1. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ
Κεφάλαιο Α’
Η εποχή του λίθου
Προϊστορία: πριν την εμφάνιση των πρώτων γραπτών πηγών
1
Διαίρεση της Προϊστορίας:
⋇Εποχή του λίθου  Παλαιολιθική εποχή
 Μεσολιθική εποχή (ως το 6500 π.Χ.)
Νεολιθική εποχή (ως το 3000 π.Χ.)
⋇Εποχή του χαλκού (3000 π.Χ. – 1100 π.Χ.)
Η παλαιολιθική και η μεσολιθική εποχή
Πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στη γη.
∙Ικ ανός άνθρωπος (homohabilis)
∙Όρθιος άνθρωπος (homoerectus)
∙ Έ μ φρων άνθρωπος (homosapiens)
∙ Σοφότατος άνθρωπος (homo sapiens sapiens)

2. Παλαιολιθική εποχή
2
Πρώι μη Παλαιολιθική
Περίοδος ( 2.500.000 –
200.000 π.Χ)
Ικανός άνθρωπος
Όρθιος άνθρωπος
Κροκάλες
Χειροπελέκεις
Μέση Παλαιολιθική
Περίοδος (200.000 –
35.000 π.Χ.)
Έμφρων (σοφός)
άνθρωπος
Αιχμές
Ξέστρα
Ύστερη Παλαιολιθική
Περίοδος (35.000 –
6.500 π.Χ.)
Σοφότατος άνθρωπος Λεπίδες
Ξέστρα
Γλυφίδες
Οστέινα εργαλεία
1 ) Η ζωή του ανθρώπου κατά την Παλαιολιθική και Μεσολιθική Εποχή ( 2.500.000 π.Χ. –
6 . 500 π.Χ.)
⋄ Κ υνηγός και τροφοσυλλέκτης- α λιεύς : μαμούθ,τάρανδοι, αντιλόπες, αίγαγροι, βόδια,
ελάφια, ίπποι, καρποί
⋄ κ α τεργάζεται οστά, κέρατα, λίθους
⋄ ν τύνεται με δέρματα ζώων
⋄ θά βει τους νεκρούς του
ΣτηνΕ λλάδα: Θεσσαλία, Μακεδονία,Αργολίδα, Κέρκυρα κλπ

3. 3
2 ) Η τέχνη
⋄ Ζωγραφικές παραστάσεις
⋄ Αγαλματίδια από πηλό,κόκκαλο ή λίθο
⋄ Κοσμήματα
⋄ Σπηλαιογραφίες (μαγική ή συμβολική σημασία)
Η Νεολιθική εποχή
1 ) Η ζωή του ανθρώπου κατά τη Ν εολιθική εποχή (6500 – 3000 π.Χ.)
Γεωργός και κ τηνοτρόφος(δημητριακά)
⋆ Μόνιμη εγκατάσταση –οικισμοί (τεχνίτες)
⋆ Απασχόληση: γεωργία και κτηνοτροφία (μαλλί)
⋆ Κεραμική (αποθήκευση προϊόντων)
Ε ύφορη ( γόνιμη) ημισέληνος [lentillefertile]:
- Μεσοποταμία
-Πα λαιστίνη ( Γη Χαναάν, Φοινίκη)
- Αίγ υπτος
Ανταλλαγή προϊόντων – Οικιακή οικονομία
2 ) Η Ν εολιθική Εποχή στην Ελλάδα

4. 4
⋆ Τούμπα, Μαγούλα
⋆ Επίπεδος οικισμός
⋆ Λιμναίος οικισμός(Δισπηλιό Καστοριάς)
Στη Βόρειο Ελλάδα βρέθηκαν σπίτια από κλαριά και λάσπη, ενώ στη Θεσσαλία, Νότιο
Ελλάδα και νησιά Αιγαίου σπίτια από ντόπιες πέτρες.
-Γεωργοκτηνοτροφία: Δημητριακά, όσπρια,αιγοπρόβατα, βοοειδή, χοίροι
_Αν τικείμενα οικιακής χ ρήσης: κεραμικά,λίθινα, οστέινα
-Κ οινότητα
-Τ αφή νεκρών
-Πήλινα α γγεία ψημμένα – διακόσμηση
-Πήλινα ειδώλια (σπάνια λίθινα)
Κεφάλαιο Β’
Η εποχή του χαλκού (3000 – 1100 π.Χ.)
⋆ Εργαλεία από χ α λκό
1)Πρώτοι μ εγάλοι πολιτισμοί:
-Σουμέριοι
-Βαβυλώνιοι
-Αιγύπτιοι
-Εβραίοι
-Φοίνικες

