2. Szanowni Państwo,
W latach 2003-2005 Sojusz Lewicy Demokratycznej po
razpierwszy w swojej historii w pełni odpowiadał za funkcjonowanie
polskiego rolnictwa. Początek tego okresu to czas, kiedy Polska
nie była jeszcze członkiem Unii Europejskiej. Wówczas to prace
w resorcie rolnictwa skupiały się głównie na dostosowywaniu
przepisów prawnych do wymogów unijnych oraz na przygotowaniu
instytucji odpowiedzialnych za realizację Wspólnej Polityki Rolnej w
Polsce. Pamiętam jak ciężka, ale jednocześnie satysfakcjonująca dla
wszystkich moich współpracowników była to praca.
Pojawiały się obawy i pytania Polaków: czy warto wstąpić
do Unii Europejskiej? Najważniejsze wątpliwości zostały rozwiane.
Polacy powiedzieli w referendum TAK. Za przyszłością Polski w Unii
Europejskiej opowiedzieli się także mieszkańcy wsi.
W czasie gdy kierowałem resortem rolnictwa, utworzono
Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (IACS), dzięki któremu
rolnicy otrzymują dopłaty bezpośrednie. Wprowadzono Plan
Rozwoju Obszarów Wiejskich i Sektorowy Program Operacyjny,
by polscy rolnicy i polskie przedsiębiorstwa mogli rozwijać swoją
produkcję i konkurować na rynkach Unii Europejskiej. Dzięki
programom pomocowym polskie zakłady zaczęły spełniać warunki
do prowadzenia handlu na wspólnym europejskim rynku. Na efekty
tych działań nie trzeba było długo czekać. Polska żywność przebojem
wdarła się na europejskie stoły.
Integracja z Unią Europejską stworzyła nowe, realne
możliwości dla rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. Najwyższy
czas aby zacząć je w pełni wykorzystywać.
Zapraszam do lektury moich propozycji dla polskiej wsi i
polskiego rolnictwa. Są one efektem moich doświadczeń, a także
tysięcy rozmów z naukowcami, rolnikami i mieszkańcami wsi.
Z wyrazami szacunku
1
3. PROJEKT ROZWOJU ROLNICTWA
I OBSZARÓW WIEJSKICH
Polska wieś i całe społeczeństwo potrzebuje
rozwoju produkcji rolnej. Jednocześnie
wielkim wyzwaniem cywilizacyjnym jest
zmniejszenie różnicy w jakości życia
mieszkańców obszarów wiejskich i miast.
Polska wieś – stan obecny
Na terenach wiejskich mieszka w Polsce
14,9 mln Polaków – stanowi to 38 proc.
mieszkańców Polski1. Polska wieś się
zmienia. Większość mieszkańców wsi nie utrzymuje się z produkcji
rolnej. Jak pokazują wstępne wyniki spisu rolnego w Polsce mamy
1,583 mln gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 hektara,
czyli o 19,1 proc. mniej niż w roku 20022. Postępuje stopniowa
koncentracja własności ziemi. Od 2002 roku liczba gospodarstw
małych, o powierzchni 1-5 ha, zmniejszyła się o 22,7 proc.
Jednocześnie o 28,8 proc. wzrosła liczba gospodarstw największych,
przekraczających 50 ha, a o 11 proc. - zajmujących od 30 do 50
hektarów. Według spisu rolnego średnia powierzchnia jednego
gospodarstwa to 9,5 ha, co oznacza wzrost o 13,1 proc. Według
Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa średnia wielkość
gruntów ornych w gospodarstwie w 2010 roku wyniosła 10,23
ha i od roku 2007 (od kiedy ARiMR publikuje te dane) stopniowo
się powiększa3.
1
GUS.
2
GUS.
3
ARiMR.
2
4. Koncentracja produkcji
Stopniowo następuje – przez lata
oczekiwana i wyczekiwana – specjalizacja
i koncentracja produkcji rolnej
w Polsce. Przyspieszenie tych procesów
jest szczególnie wyraźne od momentu
wejścia Polski do Unii Europejskiej.
Koncentracja szczególnie widoczna
jest na rynku mleka. Gdy w 2004 roku
Polska wstępowała do Unii Europejskiej
mieliśmy 355 246 dostawców hurtowych
mleka. Obecnie liczba ta zmalała do 170 106 dostawców hurtowych4.
Jeszcze szybszej redukcji uległa liczba dostawców bezpośrednich.
W 2004 roku wynosiła on 78 083, obecnie jest to już tylko 15 487
dostawców bezpośrednich. Jednocześnie rośnie wydajność mleczna.
W roku 2004 wynosiła 4141 litrów5. Obecnie jest to 4700 l6.
Spadek liczby gospodarstw produkujących zboża wyniósł w latach
2002-2010 – co pokazują wyniki spisów rolnych – 19,1 proc.
Powierzchnia zasiewów pszenicy w roku 2004 wyniosła 2310,7
tys. ha, aby spaść w roku 2007 do 2175,7 tys. ha i wzrosnąć
w roku 2010 do 2406,1 tys. ha7. Niestabilność zasiewów jest
pokłosiem niestabilności rynku. Mamy jednak do czynienia
z tendencją spadku liczby gospodarstw uprawiających pszenicę.
Zmniejszenie liczby gospodarstw w połączeniu ze spadkiem liczby
producentów pszenicy pozwala mówić o koncentracji produkcji
również na rynku pszenicy. Jednocześnie rośnie wartość globalnej
produkcji pszenicy. W 2002 roku wyniosła ona 4 403,8 mln zł,
w 2008 roku już 6458,2 mln zł8.
4
ARR.
5
ARR – za IERiGŻ-PIB.
6
ARR – szacunek IERiGŻ-PIB.
7
ARR.
8
GUS.
