Ferdi Nuredini

1. Teknologji Informative
1

2. Rrjetat kompjuterike
 Me rrjetat kompjuterike nënkuptojm lidhjen e dy apo më shumë
kompjutorëve ndërmjet veti.
 Rrjeti kompjuteristik mundëson komunikimin midis shfrytëzuesve të
sistemit/sistemeve informatike.
 Kompjutorët e lidhur në rrjetën kompjuteristike funksionojnë në
mënyrë unike sipas standardeve të përcaktuara komunikuese çka do të
thotë se “flasin gjuhën e njëjtë”
2

3. Rrjetat kompjuterike
3

4. Shembulli i lidhjes së dy kompjutorëve
4

5. Llojet e rrjetave kompjuterike
 LAN (Local area network) – ka karakter lokal dhe i lidhë
kompjutorët në një hapsirë të kufizuar (ndërmarje,
organizatë, e tj.)
– Intraneti ndërlidhë sistemet kompjuteristike të një
ndërmarje apo organizate duke u bazuar në teknikën e
internetit posaqërisht në TCP/IP protokolin
- Extraneti bënë zgjërimin e intranetit me ndërmarje të
tjera si p.sh distributorët, furnitorët e tj.
 WAN (Wide Area Network) mbulon hapsirë të gjërë
gjeografike dhe mundëson komunikimin në distanca të
mëdha. (rrjetë e LAN-neve të ndërlidhura në hapirë të gjerë
gjeografike)
 Interneti lidhë intranetët nga e gjithë bota
5

6. LAN dhe WAN
6 6

7. intraneti
intraneti extraneti
7
7

8. Interneti
Interneti përbëhet nga:
 një numër i shumtë i kompjuterëve
 të cilët direkt apo indirekt janë të ndërlidhur mes veti
 aplikojnë protokol të njejt transmisioni (TCP/IP)
 ku shërbime mundet të ofrohen ose/dhe të shfrytëzohen,
 dhe një numër i madh i shfrytëzuesve të cilët nga
kompjutorët e tyre apo vendeve të tyre të punës kanë
qasje direkte në këto shërbime
 një numër i madh i rrjetave të tjera të cilat ndërlidhen
nëpërmjet të ashtuquajturëve gateways (kompjutor për
komunikim)
8

9. 9
9
i
et
rn
te
in

10. The Internet is just like the Universe
10
10

11. Modelet e studimit të rrjetës - OSI
 Kah fundi i viteve 80 dhe fillimi i vt. 90 paraqitet rritje e
përdorimit të rrjetave që implementonin vetëm hardver dhe
softver që rezultonte në jokompatibilitet dhe dobësim të lidhjeve
 ISO erdhi ne përfundim që kishte nevojë të krijohet një model i
rrjetës që do t'i ndihmonte konstruktuesve të rrjetës të
implemetojnë rrjeta që mund të komunikojnë dhe funksionojnë
së bashku. Si rezultat në vitin 1984 u publikua Modeli Referues
OSI.
 Modeli referues OSI i lejon përdoruesve të vizualizojnë funksionet
e rrjetës që zhvillohen në secilin nivel.
11

12. Modeli OSI
 Modeli referues OSI, ka shtatë nivele dhe secili prej tyre ilustron
funksione të pjesëshme të rrjetës. Kjo ndarje e funksioneve quhet
nivelizim. Ndarja e rrejtës në shtatë nivele ofron përparësitë
vijuese:
- E ndan komunikimin e rrjetave në pjesë më të vogla për ta bërë
më të lehtë për ta kuptuar.
- I standardizon komponentet e rrjetës për të lejuar zhvillimin dhe
përkrahjen e ofruesve të shumëfishtë.
- Mundëson lloje te ndryshme të hardver-it dhe softver-it të
rrjetave për komunikim mes tyre.
- Parandalon ndryshimet në njërin nivelizues nga efektet e tjerëve
kështu që ata të mund të zhvillohen më shpejtë.
- I ndan rrjetat komunikuese në pjesë të vogla për ta bërë procesin
e të mësuarit më lehtë për t'u kuptuar. 12

