1. საქართველოს ეკონომიკის პრობლემები და
განვითარების მიმართულებები
პროგრამის ჩარჩო

2. პრეზენტაციის სტრუქტურა

3. 1 - განვითარების პლატფორმა
რა პრინციპებზე ვაგებთ ეკონომიკურ პროგრამას?
ეკონომიკური პოლიტიკა
მაკროეკონომიკური ინფრასტრუქტურული დარგობრივი
პოლიტიკა პოლიტიკა პოლიტიკა
დარგთაშორისი კოორდინაციის სისტემა
ინსტიტუციონალური მოწყობის საფუძვლები
განვითარების პოლიტეკონომიური საფუძვლები
მდგრადი განვითარების საბაზისო სისტემა

4. 1.1.1 - მოქმედი ეკონომიკური პოლიტიკა*
}
1. ლის თეზისი
2. ნეოკლასიკური
მოქმედი ეკონომიკური
კონტრრევოლუცია
პოლიტიკის წარმატება
3. ნეოკოლონიალური (“რეფორმატორების” ლოგიკით)
ტიპის ეკონომიკა
შეუსაბამობები:
1. საკუთრების უფლების იგნორირება, რეფორმების არათანმიმდევრულობა
2. საგადასახადო ტვირთის და სახელმწიფოს მოხმარების პერმანენტულად
მზარდი წილი მშპ-ში
3. ნეოკოლონიალური ტიპის ეკონომიკის ემპირიული შეუსაბამობა სწრაფ და
სტაბილურ ეკონომიკურ ზრდასთან

5. 1.1.2 - მაკროეკონომიკური გარემო (მშპ-ს მიღმა)
უმუშევრობა (ILO %) დანაზოგები (GDS/GDP)
35
30
VE=66% (!) 28.9 20% 16.7%
26.3 28.8
26.1 27.2 15.3%
25 24.2 24.3 15%
22.1 23.9
22.0 22.3 22.1 15.7%
20
18.4 13.3 16.8 10%
16.5
15 16.3 5.3%
12.3 12.7 12.6 11.5 12.6
13.8 6.7%
10.3 11.1
13.6 5% 2.0%
10 7.8 7.9
7.7
5 3.8 4.6 3.9 2.7 3.9 5.0
4.8
5.4
7.1 0%
3.4 2.8 4.1 4.2 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
0 -5%
-3.8%
“სიღარიბის ხაფანგი” !
-10% -6.2%
ინფლაცია (დეფლატორი) საგადამხდელო ბალანსი (CA/GDP)
12.00% 0%
9.70% 9.70% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
10.00%
8.50% -5%
8.00% 8.50% -6.9%
7.90%
6.00% -10% -9.6% -11.2% -11.4%
-11.1%
4.00%
2.00% -15% -15.2%
0.00%
-20% -19.8%
2005 2006 2007 2008 2009 2010
-2.00%
-2.00% -22.8%
-4.00% -25%

6. 3 - მოწყვლადი დასაქმება
მსოფლიო ბანკის მონაცემები (WDI)
70%
60% საქართველო
50%
40%
30%
20%
10%
ესტონეთი
0%
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
ARM AZE CRI EST GEO HRV IRL JOR
LKA LTU LVA MDA MKD NZL SGP SVN

7. 1.1.4 - ზრდა Vs. განვითარება
გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსი 2007-2008 2008 - 2009 2009 - 2010 2010 - 2011 2011 - 2012
0.03 მშპ ერთ მოსახლეზე 90 89 98 101
მაკროეკონომიკური გარემო 93 118 117 130 137
3.01 ცენტრალური ბიუჯეტის ბალანსი, % მშპ* 76 119 126 127 87
3.02 ეროვნული დანაზოგი, % მშპ* 100 111 122 110 135
3.03 ინფლაცია * 108 111 82 47 115
3.04 საპროცენტო სპრედი, %* 87 116 108 128 129
3.05 სახელმწიფო ვალი, % მშპ* 38 36 29 n/a 66
3.06 საკრედიტო რეიტინგი, 0–100 (best)* 104 97
ჩვენს მიერ მოძიებული 2010 წლის
A. უცხოური დახმარება ~2 500 სოციოლოგიური კვლევა აჩვენებს, რომ ~62%
მილიონი დოლარი გამოკითხულებისა თვლის, რომ ბოლო 3
B.საგარეო ვალის აღება ~7 300 წლის მანძილზე საქართველოში ეკონომიკური
მილიონი დოლარი სიტუაცია გაუმჯობესდა და მომდევნო 3 წელს
C. ინდივიდუალური კიდევ გაუმჯობესდება, ამასთან ~70% თვლის
ტრანსფერები ~4 700 მილიონი რომ არ არის და არც იქნება ამ წარმატების
დოლარი ბენეფიციარი.

