Η ΑΔΙΚΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΑΣΕΠ 2008 ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
"Μύθοι- ήθη και έθιμα - παραδόσεις της Θεσσαλονίκης" Τοπική ιστορία - Γ΄ Γυμνασίου. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ζαρκογιάννη Εύα
1. Μύθοι, Έθιμα και Παραδόσεις
της Θεσσαλονίκης
Κούκα Σουζάνα
Κουλιούμπα Λίνα
Τάσος Νένδος
Γεροντίδης Δημήτρης
2. «Μύθοι»
Η λέξη «μύθος» σημαίνει
στοματικός λόγος,
σήμερα όμως δηλώνει
τον αφηγηματικό λόγο
με θέμα μια εντυπωσιακή
ιστορία, ίσως φανταστική,
με ήρωες από την
ιστορία, την ανθρώπινη
κοινωνία ή και την
κοινωνία των ζώων. Έτσι
έχουμε μύθους για την
κοσμογονία ή τους
μύθους του Αισώπου.
3. «Μύθοι»
Στην Ελληνική
λαογραφία, οι
μύθοι έχουν
αλληγορική
σημασία και
θέλουν να διδάξουν
ή να
παραδειγματίσουν.
Οι πρωταγωνιστές
μπορεί να είναι
μόνο ζώα, ή μόνο
άνθρωποι ή και
άνθρωποι και ζώα.
4. Αστικοί μύθοι της Θεσσαλονίκης
• Οι κήποι του Πασά
• Η Κατάρα του Ιπποδρομίου
• Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ)
• Η στήλη των όφεων
Έθιμα και παραδόσεις της Θεσσαλονίκης
5. Οι κήποι του Πασά
Πολλοί τους αποκαλούν και «Δρακόσπιτα» ή «άντρο των δερβίσηδων. Πρόκειται
για ένα καταπράσινο πάρκο πάνω από την πλατεία Σιντριβανιού, στην Άνω Πόλη,
δίπλα από τα κάστρα. Είναι μια περιφραγμένη έκταση έξω από τα ανατολικά τείχη της
πόλης ακριβώς πίσω από το νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος». Κανένα ιστορικό στοιχείο
δεν υπάρχει που να συνδέει αυτούς τους κήπους με κάποιον Πασά. Η ονομασία μάλλον
αποτελεί επινόηση των κατοίκων και ίσως να προέκυψε από τις ιστορίες που λένε πως το
μέρος αυτό ήταν το ησυχαστήριο του Σεϊφουλάχ Πασά .
Πάρκο, "Ο κήπος του Πασά"
6. Οι κήποι του Πασά
Τα περίεργα σύμβολα στον τοίχο, οι απομιμήσεις φυτικών και ζωικών μορφών
που κυριαρχούν στη σύνθεση καθώς και η στοά που δεν οδηγεί πουθενά, δίνουν
λαβές για τη δημιουργία αστικών μύθων. Ένας μύθος μιλά για την οδό της
Μαύρης πέτρας που οδηγεί σε αδιέξοδο στο ύψος των Κήπων. Λέγεται ότι κάθε
τρεις μέρες, στις 12 το βράδυ εμφανίζεται εκεί ένας χαμένος δρόμος που
κανείς δεν ξέρει που οδηγεί.
"Ο κήπος του Πασά"
7. Η Κατάρα του Ιπποδρομίου
Ο ιππόδρομος
κατασκευάστηκε στις αρχές
του 4ου μ.. αι. από τον
Γαλέριο ο οποίος επέλεξε ως
έδρα του τη Θεσσαλονίκη,
μετά την επιστροφή του το
299 μ.Χ. από μια νικηφόρο
εκστρατεία εναντίον των
Περσών. Ο ιππόδρομος
χτίστηκε δίπλα στο
ανάκτορο. Τοποθετήθηκε
κάθετα προς τη θάλασσα,
περίπου από τη σημερινή
οδό Εγνατία έως την οδό
Μητροπόλεως.
Τμήματα του ιπποδρόμου στην
πλατεία Ιπποδρομίου .
8. Σήμερα, σχεδόν τίποτα δεν είναι ορατό από τον ιππόδρομο. Τμήματα του
ιπποδρόμου εντοπίστηκαν κατά το παρελθόν μαζί με λείψανα του τείχους
στην οδό Φιλικής Εταιρείας και στην πλατεία Ιπποδρομίου .
9. Η Κατάρα του Ιπποδρομίου
Είναι ο τόπος όπου το 390
με εντολή του
αυτοκράτορα Θεοδόσιου
σφαγιάστηκαν 7000
(σύμφωνα με άλλους
12000) Θεσσαλονικείς σε
αντίποινα για το φόνο
Γότθων μισθοφόρων της
φρουράς της πόλης που
είχε γίνει λίγες μέρες πριν.