3
5. Z ogólnego trendu koncentracji
produkcji wyłamuje się produkcja
zwierzęca – z wyjątkiem produkcji
mleka. Wynika to ze złych rozwiązań
systemowych funkcjonujących w tym
sektorze. Jak pokazują wstępne wyniki
spisu rolnego w 2010 w Polsce hoduje
się o 22,5 proc. mniej sztuk trzody
chlewnej niż w roku 20029. Jednocześnie
rośnie liczba siedzib stad utrzymujących
świnie. W roku 2004 liczba ta wynosiła
279 524, na koniec roku 2010 zaś
wyniosła 302 74710. Potwierdzają
to wstępne wyniki spisu rolnego. W 2010 roku
na gospodarstwo przypadło średnio 9,0 sztuk trzody chlewnej
wobec 9,4 sztuk w 2002 r.
Kluczem do zmiany sytuacji w sektorze produkcji zwierzęcej jest
stymulowanie przez państwo zmian o charakterze systemowym,
opierających się na wspieraniu grup producenckich i spółdzielczości.
9
GUS.
10
ARiMR.
4
6. Środki europejskie
Na stan polskiego rolnictwa – kierunki
jego ewolucji i tempo następujących
zmian – wpływa członkostwo Polski
w Unii Europejskiej. W latach 2007-
2013 na płatności w ramach systemów
wsparcia bezpośredniego produkcji
rolnej przeznaczono kwotę 12,2 mld zł.
Zdecydowana większość tej kwoty jest
wypłacana w ramach jednolitej opłaty
obszarowej – 11,4 mld zł. Pozostałe
kwoty to: 632 mln zł – płatności
z tytułu cukru, 24,5 mln zł – płatności
przejściowe do uprawy pomidorów, 76,2 mln zł– płatności
przejściowe do uprawy owoców miękkich11.
Jednocześnie na Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-
2013 Unia Europejska przeznaczyła 69 mld zł. Kwotę tę w ramach
Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich podzielono na cztery osie.
Oś pierwsza „Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego”
to 29,8 mld zł. To środki w znacznej części przeznaczone na wsparcie
produkcji rolnej, przetwórstwa oraz modernizację gospodarstw.
Oś druga „Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich”
to 21,3 mld zł. Tutaj również gros środków przeznaczonych jest
na wsparcie produkcji. Oś trzecia „Jakość życia na obszarach
wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej” to 13,9 mld zł.
Oś czwarta „LEADER” to 3,1 mld zł.
Do tej pory ze środków z wszystkich osi skorzystało 1 115 187
beneficjentów. Ta liczba jednak może być myląca. Znaczna
część z nich bowiem uzyskała stosunkowo niewielkie wsparcie
do produkcji (gospodarstwa niskotowarowe, gospodarowanie
na obszarach górskich). Z bardziej pożądanych,
z punktu widzenia interesów polskiego rolnictwa,
działań skorzystała znacznie mniejsza liczba rolników.
Przykładowo, z działania „ułatwianie startu młodym
11
ARiMR.
5
7. rolnikom” skorzystało: 6 318 osób,
renty strukturalne otrzymało 66 793
rolników, a środki na modernizację
swoich gospodarstw rolnych 26 798
rolników12.
Jak pokazuje podział środków
z PROW na cztery osie zdecydowana
ich większość była przekazana na
rzecz wsparcia produkcji rolnej
i modernizację gospodarstw. Znacznie
mniejsze środki przeznaczono natomiast
na rzecz poprawy jakości życia na wsi. Gdy
Polska przystępowała do Unii Europejskiej takie ułożenie priorytetów
i wynikający z niego podział środków były zasadne. Dzisiaj głównym
priorytetem zaczyna być zmniejszenie różnic w jakości życia
na obszarach wiejskich i w miastach poprzez podniesienie jakości
życia na obszarach wiejskich.
12
ARiMR.
6
8. Sytuacja społeczna
Cały czas dochody uzyskiwane w rodzinach rolniczych
są znacznie niższe od przeciętnych dochodów.
W 2008 roku przeciętny roczny dochód netto na jedną osobę
w gospodarstwie domowym wyniósł średnio 12 164 zł. Jednak
dla rodzin rolniczych to już tylko 8008 zł. To kwota niższa niż
w przypadku przeciętnej rodziny emeryckiej13. Podobna prawidłowość
zachodzi między dochodem przeciętnej polskiej rodziny, a dochodem
rodziny zamieszkującej obszar wiejski. Obok rencistów rolnicy są
grupą w największym stopniu zagrożoną ubóstwem14. Podobnie
wygląda sytuacja w przypadku ogółu mieszkańców terenów
wiejskich.
O ile w roku szkolnym 2008/2009 do przedszkoli uczęszczało
63,1 proc. dzieci w wieku 3-6 lat to spośród dzieci zamieszkałych
na wsi do placówek przedszkolnych uczęszczało tylko 42,7 proc15.
Do wykluczenia edukacyjnego dochodzi wykluczenie cyfrowe.
Wyposażenie gospodarstw w komputer z dostępem do Internetu
w miastach kształtowało się na poziomie 58,5 proc., a na wsi – 42,8
proc16.
13
GUS.
14
GUS.
15
GUS.
16
GUS.
7
9. Produkcja rolna
Polityka rolna służy zapewnieniu
ciągłości produkcji towarów wysokiej
jakości i regularnemu dostarczeniu ich
do konsumentów po rozsądnej cenie.
Realizacji tych celów służy Wspólna
Polityka Rolna. Sprzeciwiam się
pełnej liberalizacji rynku w rolnictwie,
gdyż jest ona sprzeczna z celami
bezpieczeństwa żywnościowego, ochroną środowiska i walką ze
zmianami klimatycznymi. Wychodzę z założenia, że międzynarodowe
porozumienia handlowe nie mogą stać w sprzeczności z prawem
państw czy organizacji takich jak Unia Europejska do wspierania
rolnictwa. Dlatego stoję na stanowisku obrony wysokości budżetu
Wspólnej Polityki Rolnej i sprzeciwiam się zakusom prowadzącym
do jego obniżenia lub renacjonalizacji.