13. Modeli OSI
Shtatë nivelet e modelit referues
OSI janë:
• Niveli 7: Niveli i aplikimit (Aplication layer)
• Niveli 6: Niveli i prezentimit (Presentation layer)
• Niveli 5: Niveli i sesionit (Session layer)
• Niveli 4: Niveli i transportit (Transport layer)
• Niveli 3: Niveli i rrjetës (Network layer)
• Niveli 2: Niveli i lidhjes se shënimeve (Data link layer)
• Niveli 1: Niveli fizik (Physical layer)
13

14. Niveli i aplikimit (Aplication layer)
 Niveli i aplikimit është niveli më i afert i OSI për përdoruesit. Ai
iu ofron aplikacioneve të përdoruesve shërbime të rrjetave.
 Dallohet nga nivelet tjera në atë se nuk i ofron shërbime asnjë
niveli tjetër të OSI por vetëm aplikacioneve jashtë modelit OSI.
 Shembuj të aplikacioneve të tilla janë programet tabelare,
programet për përgatitje dokumentesh si dhe terminalet e
programeve bankare.
14

15. Niveli i prezentimit
(Presentation Iayer)
 Niveli i prezentimit siguron që informacionet që i dërgon niveli i
aplikimit të një sistemi janë të lexueshme nga niveli i aplikimit të
një sistemi tjetër.
 Formatim i përbashkët i të dhënave
15

16. Niveli i sesionit (Session layer)
 Themelon, menaxhon dhe përfundon sesionet në mes të dy
konferencierëve apo nyjeve (hosts) që komunikojnë.
 Niveli i sesionit ofron shërbimet e tij nivelit të prezentimit.
 Sinkronizon dialogun në mes të dy niveleve të prezentimit të dy
konferencierëve dhe menaxhon shkëmbimin e të dhënave mes
tyre.
16

17. Niveli i transportit (Transport layer)
 Niveli i transportit segmenton të dhënat nga sistemet e dërguesit
dhe i rigrumbullon të dhënat ne burimin e të dhënave ne sistemin
e pranuesit
 Kufiri ndërmjet nivelit të transportit dhe nivelit të sesionit mund
të mendohet si kufi ndërmjet protokoleve të aplikimit dhe
protokoleve të rrjedhjes se të dhënave.
 Gjersa niveli i aplikimit, prezentimit dhe i sesionit kanë te bëjnë
me çështje aplikative, katër nivelet e ulëta kanë të bëjnë me
çështjen e transportimit të te dhënave.
17

18. Niveli i Rrjetës (Network layer)
 Niveli i rrjetës është nivel kompleks që ofron lidhshmëri dhe
selektim të rruges ne mes të dy sistemeve të konferencierëve
(nyjeve) që mund të jenë të vendosur ne rrjeta të ndara
gjeografikisht.
 Rrugëtimi (routing)
18

19. Niveli i lidhjes se shenimeve (Data Link)
 Niveli data link ofron transit të sigurtë të të dhënave përgjatë
lidhjes fizike.
 Data link ka të bëjë me topologjinë e rrjetës, qasjen e rrjetës,
lajmërimin e gabimit, dërgimi i caktuar i kornizave, dhe
kontrollën e rrjedhjes se informatave.
19

20. Niveli fizik (Physical layer)
 Niveli fizik definon specifikacionet elektrike, mekanike,
procedurale dhe funksionale për aktivizimin, mirëmbajtjen dhe
deaktivizimin e lidhjes fizike ne mes të sistemeve të fundme.
 Këto karakteristika si niveli i tensionit, ndryshimet e tensionit,
shkallët e të dhënave fizike, maksimumi i distances se
transmetimit, konektorët fizik dhe të tjerë dhe atributet e
ngjashme definohen nga specifikacionet e nivelit fizik.
20