8. 1.1.5 - “დიდი სურათი”

9. 1.1.6 - ლიბერტარიანული “გარღვევის” საფრთხეები
რატომ ვხედავთ საფრთხეს “წმინდა ლიბერტარიანიზმის” შემოთავაზებაში?
“წმინდა” ფორმით მსოფლიოში არ არსებობს
ემპირიულად დამტკიცებულია რომ “სინთეზურ”
ფორმაშიც კი ვერ უძლებს ეკონომიკის
ციკლურობის გამოწვვებს
ვერ სცემს პასუხს კითხვაზე - “რა მოხდება თუ არ
გაამართლა”
ვერ უზრუნველყოფს რესურსების გამოფიტვის
გრძლევადიანი სარგებლიანობის ვერც ემპირიულ
და ვერც ეკონომეტრიკულ დასაბუთებას

10. 1.2.1 - განვითარების კლასიკური თეორიები (4+1)
წრფივი განვითარების
სტრუქტურული ცვლილებების
ადრეული კონცეფცია
გლობალური დამოკიდებულების
რევოლუცია
ნეოკლასიკური, თავისუფალი ბაზრის
კონტრრევოლუცია
სტრუქტურული ცვლილებების
თანამედროვე კონცეფცია

11. 1.2.2 - ახალი სტრუქტურული ეკონომიკა (1)
ახალი სტრუქტურული ეკონომიკური პოლიტიკა აღიარებს, რომ იმპორტის
ჩანაცვლება ბუნებრივი ფენომენია ნებისმიერი განვითარებადი ქვეყნისთვის,
რომელიც ცდილობის თავისი განვითარების პროცესში მიაღწიოს ინდუსტრიულ
ზრდას, იმ პირობით, რომ ის შესაბამისობაში იქნება მის საწარმოო
სტრუქტურაში მომხდარი ცვლილებების შედეგად გამოწვეულ შედარებით
უპირატესობაში ცვლილებასთან. მაგრამ, ეს პოლიტიკა უარყოფს ტრადიციულ
იმპორტის ჩანაცვლების სტარტეგიულ მიმართულებებს, რომლებიც ეფუძნება
ფისკალური პოლიტიკის გამოყენებას ან სხვა შეუსაბამობებს დაბალ-
შემოსავლიან, მუშახელით ან რესურსებით მდიდარ ქვეყნებში, რათა
განვითარდეს მაღალ ხარჯიანი, მოწინავე კაპიტალ-ტევადი მოწინავე დარგები,
რომლებიც არ შეესაბამება ქვეყნის შედარებით უპირატესობას. მასში ასევე
ყურადღება გამახვილებილია იმ მოსაზრებაზე, რომ სამრეწველო
მოდერნიზაციის პროცესი განვითარებად ქვეყნებში უნდა შეესაბამებოდეს
ქვეყნის შედარებითი უპირატესობაში ცვლილებას, რომელიც ასახავს
ადამიანური და ფიზიკური კაპიტალის დაგროვებას და მისი წარმოების
ფაქტორების სტრუქტურაში ცვლილებას – ეს უზრუნველყოფს ფირმების
სიცოცხლისუნარიანობას ახალ წარმოების დარგებში.

12. 1.2.3- ახალი სტრუქტურული ეკონომიკა (2)
მსგავსობის თვალსაზისით, როგორც `ახალი” ასევე `ძველი” სტრუქტურული
ეკონომიკური პოლიტიკა ორივე ეფუძნება განვითარებულ და განვითარებად
ქვეყნებს შორის სტრუქტურულ სხვაობებს და აღიარებს სახელმწიფოს აქტიურ
როლს უფრო დაბალი ეკონომიკური დონიდან განვითარების უფრო მაღალ
დონეზე გადასვლის ხელშეწყობის საქმეში. თუმცა, მათი მიზნებისა და
სახელმწიფო ჩარევის მეთოდების თვალსაზრისით ამ ორ მიდგომას შორის
დიდი განსხვავებაა. ძველი სტრუქტურული ეკონომიკური პოლიტიკა იცავს
განვითარების ისეთ პოლიტიკას, რომელიც ეწინააღმდეგება ეკონომიკის
შედარებით უპირატესობას და ურჩევს განვითარებადი ქვეყნების მთავრობებს
განავითარონ მოწინავე კაპიტალტევადი დარგები პირდაპირი
ადმინისტრაციული ღონისძიებებისა და ფასების დამახინჯების საშუალებით.
აღნიშნულისგან განსხვავებით, ახალი სტრუქტურული ეკონომიკური
პოლიტიკა ყურადღებას ამახვილებს ბაზრის მთავარ როლზე რესურსების
განაწილებაში და ურჩევს სახელმწიფოს ხელშემწყობი როლი ითამაშოს
მრეწველობის მოდერნიზაციის პროცესში, სააკოორდინაციო საკითხების
მოგვარების გზით ფირმებისთვის დახმარების გაწევის მიზნით.

