1. Μανώλης Μ. Στεργιούλης
Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων
Σοφοκλέους Ἀντιγόνη
(στ. 18 - 38)
Δειγματική διδασκαλία
Κροκεές, 17 Οκτωβρίου 2012

2. ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 17 Οκτωβρίου 2012
ΤΑΞΗ : Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΚΕΙΜΕΝΟ : Σοφοκλέους Ἀντιγόνη, 18-38
ΜΕΘΟΔΟΣ : Ερμηνευτική
ΠΟΡΕΙΑ : Αφόρμηση-παρουσίαση-ανάλυση-σύνθεση
ΜΟΡΦΗ : Διαλογική
ΕΚΘΕΣΗ ΠΟΡΕΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
1. ΣΤΟΧΟΙ
Οι στόχοι που επιδιώκονται με τη διδασκαλία της ενότητας συνίστανται στο να
μπορούν οι μαθητές να απαντήσουν σε ερωτήσεις, όπως:
● Ποια ήταν η απόφαση του Κρέοντα για τους δύο αδελφούς και πώς δικαιολογείται η
διαφορετική αντιμετώπισή τους;
● Οι θεατές δικαιολογούν ή όχι την απόφαση του Κρέοντα να μην επιτρέψει την ταφή
του Πολυνείκη;
● Η απόφαση του Κρέοντα δικαιολογείται από τη θέση του ως βασιλιά της πόλης;
● Το γεγονός ότι η Αντιγόνη και η Ισμήνη έχουν συγγενικούς δεσμούς με τον Κρέοντα θα
μπορούσε να τις εξαιρέσει από την επιβολή ποινής, αν παρέβαιναν τη διαταγή του;
● Ποια είναι η γνώμη της Αντιγόνης για το περιεχόμενο της διαταγής του Κρέοντα; Από
ποια σημεία του κειμένου προκύπτει;
● Ποια ταφικά έθιμα και ποιες υποχρεώσεις των ζωντανών προς τους νεκρούς
αναφέρονται στην ενότητα;
● Ποια συναισθήματα δημιουργούνται στους θεατές, όταν πληροφορούνται τη διαταγή
του Κρέοντα;

3. ● Ποια είναι η εικόνα που έμμεσα προβάλλεται για τον Κρέοντα από τους στίχους 21-
38;
● Ποια αντίδραση περιμένει η Αντιγόνη από την αδελφή της Ισμήνη, μετά την
ανακοίνωση της διαταγής του Κρέοντα;
● Τι υποκρύπτει η ερώτηση με την οποία η Αντιγόνη κάνει γνωστή στην Ισμήνη τη
διαταγή του Κρέοντα;
● Γιατί η Αντιγόνη αποκαλεί τον Κρέοντα «ἀγαθὸν»;
● Ποιες κινήσεις του Κρέοντα προαναγγέλλει η Αντιγόνη;
● Ποιο δίλημμα θέτει η Αντιγόνη στην Ισμήνη;
● Υπάρχουν στοιχεία που φανερώνουν το «ήθος» της Αντιγόνης ή στοιχεία που
σχετίζονται τη «διάνοια» που έκρυψε ο ποιητή στους στίχους αυτούς;
2. ΑΦΟΡΜΗΣΗ
Θα γίνει ανάκληση των στοιχείων της προηγούμενης ενότητας ως προς τα
πρόσωπα, τον χρόνο και τον τόπο που σχετίζονται με τα γεγονότα. Θα επισημανθεί η
αντίθεση της γνώσης της Αντιγόνης με την άγνοια της Ισμήνης και ο διαφορετικός τρόπος
με τον οποίο οι δύο αδελφές αντιμετωπίζουν τις συμφορές που χτύπησαν την οικογένειά
τους.
3. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΝΕΑΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
Θα διαβαστεί το κείμενο από τον καθηγητή και οι μαθητές θα κληθούν να
καθορίσουν το νέο θέμα:
« Η Αντιγόνη ανακοινώνει στη Ισμήνη τη διαταγή του Κρέοντα, σύμφωνα με την
οποία ο Ετεοκλής θα ταφεί με όλες τις τιμές, ενώ το σώμα του Πολυνείκη θα μείνει άταφο
και θα γίνει βορά των αρπακτικών πτηνών».
4. ΑΝΑΛΥΣΗ
● Η ανακοίνωση της απόφασης του Κρέοντα και οι πληροφορίες για την ποινή
που θα επιβληθεί σε όποιον την παραβεί αποτελεί στοιχείο, με το οποίο προωθείται ο
μύθος και προετοιμάζει την εμφάνιση του βασιλιά στη σκηνή.
● Τα στοιχεία που σκιαγραφούν το «ήθος» των προσώπων δεν μας βοηθούν προς
το παρόν να εμβαθύνουμε στον εσωτερικό τους κόσμο και για το λόγο αυτό
περιοριζόμαστε σε ό, τι σχετικό μπορούμε να αντλήσουμε από τον αφηγηματικό και
πληροφοριακό χαρακτήρα της ενότητας. Με τρόπο έμμεσο πάντως, διαφαίνεται η
αγανάκτηση της Αντιγόνης για την απάνθρωπη απόφαση του Κρέοντα και ο οίκτος της
για τον «ἀθλίως θανόντα» Πολυνείκη.