21. Protokolet
 Përshkrimi preciz i rregullave dhe mënyra në të cilën kompjuterët e
ndryshëm mund të komunikojnë në rrjet quhet protokol.
 Me anë të protokoleve arrihet lidhja në mes të kompjuterëve personalë
dhe qendrës së madhe kompjuterike.
 Softveri i cili mundëson funksionimin normal të Internetit përbëhet nga
dy komponente të protokoleve të cilat sipas standaradeve ndërkombëtare
quhen:
 TCP (Transmission Control Protocol ) dhe
 IP ( Internet Protocol)
TCP ka për detyrë organizmin dhe shpërndarjen e të dhënave në
pakete të cilat duhet që të dërgohen, kurse IP ka për detyrë
bartjen e tyre nëpër rrjet, që në terminologjinë kompjuterike
quhet rutim (routing).
21

22. TCP/IP
 Komunikimi/bartja e të dhënave ndërmjet sistemeve
kompjuterike në internet realizohet nëpërmjet të të
ashtuquajturit transmision control protocol/internet
protocol-TCP/IP - me ndarje të të dhënave me madhësi
të njejtë - të ashtuquajtura paketa të cilat munden të jenë
me gjatësi të njejta apo të ndryshme.
22

23. Modeli TCP/IP
 I krijuar nga Departamenti i Mbrojtjes i SHBA-ve.
 Modeli TCP/IP ka katër nivele: nivelin e aplikimit, nivelin e
transportit, nivelin e Internetit dhe nivelin e qasjes në rrjetë.
23

24. Modeli TCP/IP
 Niveli 4: Niveli i aplikimit (Aplication layer)
Dizajnerët e TCP/IP kuptuan që protokolet e niveleve të larta
duhet të përfshijnë detale për nivelin e aplikimit dhe të
prezentimit. Ata e krijuan një nivel të aplikimit që merret me
protokolet e niveleve të larta, çështjet e përfaqësimit, dekodimin
dhe kontrollën e dialogut.
 Niveli 3: Niveli i transportit (Transport layer)
Niveli i transportit merret me cilësinë e shërbimeve të sigurisë,
kontrollës së rrjedhjeve dhe korrektimit të gabimit. Një nga
protokolet e tij, protokoli për kontrollë të transmetimit
(transmission control protocoI-TCP), ofron mundësi të
shkëlqyeshme dhe fleksibile për të krijuar komunikim të
besueshëm, rrjedhje të mire informatash dhe gabime të vogla në
rrjetë.
24

25. Modeli TCP/IP
 Niveli 2: Niveli i Internetit (Internet layer)
Qëllimi i nivelit të Intemetit është të dërgojë pakot nga burimi në
ndër-rrjetë (internetwork) dhe të bejë ato të arrijnë në
destinacion pavarësisht nga rruga dhe rrjeta që ata zgjedhin.
Protokoli specifik që udhëheq me këtë nivel quhet Protokoli i
Intemetit (Internet Protocol -IP).
 Niveli 1: Niveli i qasjes në rrjetë (Network access layer)
Emërtimi i këtij niveli është shumë i gjerë dhe disi konfuz.
Gjithashtu njihet edhe si niveli konferencier në rrjetë (host-to-
network). Është niveli që merret me të gjitha çështjet që i kërkon
një IP adresë për të bërë lidhjen fizike. Përfshinë detalet e
teknologjisë së LAN dhe WAN, dhe të gjitha detalet në nivelin
fizik OSI dhe atë të lidhjes se shenimeve (data link).
25