Wspólna Polityka Rolna
Wspólna Polityka Rolna po roku 2013 powinna opierać się na triadzie:
słuszność – równość – skuteczność. Słuszność środków publicznych
przeznaczonych na ten cel oraz zaakceptowanych przez podatników.
Równość dystrybucji środków pomiędzy 27 krajów członkowskich.
Równość podziału środków wewnątrz każdego kraju. Równość
dystrybucji pomiędzy poszczególnymi rolnikami. Skuteczność
wykorzystania funduszy publicznych i solidarność będąca jedną
z podstawowych wartości UE.
Jednocześnie WPR musi być tak skonstruowana aby zapewniała
polskim rolnikom możliwość równej konkurencji z rolnikami z innych
państw UE. W polskim przypadku oznacza to utrzymanie w dalszych
latach wysokości dopłat przynajmniej z roku 2013.
8
10. Ważnym zadaniem jest też uproszczenie
WPR. Prostsze niż obecnie wnioski
o dopłaty bezpośrednie rolnicy powinni
składać co trzy lata, a nie tak jak teraz,
co roku.
W nowej Wspólnej Polityce Rolnej dotacje
powinny być przyznawane do hektara
uprawianej ziemi. Płatność tego typu
powinna być przyznawana wszystkim
rolnikom, którzy podpiszą kontrakt
na zarządzenie i utrzymanie obszaru
rolnego z góry ustalonym pułapem. Na dodatkowe płatności mogliby
liczyć rolnicy gospodarujący w regionach o warunkach trudnych.
Dodatkowe dopłaty byłyby przewidziane dla „zielonych obszarów”
lub obszarów środowiskowo wrażliwych, przeznaczone dla
rolników zajmujących się wypasaniem ekstensywnym, rolnictwem
ekologicznym, zachowaniem krajobrazu, ugorowaniem ziemi, bądź
produkcją na terenach o dużej bioróżnorodności.
W proponowanym przez lewicę systemie rolnik otrzymywałby
płatności w zamian za dostarczanie określonych usług. Usługi te są
obecnie rozumiane w sposób szeroki. Mieści się w tym pojęciu między
innymi: dostarczanie wysokiej jakości żywności konsumentom,
ochrona bioróżnorodności, ochrona środowiska zwierzęcego i dzikiej
fauny, zarządzanie zasobami wodnymi, ochrona przed erozją oraz
tworzenie atrakcyjnych krajobrazów. Rolnik dostarczający usługi
nie musiałby być w tej sytuacji właścicielem ziemi, którą uprawia.
Ponadto proponuję wprowadzenie gwarantowanego minimalnego
dochodu dla rolników. Proponuję aby dochody rodzin rolniczych
były maksymalnie niezależne od takich zdarzeń,
jak anomalie klimatyczne, wybuchy epidemii
chorób zwierzęcych. Aby rodzina rolnicza mogła być
pewna minimalnego poziomu dochodu, państwo
powinno stosować następujące instrumenty:
9
11. ceny interwencyjne, przechowywanie
żywności, ubezpieczenia, dystrybucja
żywności do miejsc najbardziej jej
potrzebujących, stworzenie funduszy
stabilizacji rynku, wreszcie silniejsze
regulacje w łańcuchu podaży
w ramach przemysłu rolnego w celu
osiągnięcia bardziej sprawiedliwej
dystrybucji wartości dodanej między
producentem, przemysłem rolnym
i zaopatrzeniem. Wszystkie te działania
będą służyć ochronie dochodów
rolników.
Wychodząc z powyższych założeń jednoznacznie opowiadam się
za utrzymaniem systemu kwotowania mleka, który przyczynił
się do rozwoju branży mleczarskiej w Polsce. Rezygnacja z tego
systemu spowoduje obniżenie cen mleka a co za tym idzie obniżenie
opłacalności produkcji.
Za stały element Wspólnej Polityki Rolnej, który powinien zostać
utrzymany, uważam renty strukturalne. Jest to narządzie sprzyjające
poprawie struktury agrarnej. Dopełnieniem rent strukturalnych
powinno być wsparcie dla młodych rolników chcących rozwijać
produkcję w swoich gospodarstwach.
Renty strukturalne są narzędziem niezbędnym bowiem struktura
gospodarstw rolnych w Polsce cały czas odbiega od standardów
gospodarstwa towarowego. Chociaż średnia wielkość gospodarstwa
się zwiększa, rozdrobnienie cały czas pozostaje problemem polskiej
wsi. Za podstawę ustroju rolnego w Polsce uznajemy gospodarstwo
rodzinne. Uważam jednocześnie, że definicja gospodarstwa
rodzinnego powinna być poszerzona o gospodarstwo wielorodzinne,
co nie stoi w sprzeczności z prywatną własnością gruntów rolnych.
Wszyscy rolnicy, grupy producenckie, spółdzielnie i przedsiębiorcy
10
12. prowadzący biznes związany z branżą
rolną powinni mieć zagwarantowany
dostęp do kredytów preferencyjnych.
System musi zostać utrzymany
w zreformowanej Wspólnej Polityce
Rolnej. Jego elementem powinny być
poręczenia kredytów przez państwo.
Czynniki rozwoju produkcji
Opowiadam się za stworzeniem
w Polsce dobrych warunków dla rozwoju grup producenckich
oraz rozwoju sektora spółdzielczego w rolnictwie. Chcę aby
uzyskały one szczególne wsparcie ze środków unijnych dzielonych
w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W szczególności
popieram rozwój spółdzielczości na rynku mięsnym, wzorowanej na
spółdzielczości mleczarskiej. Proponuję stworzenie sieci spółdzielni
zaopatrzenia i zbytu. Celem ich istnienia powinno być ograniczenie
liczby pośredników na rynku mięsa. Rozwój spółdzielczości i grup
producenckich służy również koncentracji gruntów, która jest
podstawowym czynnikiem wzrostu produkcji rolnej.