13. 1.2.4 - ინტენსიური განვითარების ტაქტიკა
1960-2010 წლების “ეკონომიკური სასწაულის” სტატისტიკა (2000 წლ. აშშ.
დოლარი):
100-150%: 29
150+%: 8 ქვეყანა
ქვეყანა
1996-2003&2004- GEO
2005:
ინტენსივობის ფაქტორები:
1. საჯარო ფინანსების ოპტიმიზაცია 2. უთანაბრობის დონის შემცირება
3. აქტივების გონივრული მართვა
4. ჯანსაღი ბიზნეს გარემოს შექმნა
5. სოციალური კაპიტალის ჩართვა
5. ფასეულობათა ცვლა*

14. 1.2.5 - ეკონომიკური ზრდა - სოლოუს მოდელი
წარმოების ზოგადი
აგრეგატული ფუნქცია
წარმოების ფუნქციის
კობ-დუგლასის ვარიანტი
საშუალო წარმადობა
სამუშაო ძალის ერთეულზე
დაგროვება, როგორც
წარმოების წილი
კაპიტალის ცვლილება
ამორტიზაციის ჩათვლით
სამუშაო ძალის
წლიური ცვლილება

15. 1.2.6 - მდგრადი განვითარების სისტემა
მდგრადი განვითარების იდეალური და პრაგმატული მოდელი
გარემო
საზოგადოება
მდგრადობა ეკონომიკა

16. 1.2.7 - რეფორმების კოორიდნაციის ჩარჩო
აქტივების და რესურსების
ფუნქციათა საერთო
მართვის
ინსტიტუციონალურ
ცენტრალიზებული
სივრცეში ოპერირება
სისტემა
კოორდინაციის
ცენტრი
რისკების მართვის ინოვაციური პროცესის
ცენტრალური ცენტრალური
კოორიდნაცია კოორდინაცია

17. 1.2.8 - ინსტიტუციონალური რეფორმა
რეფორმების პროცესის ერთ-ერთი ყველაზე რთული საკითხი,
“სადიან დავიწყოთ”, ჩვენს შემთხვევაში წყდება მარტივად:
ამოცანა No. 1 - ინცტიტუციონალური ცვლილებების პირველი ფაზა
1 რეფორმების კოორდინაციის ფუნქცია (+ ქვეამოცანები)
2 სრულფასოვანი და სანდო სტატისტიკის ფუნქცია
3 საჯარო მმართველობის ეფექტიანობისა და ეფექტურობის შეფასების ფუნქცია
4 საჯარო მონაცემთა სტრუქტურირებული ინტეგრაციის ფუნქცია
5 ბიზნეს სივრცეში პროფესიონალური სამართლის უზრუნველყოფის ფუნქცია

18. 1.2.7 - რეალიზაციის სტრატეგია - რისკების მართვა
მიზნების
განსაზღვრა ეგზოგენური
პრევენცია
ფაქტორები
ინდიკატორების და
პრობლემების
იდენტიფიკაცია
სწრაფი ამოცანების და ენდოგენური
რეაგირება სამოქმედო გეგმის ფაქტორები
განსაზღვრა
ქმედება და
მისი მონიტორინგი
იდენტიფიკაციის
რეზერვები შედეგების შეფასება და პრობლემები
ხარვეზების გამოვლენა

19. 1.2.8 - აქტივების მართვა

20. 1.2.9 - აქტივების მართვა
მატერიალური არამატერიალური
მიწა ფარდობითი უპირატესობა
ქონება ბუნებრივი სოციალური ადამიანური
რესურსები* კაპიტალი კაპიტალი
“მექანიზმების დიზანის” დინამიური ეფექტიანობის
კონცეფციაზე ორიენტაცია კონცეფციაზე ორიენტაცია

21. 1.2.10 - განვითარების ფასეულობათა ცვლა
კონსუმერიზმი
დაგროვება და ინვესტიცია
იმპორტზე ორიენტაცია
ადგილობრივი პროდუქციის
“სხარტი” მოხმარება©
საბაზისო ერთეული - ინდივიდი
საბაზისო ერთეული - ოჯახი
სერვისული ეკონომიკა
ცოდნის ეკონომიკა
კვაზიგუნდურობა
ინსტიტუციონალური მეხსიერება*

22. 1.3.1 - განვითარების ინდიკატორები - მშპ-ს მიღმა
Beyond GDP - მსოფლიოს წამყვანი ორგანიზაციების პროექტი
Adjusted Net Savings Capability Index Millennium Development Goals Index
Corruption Perceptions Index Environmentally Sustainable National Income
Human Development Index Sustainable National Income Sustainable Society Index
Index of Sustainable Economic Welfare National Accounts of Well-Being
Canadian Index of Wellbeing The Happy Planet Index European Core Benchmarks
Genuine Progress Indicator
სპეციფიკა: მშპ+ მშპ-ს ალტერნატივა საზოგადოებრივი კეთილდღეობა
ძირითადი დასკვნები:
1. განვითარების შეფასების იდეალური და უნივერსალური სისტემა არ არსებობს;
2. განვითარების შეფასების ნაციონალური სისტემა აუცილებელია - თანამედროვე
პრაქტიკაში გამოყენებული ინდიკატორების სიმრავლე ამისთვის საკმარისია.
(მსოფლიო თითოეული ქვეყნისთვის აწარმოებს 1000-მდე (რ. ~300) ინდიკატორს).

