, ο Καμύ
γράφει τα
Γράμματα σ’
έναν φίλο
Γερμανό
Αλμπέρ Καμύ (Albert Camus) 1913-1960

68. ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ. Γράμματα σ’ έναν φίλο Γερμανό»
4 επιστολές
καταγγελία του ναζιστικού
καθεστώτος, που
απευθύνεται όμως «όχι
σ’ ένα έθνος» αλλά σ’
ένα καθεστώς δημίων.

69. «…Όταν ο συγγραφέας αυτών των γραµµάτων«…Όταν ο συγγραφέας αυτών των γραµµάτων
λέει «εσείς», δεν εννοεί «εσείς οι Γερµανοί»,λέει «εσείς», δεν εννοεί «εσείς οι Γερµανοί»,
αλλά «εσείς οι ναζί». Όταν λέει «εµείς», αυτόαλλά «εσείς οι ναζί». Όταν λέει «εµείς», αυτό
δεν σηµαίνει πάντα «εµείς οι Γάλλοι», αλλάδεν σηµαίνει πάντα «εµείς οι Γάλλοι», αλλά
«εµείς οι ελεύθεροι Ευρωπαίοι».«εµείς οι ελεύθεροι Ευρωπαίοι».
Αντιπαραθέτω δύο στάσεις, όχι δύο έθνη,Αντιπαραθέτω δύο στάσεις, όχι δύο έθνη,
έστω και αν σε κάποια στιγμή της ιστορίαςέστω και αν σε κάποια στιγμή της ιστορίας
αυτά τα δύο έθνη αντιπροσώπευσαν δύοαυτά τα δύο έθνη αντιπροσώπευσαν δύο
εχθρικές στάσεις…»εχθρικές στάσεις…»
Αλμπέρ Καμύ.Αλμπέρ Καμύ. Γράμματα σ’ ένα φίλο ΓερμανόΓράμματα σ’ ένα φίλο Γερμανό
ΚΝΛ Γ΄ Γενικού Λυκείου

70. Πωλ Ελυάρ (Paul Eluard) 1895-1952
Στο
κατεχόμενο
Παρίσι ο
Ελυάρ,
συμμετέχει
στην
αντίσταση
και υμνεί
την
ελευθερία
και τον
έρωτα

71. Πωλ Ελυάρ (Paul Eluard)Πωλ Ελυάρ (Paul Eluard)
Από τα εφτά ποιήματα της αγάπης στον πόλεμοΑπό τα εφτά ποιήματα της αγάπης στον πόλεμο
………………………………………….
Στ' όνομα των ανθρώπων που σαπίζουνε στη φυλακή
Στ' όνομα των εξορισμένων γυναικών.
Στ' όνομα όλων των συντρόφων μας
Που μαρτύρησαν και σφαγιάστηκαν
Για να μη δεχτούν τον ίσκιο.
Πρέπει να στραγγίξουμε την ορμή
Και να σηκώσουμε το ξίφος
Για να φυλάξουμε την ιερή εικόνα
Των αθώων που κυνηγήθηκαν παντού
Και που παντού θα θριαμβεύσουν.
μτφρ: Γ. Καραβασιλης
ΚΝΛ Γ΄ Γενικού Λυκείου

72. Χανς Φάλαντα (Hans Fallada) 1893-1947
1947
Βερολίνο
Ο Χάνς Φάλαντα
πεθαίνει έχοντας
μόλις ολοκληρώσει
την ιστορία του
ζεύγους Otto και
Elise Hampel, που
εκτελέστηκαν από
τους Ναζί για την
αντιστασιακή τους
δράση

73. Μόνος στο Βερολίνο (1947)
Αυτοί που επιλέγουν να γίνουν μέλη του
ναζιστικού κόμματος με τα αντίστοιχα
προνόμια
Αυτοί που προσπαθούν να περάσουν
απαρατήρητοι
Και αυτοί που αντιστέκονται
Μια σειρά παράλληλες ιστορίες απλών
καθημερινών ανθρώπων που ζουν και
εργάζονται στο Βερολίνο.

74. Άννα Φρανκ (Anne Frank) 1929 - 1942
1947
Άμστερνταμ
Η πρώτη
έκδοση του
Ημερολογίου
της Άννας
Φρανκ

75. Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ (1947)
Η φωνή μιας έφηβης που
ενσωματώνει όλη τη
φρίκη του ναζισμού και,
παράλληλα, αποκαλύπτει
τα όνειρα και τους
φόβους κάθε κοπέλας, σε
κάθε εποχή,
ΚΝΛ Β΄ Γυμνασίου

76. Πρίμο Λέβι (Primo Levi) 1919 - 1987
1947
Τορίνο
Δυο χρόνια μετά
την
απελευθέρωσή
του από το
Άουσβιτς ο
Πρίμο Λέβι
γράφει το «Εάν
αυτό είναι ο
άνθρωπος»

77. Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (1947)
Η συγκλονιστική καταγραφή της
ζωής στο στρατόπεδο του
Άουσβιτς, όπου ο Λέβι παρέμεινε
από τις 22 Φεβρουαρίου 1944 μέχρι
την απελευθέρωσή του από τον
Κόκκινο Στρατό στις 27
Ιανουαρίου του 1945. Από τους 650
Εβραίους που μεταφέρθηκαν
εκείνη την μέρα του Φεβρουαρίου
στο Άουσβιτς τελικά επέζησαν
μόλις 20 άτομα

78. «Το φορτηγό σταμάτησε και είδαμε μια μεγάλη πύλη και
πάνω της μια επιγραφή ζωηρά φωτισμένη (η ανάμνηση της
με βασανίζει ακόμα στα όνειρα
μου): ARBEIT MACHT FREI, η εργασία απελευθερώνει».