5. 5
-Χετταίοι
2)Στην Ε λλάδα:
 Κ υκλαδικός πολιτισμός
 Μιν ωικός πολιτισμός
 Μυκ ηναϊκός πολιτισμός
1)ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ
ΑΝΑΤΟΛΗΣ
■ Λ ΑΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ
1) ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ:Ινδοευρωπαϊκής καταγωγής.Τροχός, άροτρο, επεξεργασία
μετάλλων, σφηνοειδής γραφή, συγκροτημένες πόλεις (Ουρ, Ουρούκ,
Λαγκάς)
2)Β ΑΒΥΛΩΝΙΟΙ :Σημιτικές προσμίξεις, Χαμουραμπί (νομοθεσία-κώδικας
του Χαμουραμπί- αυστηροί νόμοι), αστρονομία, έπος Γιλγαμές.
Κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας. Βαβυλώνια αιχμαλωσία.
3)ΑΣΣΥΡΙΟΙ :Την εποχή του χαλκού καταλύουν το βαβυλωνιακό κράτος.
Πρωτεύουσα η Νινευί
■ ΑΙΓΥΠΤΟΣ

6. «Δώρο του Νείλου» , σιτοβολώνας, πάπυρος, Φαραώ.
6
3περίοδοι ακμής
1)Αρχαίο βασίλειο – Μέμφις – πυραμίδες
2)Μέσο βασίλειο – Θήβα
3)Νέο βασίλειο – ιμπεριαλισμός- Κοιλάδα των βασιλέων- ναοί Λούξορ,
Καρνάκ,Αμπού-Σιμπέλ.
Φ αραώ
1)Γιος του Όσιρι
2)Απόλυτος κυρίαρχος
3)Στρατιωτικός διοικητής
4)Ανώτατος θρησκευτικός άρχοντας
Χωρικοί
1) 9/10 του πληθυσμού
2)Βαρείς φόροι
3)Όχι ιδιοκτησία
Τεχνίτες
1)Ζουν στις πόλεις
2)Είναι ξυλουργοί, οικοδόμοι, σιδηρουργοί, επεξεργαστές μετάλλων,
χρυσοχόοι,ξυλογλύπτες, λιθοξόοι κλπ

7. 7
Θρησκεία
Είναι πολυθεϊστές. Λατρεύουν τον Άμμωνα Ρα, τον Όσιρι, την Ίσιδα.
Ταριχεύουν τους νεκρούς- μούμιες.
Γ ραφή
Ιερογλυφικά. Με τη βοήθεια της «Στήλης της Ροζέτας» τα
αποκρυπτογραφεί ο Σαμπολιόν.
■ Χ ΕΤΤΑΙΟΙ
Μικρά Ασία, 2η χιλιετία προ Χριστού. Ινδοευρωπαίοι. Πρωτεύουσα η
Χαττούσα.
Γραφή-πινακίδες- Αχιγιάβα=Αχαιοί.
Τέλη13ου αιώνα: οι «λαοί της θάλασσας» διέλυσαν το κράτος των
Χετταίων.
■ ΦΟΙΝΙΚΕΣ
Σημιτικής καταγωγής- ναυτικοί και έμποροι. Σιδώνα, Τύρος, Βύβλος.
Επινόηση αλφαβήτου- 22 σύμφωνα. Ναυτικοί από την Κύμη το φέρνουν
στην Ελλάδα (Ελληνικό και Λατινικό αλφάβητο)
■ Ε ΒΡΑΙΟΙ
Σημίτες-Γη Χαναάν