26. Krahasimi i modelit OSI dhe modelit
TCP/IP
26

27. Krahasimi i modelit OSI dhe modelit
TCP/IP
Ngjashmëritë: Dallimet:
- Që te dy posedojnë nivele - TCP/IP kombinon nivelin e sesionit
- Që të dy posedojnë nivele të dhe të prezentimit në nivelin e
aplikimit ndonëse ato kryejnë aplikimit
shërbime të ndryshme - TCP/IP duket më i thjeshtë sepse ka
- Që të dy posedojnë nivele më pak nivele por kjo është vetëm ide
transport të krahasueshëm dhe e gabuar. Niveli OSI, me nivelet e tij
nivele të rrjetës më shume në numër dhe më pak
- Profesionistët e rrjetave duhet kompleks, është më i thjeshtë për t'u
që t'i dijnë që të dyja zhvilluar dhe për të zgjidhur
probleme.
27

28. Grafi i protokolit TCP/IP
28

29. Grafi i protokolit TCP/IP
 FTP (File Transfer Protocol) – protokol që mundëson qasje të fajllave.
Shumë serverë në mbarë botën u mundësojnë njerëzve të kyçen dhe të
zbresin fajlle të ndryshme.
 HTTP (Hypertext Transfer Protocol) – specifikon çfarë mesazhesh
klientët dërgojnë tek serverët dhe çfarë përgjigje marrin ato si kthesë.
 SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) – e-mail
 DNS (Domain Name System) – shndërrimi i emrave të
konferencierëve(host) në IP adresa
 TCP (Transmission Control Protocol) – mundëson një rrjedhje bajtësh e
dalë nga një burim (dërguesi) të dërgohet te pranuesi në internet. I
fragmenton rrjedhjet e bajtëve në mesazhe diskrete dhe e bart secilin nga
ta në shtresën e Internetit.
 UDP (User Datagram Protocol) – protokol jo fort i besueshëm për
aplikacionet. Është me rëndësi të bëhet dërgimi i mesazhit shpejt pa
krijuar ndërlidhje dhe se saktësia nuk është faktor vendimtar.
29

30. 30

31. Protokolet (kthehemi sërish)
 Secili rrjet kompjuterik dhe secili kompjuter i ndërlidhur në rrjet
– i ashtuquajtur host i internetit, merr një adresë të veçantë të
protokolit të Internetit (IP), p.sh. 129.144.50.56.
06/03/12 M-r. Fisnik Dalipi USHT 2008-2009 31 31

32. Klasat e rrjetit
 Ekzistojnë tri klasa të rrjetave TCP/IP. Secila klasë shfrytëzon
adresë IP 32 bitëshe në mënyrë të ndryshme, duke shfrytëzuar më
shumë ose më pak bita për pjesën e rrjetit (network part) të
adresës. Klasat janë të emërtuara me shkronjat e para të alfabetit
anglez: klasa A, klasa B dhe klasa C.
 Numrat e Rrjetit të klasës A
 Rrjeti i klasës A shfrytëzon 8 bitët e parë të IP adresës, si në
figurën e mëposhtme.
32

33. Klasat e rrjetit
 24 bitët e tjerë paraqesin pjesën e hostit të adresës IP të ilustruar
si në figurën e mësipërme. Vlerat e përcaktuara për bajtin e parë
të klasës A shtrihen në mes vlerave 0 dhe 127. P.sh. adresa
75.4.10.4. Vlera 75 në bajtin e parë indikon se hosti është i klasës
A. Bajtet tjera me rend 4.10.4. tregojnë adresën e hostit. Vetëm 127
rrjeta të klasës A mund të ekzistojnë. Secili nga këta numra mund
të përfshijë deri në 16,777,214 hoste (2^24 hoste).
33

34. Klasat e rrjetit
 Numrat e Rrjetit të klasës B
 Rrjeti i klasës B shfrytëzon 16 bitët e parë të IP adresës, si në
figurën e mëposhtme dhe 16 bitet tjera për numrat e hosteve.
 16 bitët e tjerë paraqesin pjesën e hostit të adresës IP të ilustruar si
në figurën e mësipërme. Vlerat e përcaktuara për bajtin e parë të
klasës B shtrihen në mes vlerave 128 dhe 191. P.sh. adresa
129.144.50.56. Vlera 129 në dy bajtet e para indikon se hosti është i
klasës B. Bajtet tjera me rend 144.50.56. tregojnë adresën e hostit.
34