79. «Ταξιδέψαμε ως εδώ μέσα σε σφραγισμένα
βαγόνια, είδαμε τις γυναίκες και τα παιδιά μας
να τους καταπίνει το σκοτάδι, σκλάβοι
πηγαινοερχόμαστε χιλιάδες φορές στη βουβή
δουλειά, νεκροί στην ψυχή πριν τον ανώνυμο
θάνατο. Δεν θα ξαναγυρίσουμε. Κανείς δενΚανείς δεν
πρέπει να βγει από δω, κανείς που θα μπορούσεπρέπει να βγει από δω, κανείς που θα μπορούσε
να φέρει στον κόσμο μαζί με το χαραγμένο στηνα φέρει στον κόσμο μαζί με το χαραγμένο στη
σάρκα του νούμερο τη δυσοίωνη είδηση του τισάρκα του νούμερο τη δυσοίωνη είδηση του τι
κατάφερε να κάνει άνθρωπος στον άνθρωποκατάφερε να κάνει άνθρωπος στον άνθρωπο
στο Άουσβιτςστο Άουσβιτς».

80. «Δίπλα μας στέκει μια ομάδα Ελλήνων, αυτοί οι
φοβεροί και αξιοθαύμαστοι Εβραίοι της
Θεσσαλονίκης, πεισματικοί, κλέφτες, σοφοί,
αμείλικτοι και αλληλέγγυοι, αποφασισμένοι να
ζήσουν, ανελέητοι αντίπαλοι στον αγώνα της
επιβίωσης: από αυτούς τους Έλληνες που
υπερίσχυσαν στις κουζίνες και στο εργοτάξιο,
που ακόμα και οι Γερμανοί υπολογίζουν και οι
Πολωνοί φοβούνται. Έκλεισαν τρία χρόνια στο
Άουσβιτς, αυτοί ξέρουν καλύτερα από τον
καθένα τι είναι το στρατόπεδο. Στέκονται στον
κύκλο με τους ώμους κολλητά ο ένας στον άλλο
και τραγουδούν μια μακρόσυρτη μελωδία».

81. « Όπως αυτό το βάσανο της πείνας δεν είναι η
πείνα που αισθανόμαστε επειδή παραλείψαμε
ένα γεύμα, έτσι και γι’ αυτό το κρύο που
υποφέρουμε, θα έπρεπε να επινοήσουμε μια
άλλη λέξη. Λέμε «πείνα», λέμε «κούραση»,
«φόβος», «πόνος», λέμε «χειμώνας», αλλά είναι
διαφορετικά πράγματα. Είναι λέξεις των
ελεύθερων ανθρώπων, λέξεις που δημιούργησε
και χρησιμοποιεί ο ελεύθερος κόσμος, που ζει,
απολαμβάνει και υποφέρει στα σπίτια του. Εάν
τα στρατόπεδα εξακολουθούσαν να υπάρχουν
για περισσότερο χρόνο, μια καινούργια άγριαμια καινούργια άγρια
γλώσσα θα είχε γεννηθείγλώσσα θα είχε γεννηθεί.»

82. Επίσης τα:
«Η Ανακωχή» (1962) και «Αυτοί που
βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν» (1986)
Η επιστροφή από το στρατόπεδο
του θανάτου στον κόσμο των
ζωντανών
Στοχασμοί γύρω από τα
στρατόπεδα εξοντώσεως. Διερευνά
τον τρόπο με τον οποίοτον τρόπο με τον οποίο
διαστρέφονται φυσιολογικοίδιαστρέφονται φυσιολογικοί
άνθρωποι σε ένα ολοκληρωτικόάνθρωποι σε ένα ολοκληρωτικό
σύστημασύστημα.

83. Χάννα Αρέντ (Hannah Arend 1905-1976

84. Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ.Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ.
Έκθεση για την κοινοτοπία του κακούΈκθεση για την κοινοτοπία του κακού
Η Arendt καλύπτει ως
ανταποκρίτρια του
αμερικανικού περιοδικού
The New Yorker τη δίκη του
Άντολφ Άιχμαν, ο οποίος
ήταν αρμόδιος για τον
συντονισμό της μεταφοράς
των Εβραίων στα
στρατόπεδα θανάτου.