8. 1300π.Χ. οι Εβραίοι της Αιγύπτου με τον Μωυσή έρχονται στην
Παλαιστίνη.
Ιερουσαλήμ-Σαούλ- Δαβίδ- Σολομών
8
Καταλύεται από Ασσυρίους
Μονοθεϊστικός λαός- Βίβλος- Παλαιά Διαθήκη
2)α) Ο Κυκλαδικός Πολιτισμός
Ο Κυκλαδικός Πολιτισμός αναπτύχθηκε στις Κ υκ λάδεςτην 3η και 2η χιλιετία π.Χ.
Πα ράγοντες που συνέβαλαν στην α ν άπτυξή του:
■Ήπιο κ λίμα
■Γεωγραφική θέση (ανάμεσα από Ευρώπη,Ασία, ηπειρωτική Ελλάδα και Κρήτη)
Οικισμοί
☻Ως το 2300 πΧ
-Αναπτύσσονται αυτόνομα
-Κτίζονται κοντά στη θάλασσα ή σε πρανή λόφων
☻Από το 2300 π.Χ.
-Ορισμένοι οχυρώνονται (Αγία Ειρήνη και Κέα)
-Αλλοι καταστρέφονται και ξανακτίζονται οχυρωμένοι (Φυλακωπή Μήλου)
-Αλλοι χτίζονται σε ψηλούς λόφους μακριά από τη θάλασσα (Καστρί Σύρου)
☻Τη 2η χιλιετία π.Χ.
-Οι οικισμοί μεγαλώνουν (Ακρωτήρι στη Θήρα)
-Τα κτίρια οικοδομούνται πιο σύνθετα κι επιβλητικά
☻1600 π.Χ. περίπου οι οικισμοί καταστρέφονται από σεισμό
Σχέσεις:

9. ◆ 3η χιλιετία π. Χ. κυριαρχία στο Αιγαίο, μεταφορά προϊόντων και γνώσεων από Εγγύς
Ανατολή στην Ευρώπη
◆ 2η χιλιετία π. Χ. σχέσεις με ηπειρωτική Ελλάδα και Κρήτη
◆1600π.Χ. περίπου υποτάσσονται στους Μινωίτες
9
◆1450π. Χ.  κυριαρχία Μυκηναίων
Τέχνη
Α) Ε ιδώλια :
-παριστάνουν γυναίκες (τα περισσότερα) ή άντρες μουσικούς, κυνηγούς, πολεμιστές
(λίγα)
-μορφές σχηματοποιημένες με χαρακτηριστικές λεπτομέρειες (πρόσωπο-φύλλο)
Β ) Αγ γεία :
-από πηλό, μάρμαρο ή μέταλλο
-διακόσμηση με απλά γραμμικά σχέδια ή εγχάρακτη διακόσμηση
Γ) Τ οιχογραφίες
-Θέματα από τη φύση και την καθημερινή ζωή
-Στολίζουν κυρίως τα δημόσια κτίρια

10. β)Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
10
Η Κ ρήτη
♥Πρωτοκατοικήθηκε τη Νεολιθική εποχή
♥Κνωσός
♥Ο πολιτισμός της Κρήτης - ονομάζεται Μινωικός ( από το Μίνωα)
-3η και 2η χιλιετία π.Χ.
-Ανασκαφές του Άρθουρ Έβανς
Ο Μιν ωικός πολιτισμός
♥Οργ άνωση(3000-2000 π.Χ.)
☼ Αύξηση πληθυσμού,συστηματοποίηση γεωργίας, ίδρυση μικρών
οικισμών

11. ☼ Επαφές με περιοχές Αιγαίου και Ανατολικής Μεσογείου- Ίδρυση
αποικιών στο Αιγαίο
☼Εξαγωγές: λάδι, κρασί, ξυλεία, αγγεία,, υφάσματα, δέρματα
11
Εισαγωγές πρώτων υλών.
♥ Αν ά πτυξη (περίοδος πρώτων ανακτόρων 2000-1700 π.Χ.)
☼Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρο
☼Καταστροφή από σεισμό γύρω στο 1700 π.Χ.
♥ Κορύφωση (περίοδος νέων ανακτόρων 1700-1450π. Χ. )
☼Κυριαρχία στο Αιγαίο
☼ Σχέσεις με ηπειρωτική Ελλάδα
☼ Επιρροή στον μυκηναϊκό πολιτισμό
Τ α Ανάκτορα
1) - Προσανατολισμός Βορρά – Νότου
- Ορθογώνια κεντρική αυλή- πτέρυγες
- Πολυώροφα, πολύπλοκα.Ύδρευση-αποχέτευση, τοιχογραφίες
- Ανοχύρωτα
2) -Κατοικία του Άρχοντα
-Αποθήκες προϊόντων κι εμπορευμάτων
- Κέντρα κατασκευής πολύτιμων αντικειμένων-καλλιτεχνημάτων
-Θρησκευτικά κέντρα
3) -Συγκεντρωτικό οικονομικό σύστημα
Γρα φή