Racjonalnego uregulowania wymaga sfera dzierżawy gruntów
rolnych. Powinno uwzględniać ono interesy obu stron: gospodarza
dzierżawiącego ziemię i dzierżawcy. Należy wprowadzić ustawowe
gwarancje trwałości dzierżawy. Jednocześnie państwo powinno
prowadzić politykę preferencyjnych kredytów umożliwiających
gospodarzom powiększanie areału gospodarstw. Proponuję także
przeprowadzenie akcji dobrowolnej wymiany ziemi w ramach gminy,
co umożliwi komasację gruntów rolnych. W przypadku
najsłabszych gruntów powinien być kontynuowany
program ich zalesiania.
Rozwój polskiego rolnictwa nie będzie możliwy bez
11
13. wysokiej jakości szkół rolniczych
i systemu doradztwa rolniczego.
Popieram wsparcie państwa dla tych
instytucji. Tworząc politykę rozwoju
rolnictwa rząd musi współpracować
z naukowcami pracującymi na uczelniach
rolniczych i w instytutach badawczych.
Jednocześnie opowiadam się za
utrzymaniem publicznego charakteru
ośrodków hodowli zarodowej służących
podniesieniu poziomu produkcji
rolnej. Akceptuję ich prywatyzację w oparciu o spółdzielnie
i grupy producenckie, tak ażeby ośrodki hodowli zarodowej
znajdowały się pod kontrolą rolników i działały w ich interesie.
Ponadto opowiadam się za likwidacją Krajowej Stacji Chemiczno-
Rolniczej i przeniesieniem jej zadań do Ośrodków Doradztwa
Rolniczego.
Za potrzebne uznaję zwiększenie roli i kompetencji Izb Rolniczych.
Izby Rolnicze powinny być partnerem Sejmiku Województwa
w tworzeniu i realizacji regionalnej polityki w zakresie rolnictwa,
a w szczególności w zakresie obrotu ziemią rolniczą. Należy zachęcać
Sejmiki Wojewódzkie aby jak najszybciej korzystały z możliwości
zapisów w ustawie o doradztwie rolniczym i podejmowały decyzje
o przekazaniu nadzoru Ośrodkami Doradztwa w ręce Izb Rolniczych.
Opowiadam się za powszechnym systemem ubezpieczeń produkcji
rolnych wspieranym z budżetu państwa. System ten nie może być
jednak fikcją. Pomoc państwa musi być ustanowiona na takim
poziomie, aby polskim rolnikom rzeczywiście opłacało się wykupywać
ubezpieczenia rolne.
12
14. Biopaliwa i biogazownie
Za jedną z szans rozwoju polskiego
rolnictwa uznaję biopaliwa. Popieram
ulgę w akcyzie na biopaliwa oraz
powstanie funduszu promującego
biopaliwa. Dostrzegam także
niekorzystną strukturę zasiewów
w naszym kraju – 80 proc. powierzchni
obejmują zasiewy zbożowe. Państwo
powinno prowadzić długoterminową
politykę preferowania roślin
strukturotwórczych, czyli roślin
motylkowych, a zwłaszcza strączkowych roślin gruboziarnistych,
takich jak bobik, łubin, peluszka, wyka. Umożliwi to także zastąpienie
importowanej soi produkcją krajową. Jednym z elementów polityki
rolnej powinno być stworzenie systemu zachęt dla gospodarzy
chcących produkować te rośliny.
Szansą dla polskiej wsi jest rozwój biogazowi pozwalających
wykorzystać na cele energetyczne zasoby biomasy pochodzące
z pól, łąk i produkcji zwierzęcej. Biogazownie są doskonałym
przykładem jak rozumna polityka rolna może przyczyniać się
do walki z ociepleniem klimatu. Nie jedynym zresztą. Kolejnym
przykładem jest wsparcie ze strony państwa i UE dla odnawialnych
źródeł energii – np. energii słonecznej.
GMO
W dyskusji nad dopuszczeniem upraw roślin
modyfikowanych genetycznie (GMO) nadrzędne
znaczenie ma dla mnie bezpieczeństwo konsumentów.
Uważam, że powinna powstać jednolita europejska
regulacja prawna kwestii upraw GMO. Jednocześnie
13
15. opowiadam się za przyznaniem
państwom możliwości wprowadzenia
– z przyczyn bezpieczeństwa – zakazu
upraw GMO na swoim terytorium.
Aby zezwolić na uprawy GMO musimy
mieć absolutną pewność, że są one
bezpieczne dla zdrowia konsumentów.
Konsumenci musza mieć prawo wyboru
produktów i być pewni, że produkty,
które kupują nie „zetknęły się” w
przypadkowy sposób z produktami GMO.
Produkty zawierające GMO powinny być
dokładnie oznakowane, tak by konsumenci dokonywali świadomego
wyboru.
Agencje rolne
Najwyższy czas na reformę instytucjonalną agencji zajmujących
się polityką rolną. Zatrudnienie w Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa wynosi przeszło 11 400 osób17. Agencja
Rynku Rolnego zatrudnia ponad 1200 pracowników18. Najlepszym
rozwiązaniem jest połączenie tych agencji. Przyniesie to wymierne
oszczędności, między innymi dzięki redukcji etatów (szczególnie na
stanowiskach kierowniczych). Opowiadam się także za likwidacją
Agencji Nieruchomości Rolnych zatrudniającej przeszło 900
pracowników19 i za przekazaniem gruntów pozostających w jej gestii
w ręce samorządów. Warto rozważyć również powstanie Banku
Ziemi na wzór francuski.
17
Sprawozdanie ARiMR 2009.
18
Sprawozdanie ARR za rok 2009.
19
Sprawozdanie ANR za rok 2009.
