1. Μάθημα: Νεοελληνική Λογοτεχνία
Τάξη: Γ΄ Γυμνασίου
θεματική Ενότητα: Χιούμορ και σάτιρα
“Κωμικά τεχνάσματα και ηθικές αξίες
σε χιουμοριστικά και σατιρικά κείμενα.”
Σπυροπούλου Σοφία, 1o
Γυμνάσιο Πυλαίας

2. Ο παπαγάλος, Ζαχαρίας Παπαντωνίου
Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα
ο παπαγάλος, είπε ξαφνικά:
«Είμαι σοφός, γνωρίζω ελληνικά.
Τι κάθομαι δω πέρα;»
Την πράσινη ζακέτα του φορεί
και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει,
για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη.
Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή,
ξεροβήχει, κοιτάζει λίγο πέρα,
και τους λέει: «καλησπέρα».
Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ.
Τι διαβασμένος, λένε, ο παπαγάλος!
Θα ’ναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος,
αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί.
Απ’ τις Ινδίες φερμένος, ποιος το ξέρει
πόσα βιβλία μαζί του να ’χει φέρει,
με τι σοφούς εμίλησε, και πόσα
να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα!
«Κυρ παπαγάλε, θα ’χομε την τύχη
ν’ ακούσωμε τις λες και πάρα πέρα;»
Ο παπαγάλος βήχει, ξεροβήχει…
μα τι να πει; Ξανάπε: «καλησπέρα»
(από το βιβλίο: Zαχαρίας Λ. Παπαντωνίου, Xελιδόνια, Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου, 1920)

3. Διδακτική σκοπιμότητα της ενότητας
1. Η παιδαγωγική αξιοποίηση της ευθυμίας και της διασκέδασης
που προσφέρει το κωμικό στοιχείο.
2. Η ανάγκη να αντιληφθούν οι μαθητές ότι, ενώ ο τρόπος
πρόσληψης του κωμικού μεταβάλλεται, όταν αλλάζουν οι εποχές και
οι κοινωνικές δομές, οι μηχανισμοί παραγωγής του γέλιου
παραμένουν ίδιοι.
3. Η διασύνδεση της ενότητας με τα μαθήματα: Νεοελληνική
Γλώσσα, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ιστορία, Μουσική,
Καλλιτεχνικά, Πληροφορική.
4. Η υλοποίηση των στόχων που θέτουν τα Προγράμματα Σπουδών
για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο. α)
Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας
και της Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο, το οποίο στηρίζεται στις αρχές
του κριτικού γραμματισμού: διερεύνηση και ερμηνεία των ιδεολογικών,
κοινωνικών, τεχνολογικών διεργασιών που οδηγούν και παράγουν πολιτισμικά
προϊόντα, όπως η γλώσσα και η λογοτεχνία.

4. β) ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για το Γυμνάσιο, όπου στους ειδικούς
σκοπούς του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
αναφέρονται τα εξής:
«Οι μαθητές πρέπει να μπορούν:
α. Να προσλαμβάνουν το λογοτεχνικό κείμενο ως έργο τέχνης και
αισθητικό φαινόμενο στενά δεμένο με την εποχή του.
β. Να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητα της λογοτεχνικής γλώσσας,
το μεταφορικό και συμβολικό χαρακτήρα της, και να ανακαλύψουν
την αισθητική λειτουργία της.
γ. Να κατακτήσουν την ικανότητα συναισθηματικής συμμετοχής.
δ. Να ερμηνεύουν με δημιουργικό τρόπο τα λογοτεχνικά έργα.
ε. Να ανακαλύψουν και να ασκήσουν τις καλλιτεχνικές δεξιότητές
τους.»

5. Σκοποθεσία της ενότητας.
Παιδαγωγικοί στόχοι:
Yπηρετούνται μέσα από διαφορετικά είδη διδασκαλίας
κυρίως της ομαδοσυνεργατικής.
Αναμένεται η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας των
μαθητών μεταξύ τους και με τον καθηγητή /τριά τους, η
αλληλεπίδραση, η ανάληψη πρωτοβουλιών, η ενίσχυση της
αυτοεκτίμησής τους, η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας, η
προώθηση της φιλαναγνωσίας.