Τα συσσωρευμένα
πτώματα κάλυψαν μια
μαρμάρινη κολώνα, που
βρισκόταν στο
κεντρικότερο σημείο του
ιπποδρομίου και το αίμα
τους πότισε βαθιά το
μάρμαρο.
Τμήμα του ιπποδρόμου είναι το μικρό λίθινο
τμήμα θόλων της σφενδόνης, δίπλα στον ιερό
ναό της Νέας Παναγίας.
10. Η Κατάρα του Ιπποδρομίου
Οι συγγενείς για να
τιμήσουν τους νεκρούς τους
έριχναν κρυφά ένα
βότσαλο με το όνομα του
νεκρού τους. Λίγους μήνες
μετά (επί αυτοκράτορα
Ευγένιου Φλάβιου)
χάραξαν τα ονόματα των
νεκρών πάνω στην
μαρμάρινη στήλη.
Θρυλείται πως από τότε η
στήλη αιμορραγούσε μια
φορά τον χρόνο, στην
επέτειο της μεγάλης
σφαγής.
11. Η Κατάρα του Ιπποδρομίου
Αργότερα στο σημείο
αυτό κτίστηκε μια
μεγάλη πολυκατοικία η
οποία κατέρρευσε με
τον σεισμό του 1978.
Από ολόκληρη την πόλη
μία πολυκατοικία έπεσε
κι ήταν αυτή της
πλατείας Ιπποδρομίου..
Όσοι το γνώριζαν δεν
άφησαν να κτιστεί ξανά
στο σημείο κτίριο
κατοικιών. Σήμερα
στεγάζεται εκεί το
Κέντρο Ιστορίας του
Δήμου Θεσσαλονίκης.
Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης
12. Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ)
Ένας χώρος όπου έγιναν
πάμπολλες εκτελέσεις μέχρι την
κατάργηση της θανατικής
ποινής στην Ελλάδα και όπου
άνθρωποι υπέφεραν πολλούς
βασανισμούς, είναι αυτονόητο
να γεννά μύθους. Λέγεται ότι
στο εσωτερικό του πύργου
ακούγονται φωνές κυρίως τις
νυχτερινές ώρες. Μια εκδοχή
λέει ότι οι φωνές δεν είναι
των φυλακισμένων, αλλά
κάποιων πνευμάτων που
προστατεύουν τον θησαυρό
του πύργου.
Η είσοδος της φυλακής
13. Το Φρούριο του Επταπυργίου, γνωστό και με την οθωμανική
ονομασία Γεντί Κουλέ (yedi=επτά και kule= πύργος),
βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της
Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης.
14. Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ)
Ένας άλλος μύθος θέλει τη μία από τις δύο μαρμάρινες πλάκες που
κοσμούσαν την είσοδο του πύργου να είναι ο χάρτης του θησαυρού, με
την προϋπόθεση ότι θα την δεις από την σωστή πλευρά και θα ξέρεις να την
αντιστοιχίσεις στην κάτοψη του πύργου. Τότε τα δύο παγώνια που πίνουν
νερό από ένα σιντριβάνι, σού δείχνουν ακριβώς πού πρέπει να σκάψεις
για τον θησαυρό.
15. Η στήλη των όφεων
Η στήλη στέκει στη Λεωφόρο του Αγίου Δημητρίου εμπρός στο
κτήριο του εργοστασίου ηλεκτροφωτισμού της Ηλεκτρικής
Εταιρείας Θεσσαλονίκης, έργο του αρχιτέκτονα Pierro Arrigoni.
Ο Θρύλος της Σχιστής Πέτρας ή Στήλης των Όφεων
16. Η στήλη των όφεων
Πρόκειται για το μοναδικό
ελληνιστικό μνημείο που
διασώζεται στην
Θεσσαλονίκη . Ο θρύλος
λέει ότι κάποτε επί
τουρκοκρατίας γέμισε η
πόλη φίδια, τα οποία υπήρχαν
αμέτρητα και με μεγάλη
πυκνότητα γύρω της, ώστε
θεωρήθηκε ότι έβγαιναν από
αυτήν. Έτσι απέκτησε και την
ονομασία «Στήλη των
Όφεων». Μέσα στην
απελπισία του ο κόσμος
κάλεσε τότε έναν
εξορκιστή χότζα, ο οποίος
απομάκρυνε τα ερπετά,
χρησιμοποιώντας τις μαγικές
του δυνάμεις!