14
16. Inspekcje
Proponuję także połączenie inspekcji dbających o bezpieczeństwo
żywności. Obecnie kontrolami w tym obszarze zajmuje się
5 państwowych inspekcji tj. Inspekcja Weterynaryjna, Państwowa
Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcja Jakości
Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych podległe Ministrowi
Rolnictwa, Inspekcja Handlowa będąca w strukturach UOKiK oraz
Państwowa Inspekcja Sanitarna podległa Ministrowi Zdrowia.
Często kompetencje tych instytucji wzajemnie się przenikają, przy
jednoczesnych lukach prawnych powodujących brak możliwości
podjęcia konkretnych działań urzędów w sprawach. Proponuję
utworzenie agencji rządowej na bazie struktury i organizacji
Inspekcji Weterynaryjnej, której kompetencje powinny zostać
rozszerzone o część zadań Inspekcji Sanitarnej oraz Państwowej
Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, celem ujednolicenia
sposobu prowadzenia nadzoru, a także jednolitej odpowiedzialności
za wykonywane zadania. Obecna Inspekcja Jakości Handlowej
Artykułów Rolno - Spożywczych powinna być połączona z Inspekcją
Handlową, gdyż zakres merytoryczny zadań obu instytucji w
znacznym stopniu się uzupełnia. Tak skonstruowana reforma zapewni
ograniczenie biurokratycznych procedur w zakresie zarządzania
funduszami i zasobami ludzkimi, a także usprawni i ograniczy
liczbę kontroli i oraz ograniczy stanowiska kierownicze. Umożliwi to
kadrowe wzmocnienie poziomu powiatowego. Reformując system
inspekcji jednoznacznie opowiadam się za zmniejszeniem obciążeń
administracyjnych producentów żywności.
15
17. CO PROPONUJĘ:
• Wysokie i sprawiedliwe dopłaty bezpośrednie.
• Składanie uproszczonych wniosków o dopłaty co trzy lata.
• Wprowadzenie gwarantowanego dochodu minimalnego dla
rolników.
• Kwotowanie mleka.
• Renty strukturalne.
• Programów wsparcia dla młodych rolników.
• Wspieranie spółdzielni i grup produkcyjnych.
• Ustawowe zagwarantowanie praw dzierżawcy i osoby
dzierżawiącej ziemię.
• Wspieranie wymiany gruntów między rolnikami. (wsparcie w
ramach funduszy unijnych).
• Program zalesiania gruntów słabych
i nieużytków.
• Rozwój systemu preferencyjnych kredytów dla rolników,
spółdzielni, grup producenckich i przedsiębiorców
prowadzących biznes związany z produkcją rolną.
• Połączenie inspekcji nadzoru nad produkcją żywności.
Utworzenie rządowej agencji na bazie Inspekcji
Weterynaryjnej.
• Utrzymanie publicznego charakteru ośrodków hodowli
zarodowej.
• Wsparcie ośrodków doradztwa rolniczego.
16
18. • Wspieranie powszechnych ubezpieczeń produkcji rolnej.
• Ulgi podatkowe na biopaliwa.
• Wsparcie dla powstawania biogazowni.
• Wsparcie dla rozwoju odnawialnych źródeł energii.
• W sprawie roślin genetycznie modyfikowanych uznanie
za priorytet zdrowia konsumentów.
• Zwiększenie kompetencji Izb Rolniczych.
• Likwidację Agencji Nieruchomości Rolnych – przekazanie
ziemi samorządom.
• Połączenie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
i Agencji Rynku Rolnego.
• Zmniejszenie obciążeń administracyjnych producentów
żywności.
17
19. Jakość życia na wsi
Obecny rząd przeciwstawia wielkie
metropolie reszcie kraju. Rządowy raport
„Polska 2030” proponuje wspieranie
rozwoju wielkich metropolii kosztem
reszty kraju licząc, że wytworzone w
wielkich miastach bogactwo będzie
„skapywać w dół”. Odrzucam ten sposób
rozumowania. Uważam, że zadaniem
państwa jest zmniejszanie różnic
w jakości życia między mieszkańcami wielkich miast i reszty kraju.
Różnice te są znaczące i cały czas rosną. Dotyczy to nie tylko opozycji
miasto-wieś, ale również wielkie miasta-reszta kraju. Jednak to jakość
życia mieszkańców terenów wiejskich szczególnie rażąco odbiega od
jakości życia mieszkańców wielkich miast. Są oni dyskryminowani
w dostępie do usług publicznych: edukacyjnych, opiekuńczych
i zdrowotnych.
Opowiadam się za państwem solidarnym, które aktywnie działa
na rzecz zmniejszenia tych różnic - prowadzi przemyślaną politykę
regionalną – politykę spójności. Tę ostatnią rozumiemy nie tylko
poprzez pryzmat różnic pomiędzy regionami Zjednoczonej Europy,
ale również przez pryzmat różnic w jakości życia mieszkańców dwóch
gmin leżących w jednym powiecie.
Wspólna Polityka Rolna i polityka spójności przenikają się. Docelowo
chciałbym, aby WPR sprzyjała rozwoju produkcji rolnej, a polityka
spójności służyła rozwojowi regionalnemu, w tym w szczególności
rozwojowi obszarów wiejskich. Tylko ich przemyślane połączenie
będzie służyło wspieraniu gospodarczego i społecznego rozwoju, na
którym zyskają wszyscy mieszkańcy Polski.