85. «…Ο Άϊχμαν (εγκληματίας πολέμου) δεν ήταν ούτε«…Ο Άϊχμαν (εγκληματίας πολέμου) δεν ήταν ούτε
Ιάγος ούτε Μάκμπεθ· τίποτε δεν ήταν πιο ξένοΙάγος ούτε Μάκμπεθ· τίποτε δεν ήταν πιο ξένο
στο πνεύμα του από μια απόφαση, όπως τουστο πνεύμα του από μια απόφαση, όπως του
Ριχάρδου του Γ΄, να διαπράξει το κακό γιαΡιχάρδου του Γ΄, να διαπράξει το κακό για
λόγους αρχής. Πέρα από τον μεγάλο ζήλο γιαλόγους αρχής. Πέρα από τον μεγάλο ζήλο για
την προσωπική του ανέλιξη, δεν είχε άλλοτην προσωπική του ανέλιξη, δεν είχε άλλο
κίνητρο... Έλλειψη φαντασίας και παντελήςκίνητρο... Έλλειψη φαντασίας και παντελής
απουσία σκέψης είναι αυτά που χαρακτηρίζουναπουσία σκέψης είναι αυτά που χαρακτηρίζουν
τον Άϊχμαν και τον οδηγούν στο ακραίοτον Άϊχμαν και τον οδηγούν στο ακραίο
έγκλημα»έγκλημα»
Άρεντ Χάνα (2009). Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Έκθεση για την κοινοτοπίαΆρεντ Χάνα (2009). Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Έκθεση για την κοινοτοπία
του κακού. Αθήνα: Νησίδεςτου κακού. Αθήνα: Νησίδες

86. Τόμας Μαν (Thomas Mann) 1975-1955
1947
Την ίδια
χρονιά ο
Τόμας Μαν,
εξόριστος
στην
Καλιφόρνια,
γράφει τον
«Δόκτωρα
Φάουστους»

87. « […] κάθε τι γερμανικό, ακόμη και το γερμανικό
πνεύμα, η γερμανική σκέψη, ο γερμανικός λόγος,
χτυπήθηκε απ’ αυτόν τον ατιμωτικό εξευτελισμό
και γκρεμίστηκε σε βαθιά αμφισβήτηση. Είναι
νοσηρή συντριβή της καρδιάς, το ν’ αναρωτιέται
κανείς, πώς, γενικά, στο μέλλον, η «Γερμανία», σ’
οποιαδήποτε από τις εκδηλώσεις της, θα επιτρέψει
στον εαυτό της ν’ ανοίξει το στόμα της, όταν θα
πρόκειται για προβλήματα που θα αφορούν στην
ανθρωπότητα;»
Δόκτωρ Φάουστους (1947)

88. 1949
Δύο χρόνια μετά
πεθαίνει και ο
γιος Μαν, λίγο
μετά την
ολοκλήρωση του
αυτοβιογραφικού
του έργου
«Σημείο Καμπής»
Κλάους Μαν
1906-1949

89. «Το σπίτι ανήκει στο κράτος. Αλλιώς δε θα ήταν εδώ Πηγή Ζωής».
«Πηγή Ζωής»; Ενδιαφέρον αυτό. Παρακάλεσα την κοπέλα να γίνει
πιο συγκεκριμένη.
«Ώστε πραγματικά δεν ξέρετε τι σημαίνει:» […] «Είχαν
εγκατασταθεί εδώ κάτι γεροδεμένα παλικάρια των Ες Ες,
πραγματικά πολύ καλοί άνθρωποι. Σκέτοι ταύροι. Ε, έτσι και τους
χρησιμοποίησαν κιόλας, σαν ταύρους ή ατίθασα άτια, λόγω φυλής,
καταλαβαίνετε. Μια τέτοια Πηγή Ζωής, και είχαμε πολλές, σ’ όλα
τα μέρη της χώρας, χρησίμευε για τη βελτίωση της φυλής, για την
καλλιέργεια βόρειου αίματος, για τη νέα γενιά της Γερμανίας. Οι
κοπέλες έπρεπε φυσικά να είναι από φυλετικής απόψεως άψογες,
το κρανίο, η λεκάνη τους: όλα τα μετρούσαν με το υποδεκάμετρο.
Αν όλα ήταν εντάξει και τίποτα δεν ήταν παραπάνω απ’ όσο έπρεπε
μακρύ, κοντό, χοντρό ή αδύνατο, τότε συνουσιάζονταν εδώ και
είχαν το δικαίωμα να μείνουν εδώ μέχρι το τέλος της
εγκυμοσύνης...»
Klaus Mann,Το Σημείο Καμπής, σ.σ. 734-5
Τα Πηγή Ζωής σπίτια

90. Μαξ Φρις (Max Frisch) 1911-1991
1953
Ζυρίχη
Ο Μαξ Φρις γράφει
για το ραδιόφωνο
τον Μπίτερμαν και
τους Εμπρηστές
Η πρώτη παράσταση
5 χρόνια μετά

91. Ο Μπήντερμαν και οι εμπρηστές
(1958 πρώτη παράσταση)
Υπότιτλος
«Διδακτικό έργο χωρίς δίδαγμα»
Παρωδία του επαναπαυμένου
αστού που αισθάνεται ασφαλής
μέσα στην κομφορμιστική
περιβολή του και αρνείται να
συνειδητοποιήσει την απειλή του
ολοκληρωτισμού.