6. Γνωστικοί στόχοι:
α. Να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαβαθμίσεις του κωμικού
(χιούμορ, ειρωνεία, σάτιρα κτλ.).
β. Να γνωρίσουν τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το κωμικό
στοιχείο στα χιουμοριστικά κείμενα.
γ. Να διερευνούν το κίνητρο του συγγραφέα, τους στόχους του,
τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνει το χιουμοριστικό και σατιρικό
στοιχείο, καθώς και τους αποδέκτες του κωμικού.
δ. Να συνειδητοποιούν την ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία
της σάτιρας. Να συνειδητοποιούν, δηλαδή, πως η σάτιρα
προκαλεί γέλιο, μελαγχολία ή θυμό, για την αναμόρφωση της
κοινωνίας.

7. Δεξιότητες των μαθητών
α. Να διακρίνουν τα χιουμοριστικά από τα σατιρικά κείμενα.
β. Να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους παράγεται
το χιουμοριστικό και σατιρικό στοιχείο μέσα στο κείμενο.
γ. Να χρησιμοποιούν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή για την
ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών μιας εποχής.
δ. Να μετατρέπουν ένα χιουμοριστικό και σατιρικό κείμενο
σε «σοβαρό» και αντίστροφα.
ε. Να συνδέουν τις παρατηρήσεις τους με άλλα μαθήματα
(π.χ. Ιστορία) αλλά και με την καθημερινή ζωή.

8. Α’ Φάση. Πριν από την Ανάγνωση.
Για την κατανόηση της ειρωνείας. 1 διδακτική ώρα
Μέθοδος διδασκαλίας: μετωπική και ομαδοσυνεργατική
(ομάδες των 2 ατόμων).
I. Διάκριση των μορφών της ειρωνείας:
α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία,
(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια),
β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας),
γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το
οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς
διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε
στο νου μας)

9. Κωνσταντίνος Καβάφης «Δέησις»
Η θάλασσα στα βάθη της πήρ’ έναν ναύτη.-
Η μάνα του, ανήξερη, πηαίνει κι ανάφτει
στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί
για να επιστρέψει γρήγορα και νάν’ καλοί καιροί -
και όλο προς τον άνεμο στήνει τ’ αυτί.
Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή,
η εικών ακούει, σοβαρή και λυπημένη,
ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει.

10. II. Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής
ειρωνείας.
Χαριεντισμός: λεπτό πείραγμα, σχεδόν αδιάκριτο,
ανεπαίσθητο.
Αστεϊσμός (χιούμορ): λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία
και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να
εξωτερικεύσει συναισθήματα.
Ειρωνεία: λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε
λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία, από ότι έχουμε στο
νου μας, για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον.
Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας: «καλά τα
κατάφερες» αντί «τα έκανες θάλασσα», «μπράβο, θαυμάσια»
αντί «τίποτα, χάλια». Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον
τόνο της φωνής, την έκφραση και τις κινήσεις μας, προκαλεί
ευχαρίστηση, γέλιο, αλλά και ενόχληση, δυσαρέσκεια.

11. Μυκτηρισμός: έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και
παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει
κάποιο πρόσωπο ή πράξη). Αρχίζει συνήθως με
επιφωνήματα.
Χλευασμός: αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και
απευθύνεται στους άλλους. Στηρίζεται στην περιφρόνηση
και το μίσος, είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση.
Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων.
Καγχασμός: μεγάλο και σφοδρό γέλιο, προκαλείται από
έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου, είναι αυθόρμητος,
χωρίς κακή πρόθεση, αλλά ενοχλητικός.
Σαρκασμός: ειρωνεία που πηγάζει από μίσος, κακία,
εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων. Πχ, η τύχη
σαρκάζει.