17. Έθιμα και Παραδόσεις
Σε μια αγροτική κοινωνία
όπως ήταν για παράδειγμα, το
ελληνικό χωριό την εποχή της
Τουρκοκρατίας, η μάθηση δεν
είχε προχωρήσει, οι
άνθρωποι ερμήνευαν τον
κόσμο με μύθους που όλοι
τους πίστευαν. Σε μια τέτοια
κοινωνία ο λαϊκός πολιτισμός
επικρατούσε. Η λαϊκή
παράδοση περιλαμβάνει τον
πολιτισμό που
δημιουργήθηκε στα
βυζαντινά χρόνια και
αποτελεί μια πλούσια
πολιτιστική κληρονομιά.
18. Έθιμα και παραδόσεις της Θεσσαλονίκης
• Το κακό πνεύμα του σπιτιού
• Βαφτίσια
• Η Θεσσαλονικιά το Πάσχα
• Μεγάλη Εβδομάδα - Μ. Τρίτη
• Μεγάλη Πέμπτη
• Μεγάλη Παρασκευή
• Αποκριές
• Οι αναστενάρηδες
• Οι «κουδουνοφόροι» στον Σοχό
19. Έθιμα και παραδόσεις
Την ώρα που πήγαιναν
για ύπνο οι
νοικοκυρές, έβαζαν
πίσω από την πόρτα της
εισόδου “του μπαχράτα
‘μι του νιρό για να
πατήσ’ ου ίσκιους του
σπιτιού κι να
ξικουμπιστεί, να φύγ’
μακριά απ’ τσι ανθρώπ’
στα όρη και στα
βουνά”, (το δοχείο με
το νερό για να φύγει το
κακό πνεύμα του σπιτιού
μακριά).
Νιόπαντρο ζευγάρι
20. Βαφτίσια
Στα βαφτίσια, μόλις έλεγε ο νονός το όνομα, τα παιδιά έτρεχαν
στα σπίτια για να πουν το όνομα και να πάρουν τα συχαρίκια,
ένα εικοσάλεπτο, ένα πενηνταράκι ή μια ολόκληρη δραχμή.
21. Βαφτίσια
Τα χρόνια εκείνα ο νονός
ή η νονά βάφτιζαν βρέφη
μόνο του ενός φύλου, ή
μόνο αγόρια ή μόνο
κορίτσια, επειδή τα
βαφτιστήρια του ίδιου
νονού θεωρούνταν
πνευματικά αδέρφια και
γι’ αυτό δεν μπορούσαν
να παντρευτούν μεταξύ
τους.
Μωράκι
22. Το Πάσχα άρχιζε η
ετοιμασία για την άνοιξη
και μπορούσαν να
επιδείξουν τ’ ανοιξιάτικα
φορέματα, που
συναγωνίζονταν το ένα τ’
άλλο σε κομψότητα. Η
Σαλονικιά ήξερε να ντυθεί
κι έδινε μεγάλη προσοχή
στο ευρωπαϊκό πάντα
ντύσιμό της.
Το Πάσχα, η
Θεσσαλονικιά
23. Μεγάλη Εβδομάδα - Μ. Τρίτη
Το βράδυ της
Μεγάλης Τρίτης
οι Σαλονικιοί
πήγαιναν συν
γυναιξί και
τέκνοις (με τις
γυναίκες και τα
παιδιά τους) στην
εκκλησία για ν’
ακούσουν το
τροπάριο της
Κασσιανής.
Ελληνική οικογένεια (1905)
24. Μεγάλη Εβδομάδα - Μ. Τρίτη
Τη βραδιά αυτή, ο κάθε
μπαγιάτης( Ο παλιός, ο
ντόπιος Σαλονικιός), που
σεβόταν τον εαυτό του,
γινόταν μουσικοκριτικός.
Κατηγορούσε το μαέστρο
της χορωδίας γιατί άρχισε
το τροπάριο μισό τόνο
πιο κάτω από το κανονικό
και τον βαρύτονο που,
“από του πολύ φαΐ κι του
κρασί που πιν” είπε το
Οδυρομένη “μι
τριμουλιαστή φουνή” (με
τρεμουλιαστή φωνή).
Άγιος Δημήτριος
25. Μεγάλη Πέμπτη
Τη Μεγάλη Πέμπτη οι
νοικοκυρές έβαφαν τ’
αυγά κι έβαζαν στο
παράθυρο ή το μπαλκόνι
του σπιτιού τους ένα
κόκκινο πανί. Το βράδυ,
τα κοριτσόπουλα μαζί με
τις μανάδες τους
ξενυχτούσαν στις
εκκλησίες για να
στολίσουν τον Επιτάφιο
και να δουν την άλλη
μέρα τ’ όνομα και τη
φωτογραφία τους στις
εφημερίδες.