18
20. Edukacja i dostęp do informacji
Proponuję wprowadzenie finansowania
edukacji przedszkolnej poprzez
subwencję oświatową z budżetu
państwa. O ile w roku szkolnym
2008/2009 do przedszkoli uczęszczało
63,1 proc. dzieci w wieku 3-6 lat to
spośród dzieci zamieszkałych na wsi do
placówek przedszkolnych uczęszczało
tylko 42,7 proc20. Dzisiaj przedszkola
finansowane są przez samorządy ze
środków własnych. W przeciwieństwie
do edukacji w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach
ponadgimnazjalnych, które finansowane są z subwencji oświatowej
przekazywanej samorządom z budżetu państwa. Efekt jest taki, że
w szkołach podstawowych uczy się 100 proc. dzieci z danego rocznika,
a do przedszkoli chodzi co drugi maluch. Gdy edukacja przedszkolna
będzie finansowana z budżetu, prawo do miejsca w przedszkolu
będzie tak samo naturalne jak prawo do miejsca w podstawówce.
Przedszkole i żłobek muszą działać w każdej polskiej gminie.
Problemem jest nie tylko dostęp do edukacji przedszkolnej.
Uczniowie z terenów wiejskich regularnie uzyskują w sprawdzianach
szóstoklasisty i egzaminach gimnazjalnych mniej punktów od swoich
rówieśników z miast. Państwo nie może przyglądać się biernie temu
zjawisku. Proponuję zwiększenie nakładów finansowych na szkoły
wiejskie. Nauczycielom pracującym na wsi przysługuje tzw. dodatek
wiejski. To dobre rozwiązanie. Państwo powinno jednak inwestować
dodatkowe środki także w uczniów z obszarów wiejskich. Zakup
komputerów, pomocy dydaktycznych, budowa obiektów sportowych,
finansowanie zajęć dla uczniów zdolnych i mających problemy w nauce
- przy rozdzielaniu pieniędzy na te cele (budżetowych
i europejskich) szkoły wiejskie powinny być dodatkowo
wspierane.
20
GUS.
19
21. W dzisiejszym świecie źródłem
zdobywania wiedzy jest Internet. Czas
na zrealizowanie jednego z priorytetów
Unii Europejskiej, który zakłada objęcie
dostępem do szerokopasmowego
Internetu wszystkich mieszkańców
obszarów wiejskich. Umiejętność
szybkiego odnajdywania i analizowania
informacji staje się niezbędna na rynku
pracy. Tym bardziej niepokojące jest
wykluczenie cyfrowe dotykające polską
wieś. W miastach 58,5 proc. gospodarstw
domowych ma dostęp do Internetu, a na wsi – 42,8 proc21. Jak to
zmienić? Przede wszystkim inwestycji w szerokopasmowy Internet
na wsi nie można pozostawić rynkowi. Ta inwestycja nie zwróci się
prywatnemu inwestorowi. Opłaci się natomiast państwu, doprowadzi
bowiem do gospodarczego, społecznego i kulturalnego ożywienia
na wsi. Skąd wziąć środki na ten cel? Z Unii Europejskiej. Objęcie
dostępem do szerokopasmowego Internetu wszystkich obywateli UE
to jeden z priorytetów UE.
Czas na Narodowy Program Rozwoju Bibliotek. Jedną z najczarniejszych
kart polskiej transformacji społeczno-gospodarczej było zjawisko
likwidacji bibliotek. W 1990 roku w Polsce działało 10,2 tys. bibliotek
i 17,5 punktów bibliotecznych. W 2009 roku liczba ta zmalała do 8,4
tys. bibliotek i 1,5 tys. punktów bibliotecznych.22 Szczególnie dotkliwie
wyglądają zmiany na wsi, gdzie zlikwidowano większość punktów
bibliotecznych. Najwyższy czas odwrócić tę tendencję. Proponuję
stworzenie programu rozwoju wiejskich bibliotek, który przekształci
je w nowoczesne centra dostępu do kultury i informacji. Dzisiaj
w bibliotekach wiejskich jest dwa razy mniej komputerów z dostępem
do Internetu niż w bibliotekach miejskich23. Jednocześnie proponuję
powrót do popularnych kiedyś tzw. bibliobusów, które zapewnią dostęp
do książek mieszkańcom miejscowości nawet najbardziej oddalonych
od głównych ośrodków kultury.
21
GUS.
22
GUS.
23
GUS.
20
22. Konsekwencją powyższych zaniedbań
jest niska liczba studentów pochodzących
ze wsi. Na studiach dziennych wynosi
ona ok. 10 proc. Przypomnijmy,
że aż 38 proc. Polaków mieszka na
obszarach wiejskich. Aby odwrócić
tę tendencję proponuję stworzenie
programu stypendialnego adresowanego
specjalnie dla najzdolniejszej młodzieży
pochodzącej z obszarów wiejskich.
Szansą na rozwój dla młodzieży
pochodzącej z obszarów wiejskich
są także europejskie programy edukacyjne: Erasmus (studenci),
Comenius (licealiści, gimnazjaliści), Leonardo da Vinci (uczniowie
szkół zawodowych). Z kolei program Grundtvig jest szansą dla osób
dorosłych na podniesienie swoich kwalifikacji zawodowych.
Ochrona zdrowia
Najwyższy czas na zasypanie istniejącej w Polsce przepaści
w dostępie do służby zdrowia mieszkańców miast i wsi. Najlepiej
widoczna jest ona na przykładzie szkolnych gabinetów medycznych.
Gabinety takie funkcjonują w 94 proc. miejskich szkół podstawowych
i tylko w 38 proc. wiejskich podstawówek24. Mieszkańcy wsi mają
również znacznie utrudniony dostęp do lekarzy specjalistów. Aby
rozwiązać ten problem od lat organizowane są przez organizacje
pozarządowe akcje społeczne typu „Biała Niedziela”. Proponuję
zinstytucjonalizować ten zwyczaj. Chcę, aby Białe Weekendy
odbywały się regularnie, zaś świadczenia były wykonywane
w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia. Opieka nad
seniorami będzie jednym z największych wyzwań XXI
wieku. Ze względu na migrację młodych ze wsi do
miast, będzie ono szczególnie istotne na obszarach
wiejskich. Również państwo powinno wziąć na siebie
ciężar finansowania opieki lub organizowania opieki
24
Medycyna Wieku Rozwojowego, 2010,XIV,2.