92. Χάινριχ Μπελ

93. Ο Μπελ εστιάζει στην προσπάθεια της
μεταπολεμικής Γερμανίας να αποκοπείνα αποκοπεί
από το ναζιστικό παρελθόν τηςαπό το ναζιστικό παρελθόν της, μέσα
από την ιστορία μιας οικογένειας
αρχιτεκτόνων από τη Ρηνανία, του
παππού, του γιου και του εγγονού. Αν και
ο χρόνος του έργου συμπυκνώνεται σε
μια τυχαία μέρα του 1958, οι ανοικτές
πληγές των ιστορικών γεγονότων
καθορίζουν όλη τη δράση και τη
συμπεριφορά των 3 ηρώων.
Μπιλιάρδο στις εννιά και μισή (1959)
«Το λυπημένο μου πρόσωπο» ΚΝΛ Γ΄ Γενικού Λυκείου

94. 1959 ` 1959
Ο Ρινόκερος του
Ιονέσκο,
μεταφρασμένος ήδη στα
αγγλικά, παίζεται για
πρώτη φορά από το
ραδιόφωνο, στο Τρίτο
Πρόγραμμα του ΒΒC.
Ευγένιος Ιονέσκο
(Eugène Ionesco)
1909-1994

95. Ρινόκερος (1959)Ρινόκερος (1959)
Σπουδή για την προσαρμογήπροσαρμογή της
Γερμανίας στο ναζισμό, για την
ευκολία με την οποία οι άνθρωποι
απελευθερώνουν τα κτηνώδη
ένστικτά τους νιώθοντας την
ασφάλεια της πλειοψηφίας. Και,
παράλληλα, όπως μας λέει ο ίδιος
ο Ιονέσκο, ένα έργο αντίστασηςαντίστασης
στους μηχανισμούςστους μηχανισμούς
χειραγώγησηςχειραγώγησης των μαζών.
«Πρόλογος στον Ρινόκερο» Ε.Ε. Γ΄ Γενικού Λυκείου

96. «Όταν φάνηκε, στο βάθος-βάθος μιας«Όταν φάνηκε, στο βάθος-βάθος μιας
λεωφόρου, μικροσκοπικός στο ξέμακρο, ολεωφόρου, μικροσκοπικός στο ξέμακρο, ο
Φύρερ με την ακολουθία του (…) ο αφηγητήςΦύρερ με την ακολουθία του (…) ο αφηγητής
είδε το πλήθος να καταλαμβάνεταιείδε το πλήθος να καταλαμβάνεται
προοδευτικά, από ένα είδος υστερίας,προοδευτικά, από ένα είδος υστερίας,
επευφημώντας σαν τρελό τον απαίσιο εκείνονεπευφημώντας σαν τρελό τον απαίσιο εκείνον
άνθρωπο. Κι η υστερία απλωνόταν,άνθρωπο. Κι η υστερία απλωνόταν,
προχωρούσε, με τον Χίτλερ μαζί, σανπροχωρούσε, με τον Χίτλερ μαζί, σαν
πλημμυρίδα…»πλημμυρίδα…»
Ευγένιος Ιονέσκο. Πρόλογος στον Ρινόκερο
Ρινοκερίτιδα Η δύναμη που ασκεί η μάζα στα άτομα

97. 19651965
ΒερολίνοΒερολίνο
Ο Πήτερ Βάις
γράφει την
«Ανάκριση»,
βασισμένος στα
πρακτικά της δίκης
της Φραγκφούρτης
και αντιπαραθέτει
αυθεντικές
μαρτυρίες
κρατουμένων σε
εκείνες των δημίων
τους στο Άουσβιτς.
Πήτερ Βάις (Peter Weiss,) 1916-1982

98. Η ανάκρισηΗ ανάκριση (1965)(1965)
Μια θεατρική
καταγγελία για τηνκαταγγελία για την
οικονομική καιοικονομική και
πολιτική ελίτπολιτική ελίτ που
άνοιξε την πόρτα στο
ναζισμό, για όσους
συμμετείχαν στο
έγκλημα και για όσους
το ανέχθηκαν.

99. 2011
Νέα Υόρκη
Ο Έρικ Λάρσον
ολοκληρώνει τον Κήπο
με τα θηρία, βασισμένος
σε ιστορικά
ντοκουμέντα, στα
ημερολόγια του
πρεσβευτή των ΗΠΑ
Γουίλιαμ Ντοτ και σε
σπάνια χειρόγραφα της
βιβλιοθήκης του
Χάρβαρντ.
Έρικ Λάρσον (Erik Larson) 1954 -2013

100. Στον κήπο με τα Θηρία
Το χρονικό της ανόδου του Γ’
Ράιχ μέσα από τα μάτια μιας
οικογένειας αμερικανών
διπλωματών στο Βερολίνο της
δεκαετίας του ’30, που
εγκαθίστανται στην πόλη με
κύριο στόχο την προώθηση των
αμερικανικών επενδύσεων στη
Γερμανία.

101. Γιο Νέσμπο
Jo Nesbo
1960 –
«Ο Κοκκινολαίμης»
Ο αναστοχασμός
των Νορβηγών

102. Ο Κοκκινολαίμης
Ο κόσμος του λαθρεμπορίου
όπλων, των Νορβηγών νεοναζί,
αλλά και η ζοφερότερη πτυχή
της νορβηγικής ιστορίας, η
συνεργασία των Νορβηγών με
τον Χίτλερ στη διάρκεια του Β’
Παγκοσμίου Πολέμου.

103. Καμίλα Λέκμπεργ
Camilla Läckberg
1974 –
«Το παιδί από τη
Γερμανία»
Ο αναστοχασμός
των Νορβηγών

104. Το παιδί από τη Γερμανία
Μια ιστορία από τον Β΄
Παγκόσμιο Πόλεμο που
έρχεται στο φως
αποκαλύπτει μια νέα γενιά
νεοναζιστών που
προσπαθεί να επιβάλει τα
πιστεύω της.