4. ● Εκείνο που αναμένουμε είναι ο τρόπος με τον οποίο θα αντιδράσουν οι δύο
αδελφές, αν και ήδη το κείμενο μάς έχει ήδη προδιαθέσει με την υπόμνηση της γνώσης
της Αντιγόνης και της άγνοιας της Ισμήνης, μας έχει προϊδεάσει με την ανησυχία, την
ταραχή και την αγωνία της πρώτης και με την ουδέτερη συναισθηματική κατάσταση της
δεύτερης.
5. ΣΥΝΘΕΣΗ
● Θα συζητηθούν ειδικότερα θέματα για τις αντιλήψεις που υπήρχαν για τους
νεκρούς, για τα ταφικά έθιμα, την υποχρέωση να αποδοθούν σε αυτούς τιμές, την
μεγάλη «αμαρτία» που θα διέπρατταν όσοι παραμελούσαν το καθήκον τους έναντι των
νεκρών κ.λ.π.
● Θα επισημανθεί ότι η εκδήλωση έχθρας και μετά τον θάνατο δεν ήταν
αποδεκτή και αντιμετωπιζόταν ως πράξη αποτρόπαια. Μάλιστα, κατά τους πολέμους, οι
νικητές έπρεπε να παραδώσουν τους νεκρούς των αντιπάλων προς ενταφιασμό. Η
κακομεταχείριση νεκρού σώματος αποτελούσε ανίερη πράξη, που προκαλούσε την
επέμβαση των θεών. Έτσι, όταν ο Αχιλλέας σέρνει πίσω από το άρμα του τον νεκρό του
Έκτορα, οι θεοί θα αποτρέψουν τη φθορά και θα τον διατηρήσουν αναλλοίωτο μέχρι να
παραδοθεί στον Πρίαμο.
● Θα γίνει επίσης, υπενθύμιση ότι η ψυχή του άταφου νεκρού καταδίωκε όσους
παραμελούσαν την ταφή του και κυρίως τους συγγενείς, αντίληψη άλλωστε γνωστή από
την Οδύσσεια, όπου το φάντασμα του Ελπήνορα ζητά επιμόνως από τον Οδυσσέα να
τον θάψει.
6. ΕΠΟΠΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Πίνακας, εικόνες, φωτοτυπημένο υλικό.
7. ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
α. Να σχολιάσετε τη λέξη «ἀγαθός» με την οποία η Αντιγόνη χαρακτηρίζει τον
Κρέοντα.
β. Να γράψετε τρία παράγωγα, απλά ή σύνθετα, της Νέας Ελληνικής για καθεμιά
από τις λέξεις: λέγουσι, εἰσορῶσι, φασί, ἔχειν.