21
23. nad osobami starszymi. Jednym
z rozwiązań jest finansowanie przez NFZ
pielęgniarek rodzinnych działających
na obszarach wiejskich.
Sport
Sport to nie tylko sposób na zdrowe ciało,
ale także na zdrowe społeczeństwo. Na
wsi sport to piękna tradycja Ludowych
Zespołów Sportowych, wysiłek
i praca pokoleń sportowców, trenerów
i działaczy. Jednocześnie trudno nie zauważyć, że dostęp do oferty
sportowej na wsi różni się od tej dostępnej mieszkańcom miast.
Dobrze, że powstały Orliki, nie zapewniają one jednak możliwości
uprawiania wielu dyscyplin sportu. Potrzeba na wsi nowoczesnych
obiektów lekkoatletycznych i pływalni. Jednocześnie proponuję, aby
państwo wspierało rozwój oddolnie powstających klubów sportowych
poszerzających ofertę sportową dostępną dla mieszkańców wsi.
Infrastruktura
Krwioobiegiem dzisiejszego świata jest transport. Sprzeciwiam się
polityce likwidowania połączeń kolejowych, z których korzystają
mieszkańcy miast poniżej 100 tys. mieszkańców. Połączenia
te, ważne dla lokalnych społeczności, powinny być dotowane
przez państwo. Natomiast dla mieszkańców wsi należy stworzyć
lub usprawnić sieć transportu samochodowego, która umożliwi
dojazd do stacji kolejowej. Aby komunikacja samochodowa działała
sprawnie konieczne są remonty istniejących oraz budowa nowych
dróg lokalnych.
Priorytetem dla mnie jest także nadrobienie zapóźnień w rozwoju
wiejskiej infrastruktury komunalnej: przede wszystkim wodociągów,
kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Na działania związane
22
24. z gospodarką wodno-ściekową Unia Europejska przeznaczyła w Polsce
3 275,2 mln euro. Z kolei na gospodarkę odpadami przeznaczono
kwotę 1 430,3 mln euro. W ramach programu „Infrastruktura
i Środowisko” powstało lub powstanie do 2013 roku: 9 tys. km
kanalizacji sanitarnej, w wyniku czego 810 tys. osób zostanie
podłączonych do sieci, 318 oczyszczalni ścieków, 20 nowych
ponadregionalnych zakładów zagospodarowania odpadów, 5,5 mln
osób zostanie dodatkowo objętych systemem gospodarowania
odpadami komunalnymi. W dziedzinie gospodarki komunalnej
następuje poprawa, ale nadal gołym okiem widoczne są zapóźnienia
obszarów wiejskich w porównaniu z dużymi miastami. Szczególnie,
że na obszarach wiejskich inwestycje komunalne to nie tylko kwestia
ekologii i jakości życia. Dbałość o czystość terenów wiejskich to
jeden z kluczy do rozwoju agroturystyki, będącej szansą dla wielu
atrakcyjnych przyrodniczo obszarów wiejskich.
Fundusze europejskie
Jak widać, problemów do rozwiązania na wsi jest nie mało.
W wielu przypadkach chciałbym posłużyć się środkami europejskimi.
Finansowany przez Unię Europejską Program Rozwoju Obszarów
Wiejskich na lata 2007-2013 to ponad 69 mld zł. Jednak realizacji
poprawy jakości życia na wsi służy tylko niespełna 14 mld zł (tzw. Oś
2.). Można powiedzieć, że do tej pory priorytety przy podziale środków
z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich układały się w następującej
hierarchii: 1. Wspieranie produkcji rolnej, 2. Modernizacja gospodarstw
(łącznie 29,8 mld zł) 3. Poprawa jakości życia na wsi (13,9 mld zł).
Należy zmienić tę hierarchię. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
powinien przede wszystkim służyć poprawie jakości życia na wsi. Tu
jest najwięcej do zrobienia i tutaj powinniśmy inwestować. Nasza
propozycja wygląda w sposób następujący: 1. Poprawa jakości życia
na wsi, 2. Rozwój gospodarstw i przemysłu rolno-
spożywczego. Wsparcie produkcji rolnej ma żywotne
znaczenie dla polskiego rolnictwa. Jednak powinno się
ono odbywać przede wszystkim w ramach płatności
bezpośrednich z I filara Wspólnej Polityki Rolnej.
23
25. Dostrzegam także różnice w rozwoju
poszczególnych, często sąsiadujących
ze sobą gmin. Popieram spójność
na poziomie europejskim, ale upominam
się także o spójność społeczną
na poziomie powiatu. W perspektywie
budżetowej 2014-2020 należy
uwzględnić konieczność dodatkowego
wsparcia dla tych polskich gmin, które
do tej pory w niewielkim stopniu
skorzystały z funduszy unijnych.
Do tej grupy zaliczam również gminy
popegeerowskie.
Organizacje pozarządowe
Dla lewicy partnerem w rozwoju obszarów wiejskich są organizacje
pozarządowe. W wielu miejscach proponowałem zwiększenie
aktywności państwa w celu rozwiązania konkretnych problemów
mieszkańców wsi. Państwo nie może być bierne. Jednak państwo
nie zawsze musi działać bezpośrednio. Wiele działań może być
podejmowanych skuteczniej za pośrednictwem samorządu
i organizacji pozarządowych. Dlatego jednym z naszych priorytetów
jest wsparcie przez państwo rozwoju działających na wsi organizacji
pozarządowych. Do tej grupy zaliczamy zakorzenione lokalnie
organizacje społeczne, takie jak: Ochotnicze Staże Pożarne, Koła
Gospodyń Wiejskich i Kółka Rolnicze. Popieramy jednocześnie oddolne
działania obywateli, chcących organizować się w nowe organizacje,
będące uzupełnieniem tych dotychczas istniejących.