23. 1.3.2 - ინდიკატორის ფორმირების სტრუქტურა

24. 1.3.3 – OECD Better Life Index
საზოგადოებრივი კეთილდღეობის შეფასება.
ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების
ორგანიზაციის ხედვა.

25. 1.3.4 - გლობალური კონკურენტუნარიანობის დოქტრინა
1. თეორიული საკითხები
1.A - კონკურენტუნარიანობის ასპექტები
1.B - პ. კრუგმანი VS ე. რეინერტი & Co.
2. პრაქტიკული საკითხები
1.A - გლობალური კონკურენტუნატიანობა როგორც
იმპორტის ჩანაცვლების პირობა + TRADEABLES
შექმნა
1.B - სახელმწიფოსა და კერძო ინიციატივის როლების
გონივრული დიფერენციაცია
1.C - წარმატების ფაქტორები და წარუმატებლობის
რისკები (+ ემპირიული გამოცდილების ანალიზი)

26. 1.3.5 - გლობალური კონკურენტუნარიანობის სისტემა
იმის მიუხედავად, რომ განვითარების განმსაზღვრელი ფაქტორების
ერთიანი, უნივერსალური ნაკრები არ არსებობს და ყველა ქვეყნის პროგრესი
უნიკალურია, შესაძლებელია განვითარების მდგრადობის აგრეგატული
სისტემების იდენტიფიკაცია და გამოყენება:
გლობალური კონკურენტუნარიანობის 12 ფაქტორი
(მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის მიხედვით)
1. ინსტიტუციონალური 5. უმაღლესი და 9. ტექნოლოგიური
მოწყობის ხარისხი (60) შემდგ. განათლება (88) “მზაობა” (100)
2. ინფრასტრუქტურის 6. სასაქონლო ბაზრის
10. ბაზრის ზომა (106)
განვითარების დონე (68) ეფექტიანობა (72)
3. მაკროეკონომიკური 7. შრომის ბაზრის 11. ბიზნესის
სტაბილურობა (137) ეფექტიანობა (32) “სისხარტე” (106)
4. ჯანდაცვა და პირვ. 8. ფინანსური ბაზრის 12. ინოვაციურობის
განათლება (67) განვიტარება (99) ხარისხი (118)

27. 1.4.1 - შედეგიანობის შეფასების სისტემები
სტატისტიკური აღქმადობის
სამსახურით
უმუშევრობა
კმაყოფილება
სამართლიანობით
ინფლაცია
კმაყოფილება
გარემოთი
დანაზოგები
კმაყოფილება
შემოსავლების ჯანდაცვით
უთანაბრობა კმაყოფილება
სახელმწიფოს განათლებით
ზომა კმაყოფილება
საოპერაციო მმართველობით
ტვირთი კმაყოფილება
დამუშავებული მიწების ცხოვრებით
შემცირება + etc. კმაყოფილება/ ბედნიერება

28. 1.4.2 -მიმართულების დოკუმენტის მინიმალური სტრუქტურა

29. ფისკალური პოლიტიკის
საკვანძო ამოცანები

30. ფისკალური პოლიტიკის
პრინციპები
სამართლიანობის უზრუნველყოფა - ფისკალური პოლიტიკა სამართლიანი
უნდა იყოს არსებული და მომავალი თაობებისათვის
მთავრობის ხარჯების დაფინანსების ოპტიმალური მოდელის შემუშავება -
ხარჯების დაფინანსება საგადასახადო ტვირთის მნიშვნელოვანი ზრდისა
და ვალის მნიშვნელოვანი დამძიმების გარეშე
მონეტარული პოლიტიკის მიზნების ხელშეწყობა - ინფლაციის
სტაბილური დონის შენარჩუნება
ბენეფიციარების პრინციპი - ისინი, ვინც სარგებლობენ სახელმწიფოს მიერ
შეთავაზებული სერვისებით, შეძლებისდაგვარად უნდა აფინასებდნენ
შესაბამის ხარჯებს
ანტიციკლური პოლიტიკის გატარების ქმედითი მექანიზმის
უზრუნველყოფა - ეკონომიკის ციკლურობით გამოწვეული რყევების
ნეგატიური გავლენის შესუსტება