105. Φίλιπ Κερ (Philip Kerr) 1956 -

106. Η τριλογία του Βερολίνου
Η άνοδος και πτώση του
ναζισμού. Μια διαδρομή που
ξεκινά λίγο πριν τη διεξαγωγή
των Ολυμπιακών αγώνων του
1936 μέχρι την εικόνα του
«νεκρού Βερολίνου» γύρω στα
1947, με κυρίαρχο στοιχείο,
και στις 3 ιστορίες, τη βία και
την αθλιότητα που παραγάγει
ο ναζισμός.

107. Στην ΕλλάδαΣτην Ελλάδα
…… Με τον τρόπο του Γ. Σ.
«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει
………………………………………………………………………………………………………………………………………….…..….
Το καράβι που ταξιδεύει το λένε Α ΓΩΝΙΑ 937»Το καράβι που ταξιδεύει το λένε Α ΓΩΝΙΑ 937»
ΚΝΛ Γ΄ Γυμνασίου
Η αλληγορική απεικόνιση της Ελλάδας, το
καλοκαίρι του 1936, λίγο πριν την 4η Αυγούστου

108. ……………………………………………………………………
Οι στρατιώτες παρουσίαζαν όπλα σαν άρχισε να ψιχαλίζει.
«Δεν είναι γρέγος είναι σιρόκος» η μόνη απόφαση που ακούστηκε.
Κι όμως το ξέραμε πως την άλλη αυγή δε θα μας έμενε
Τίποτε πια, μήτε η γυναίκα πίνοντας πλάι μας τον ύπνο
Μήτε η ανάμνηση πως ήμασταν κάποτες άντρες,
Τίποτε πια την άλλη αυγή.
…………………………………………………………………………………………...
Ένα νεκρώσιμο εμβατήριο τριγύριζε μες στην ψιλή βροχή
Πώς πεθαίνει ένας άντρας; Παράξενο κανένας δεν το συλλογίστηκε.
Τελευταία μέρα
(Αθήνα, Φεβρουάριος ’39)
Το ασφυκτικό κλίμα της δικτατορίας και η αγωνία για το
κλίμα υποταγής μπροστά στο επερχόμενο κακό

109. Αλλά έχουν μάτια κάτασπρα χωρίς ματόκλαδα
και τα χέρια τους είναι λιγνά σαν τα καλάμια.
Κύριε, όχι μ’ αυτούς. Γνώρισα
τη φωνή των παιδιών την αυγή
πάνω σε πράσινες πλαγιές ροβολώντας
χαρούμενα σαν μέλισσες και σαν
τις πεταλούδες, με τόσα χρώματα.
Κύριε, όχι μ’ αυτούς,
η φωνή τους δε βγαίνει καν από το στόμα τους.
Στέκεται εκεί κολλημένη σε κίτρινα δόντια.
[…]
Κύριε, όχι μ’ αυτούς. Ας γίνει αλλιώς το θέλημά σου.
Υστερόγραφο
(11 Σεπτεμβρίου ΄41)
Και η καταγγελία του χιτλερισμού

110. Όψεις του Ναζισμού
στην ελληνική λογοτεχνία
 Το θέμα του ναζισμού στους μεταπολεμικούς
ποιητές και πεζογράφους συνδέεται άρρηκτα
με αυτό του πολέμου, της αντίστασης και του
εμφυλίου.
 Ξεχωριστή περίπτωση η αυθεντική μαρτυρία
του Ι. Καμπανέλλη στο «Μαουτχάουζεν».
 Επίσης, ο διωγμός των Εβραίων θα
τροφοδοτήσει θεματικά την ποίηση και την
πεζογραφία για πολλές δεκαετίες και ιδιαίτερα
των Θεσσαλονικιών συγγραφέων

111. Ιάκωβος Καμπανέλλης 1921-2011Ιάκωβος Καμπανέλλης 1921-2011

112. Μαουτχάουζεν (1981)Μαουτχάουζεν (1981)
HH κόλαση τουκόλαση του
Μαουτχάουζεν, αλλά και ηΜαουτχάουζεν, αλλά και η
ακλόνητη δίψα για ζωή, ηακλόνητη δίψα για ζωή, η
δύναμη της ανθρώπινηςδύναμη της ανθρώπινης
αξιοπρέπειας που μπορείαξιοπρέπειας που μπορεί
να αντισταθεί και στην πιονα αντισταθεί και στην πιο
κτηνώδη εξουσία.κτηνώδη εξουσία.

113. «Σ’ ένα ανέβασμα της σκάλας, ένας Εβραίος παραπατά. Ο
Αντώνης του ’καμε νόημα να πλησιάσει. Ο Εβραίος
πλησίασε κι ο Αντώνης κράτησε το δικό του αγκωνάρι με
το δεξιό και με τ’ αριστερό ανασήκωσε τ’ αγκωνάρι του
Εβραίου. Όμως αυτό έγινε κοντά στη μέση της σκάλας.
Έμενε ακόμα πολύ ανέβασμα. Ο Ες-Ες τους είδε και τούς
χώρισε. Διάταξε τον Εβραίο να τρέξει. Αυτός ανέβηκε λίγα
σκαλοπάτια, ύστερα άφησε την πέτρα να πέσει και
γονάτισε στο σκαλί. Ο Ες-Ες πλησίασε και του είπε ν’
ανοίξει το στόμα. Ο Εβραίος άνοιξε το στόμα. Ο Ες-Ες
έβγαλε το περίστροφο, τό ’χωσε στο στόμα του Εβραίου
και πυροβόλησε.