24
26. CO PROPONUJĘ:
• Budowa przedszkoli i finansowanie ich funkcjonowania
z budżetu państwa.
• Dodatkowe dla szkół wiejskich przy rozdzielaniu środków
na infrastrukturę sportową, pomoce dydaktyczne, zajęcia
pozalekcyjne.
• Objęcie dostępem do szerokopasmowego Internetu wszystkich
gospodarstw domowych.
• Tworzenie nowych i unowocześnienie istniejących bibliotek.
• Program stypendialny dla studentów z obszarów wiejskich.
• Stworzenie gabinetu medycznego w każdej szkole.
• Finansowanie „Białych niedziel” ze środków NFZ.
• Finansowanie opieki nad osobami starszymi ze środków NFZ.
• Wsparcie dla Ludowych Zespołów Sportowych, oddolnie
powstających klubów sportowych. Inwestycję w infrastrukturę
sportową na wsi.
• Wparcie działalności Ochotniczych Straży Pożarnych, Kół
Gospodyń Wiejskich, Kółek Rolniczych oraz wspieranie
powstawania nowych organizacji pozarządowych.
• Utrzymanie sieci połączeń kolejowych łączącej miasta
o znaczeniu lokalnym i uzupełnienie jej siecią komunikacji
samochodowej.
• Inwestycje w wodociągi, kanalizację, oczyszczalnie ścieków.
• Wspieranie agroturystyki.
• Przy podziale środków unijnych preferencje dla
gmin, które w niewielkim stopniu skorzystały
z tych funduszy.
25
27. Ubezpieczenia społeczne
i system podatkowy
KRUS
Należy utrzymać KRUS jednocześnie
go reformując. Każdy rolnik, który jest
w systemie powinien móc w nim pozostać.
Zwolennicy likwidacji KRUS zupełnie
pomijają trudną sytuację społeczną
na wsi i fakt, że większość osób
zagrożonych ubóstwem to właśnie
mieszkańcy wsi. Dlatego jednoznacznie opowiadam się
za utrzymaniem istnienia KRUS. Jednocześnie dostrzegam
konieczność modyfikacji zasad funkcjonowania systemu rolniczych
ubezpieczeń społecznych. Jednym z celów tej modyfikacji powinno
być uszczelnienie systemu. Temu celowi może służyć wprowadzenie
kryterium minimalnej wartości produkcji gospodarstwa.
W nowym systemie powinny znaleźć się osoby, które rozpoczęły
działalność rolniczą po wprowadzeniu nowych rozwiązań. Osoby,
które wcześniej rozpoczęły produkcję powinny mieć prawo pozostania
w starym systemie. Prawa nabyte osób znajdujących się obecnie
w KRUS muszą być bezwzględnie respektowane.
Podatki
Powyższa zasada dotyczy również systemu podatkowego.
Osoby rozpoczynające działalność rolniczą i rolnicy korzystający
ze środków unijnych powinni być objęci powszechnym systemem
podatkowym. Działający już rolnicy powinni zaś mieć prawo pozostać
w starym systemie. Oczywiście osoby widzące korzyści w przejściu
do powszechnego systemu podatkowego powinny mieć taką
możliwość. Trzeba pamiętać, że podatek dochodowy nie jest płacony
od obrotu, ale od zysku osiąganego z działalności.
26
28. Najważniejsze korzyści z wejścia do powszechnego systemu
podatkowego to możliwość odliczania kosztów prowadzonej
działalności i możliwość zwrotu VAT. Już dzisiaj rosnąca grupa
rolników rozlicza się z podatków na zasadach ogólnych. Obecnie
jest to prawie 30 tys. producentów rolnych . Jednocześnie w roku
2009 rolnicy otrzymali zwrot podatku VAT w wysokości 1,5 mld zł.
Ponadto rolnicy rozliczający się na zasadach ogólnych powinni być
zwolnieni z płacenia podatku rolnego. Rozliczanie się z podatków
na zasadach ogólnych umożliwi także rolnikom lepszą kontrolę
kosztów prowadzonej działalności.
Należy podejmować kroki zmierzające do ich zwiększenia. Cały
czas bowiem dochody gmin wiejskich są na skandalicznie niskie
w porównaniu z ich ustawowymi zadaniami.
CO PROPONUJĘ:
• Reforma KRUS i systemu podatkowego dla rolników.
• Przejście do zmodyfikowanego systemu podatkowego
i ubezpieczeń społecznych należy skierować do rolników,
którzy rozpoczynają działalność rolniczą i korzystają
z programów unijnych (młody rolnik, wsparcie rozwoju
gospodarstw).
• Dobrowolne przechodzenie do nowego systemu dla tych
rolników, którzy widzą w tym korzyść (możliwość odliczania
VAT, wyższe emerytury).
27
29. Dr Wojciech Olejniczak
W latach 2003-2005 Minister
Rolnictwa i Rozwoju Wsi w rządach
Leszka Millera i Marka Belki. W 2003
roku wiceminister rolnictwa w randze
sekretarza stanu, pełnomocnik
rządu ds. dostosowania rolnictwa do
wymogów Unii Europejskiej.
W latach 2001-2009 poseł na Sejm.
Wicemarszałek Sejmu V kadencji.
Od 2009 roku poseł do Parlamentu Europejskiego. Członek Komisji
Rolnictwa i Rozwoju Wsi (AGRI) oraz Komisji Rozwoju Regionalnego
(REGI).
Członek Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W latach 2005-2008
przewodniczący SLD.
W okresie studiów Przewodniczący Parlamentu Studentów
Rzeczypospolitej Polskiej (1999-2000) i Przewodniczący Parlamentu
Studenckiego w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie (1996-1997).
W latach 1999-2002 przewodniczący Rady Krajowej Związku Młodzieży
Wiejskiej. W latach 2002-2007 Członek Prezydium Zarządu Głównego
Związku Ochotniczych Straży Pożarnych. Doktor nauk ekonomicznych.
28