31. ფისკალური პოლიტიკის
წინააღმდეგობები
სტაბილური ეკონომიკური ზრდა ინფლაციის დაბალი
დონის შენარჩუნების პირობებში
ეკონომიკის სწრაფი ზრდის შემთხვევაში მოთხოვნა სავარაუდოდ გადააჭარბებს
მიწოდებას, რაც თავისმხრივ გამოიწვევს ფასების ზრდას. ასევე პირიქით -
ინფლაციის დაბალ დონეზე შენარჩუნების ღონისძიებები ზღუდავს ეკონომიკურ
ზრდას
სტაბილური ეკონომიკური ზრდა საგადამხდელო ბალანსის
გაუარესების გარეშე
ეკონომიკური ზრდა იწვევს მოსახლეობის მიერ თანხების ხარჯვის ზრდას და
შესაბამისად მოსახლეობა უფრო მეტად ყიდულობს საქონელს უცხოეთიდან, რაც
თავისმხრივ აუარესებს ექსპორტ/იმპორტის თანაფარდობას
უმუშევრობის დაბალი დონე ინფლაციის დაბალი
დონის შენარჩუნების პირობებში
მთავრობის მცდელობები დაძლიოს უმუშევრობა საპროცენტო განაკვეთების
შემცირებისა და ხარჯების ზრდის მეშვეობით ხელს უწყობს ფასების ზრდას.
მეორესმხრივ ინფლაციის კონტროლი ხელს უწყობს უმუშევრობის ზრდას

32. ფისკალური პოლიტიკის
სამი სეგმენტი
სახელმწიფო ხარჯები
საგადასახადო პოლიტიკა
სახელმწიფო ვალი

33. ძირითადი სამუშაო
მიმართულებები
რეზერვების მოძიება - როგორც ხარჯების, ასევე შემოსულობების
ოპტიმიზაციის მიზნით
შედეგზე ორიენტირებული ხარჯვის პოლიტიკა - მხარჯველი სუბიექტების
ეფექტიანობისა და ეფექტურობის პარამეტრების განსაზღვრა და შემდგომი
სრულყოფა
მასტიმულირებელი დაბეგვრის მოდელის შემუშავება - “ყველაფრის
ფასად” ბიუჯეტის შევსებიდან სტანდარტებზე ორიენტირებულ
დაბეგვრაზე გადასვლის მოდელირება და სამოქმედო გეგმა
ვალის მართვის სტრატეგია - ვალის მართვის აქტივების მართვის საერთო
მოდელთან შესაბამისობაში მოქვანა და აქცენტი C/B პრინციპებზე.
ანტიციკლური ტაქტიკის მოდელირება - ფისკალური სტიმულირების
ზომიერი, განვითარების პლატფორმასთან შესაბამისი მოდელის შექმნა.

34. რეზერვის მოძიება
საკითხის პრობლემატურობა
საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის გადასახდელები მოიცავს ხარჯებს, რომელთა
ეფექტიანობის ხარისხი ძალიან დაბალია და შეუსაბამოა ქვეყანაში არსებულ მძიმე
სოციალურ ფონთან.
მსგავსი ხარჯების დაფინანსება, როგორც წესი ბიუჯეტში არსებული ფონდებიდან
ხორციელდება, რომელთა ხარჯვაც ხელისუფლებას სახელმწიფო შესყიდვების
კანონმდებლობის მოთხოვნების დაცვის გარეშე შეუძლია
ბიუჯეტით გათვალისწინებული გადასახდელებში არ ხდება „აუცილებელი“ კატეგორიის
განსაზღვრა, რაც კრიზისის წარმოქმნის შემთხვევაში შეუძლებებს ქმნის ხარჯების
შემცირებას და ხელისუფლება საგარეო ვალის ზრდაზეა დამოკიდებული
საქართველოს ხელისუფლების მიერ 2009-2010 წლებში გამოცხადებული „ქამრების
შემოჭერის“ პოლიტიკა რეალურად არაფექტური გამოდგა, რადგან გაბერილი
ადმინისტრაციული ხარჯები არ შემცირდა

35. რეზერვის მოძიება
სამიზნე ინდიკატორები
ბიუჯეტში არსებული ადმინისტრაციული ხარჯების წილის შემცირება ბიუჯეტის ჯამურ
გადასახდელებთან
ბიუჯეტში არსებული პროგრამების რანჟირების მექანიზმის არსებობა
პირველი და მეორე რიგის ამოცანები
• ბოლო 3 წლის ბიუჯეტის შესწავლა და იმ ხარჯების დადგენა, რომლებიც
არაადეკვატურია დღეს არსებული მდგომარეობის
1 • ბიუჯეტის შემოსავლითი ნაწილის ზრდის შესაძლებლობის დადგენა
საგადასახადო წნეხის ზრდის გარეშე
• ბიუჯეტის გადასახდელების (პროგრამების) დაყოფა და მათ შორის ისეთი პროგრაების
2 გამოყოფა, რომელთა დაფინანსება დამოკიდებული იქნება ბიუჯეტის დეფიციტის
მაჩვენებელზე
• რეზერვის მართვის ქმედითი სისტემის დანერგვა და ამუშავება