35. Klasat e rrjetit
 Numrat e Rrjetit të klasës C
 Rrjeti i klasës C shfrytëzon 24 bitët e parë të IP adresës, si në
figurën e mëposhtme dhe 8 bitet tjera për numrat e hosteve.
 8 bitët e tjerë paraqesin pjesën e hostit të adresës IP të ilustruar si
në figurën e mësipërme. Vlerat e përcaktuara për bajtin e parë të
klasës C shtrihen në mes vlerave maksimalisht deri në vlerën
192-254. P.sh. adresa 229.144.50.56. Vlera 229 në tre bajtet e para
indikon se hosti është i klasës C. Bajtet tjera me rend. tregojnë
adresën e hostit.
35

36. Klasat e rrjetit
36

37. Arhitektura e Internetit
ndrimi i
protokolit
Legjenda
Sistemi kompjuterike
router
ndërlidhja
gateway
Paketi (TCP/IP-Protokoli)
Paketi (protokol tjetër)
37

38. Gateways
 Të gjitha rrjetat kompjuterike nuk shfytëzojnë
protokollin të njejtë për bartjen e të dhënave
TCP/IP
 Për të komunikuar sistemet kompjuterike të
rrjetave të tilla duhet ndërlidhur kompjutorët për
komunikim të të ashtuquajturit gateways të cilët
bëjnë ndarjen e rrjetave totalisht njërën prej tjetrës,
duke mos dhënë kurfar informatash për protokollin
e rrjetit në fjal, por vetëm bëhet bartja e të dhënave
(bazë)
38 3

39. Router
 Paraqesin pajisje speciale planifikuese të rrugës në
nyjet e rrjetave dhe janë përgjegjës për zgjedhjen e
pjesës së rrugës të paketit që bartet
 në bazë të analizës së adresës së memoruar në vet
paketin (ku duhet arritur paketi) dhe në bazë të
tabelës së adresave interne (routing tables) bën
përcaktimin/zgjedhjen e rrugës së mëtutjeshme të
paketit të të dhënave nëpër rrjet.
39 3

40. 40

41. Shërbimet në Internet
e-mail (electronic mail)– paraqet shërbimin më të shfrytëzuar të internetit,
zakonisht kanë prapashtesat:
.com -për organizata komerciale dhe prfitabile
.org – organizata të përziera dhe joprfitabile
.net – infrastrukturën dhe dhënësit e shërbimeve të internetit
.edu – fakultete dhe univerzitete
.gov – institucione qeveritare
SMTP-(simple mail transport protocol)protokoli për bartjen e postës
elektronike
SMTP –Server – sistem kompjuterik nëpërmjet të cilit bëhet bartja e postës
VoIP (Internet telephony, voice over IP- bartja e telefonatave nëpërmjet
rrjetave kompjuterike të bazuara në IP posaqërisht nëpërmjet Internetit
Weblogs – online ditarë (Web faqe private apo të ndërmarjeve, të radhitura
kronologjikisht, kurse përmbajtja e tyre mundë të komentohet nga të tjerët.
Përpos Weblogjeve personale ekzistojnë poashtu edhe Weblogje sipas temave
të caktuara, si dhe Weblogje të ndërmarjeve të cilat shërbejnë për
komunikim, diskutim si dhe për transferimin e diturisë)
41