5. Κείμενο
Ἀ ντιγόνη
ᾔδη καλῶς, καί σ᾽ ἐκτὸς αὐλείων πυλῶν 18
τοῦδ᾽ οὕνεκ᾽ ἐξέπεμπον, ὡς μόνη κλύοις.
Ἰ σμήνη
τί δ᾽ ἔστι; δηλοῖς γάρ τι καλχαίνουσ᾽ ἔπος. 20
Ἀ ντιγόνη
οὐ γὰρ τάφου νῷν τὼ κασιγνήτω Κρέων
τὸν μὲν προτίσας, τὸν δ᾽ ἀτιμάσας ἔχει;
Ἐτεοκλέα μέν, ὡς λέγουσι, σὺν δίκης
χρήσει δικαίᾳ καὶ νόμου κατὰ χθονὸς
ἔκρυψε τοῖς ἔνερθεν ἔντιμον νεκροῖς· 25
τὸν δ᾽ ἀθλίως θανόντα Πολυνείκους νέκυν
ἀστοῖσί φασιν ἐκκεκηρῦχθαι τὸ μὴ
τάφῳ καλύψαι μηδὲ κωκῦσαί τινα,
ἐᾶν δ᾽ ἄκλαυτον, ἄταφον, οἰωνοῖς γλυκὺν
θησαυρὸν εἰσορῶσι πρὸς χάριν βορᾶς. 30
τοιαῦτά φασι τὸν ἀγαθὸν Κρέοντα σοὶ
κἀμοί, λέγω γὰρ κἀμέ, κηρύξαντ᾽ ἔχειν,
καὶ δεῦρο νεῖσθαι ταῦτα τοῖσι μὴ εἰδόσιν
σαφῆ προκηρύξοντα, καὶ τὸ πρᾶγμ᾽ ἄγειν
οὐχ ὡς παρ᾽ οὐδέν, ἀλλ᾽ ὃς ἂν τούτων τι δρᾷ, 35
φόνον προκεῖσθαι δημόλευστον ἐν πόλει.
οὕτως ἔχει σοι ταῦτα, καὶ δείξεις τάχα
εἴτ᾽ εὐγενὴς πέφυκας εἴτ᾽ ἐσθλῶν κακή.

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
Ι. Ελληνική
Ανδρεάδης Ι., Αντιγόνη: Δραματουργική ανάλυση - Μετάφραση,
Αθήνα 1994.
Blume Horst Dieter, Εισαγωγή στο Αρχαίο Θέατρο, μτφρ. Μαρία
Ιατρού, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986.
Bowra C. M., Οι τραγωδίες του Σοφοκλή, Οιδίπους Τύραννος,
Αντιγόνη, μτφρ. Αικ. Τσοτάκου-Καρβέλη, εκδ. Κώδικας,
Θεσσαλονίκη 1993.
Γκίκας Σωκράτης, Σοφοκλέους Αντιγόνη, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα
1994.
Γουδής Δημήτριος Ν., Σοφοκλέους Αντιγόνη και Οιδίπους
Τύραννος, εκδ.
Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1978.
Δρομάζος Σ., Αρχαίο δράμα, Αθήνα 1985.
Easterling P. E., Knox B. M. W., Ιστορία της Αρχαίας
Ελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1994.
Flacelière Robert, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής
Λογοτεχνίας, εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1986.
Καστοριάδης Κορνήλιος, «Αισχύλεια ανθρωπογονία και σοφόκλεια
αυτοδημιουργία του ανθρώπου», στο Αφιέρωμα στον
Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο, εκδ. Παπαζήση, 1991.
Καψάλης Γ. Δ., Σοφοκλή Αίας, Αθήνα 1937.
Καψάλης Γ. Δ., Αντιγόνη, Αθήνα 1940.
Kitto H.D.F., Αρχαία Ελληνική τραγωδία, εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα,
Αθήνα 1976.
Kott J., Θεοφαγία, μτφ. Α. Βερυκοκάκη-Αρτέμη, Αθήνα 1976.
Lesky Α., Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων, Τόμος Α΄,
Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1997.
Lesky Α., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφρ.
Α. Γ. Τσοπανάκη, Θεσσαλονίκη 1975.