36. 4.1. გამჭვირვალობა და ანგარიშვალდებულება
საკითხის პრობლემატურობა
დღეს მოქმედ ბიუჯეტებში არსებული პროგრამები წმინდა ფორმალური ხასიათისაა და
მათი შეფასება წინასწარგანსაზღვრული ინდიკატორებით არ ხდება.
სრულფასოვანი საბიუჯეტო პროგრამების არარსებობა მთავრობას საშუალებას აძლევს
დიდი ოდენობით დაუსაბუთებელი და მოსახლეობისათვის ხშირად აბსოლიტურად
მიუღებელი ხარჯები გაწიოს.
ქვეყნის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი მოწყვეტილია საბიუჯეტო პროცესებს და
იძულებულია ბრმად ”ენდოს” და დაეთანხმოს ხელისუფლების მიერ შეთავაზებულ
ნებისმიერ ბიუჯეტს.
მოსახლეობისათვის გასაგები ბიუჯეტის გამოქვეყნება მთავრობას არ სურს და არ აწყობს.
აღნიშნული დასტურდება საერთაშორისო შეფასებებში. Open Budget Index-ის მიხედვით
საქართველო ქულებით ჩამორჩება ისეთ ქვეყნებს, როგორებიცაა მაგალითად, რუსეთი და
უკრაინა

37. 4.1. გამჭვირვალობა და ანგარიშვალდებულება
სამიზნე ინდიკატორები
ბიუჯეტში არსებული პროგრამები უნდა შეიცავდეს ძირითად მაკროეკონომიკურ
პარამეტრებზე გავლენის შეფასებას
• ქვეყნდება, თუ არა ბიუჯეტის გამარტივებული ვარიანტი
• შეიცავს, თუ არა ძირითადი საბიუჯეტო დოკუმენტები სპეციალურ განმარტებებს
არაპროფესიონალებისათვის
• აქვს, თუ არა შესაძლებლობა მოსახლეობას მიიღოს დეტალური ინფორმაცია საბიუჯეტო
პროცესის ყველა სტადიაზე

38. 4.1. გამჭვირვალობა და ანგარიშვალდებულება
მისაღწევი მიზნები
მოქალაქეს უნდა შეეძლოს ბიუჯეტის პროგრამის დადებითი და უარყოფითი მხარეების
დანახვა.
პირველი და მეორე რიგის ამოცანები
• ბიუჯეტის დოკუმენტის ფორმატის შეცვლა და სრულფასოვან პროგრამულ
1 ბიუჯეტებზე გადასვლა,
• ბიუჯეტის მარტივი, მოსახლეობისათვის გასაგები ფორმატით გამოცემა
• ე.წ. “Performance Budget”-ზე ეტაპობრივად გადასვლა ეფექტიანობის მაღალი
დონის მიღწევის უზრუნველსაყოფად.
2
• ბიუჯეტის შუალედური (საბიუჯეტო წლის შუაში) ანგარიშის პუბლიკაცია
პოპულარულ ენაზე

39. 4.2 ანტიციკლური პოლიტიკა
საკითხის პრობლემატურობა
მთავრობის მიერ გატარებული პოლიტიკა არც ეკონომიკურ პროცესებში მინიმალურ
ჩარევას ემყარება და არც კარგად გააზრებულ ეკონომიკის რეგულირებას.
საქართველოში არსებული ფისკალური პოლიტიკა მხოლოდ პრობლემის
წარმოჩინების შემდეგ მათ ზედაპირულ გადაჭრას და უხეში ჩარევით
განეიტრალების წარმოადგენს.
მიუხედავად საერთაშორისო მხარდაჭერისა (მაგ. მსოფლიო ბანკის მიერ გამოყოფილი
დამხარება კონკრეტულად ანტიციკლური პოლიტიკის გატარების უზრუნველსაყოფად
2010 წელს) საქართველოს მთავრობამ საკმაოდ არაეფექტური შედეგები აჩვენა.
მისაღწევი მიზნები
ანტიციკლური ინსტრუმენტების გამოყენების მხრივ შემუშავებული ხედვა და
ეკონომიკაში ჩარევის კონკრეტული მასშტაბები.