42. ViC (virtual community)- Shoqëritë virtuele
 Paraqet term gjenerik (i përgjithshëm) për të gjitha llojet e shoqërive, të cilat
formohen nëpërmjet komunikimit përmes kanaleve elektronike
 Shoqëritë virtuele përshkruajnë bashkimin e individëve apo organizatave, të
cilat kanë interese dhe vlera të përbashkëta,të cilat ndërmjet veti i këmbejnë,
dhe për një kohë të gjatë përmes mediumeve elektronike në mënyrë të
pamvarur në hapsirë (dhe pjesërisht) edhe në kohë komunikojnë
 Kategorit/llojet e shoqërive virtuele
- shoqëri të interesit (Communities of Interest)
- shoqëritë për hobby(Hobby Communities)
- shoqëritë e ndër/lidhjeve(Communities of Relationship)
-shoqëritë e imagjinatave dhe lojrave(Communities of Fantasy)
-shoqërit afariste(Business Communities)
- shoqërit tregtare(Communities of Commerce)
-shoqëritë e transakcioneve (Communities of Transaction)
42 4

43.  newgroups– mundëson të ashtuquajtura komjuter konferenca-
Usenet më e njohura në internet (çdo grup posedon një e-mail në të
cilën edhe bazohet ky shërbim)
 kategorit kryesore të newgroups janë :
- Comp, news, sci, soc, talk, dhe misc
 Chat (internet relay chat)– biseda në internet pothuajse në kohë
reale – tekst e orientuar vegël komunikimi
 ftp (file transfer protocol)– është zhvillua për bartjen e të dhënave
në internet/distanc ndërmjet sistemeve kompjuteristike
 Telnet – është zhvilluar që duke manipuluar me sisteme
kompjuteristike nga distanca/nëpërmjet internetit të shfrytëzohen –
sistemi personal i shfrytëzuesit vepron si një terminal i ndërlidhur në
sistemin kompjuteristik qëndror
43

44.  www (world wide web) – rrjet kompjuteristik i bazuar në internet
e cila lejon që individët nga një kompjuter të i qasen informatave
të deponuara në ndonjë kompjuter tjetër.
 Sistem i serverëve të internetit i cili mbështetë dokumente
special të formatuara.
 Këto dokumente janë të formatuara në markup language të
ashtuquajturën HTML (Hyper Text Markup Language) e cila mbështet
linke me dokumentet tjera si p.sh grafika, audio dhe video fajlle,
e që nënkupton se mundet të kalohet prej një dokumenti në
tjetër dokument vetëm duke klikuar në linkun gjegjës, dhe
paraqet bazën e Web-it.
 Nuk janë të gjithë serverët e internetit pjesë e World Wide Web
e cila poashtu nuk është sinonim i Internetit
44

45. 45

46. 46

47. Client-server arhitektura
 client-server-sistem në përpunimin elektronik të të dhënave
paraqet apo quajm atë strukturë rrjetore ku resurset ofrohen
nga një server qëndror (softver) e të cilave munden t’ u
qasen të shtuquajturit client-ët (stacionet punuese)
 Serveri ofron një shërbim kurse clienti një spërfaqe punuese
apo një interfejs të aplikacionit
p.sh: shfrytëzuesi i Web browserit bën kërkesat e clientit pë
faqet(sajtet) nga serveri nëpër Webin e tërë.
47

48. Client-server Architecture
Peer to peer Network Architecture
client server
48

49. Peer to peer ndërlidhja/arhitektura
 Paraqesin/emrim sinonim për një komunikacion ndërmjet të
barabartëve në një rrjetë kompjuterike
 Në një rrjetë të quajtur peer to peer të gjith kompjutorët janë
të barabart dhe munden të kërkojnë shërbime dhe poashtu
edhe të ofrojnë shërbime, pra kompjutorët munden në të
njejtënkohë të shërbejn si stacione punuese/client/ por
poashtu edhe të marin përsipër detyra nga rrjeti./server/
49 4