12. χαριεντισμός
αστεϊσμός
ειρωνεία
μυκτηρισμός
χλευασμός
καγχασμός
σαρκασμός

13. Προτεινόμενα κείμενα :
Ποιήματα των: Ζαχαρία Παπαντωνίου
(Ο παπαγάλος, το Αγροτικό),
Δημητρίου Κόκκου, Ο Αντιπολιτευόμενος,
Γ. Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος, Η ζωγραφιά μου),
δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου),
Ο Ρωσαγγλογάλλος,
Πεζά κείμενα: Λασκαράτου Ανδρέα, Ο κακός
μαθητής, Εμμανουήλ Ροΐδη, Η εορτή του πατρός
μου, Αλ. Παπαδιαμάντη, Η Δασκαλομάννα, Φώτα –
Ολόφωτα κ.α.

14. Ο παπαγάλος, Ζαχαρίας Παπαντωνίου
Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα
ο παπαγάλος, είπε ξαφνικά:
«Είμαι σοφός, γνωρίζω ελληνικά.
Τι κάθομαι δω πέρα;»
Την πράσινη ζακέτα του φορεί
και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει,
για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη.
Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή,
ξεροβήχει, κοιτάζει λίγο πέρα,
και τους λέει: «καλησπέρα».
Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ.
Τι διαβασμένος, λένε, ο παπαγάλος!
Θα ’ναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος,
αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί.
Απ’ τις Ινδίες φερμένος, ποιος το ξέρει
πόσα βιβλία μαζί του να ’χει φέρει,
με τι σοφούς εμίλησε, και πόσα
να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα!
«Κυρ παπαγάλε, θα ’χομε την τύχη
ν’ ακούσωμε τις λες και πάρα πέρα;»
Ο παπαγάλος βήχει, ξεροβήχει…
μα τι να πει; Ξανάπε: «καλησπέρα»
(από το βιβλίο: Zαχαρίας Λ. Παπαντωνίου, Xελιδόνια, Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου, 1920)

15. Δημοτικό, του Χρόνη,
― Πολλά τουφέκια αντιβογούν, μιλιόνια καριοφίλια.
Μήνα σε γάμο πέφτουνε, μήνα σε πανηγύρι;
― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε, κι ουδέ σε πανηγύρι.
Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι.
5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί, σεργιάνι για να κάμει.
«Ώρα καλή, μπουλούκμπαση». «Καλώς το Χρόνη οπού ’ρθε.
Πώς τά ’χεις, Χρόνη μ’, τα παιδιά, τι κάνουν τα παιδιά σου;»
«Σε προσκυνούν, μπουλούκμπαση, και σου φιλούν τα χέρια.
Δώδεκα μέρες έλειπα, τι κάνουνε δεν ξέρω».
10 «Για άπλωσε, Χρόνη, στον τορβά, για λύσε το δισάκι,
θα βρεις δυο μήλα κόκκινα, δυο πατρινά λεμόνια».
Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει,
βλέπει το πρώτο του παιδί, το πρώτο παλικάρι·
τηράζει κι άλλη μια φορά, τ’ άλλο παιδί του βλέπει.
15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τ’ ασκέρι,
βαρεί δεξιά, βαρεί ζερβιά, βαρεί μπροστά και πίσω,
κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες.
(Ειρωνεία)

16. Δ. Κόκκου, Ο Αντιπολιτευόμενος.
Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο,
είχ' ευγενή αισθήματα, αρχάς και πεποιθήσεις
και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄
αλλ' όμως ...τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις.
Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄
με άλλους λόγους, νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον.
(Ειρωνεία)