40. 4.3. კარგი მმართველობა და პრიორიტეტების დადგენა
საკითხის პრობლემატურობა
მთავრობის მიერ დასახული მიზნების მიღწევა ფასდება მხოლოდ ბიუჯეტის
დაზუსტებული მონაცემების შესრულებით, რაც რეალურად მხოლოდ რიცხვების
შედარებას მოიცავს
დოკუმენტი, რომელიც ქვეყნის მაკროეკონომიკურ პარამეტრებს და პრიორიტეტებს
განსაზღვრავს რეალურად არ არის ქმედითი დოკუმენტი და მისი შესრულების განხილვა
და შეფასება არ ხდება.
100%
90% სოციალური დაცვა
80%
სხვა
70%
განათლება
60%
ჯანმრთელობის დაცვა
50%
ეკონომიკური საქმიანობა
40%
საზოგადოებრივი წესრიგი და
30% უსაფრთხოება
თავდაცვა
20%
საერთო დანიშნულების
10% სახელმწიფო მომსახურება
0%
2009 2010 2011

41. 4.4. ფისკალური დეცენტრალიზაცია
საკითხის პრობლემატურობა
საქართველოში საჯარო ფინანსების უდიდესი ნაწილი სახელმწიფო ბიუჯეტშია
თავმოყრილი და ბოლო წლებში საჯარო ფინანსების გადანაწილებაში მნიშვნელოვანი
ცვლილება არ მომხდარა.
მსოფლიო ბანკის კრიტერიუმების მიხედვით განსაკუთრებით ცუდი მდგომარეობა
ფიქსირდება შემოსულობების (გრანტების გარდა) ინდიკატორში. აღნიშნული პარამეტრი
5-7 პროცენტში მერყეობს
ვერტიკალური დისბალანსის ინდიკატორის მაჩვენებელი 64-73 პროცენტის ფარგლებში
მერყეობს. თვითმმართველი ერთეულების ბიუჯეტებიდან დახარჯული თანხის უმეტესი
ნაწილი სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გრანტის (ტრანსფერების) სახით არის გაცემული.
მისაღწევი მიზნები
ფისკალური დეცენტრალიზაციის რეფორმამ უნდა უზრუნველყოს რესურსების
ოპტიმალური გადანაწილება ხელისუფლების დონეებს შორის.

42. 4.5. პროგნოზირებადობა
საკითხის პრობლემატურობა
.
•თანხების განაწილება საბიუჯეტო წლის განმავლობაში საკმაოდ მნიშვნელოვნად
იცვლება.
• აღნიშნულმა მიდგომამ 2011 წელს გამოიწვია საქართველოს საბიუჯეტო სისტემაში
შემავალ ბიუჯეტებში 500-მდე ცვლილება.
მისაღწევი მიზნები
სხვადასხვა დონის ბიუჯეტებში თანხების მაქსიმალურად დეტალიზაცია და განწერა,
პოლიტიკის დახვეწა და ცვლილებების რაოდენობისა და ხარისხის შემცირება
პირველი და მეორე რიგის ამოცანები
• ბიუჯეტების დაგეგმვის პროცესის დახვეწა და დამტკიცებული ბიუჯეტების ხარისხის
1 ამაღლება
• ბიუჯეტში შეტანილი ცვლილებების რაოდენობის ეტაპობრივი შემცირება
2 • სრულყოფილი სამწლიანი საბიუჯეტო პროგნოზების მომზადება
• მაკროეკონომიკური პოლიტიკის უზრუნველყოფა მაღალი სიზუსტის პროგნოზებით

43. 4.6. საგადასახადო ადმინისტრირება
საკითხის პრობლემატურობა
კანონით განსაზღვრული საპროცენტო განაკვეთის რეალური მაჩვენებელი გაცილებით
მაღალია ვიდრე საგადასახადო კოდექსში არის მითითებული, რადგან ძვირდება
საოპერაციო ხარჯები (განსაკუთრებით მცირე და საშუალო ბიზნესისათვის).
ბოლო წლებში ბიუჯეტის შევსების ერთ-ერთ წყაროდ საგადასახადო კონტროლის
არაადეკვატურად გამკაცრებით და ვირტუოზული მექანიზმების გამოყენებით ბიზნეს
სუბიექტების დაჯარიმება იქცა
საქართველოში ცალკეული გადასახადები არის ან ხელოვნურად გაერთიანებული, ან
საერთოდ მოსაკრებლებში გადატანილი რათა საერთაშორისო რეიტინგებში მაღალი
მაჩვენებელი ვაჩვენოთ. აღნიშნული ართულებს გადასახადების გადახდას
საქართველოს ხელისუფლების მიერ ყველაზე მეტად გაპიარებულ ”doing Business”–ის
ინდექსშიც კი საქართველო საგადასახადო დაბეგვრის მხრივ 42-ე ადგილზეა, ეს მაშინ
როდესაც საერთო მაჩვენებლით საქართველოს მე-16 ადგილი უკავია.