26. Μεγάλη Παρασκευή
Όταν δύο Επιτάφιοι
συναντιούνταν σ’ ένα στενό
δρόμο, οι παλικαράδες
από τις δύο γειτονιές, που
πήγαιναν μπροστά μαζί με
τα εξαπτέρυγα και τα
φανάρια που κουβαλούσαν
πάνω σε κοντάρια τα
παπαδάκια, συμπλέκονταν
για το ποιος Επιτάφιος θα
περάσει πρώτος. Έλεγαν
ότι παλιά τις συμπλοκές
αυτές τις ευνοούσαν οι
δημογέροντες της πόλης,
“δια να εθίζονται οι νέοι εις
την χρήσιν των όπλων”.
27. Αποκριές
Οι Αποκριές της
Θεσσαλονίκης
ξετρέλαιναν
κυριολεκτικά και τους
Σαλονικιούς «Μασκαρε
υόμαστε κι οι
μασκαράδες, το
μασκαρένιο τούτο καιρό
..» Οι άνθρωποι,
ξεχύνονταν στους
δρόμους σε ομαδικό
πανζουρλισμό,
ξεφάντωμα, για να
πετάξουν σερπαντίνες και
κομφετί. Αποκριά 1908
28. Αποκριές
Το αποκορύφωμα του
κεφιού ήταν την
τελευταία βδομάδα, που
παρουσιάζονταν τα
κοστούμια και τα
άρματα. Κλασικοί
παλιάτσοι, πιερότοι,
κολομπίνες, απάχηδες
και απάχισσες,
ναυτάκια, ναύαρχοι,
στρατηγοί,
Ναπολέοντες, με
λαμπερές και
πολύχρωμες στολές, που
έφτιαχναν μόνοι τους ή
τις νοίκιαζαν. Απόκριες 1908
29. Αποκριές
Να και η θρυλική καμήλα, που κάνει την εμφάνισή της με την
τεράστια κουδούνα του καμηλιέρη, στολισμένη μ’ ένα σωρό
κορδέλες και κορδελάκια, χάντρες και λουλούδια.
30. Η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς
Το βράδυ της τελευταίας
Κυριακής οι νοικοκυραίοι
μαζεύονταν στο σπίτι για να
κάνουν το πατροπαράδοτο
“χάσκα”. Έδεναν σ’ ένα ξύλο
μήκους 50 περίπου εκατοστών
ένα σπάγκο που στην άκρη
του κρεμούσαν ένα αυγό ή ένα
κομμάτι άσπρο χαλβά. Ο
καθένας έπρεπε να
προσπαθήσει να το δαγκάσει
χωρίς να χρησιμοποιήσει τα
χέρια του. Έτσι έκλεινε η
αποκριά με κέφι και
διασκέδαση απ’ όλη την
οικογένεια.
Αποκριά 1908
31. Οι αναστενάρηδες
Κάθε χρόνο στο Λαγκαδά
της Θεσσαλονίκης προς
τιμή των Αγίων
Κωνσταντίνου και Ελένης
γίνονται τα αναστενάρια.
Οι συμμετέχοντες
επικαλούνται τη βοήθεια των
αγίων για να έχουν πλούσια
γεωργική και κτηνοτροφική
παραγωγή, καθώς και καλή
υγεία. Οι αναστενάρηδες ή
αναστενάρια, όπως
ονομάζονται οι
πρωταγωνιστές του εθίμου,
πυροβατούν με γυμνά
πόδια χωρίς να καίγονται.
Σύμφωνα με τους ίδιους,
'τους πιάνει ο Άγιος' και
τους 'καλεί'.
32. Οι «κουδουνοφόροι» στον Σοχό
Τις μέρες της
Αποκριάς, ένα
εντυπωσιακό
δρώμενο, με ρίζες
στην αρχαία
διονυσιακή
λατρεία, αναβιώνει
στο Σοχό της
Θεσσαλονίκης. Οι
κάτοικοι γιορτάζουν
τη γονιμότητα της
γης και τον έρωτα
με το δρώμενο των
«κουδουνοφόρων».
33. Οι «κουδουνοφόροι» στον Σοχό
Πρόκειται για
πανάρχαιο έθιμο, που
μεταφέρθηκε μέσα
στους αιώνες και
διασώθηκε αναλλοίωτο.
Το τριήμερο πριν από
την Καθαρά Δευτέρα οι
συμμετέχοντες
φορώντας
τραγόμορφες στολές
και κουδούνια σε όλο
το σώμα τους, γεμίζουν
τους δρόμους και τις
πλατείες του χωριού
χορεύοντας.