50. Mbështetja kompjuteristike e prodhimit
– fabrika automatizuar
 Koncepti i fabrikës së informatizuar bazohet në:
- mbështetjen kompjuterike të projektimit – Computer Aided Desing/CAD
- mbështetjen kompjuterike të inzhinjeringut- Computer Aided engineering/
CAE
- mbështetjen kompjuterike të prodhimit- Computer Aided
Manufacturing/CAM
- mbështetjen kompjuterike të planifikimit- Computer Aided planning/CAP
- mbështetjen kompjuterike të kontrollit të cilësisë- Computer Aided Quality
assurance CAQ
Design/CAD
Computer Aided
Manufacturing/CAM
Computer Aided
50

51. zyra e informatizuar
 koncepti i zyrës së informatizuar bazohet në
integrimin e teknikave të ndryshme të procesimit
të dhënave, kurse si rezultat kemi procesimin e
informatave në formë të tekstit,grafikes, post
elektronike, konferenca elektronike e tj.
51

52. Telematika
 Integrimi i informatikës dhe të telekomunikimeve solli deri te
TELEMATIKA nëpërmjet cilës dy teknologji krijojnë një
teknologji të re të përbashkët.
p.sh. ekonomia digjitale paraqet:
- impaktin/ndikimin e teknologjisë informatike në ekonomi
52 52

53. kanosjet…. viruset, worms, trojan, horse…..
Interneti dhe teknologjitë tjera e kanë ndryshuar mënyrën në të cilën
ekonomia funksionon/zhvillohet, dhe për këtë arsye këto teknologji paraqesin
mundësi të konsiderueshme për të gjitha llojet e bizneseve legjitime.
Mirëpo gjersa teknologjitë janë të reja , ekzistojnë/paraqiten poashtu edhe
numër i madh i mundesive për keqpërdorimin e tyre nga ana e kriminelëve
të ndryshëm ,si dhe mospërcjellja/mosazhuriteti i ligjit për t’i përcjellur
teknologjitë e reja mundet të sjell gjer te rritja e problemevel.
Virus's, trojans, spyware and…….
53

54.  Në përgjithësi kanosjet të cilët janë përfshirë në këtë lëmi mundë të ndahen
në
dy kategori:
- ato të cilët qëllimisht lëndojnë mirëqenjen e të tjerëve për qëllime
politike apo/dhe finansiare(viruse të ndryshme, spyware e tj.) dhe
- ato të cilët nuk kanë qëllijme të tilla (spam si shembull kryesor i tyre)
Viruset – paraqesin programe apo pjesë të kodeve programore i cili është
futur në kompjutor pa dijën e pronarit dhe funksionon pa dëshirën e të
njejtit.
Worm – program apo algoritëm i cili e shumëfishon/riprodhon vehtëvetën
nëpërmjet rrjetit kompjuterik dhe zakonisht kryen akcione qvllimkëqija.
Trojan Horse – program destruktiv i cili maskohet/paraqitet si aplikacion i
mirë(zëmërgjërë,qëllimmirë).Për dallim nga viruset Trojan Horse nuk e
riprodhojnë/shumfishojnë vehtëvetën.
Blended threart – i kombinojnë karakteristikat e virusave, të worms-ve dhe të
Trojan Horse-ve dhe kodeve/programeve qëllimkëqija me
cenueshmëri/lëndueshmëri të serverit dhe internetit.
54 54

55.  Spyware – mundet të definohet si softwer i cili futet fshehurazi
në kompjutorë me qëllim të mbikqyrjes/përcjelljes së punës së
shfrytëzuesit dhe tia përcjellë informatat prapë burimit
kryesorë(sajtet nga vie )
 Junk e-mail apo “spam” –dërgimi i reklamale/porosive të
padëshiruara nëpërmjet e-meilit-dikur u paraqite si kërcnim
më i madh për ekonominë digjitale, tash më nuk paraqet
ndonjë problem serioz si pasojë e rritjes së mundësive për
pastrimin e e- maileve dhe kujdesit të shfrytëzuesve
 Antivirus program – vegël (program) i cili kërkon/hulumton
hard diskun nga viruset dhe i largon ata të cilët i gjen
 “pirateria”
55

56. Thank You!
 PYETJE???
56