44. 4.6. საგადასახადო ადმინისტრირება
სამიზნე ინდიკატორები
გადასახახადის გადამხდელზე დაკისრებული სანქციებიდან მიღებული თანხის
მოცულობის ხვედრითი წილის შემცირება მთლიან საგადასახადო შემოსავლებში.
საგადასახადო კოდექსის ძირითად მუხლებში სხვა ნორმატიულ აქტებზე და გარდამავალ
დებულებებზე მითითებების რაოდენობის შემცირება.
პირველი და მეორე რიგის ამოცანები
• საგადასახადო დაბეგვრასთან დაკავშირებული რეგულაციების საგადასახადო
კოდექსში სრულყოფილად თავმოყრა და შესბამისად დაბეგვრის გამარტივება
1
• საკანონმდებლო დონეზე არსებული წინააღმდეგობების შემცირება
• რეალურად მოქმედი გადასახადების საგადასახადო კოდექსში თავმოყრა (მაგალითად
2 სათამაშო ბიზნესის ”მოსაკრებელი”)
• საგადასახადო ადმინისტრირების რეფორმის განხორციელება, რაც გადასახადის
გადამხდელის მიერ გადასახადის გაანგაროშების დროს შეცდომის დაშვების რისკს
შეამცირებს
• საგადასახადო დავების განხილვის ქმედითი მექანიზმების შემუშავება

45. 4.7. ბიუჯეტის უნივერსალობის პრინციპი
საკითხის პრობლემატურობა
ბიუჯეტირების უნივერსალობის პრინციპი ძალიან კომფორტულია ხელისუფლებისთვის.
მას არ უწევს საბიუჯეტო ფონდების ფორმირება და მათ განკარგვაზე ზრუნვა.
შესაძლებელია ბიუჯეტის უნივერსალობის პრინციპის შენარჩუნება, თუმცა
აუცილებელია შემოსავლების კონკრეტულ სახეობებსა და ხარჯებს შორის
ურთიერკავშირის დადგენა და დაცვა.
გაუგებარია, თუ რა პრინციპით ხდება სათამაშო ბიზნესის დაბეგვრა და რაში იხარჯება
ეს თანხები. ასევე არ არის დადგენილი რას ხმარდება ჯარიმებით მიღებული
შემოსავალი.
პირველი და მეორე რიგის ამოცანები
• საბიუჯეტო მონაცემების ანალიზი და შემოსავლების კონკრეტულ სახეობებსა და
1
ხარჯვით ნაწილს შორის ურთიერთკავშირის დაფიქსირება
• ბიუჯეტის შედგენის დროს შემოსავლებსა და ხარჯების მუხლებს შორის
2 დადგენილი ურთიერთკავშირის დაცვა
• ბიუჯეტში ფონდების შექმნის და მართვის ქმედითი მექანიზმის შემუშავება

46. 4.9. ვალის სიმძიმე
საკითხის პრობლემატურობა
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს სამთავრობო ვალის მოცულობას მსოფლიო ბანკის
მიერ განსაზღვრული კრიტიკული ზღვრისათვის არ მიუღწევია, მისი ზრდის ტემპი
მაღალი და საგანგაშოა.
ვალის ზრდის მაღალი ტემპი ერთისმხრივ თაობათა შორის სამართლიანობის პრინციპის
დარღვევას იწვევს, მეორესმხრივ კი შემაფერხებელი ფაქტორია ინვესტიციებისთვის.
2006-2010 წლებში მთავრობის საგარეო ვალი დაახლოებით 2,7 მილიარდი ლარით
გაიზარდა. 2011 წელს მოგვიწია 500 მილიონი დოლარის მოცულობის ვალის
(ევრობონდები) გადავადება. აღნიშნული ვალდებულება არ წარმოადგენს შეღავათიან
სესხს .
ვალის ზრდა და გადავადება (არსებული ეკონომიკური ზრდის პირობებში)
უსამართლოა მომავალი თაობების წინაშე, რაც ფისკალური პოლიტიკის ერთ-ერთი
მთავარი პრინციპის დარღვევაა.

47. 4.9. ვალის სიმძიმე
სამთავრობო ვალის ცვლილება (მილიონი ლარი)
1400
1276
1200
962,2
1000
800
697,4
600
400
200
-125,5 -15,3
0
-200 2006 2007 2008 2009 2010
სამიზნე ინდიკატორები
• სამთავრობო ვალის (საგარეო; საშინაო) მთლიან შიდა პროდუქტთან თანაფარდობა
• საგარეო ვალის ზრდის ტემპის შეფარდება მშპ-ს ზრდის ტემპთან
• სამთავრობო ვალის მოცულობის და გადასახადების განაკვეთების (მათ შორის ბაზის
ცვლილება) მაჩვენებელის ურთიერთდამოკიდებულება

48. კითხვები
?
საქართველოს ეკონომიკის პრობლემები და
განვითარების მიმართულებები
პროგრამის ჩარჩო