7. Loraux N., Βίαιοι θάνατοι γυναικών στην τραγωδία, μτφρ. Α.
Ροβάτσου, Αθήνα 1995.
Μιστριώτης Γ., Τραγωδίαι Σοφοκλέους: Αἴας, εν Αθήναις 1888.
Μιστριώτης Γ., Τραγωδίαι Σοφοκλέους εκδιδόμεναι μετά
σχολίων, Αντιγόνη, εν Αθήναις 19153.
Ομήρου Ιλιάδα, μτφρ. Ν. Καζαντζάκη - Ι. Θ. Κακριδή, ΟΕΔΒ,
1994.
Romilly Jaqueline, de, Αρχαία Ελληνική Τραγωδία, εκδ. Μ.
Καρδαμίτσα,
Αθήνα 1990.
Romilly Jaqueline, de, Η Ελληνική Τραγωδία στο πέρασμα του
χρόνου, εκδ. «Το Άστυ», Αθήνα 1996.
Σεμιτέλος Δ., Σοφοκλέους Αντιγόνη, εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα,
Αθήνα 1973.
Σοφοκλέους Αίας, (σχολ. εγχειρ.) Υπ. Παιδ. και Πολιτ.
Κύπρου, Λευκωσία 1995.
Στέφος Αναστάσιος Αγ., «Η διδασκαλία των χορικών της
Αντιγόνης του Σοφοκλή», Σεμινάριο, 10, Π.Ε.Φ., Αθήνα
1988, σσ. 91-105.
Στέφος Αναστάσιος Αγ., Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, ΙΙ, εκδ.
Πορεία,
Αθήνα 1993.
Taplin Οliver, Η αρχαία ελληνική τραγωδία σε σκηνική
παρουσίαση, μτφρ. Β. Δ. Ασημομύτης, εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα,
Αθήνα 1988.
Τερζάκης Α., Αφιέρωμα στην τραγική μούσα, Αθήνα 1989.
Thomas Rosalind, Γραπτός και προφορικός λόγος στην αρχαία
Ελλάδα, μτφρ. Δ. Κυρτάτας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις
Κρήτης, Ηράκλειο 1996.
Φραγκούλης Αθανάσιος Κ., «Σοφοκλή Αντιγόνη. Μια ερμηνευτική
προσέγγιση», Σεμινάριο, 10, Π.Ε.Φ., Αθήνα 1988, σσ. 72-
90.

8. Φραγκούλης Αθανάσιος Κ., Η Αντιγόνη του Σοφοκλή, εκδ.
Πατάκη, Αθήνα 1992.
Χουρμουζιάδης Νίκος Χ., Όροι και μετασχηματισμοί στην Αρχαία
Ελληνική Τραγωδία, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1984.
ΙΙ. Ξενόγλωσση
Bowra M. C., Sophoclean Tragedy, Oxford 1944.
Blundell M. W., Helping Friends and Harming Enemies. A Study
in Sophocles and Greek Ethics, Cambridge 1989.
Cohen D., «The Imagery of Sophocles: a Study of Ajax’s
Suicide», G&R, 27 (1978), σσ. 24-36.
Dawe R. D., Studies on the Text of Sophocles, Leiden 1978.
Diller H. (Hrsg), Sophokles, (Wege der Forschung 95),
Darmstadt 1967.
Fartzoff M., «Les Agamemnons de Sophocle», στον τόμο Actes
du Colloque: Sophocle; le texte, les personnages,
Publications de l' Universite de Provence, Aix-en-
Provence, 1993, σσ. 343-364.
Fritz K. von, «Haimons Liebe zu Antigone», στο Antike und
moderne Tragödie, Berlin 1962, σσ. 227-240.
Garrison E. P., Groaning Tears. Ethical and Dramatic Aspects
of Suicide in Greek Tragedy, Leiden 1995.
Garvie A., «L’ hybris, particulièrement chez Ajax », στον
τόμο Actes du Colloque: Sophocle; le texte, les
personnages, Publications de l' Universite de Provence,
Aix-en-Provence, 1993, σσ. 243-253.
Gellie G. H., Sophocles: A Reading, Melbourne 1972.
Giebel M., Sophokles Antigone, Erläuterungen und Dokumente,
Reklam, Stuttgart 1992.
Jebb R. C., The Ajax, Cambridge 1895.
Jebb R. C., Sophocles Antigone, Cambridge University Press,
199219.
Kamerbeek J. C., The Ajax, Leiden 1963.