17. Το τραγούδι του Χάρου
Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια,
λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται.
"Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι' αυλαίς αράχνιασά τσοι,
και αδέρφια που ξεχώρισα, πού σαν αγαπημένα,
κ' οι στράταις καμαρώναν τα κι' ο κόσμος έτρεμέν τα.
Χώρισα μάνναις 'πο παιδιά, παιδιά 'πού τσοι μαννάδες,
εχώρισα κι' αντρόϋνα που σαν αγαπημένα."
(Σαρκασμός)

18. Γ. Σουρή, από το Φασουλής Φιλόσοφος.
Και τ’ είσαι, άνθρωπε μωρέ, που φλυαρείς εμπρός μου,
αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου;
Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας;
Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου;
ή του προβάτου το μαλλί, το γάλα της κατσίκας,
τα δόντια του ελέφαντος, το στόμα κροκοδείλου;
…
Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον
και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης,
συ, του Δαρβίνου η μαϊμού, συ, δίπουν μαστοφόρον,
συ, άνθρωπε θαυμάσιε, που κακό ψόφο νάχεις.
(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

19. Για την κατανόηση της σάτιρας. 2 διδακτικές ώρες
Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία.
Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι «με τους
όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα
λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα
από λογοτεχνικό έργο, το οποίο έχει ταυτόχρονα
σκωπτική και έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε
συγκεκριμένα ζητήματα της επικαιρότητας ή της
καθημερινής ζωής».
Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να
στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα, κακώς κείμενα
της κοινωνίας, ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις, που
κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο.

20. Προτεινόμενα κείμενα:
Ανωνύμου, Ο Ρωσαγγλογάλλος
Αλ. Σούτσου, «Ο επιστάτης των εθνικών οικοδομών
επί Ι. Καποδίστρια»
Γ. Σουρή, Ο Ρωμηός, Ποιος είδε κράτος λιγοστό
Ανδρέα Λασκαράτου, Προβόδισμα
Κ. Παλαμά, Σατιρικά Γυμνάσματα
Κ. Καρυωτάκη, Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που
φωτίζει τον κόσμο, Δημόσιοι Υπάλληλοι, κλπ.

21. ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος
Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις, η
οποία χρονολογείται γύρω στα 1812. Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που
επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα. Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους
στίχους.
.ΟΛΟΙ
Ειπέ μας, ω φιλέλληνα, πώς φέρτε την σκλαβίαν
και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν;
Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν,
παίδων, παρθένων, γυναικών ανήκουστον φθορίαν,
Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον,
τον άδικον, αναίτιον και χωρίς τινα πόνον;
Δεν είσθ' εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων,
των ελευθέρων, των σοφών και των φιλοπατρίδων;
Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν,
και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν;
Και ποίον γένος, ως εσείς, εστάθη φωτισμένον
εις την σοφίαν, δύναμιν, κι εις όλα ξακουσμένον;
Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα!
Βαβαί! ως ένα σκέλεθρον, ως σκοτεινήν παστάδα!
Oμίλει, φίλτατε Γραικέ, ειπέ μας την αιτίαν·
μη κρύψης τίποτες ημών, λύε την απορίαν
O ΦΙΛΕΛΛΗΝ
Ρωσσαγγλογάλλοι,
Ελλάς, και όχι άλλη,
ήτον, ως λέτε, τόσον μεγάλη.
Νυν δε αθλία
και αναξία,
επειδή άρχει η αμαθία.
Όσ' ημπορούσι
να την ξυπνούσι,
τούτ' εις το χείρον την οδηγούσι.
Αυτή στενάζει,
τα τέκνα κράζει,
στο να προκόπτουν όλα προστάζει.
Και τότ' ελπίζει
ότι κερδίζει·
εκείν' οπού 'χει νυν την φλογίζει.
Μα τις τολμήσει
μ' αληθή κλίσι*
σ' ελευθερίαν να την κινήση;
Όστις τολμήση
να την ξυπνήση
πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν.

22. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ
O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I. Καποδίστρια
Tο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά, όπως σημειώνεται στον τίτλο της
πρώτης έκδοσης, το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση
παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της.
Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει,
και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζει·
χαιρετάτε με με σέβας, με βαθύν προσκυνισμόν·
επιστάτης, κύριοί μου, έγινα οικοδομών.
Τερερέμ, λαλά, λαλά·
η δουλειά πάγει* καλά.
Έκτακτε Διοικητή μου, πόσα γρόσια θησαυρίζεις;
Όσα παίρνω σ' ένα μήνα σ' ένα χρόνο τα κερδίζεις;
Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλια… κι ας να μη!
Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή.
Τερερέμ, λαλά, λαλά·
η δουλειά πάγει καλά.
Η αυτού Πανεξοχότης μ' αγκαλιάζει κάθε μέρα.
Μα ρημάζω το Ταμείον; Αλλού βλέπει, βρέχει πέρα,
φθάνει μόνον, πουρνό βράδυ, να τον λέγω εις τ' αυτί
τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί.
Τερερέμ, λαλά, λαλά·
η δουλειά πάγει καλά.
Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναι·
αύριο θα είναι, λέγουν, αι περίφημαι Αθήναι.
Τότε, γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν,
και πατόκορφ' απ' εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν.
Τερερέμ, λαλά, λαλά·
η δουλειά πάγει καλά.
Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα
τα σχολεία, στην τιμή μου, τ' αγαπώ απ' όλα πρώτα·
και πολλές φορές λαχαίνει στ' όνειρό μου να ιδώ
πως οικοδομώ Μουσεία, κι απ' το στρώμα τραγουδώ:
Τερερέμ, λαλά, λαλά·
η δουλειά πάγει καλά.
Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουν·
μ' όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ' ορέγουνται με δείχνουν·
γαμβρός είμαι όπου πάγω, κι εις το κάθε σπιτικό
ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ.
Τερερέμ, λαλά, λαλά·
η δουλειά πάγει καλά.

23. Ανδρέας Λασκαράτος
Προβόδισμα
... Σύρτε, λοιπόν, σύρτε στίχοι μου. Μπορεί να μην είστε ποίησες, αλλά θέλ' είσθ' ελπίζω
κατιτί καλύτερο από ποίησες· θέλ' είσθε, σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό
πνεύμα, και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα...
Σύρτε, στίχοι μου, σύρτε τυπωθείτε
Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες
Βουβοί, σβησμένοι, πάν' οι υποκριτάδες
Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε.
Λεύθεροι στίχοι, ελεύθερα μιλείτε.
Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες
Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδες·
Εμπαίξετ' τες όπου τες ιδείτε.
Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι,
Άγγελος και σ' εσάς φέρνει την είδηση·
«Ελάτε», σας φωνάζει, «είν' πεθαμένοι
Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδηση».
Σύρτε, στίχοι μου, εβγήτε παρρησία
και φωνάξετε: Ζήτω Ελευθερία.

24. Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο.
Λευτεριά, Λευτεριά, σχίζει, δαγκάνει
τους ουρανούς το στέμμα σου. Tο φως σου,
χωρίς να καίει, τυφλώνει το λαό σου.
Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι,
λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει
σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου.
Λευτεριά, Λευτεριά, θα σ' αγοράσουν
έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι.
Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη,
πολλές οι αμαρτίες, που θα διαβάσουν
οι γενεές, όταν σε παρομοιάσουν
με το πορτραίτο του Dorian Gray.
Λευτεριά, Λευτεριά, σε νοσταλγούνε,
μακρινά δάση, ρημαγμένοι κήποι,
όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη
σαν έπαθλο του αγώνος, και μοχθούνε,
και τη ζωή τους εξακολουθούνε,
νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει.
Κ. Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

25. Για τα κωμικά τεχνάσματα. 1-2 διδακτικές ώρες
Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη:
1. Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά
σημεία.
2. Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το
γέλιο.
3. Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να
διακρίνουμε: α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό/
λεκτικό χιούμορ) από
β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά
τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής.