114. Ύστερα γύρισε στον Αντώνη και στύλωσε τα μάτια πάνω
του. Ο Αντώνης τον κοίταξε άφοβα, έπειτα πλησίασε
στο νεκρό, φορτώθηκε και το δεύτερο αγκωνάρι και
συνέχισε ν’ ανεβαίνει τη σκάλα. Ο Ες-Ες πάγωσε. Δεν
είπε τίποτα, Όταν όμως ξαναγύρισαν στο λατομείο, για
να ξαναφορτωθούν αγκωνάρια, ο Ες-Ες φώναξε τον
Αντώνη να πάει κοντά. ΄[…] Βρήκε ένα αγκωνάρι διπλό
από τ’ άλλα , το ‘δειξε στον Αντώνη και είπε: «Αυτό
είναι δικό σου». Ο Αντώνης κοίταξε τα’ αγκωνάρι,
ύστερα τον Ες-Ες, ύστερα τα σκόρπια αγκωνάρια γύρω-
γύρω […] σταμάτησε μπροστά σ’ ένα αγκωνάρι, ακόμα
πιο μεγάλο από κείνο που του διάλεξε ο Ες-Ες.
-Αυτό είναι το δικό μου, είπε. Και φορτώθηκε».

115. Η σκάλαΗ σκάλα
τωντων
δακρύωνδακρύων
http://www.youtube.com/watch?v=cO1LgqiUVX8

116. Γιώργος Ιωάννου ( 1927-1985)

117. Οι αναμνήσεις και τα συναισθήματα
του Ιωάννου για τους εβραίους
φίλους και γείτονες, που έφυγαν
βίαια από τη ζωή του
(Τα Ηλιοτρόπια των Εβραίων, Το Κρεβάτι,
Τα εβραίικα μνήματα, Las Incantadas)

118. Κάθε φορά που τρίζει η σκάλα μας
«λες να ’ναι αυτοί επιτέλους;»
σκέφτομαι,
κι ύστερα φεύγω και με τις ώρες
κατακίτρινα ζωγραφίζω ηλιοτρόπια.
Όμως αύριο ώσπου να ξεχαστώ,
την αίθουσα αναμονής το τρένο
απ’ την Κρακοβία θα περιμένω.
Κι αργά τη νύχτα, όταν ίσως κατεβούν
ωχροί, σφίγγοντας τα δόντια’
«αργήσατε τόσο να μου γράψετε»
θα κάνω δήθεν αδιάφορα.
Τα ηλιοτρόπια
των Εβραίων
Από τη συλλογή
«Ηλιοτρόπια» 1954
Συγκεντρωτική έκδοση
Τα χίλια Δέντρα και
άλλα ποιήματα.
Κέδρος 1973

119. «Ο Ίζος, μαζί με τούς δικούς του πού σπάραζαν,
έφυγε ένα φριχτό πρωί ντυμένος και σοβαρός σα
γαμπρός. Στο στήθος του σχεδόν καμάρωνε το
κίτρινο άστρο. Ήμουν μαζί του μέχρι πού
δρασκέλισε το κατώφλι της εξώπορτας. Έξω
ούρλιαζε ένα μεγάφωνο: «Προσοχή! προσοχή! Όλοι
οι εβραίοι…» Τον άρπαξαν και τον έσυραν στη
γραμμή. Κάποιος με τράβηξε δυνατά προς τα μέσα
και βρόντηξε σαν οριστικά, όπως στις κηδείες, την
πόρτα. Ένας θεός ξέρει τι μπορούσες να πάθεις
εκείνη την ώρα, αν από λάθος κι εσένα σε άρπαζαν ή
σ’ έβλεπαν αγκαλιασμένο μ’ έναν εβραίο».
«Το Κρεβάτι»
(Από τη συλλογή Η Σαρκοφάγος)

120. «Ξερή κατάθεση», σύμφωνα με τον
δικό του χαρακτηρισμό, της
προσωπικής του μαρτυρίας για την
απέλαση των εβραίων της
Θεσσαλονίκης.
(Εν ταις ημέραις εκείναις, Το ξεκλήρισμα
των Εβραίων)

121. «.Λίγες μέρες αργότερα, αργά μια νύχτα ακούσαμε λυγμούς στη
κουζίνα. Είχε γυρίσει ο πατέρας μου [...] Ήταν μουτζουρωμένος και
κατάκοπος, αλλά προπάντων στεναχωρημένος. Ζητούσε να δει τον
μικρό μου αδελφό που τότε ήταν τριών-τεσσάρων χρονών.
Ξυπνήσαμε τον μικρό και τον φέραμε στην κουζίνα. Είχε οδηγήσει
ξαφνικά ένα τρένο με Εβραίους μέχρι πάνω στη Σερβία και είχαν δει
φοβερά πράγματα τα μάτια του. Οι Εβραίοι είχαν κιόλας αρχίσει να
πεθαίνουν. Οι Γερμανοί σταμάτησαν το τραίνο σε μια ερημιά, είχαν
το σχέδιό τους. Από μέσα οι Εβραίοι φώναζαν και κλωτσούσαν τα
ξύλινα τοιχώματα. Πατικωμένοι καθώς ήταν δεν μπορούσαν να
πάρουν ανάσα, εξάλλου δεν είχαν νερό. Οι Γερμανοί με το πιστόλι
στο χέρι άρχισαν ν’ ανοίγουν τα βαγόνια, όχι όμως για το καλό των
Εβραίων, αλλά για να τους ξαφρίσουν από τα κρυμμένα κοσμήματα,
ρολόγια και λίρες. Τσιρίδες ακούγονταν. Από ένα βαγόνι έβγαζαν ένα
μικρό αγόρι πεθαμένο και το απέθεσαν, χωρίς βέβαια να το θάψουν,
στο αυλάκι, δίπλα στις ράγες. Έμοιαζε φαίνεται με τον αδελφό μου.
[...]»
«Το ξεκλήρισμα των Εβραίων», Το δικό μας αίμα, Κέδρος, 1978
(το απόσπασμα παραθέτει ο Μαρκ Μαζάουερ στο κεφάλαιό της ιστορίας του
Στην Ελλάδα του Χίτλερ, Αλεξάνδρεια, 1994)