9. Kammerbeek J. C., The plays of Sophokles, Antigone, Leiden:
Brill, 1978.
Κατσούρης Α. Γ., «The Suicide Motif in Ancient Drama»,
Dioniso, 47 (1976), σσ. 5-36 [πρώτη δημοσίευση Δωδώνη 4
(1975), σσ. 205-234].
Kirkwood G. M., A Study of Sophoclean Drama, New-York 1958.
Knox B. M. W., «The Ajax of Sophocles», HSCP, 65 (1961), σσ.
1-37.
Latacz Joachim, Einführung in die griechische Tragödie,
Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1993.
Machin A., Cohérence et continuitè dans le théâtre de
Sophocle, Haute-Ville 1981.
Machin A., «Αjax, ses ennemis et les dieux», Les Etudes
Class., 68 (2000),
σσ. 3-26.
Mazon P. - Dain A. - Irigoin J., Sophocle, t. 1, 2, 3, Paris
1989-1990.
Méautis G., Sophocle. Essai sur le héros tragique, Paris
1957.
Minadeo R., «Sophocles’ Ajax und κακία », Eranos, 85 (1987),
σσ. 19-23.
Minadeo R., «The Thematic Design of the Ajax », Dioniso, 62
(1992), σσ. 47-67.
Nestle W., Vom Mythos zum Logos, Alfred Kröner Verlag,
Stuttgart 1975.
Opstelten J. C., Sophocles and Greek Pessimism, Amsterdam
1952.
Reinhardt K., Sophocle, (trad. en francais par E.
Martineau), Paris 1971.
Rohdich H., Antigone: Beitrag zu einer Theorie des
sophokleischen Helden, Heidelberg 1980.
Ronnet G., Sophocle poète tragique, Paris 1969.
Saïd S., La faute tragique, Paris 1978.

10. Segal C. P., Tragedy and Civilization: An Interpretation of
Sophocles, Mass. 1981.
Stanford W. B., The Ulysses' Theme. A Study in the
Adaptability of a Traditional Hero, Oxford 1963.
Stanford W. B., Sophocles’ Ajax, London 1963.
Starobinski J., Trois fureurs, Paris 1974.
Steiner George, Die Antigonen, übersezt von Martin Pfeiffer, DTV Verlag, München
1990.
Waldock A. J. A., Sophocles the Dramatist, Cambridge 1951.
Webster T. B. L., An Introduction to Sophocles, Oxford 1969.
Whitman C. H., Sophocles. A Study in Heroic Humanism, Cambridge Mass. 1951.
Winnington - Ingram R. P., Sophocles: An Interpretation, Cambridge 1980.
Η βιβλιογραφία περιέχεται στο βιβλίο «Αξιολόγηση των μαθητών της Β΄
Λυκείου στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία», Κέντρο Εκπαιδευτικής
Έρευνας, Αθήνα 1999, σ.σ. 243-245.

12. Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου

13. Άποψη του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου

14. Αρχαίο θέατρο Δελφών

15. Αρχαίο θέατρο Δωδώνης

16. Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη. Λάδι σε καμβά, 100 εκ. x 157 εκ.
Εθνική Πινακοθήκη, Νικηφόρος Λύτρας (1865)