26. ΕΡΜΗΣ
Από πού με πήρε ανθρωπίλα; Ο μέγας Ηρακλής
νικά.
Ετούτο το κακό τι είναι;
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Αλογοσκάθαρο.
ΕΡΜΗΣ
Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε
και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε,
πώς ανέβηκες εδώ πάνω, σιχαμεροσιχαμερότατε;
Ποιο το όνομά σου; Μίλα.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Σιχαμερότατος.
ΕΡΜΗΣ
Το γένος. Λέγε μου.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Σιχαμερότατος.
ΕΡΜΗΣ
Όνομα πατρός;
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Του δικού μου; Σιχαμερότατος.
ΕΡΜΗΣ
Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις, μα τη Γη,
αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το
όνομά σου.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Τρυγαίος Αμαρουσιώτης, αμπελουργός δεινός,
μη καταδότης, μη πολυπράγμων.
ΕΡΜΗΣ
Και ήρθες να κάνεις τι;
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα.
ΕΡΜΗΣ
Αχ καημενούλη μου, πώς έφτασες εδώ;
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Α, ρε λιμασμένε, βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια
σιχαμερότατος;
Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία.
ΕΡΜΗΣ
Άιντέεε!
Έχεις ακόμα δρόμο για τους θεούς·
έφυγαν· έχουν μετακομίσει από χτες.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Και πήγανε πού γης;
ΕΡΜΗΣ
Άκου γης.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Τότε πού;
ΕΡΜΗΣ
Μακριά, πολύ μακριά,
κάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανού.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Και εσύ, πώς και απόμεινες εδώ μονάχος;
ΕΡΜΗΣ
Κάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ
οι θεοί,
τσουκαλάκια, δισκάκια, κανατάκια.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Και οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο;

27. ΕΡΜΗΣ
Έγιναν πυρ και μανία με τους Έλληνες.
Γι αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον᾽
Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ αυτόν να σας᾽
κάνει ό,τι θέλει και γουστάρει.
Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν,
για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε
και να μην ακούν τα παρακάλια σας.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά; Πες μου.
ΕΡΜΗΣ
Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο, ενώ εκείνοι
προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη·
και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί,
έλεγαν λόγια όπως:
«Μα τους δυο σιούς, τώρα θα πληρώσει ο
Αττικούτσικος».
Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί
και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη,
φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε:
«Πάνε να μας τη φέρουν, μα την Αθηνά.
Δεν πρέπει να δεχθούμε, μα τον Δία.
Αν έχουμε την Πύλο, θα ξανάρθουν».
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Εδώ που τα λέμε, το ύφος του λόγου φέρει τη
σφραγίδα του τόπου μας.
ΕΡΜΗΣ
Γι αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ᾽
την Ειρήνη.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Γιατί; Πού έχει πάει;
ΕΡΜΗΣ
Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Σε τι σπηλιά;
ΕΡΜΗΣ
Σ αυτή εκεί κάτω.᾽
Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από
πάνω,
για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Πες μου, εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει;
ΕΡΜΗΣ
Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα:
χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο.
ΤΡΥΓΑΙΟΣ
Να το κάνει τι τέτοιο γουδί;
ΕΡΜΗΣ
Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις.
Ώρα όμως να του δίνω. Όπου να ναι, θαρρώ,᾽
βγαίνει· ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος.

28. Αδυναμίες
και ελαττώματα
των προσώπων
Απροσδόκητο
Αντίθεση ανάμεσα
στη λογική εξέλιξη
και την τροπή
των γεγονότων
Αντίφαση
Ασυνέπεια
λόγων και πράξεων
Επανάληψη
Πλάνη
(παρεξήγηση
ή απάτη)
Χιούμορ
δραματουργίας
Αφορά τους χαρακτήρες
και τις τεχνικές της
πλοκής

29. Υπερβολή
Υπαινιγμός
ή Υπόνοια
Μεταφορά
Λογοπαίγνιο
Ειρωνεία
Επανάληψη
Απροσδόκητο
ή παράδοξο
Αμφισημία
ή αμφιβολία
Λεκτικό χιούμορ
Σχήματα λόγου που
παράγουν κωμικό
αποτέλεσμα.