122. Νίκος Εγγονόπουλος 1910-1985
Ένα ποίημα
από την
Κοιλάδα
με τους Ροδώνες

123. ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ
Εssai sur l’ inégalité des races humaines
ξεχνιέται ο Αδόλφος Χίτλερ;
αλήθεια –των αδυνάτων αδύνατο–
ποτές δεν εκατάφερα να καταλάβω
αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε
το τερατώδες κοινό γνώρισμα τ’ ανθρώπου
– το εφήμερο
της παράλογης ζωής του –
κι ανακαλύπτουνε διαφορές
– γιομάτοι μίσος – διαφορές
σε χρώμα δέρματος φυλή
Θρησκεία
Νίκος Εγγονόπουλος, Δεκέμβριος 1968, στο περ. Λωτός (τεύχος 3)
Στην κοιλάδα με τους ροδώνες, Ίκαρος, Αθήνα 1978

124. Νίκος Μπακόλας 1927-1999

125. Εμβατήρια (Γαμήλιο) (1972)
Οι εσωτερικέςΟι εσωτερικές
συγκρούσεις δύοσυγκρούσεις δύο
ερωτευμένων νέων, ενόςερωτευμένων νέων, ενός
χριστιανού και μιαςχριστιανού και μιας
εβραιοπούλας, πουεβραιοπούλας, που
καθένας ξεχωριστάκαθένας ξεχωριστά
παλεύει με τα στερεότυπαπαλεύει με τα στερεότυπα
της κοινότητάς του καιτης κοινότητάς του και
προσπαθεί να υπερβεί ταπροσπαθεί να υπερβεί τα
όρια της κουλτούρας καιόρια της κουλτούρας και
θρησκείας του.θρησκείας του.

126. Νίκος Κοκάντζης 1927-2009

127. Ένας δυνατός έρωτας ανάμεσα σε
μια εβραιοπούλα κι ένα
ελληνόπουλο, στη Θεσσαλονίκη
στα χρόνια της Κατοχής, που θα
διακοπεί βίαια, όταν η Τζιοκόντα,
μαζι με την οικογένειά της παίρνει
τον δρόμο χωρίς επιστροφή, για τα
στρατόπεδα συγκέντρωσης
Τζιοκόντα (1975)Τζιοκόντα (1975)
http://keimena.ece.uth.gr/main/t17/03-apostolidou.pdf

128. Βιβλιογραφία
Αμπατζοπούλου Φραγκίσκη (1995)
Η λογοτεχνία ως μαρτυρία. Έλληνες πεζογράφοι
για τη γενοκτονία των Εβραίων. Θεσσαλονίκη:
Παρατηρητής
Χριστιανόπουλος, Ντίνος (1990). Οι
προγραμματισμένοι στο χαμό. Ποιήματα
Θεσσαλονικέων ποιητών για την καταστροφή των
Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη:
Διαγώνιος.
ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ
http://www.ekebi.gr/Fakeloi/fascism/main.htm

129. Διδακτικές προτάσειςΔιδακτικές προτάσεις

130. Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε το υλικό;Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε το υλικό;
ΙστορίαΙστορία ΠηγέςΠηγές
Ερευνητικές ΕργασίεςΕρευνητικές Εργασίες ΔεξαμενήΔεξαμενή
θεματολογίαςθεματολογίας
ΛογοτεχνίαΛογοτεχνία
Παραγωγή ΛόγουΠαραγωγή Λόγου
ΠαράλληλαΠαράλληλα
κείμενα // Ανάγνωσηκείμενα // Ανάγνωση
ολόκληρου έργουολόκληρου έργου
Σχολικές ΓιορτέςΣχολικές Γιορτές ΑφιερώματαΑφιερώματα

131. Πώς μπορούμε να χειριστούμε ένα τόσοΠώς μπορούμε να χειριστούμε ένα τόσο
ευαίσθητο θέμα;ευαίσθητο θέμα;
Χωρίς διδακτισμό
Με βιωματικές προσεγγίσεις (αλλά
με προσοχή, βλ. μίσος)
Με ευελιξία (π.χ. θέμα μιας
ερευνητικής εργασίας: «Η τέχνη του
μεσοπολέμου»)
Με Αναλογίες ή Παραλληλισμούς

132. Ζήτω η Γερμανία
Μεσσιανισμός
Ε.Ε. Γ΄ Λυκείου

133. "Ο αιώνιος Εβραίος"
του Φριτς Χίππλερ
Επίκληση στο
συναίσθημα
(φόβος, απειλή)