30. Α. Προφορικό/Λεκτικό χιούμορ
Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση:
Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από
ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη).
Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο
ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής).
Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)
Ειρωνεία (Λεκτική).
Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή
ομοηχία π.χ. Δες πότης μια φορά!).
Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία, μεταφέρεται από μία έννοια και σε
άλλη ή άλλες).
Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση,
προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου, είτε ευχάριστο είναι, είτε
δυσάρεστο, χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα.
Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα
στο λόγο).

31. Β’ Φάση. Ανάγνωση. περίπου 16 διδακτικές ώρες
Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου.
Προτεινόμενα κείμενα:
Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα:
Ειρήνη του Αριστοφάνη,
Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ. Ξενόπουλου,
Η Βαβυλωνία του Δ. Βυζάντιου,
Ζητείται ψεύτης του Δ. Ψαθά,
Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση
Διηγήματα & χρονογραφήματα:
Ζαχαρία Παπαντωνίου, Το παραστράτημα του Προέδρου,
Εμμανουήλ Ροΐδη, Η εορτή του πατρός μου, Τα υαλοπωλεία,
Μονόλογος ευαισθήτου,
Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Φώτα – Ολόφωτα, Η Δασκαλομάννα,
Γ. Βιζυηνού, Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα.

32. Ερωτήσεις φύλλου εργασίας:
1. Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου.
2. Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικό/σατιρικό
στοιχείο;
3. Ποια κοινωνική, πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα
παρουσιάζεται, σχολιάζεται, σατιρίζεται ή επικρίνεται;
4.Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η
σάτιρα;
5. Ποιο είναι το ιστορικό, κοινωνικό, πολιτικό ή ιδεολογικό
πλαίσιο του κειμένου, με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που
υπάρχουν σε αυτό;
6. Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που
παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι
στην κοινωνία μας σήμερα; Πώς το εξηγείτε;
7. Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν
αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή; Ποιες είναι αυτές;

33. 1. Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου.
2. Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικό/σατιρικό στοιχείο;
3. Ποια κοινωνική, πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται,
σχολιάζεται, σατιρίζεται ή επικρίνεται;
4. Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα;
5. Ποιο είναι το ιστορικό, κοινωνικό, πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου, με
βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό;
6. Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο
κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα; Πώς το
εξηγείτε;
7. Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή
εποχή; Ποιες είναι αυτές
Φύλλο εργασίας:

34. Γ’ Φάση. Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες
Δραστηριότητες:
Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό
τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω
δραστηριότητες:
• Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί
να είναι χρονογράφημα, διήγημα ή θεατρικό, αξιοποιώντας όσα
έμαθαν.
• Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες
αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν
και κατάλληλα λογισμικά.
• Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία.

35. Βιβλιογραφία:
Νεοελληνική Καλολογία, Παπανικολάου Κ., Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής, Μέρος Γ’ Σχήματα λόγου
Αχ. Α. Τζάρτζανου,
Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, Ο.Ε.Δ.Β.
Οι αισθητικές κατηγορίες, Ευάγγελου Παπανούτσου, τόμος Αισθητική
Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003
Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της
Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2011
Η Ποιητική της Ανατροπής. Σάτιρα, Ειρωνεία, Παρωδία Χιούµορ στο
πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίµπα, Κατερίνα Κωστίου.
Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία : η περίπτωση των
"Βατράχων" του Αριστοφάνη, Τόμτση Αικατερίνη.
Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο, Αποστολίδου Β, Καπλάνη Β.,
Χοντολίδου Ε.,τυπωθήτω.
Πειραματισμοί με το χιούμορ, διδακτικό σενάριο, Αποστολίδου Β.