134. • Επίκληση στο
συναίσθημα
(φόβος, απειλή)
• Αξιολόγηση
επιχειρήματος
(Διασύνδεση
φαινομενικά
ασύνδετων
γεγονότων)

135. … σε κείμενα που αναφέρονται
ευρύτερα σε θέματα ευθύνης,
αντίστασης, ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, μετανάστευσης …
(Μανόλης Αναγνωστάκης, Τάσος
Λειβαδίτης, Μιχάλης Κατσαρός –
Δημήτρης Χατζής – Ανδρέας Φραγκιάς …)
Παράλληλα κείμενα …Παράλληλα κείμενα …

136. Αντίσταση στη δύναμη της μάζας
Το λυπημένο μου πρόσωπο Χ. Μπέλ - Ρινόκερος Ιονέσκο

137. Παράλληλα: Το ημερολόγιο Άννας Φράνκ
Γ. Ιωάννου (απόσπασμα από το Κρεβάτι)

138. Norman Rockwell. The Problem We All Live With (1964)
 Norman Rockwell,
Ανθρώπινα δικαιώματα: (π.χ. Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι
διαφορετικοί. Ν.Γλ. Γ΄ Γυμνασίου)

139. Norman Rockwell. New Kids in the Neighborhood (1967)

140. Βλάσης Κανιάρης Koexistenz (Συνύπαρξη ή Tο «Κουτσό» (1974)
[Η εικόνα του εκπατρισμένου]

141. Γιώργος Τούγιας. Το Εμπόδιο

142. Για την αποτελεσματική αξιοποίηση
της εικόνας
 Επιλέγουμε τις κατάλληλες εικόνες
 Συνδέουμε την εικόνα με τους στόχους
μας.
 Αναλύουμε την εικόνα και
προσπαθούμε να διαβάσουμε την
υπονοούμενη γλώσσα
 Συσχετίζουμε με άλλα είδη πηγών
Ενδεικτικά παραδείγματαΕνδεικτικά παραδείγματα

143. -Τι νομίζετε ότι συμβαίνει εδώ;Τι νομίζετε ότι συμβαίνει εδώ;
-Τι βλέπετε που σας κάνει να νομίζετεΤι βλέπετε που σας κάνει να νομίζετε
ότι συμβαίνει αυτό;ότι συμβαίνει αυτό;
- Τι θα ήθελε ο καλλιτέχνης να παρατηρήσουμε;Τι θα ήθελε ο καλλιτέχνης να παρατηρήσουμε;

145. Pablo Picasso (Ισπανός ζωγράφος)
1937
Παρίσι
Guernica
Πόλη στη χώρα των Βάσκων της Ισπανίας
5000 κατοίκων
Η Guernica βομβαρδίζεται, τον Απρίλιο
του 1937, από 20 γερμανικά μαχητικά και 3
ιταλικά, κατά τη διάρκεια του ισπανικού
εμφυλίου πολέμου (1936-1939)
Ο ζωγράφος
Χρόνος δημιουργίας
Τόπος δημιουργίας
Ο τίτλος του έργου
Τι σημαίνει;
Συνθήκες
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ

147. Δευτέρα, 26 Απριλίου 1937
1650 νεκροί

148. Μεθοδική παρατήρηση σε 4 φάσειςΜεθοδική παρατήρηση σε 4 φάσεις
Πρώτη ανάγνωση
Υποκειμενική σύλληψη
1η: Προσεκτική παρατήρηση/
υποθέσεις/ ερωτήματα
2η: Εντοπισμός συμβόλων.
Απόπειρα ερμηνείας
3η: Έλεγχος υποθέσεων.
Αξιολόγηση συνθηκών και
πλαισίου δημιουργίας,
προθέσεων δημιουργού
4η: Συσχετισμός και συγκρίσεις
με άλλα έργα της ίδιας ή
άλλης εποχής, με το ίδιο
θέμα, άλλης μορφής κλπ.
Δεύτερη ανάγνωση
Δίνονται στοιχεία
Χρήση και άλλων
πηγών
Πηγή:Πηγή: Perkins, D.Perkins, D. (1994). The Intelligent Eye. Harvard Graduate School of Education.

149. Παρατηρήστε
προσεκτικά και
περιγράψτε το
άγαλμα
Ο Προμηθέας
Arno Breker

150. Συγκρίνετε τον Προμηθέα με
τον Ερμή του Πραξιτέλη.
Ποια στοιχεία νομίζετε ότι
θέλει να προβάλει ο
δημιουργός του Προμηθέα;

151. Arno Breker
Η δραστήρια ζωή, 1939
Arno BrekerArno Breker
Η ετοιμότητα, 1938Η ετοιμότητα, 1938
Συγκρίνετε τον
Προμηθέα με
άλλα δυο έργα
του ίδιου γλύπτη.
Τι συμπεραίνετε;
Προσέξτε τους
τίτλους των
έργων; Ποιο
πρότυπο
προβάλλεται
κατά τη γνώμη
σας;

152. Το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λεςΤο θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες
Καλά φάγαμε καλά ήπιαμεΚαλά φάγαμε καλά ήπιαμε
Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώΚαλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ
Μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζονταςΜικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας
Το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες.Το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες.
Μανόλης Αναγνωστάκης. Προμετωπίδα στον Στόχο