12. 12
-Ιερογλυφική
_Γραμμική Α’
Οικ ονομία
-Θαλασσοκρατία
-Εμπόριο
-Προϊόντα καλλιτεχνικής παραγωγής
Οι Μυκ ηναίοι στην Κνωσό
1450π.Χ. : Καταστροφή Ανακτόρων
Μυκηναίοι κατακτούν την Κνωσό
ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΜΙΝΩΙΤΩΝ
Η Θρησκεία
‡Σύμπλεγμα γυναικείων θεοτήτων
‡Ανακτορικά ή οικιακά ιερά
‡Σπήλαια (Δικταίον άντρον)
‡Ιερά δέντρα (ελιά)
‡Ιερά ζώα (ταυροκαθάψια)
‡Ιερά κορυφής
‡Τελετουργικοί χοροί
Η τέχ νη

13. 13
‡Τοιχογραφίες
‡Κεραμική (καμαραϊκά, ωοκέλυφα αγγεία)
‡Ειδώλια
‡Ρυτά
‡Κοσμήματα
‡Σφραγίδες
Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
1 ) Κ οινωνική, πολιτική και οικονομική οργάνωση
Σημαντικότερο κέντρο = Μυκήνες
Ανασκαφή: Ερρίκος Σλήμαν
Φ άσεις:α) των βασιλικών τάφων (1600-1450 π.Χ.)
β) η ανακτορική περίοδος (1400-1200π.Χ.)
Επιρροές: από Μινωίτες (τεχνολογία-τέχνη-γραφή)
Δ ημιουργίες: ▲οχυρωμένες ακροπόλεις
▲ θολωτοί τάφοι
Οι κονομία: ∎ Γεωργία
∎Κτηνοτροφία
∎Ελεφαντουργία-μεταλλουργία-λιθοτεχνία
∎ Ναυτιλία και εμπόριο

14. 14
Πολιτισμός της μυκηναϊκής κοινής
Δ εσμοί:- ομόγλωσσον
- ομόθρησκον
-ομοιομορφία σε οργάνωση και θεσμούς
Οργάνωση μυκηναϊκής κοινωνίας
Άναξ
Αυλι κοί
Ιερατεί ο
Δ ήμοι (ο λαός )
Δ ούλοι (μόνο υποχρεώσει ς )
2) Η γ ραμμική β’ α) πήλινες επιγραφές σε μυκηναϊκά κέντρα
β) Μάικλ Βέντρις –Τζον Τσάντγουικ-
αποκρυπτογράφηση
γ ) συλλαβική
δ) ή προήλθε από Γραμμική α’ ή μεταφυτεύθηκε στην
Κρήτη από την ηπειρωτική Ελλάδα
ε) ειδικοί γραφείς
στ) εξαφανίστηκε γύρω στα 1200 π.Χ. μετά την
πτώση των ανακτόρων
γ ) Η εξάπλωση και η κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου
Εξάπλωση:θαλασσοκρατία ως το 1450 π.Χ.
Αποικίες-εμπορικοί σταθμοί σε Ελλάδα -Μ. Ασία
Ταξίδια για πρώτες ύλες

15. 15
Αποικισμός Κύπρου
Σχέσεις με Χετταίους
Κατάρρευση
Γύρω στα 1200π.Χ.
-κάμπτεται η δύναμη των Μυκηναίων
-καταστρέφονται ανάκτορα, συνοικισμοί και ακροπόλεις
-εξαφανίζεται η Γραμμική Β’
Αι τίες κατάρρευσης:
♣ Κάθοδος των Δωριέων
♣ εσωτερικές αναταραχές
♣ Λαοί της θάλασσας-επιδρομές

16. ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ
Θρησκεία
16
☻Δωδεκάθεο πλην Απόλλωνος
☻Πότνια –Κυρία Πότνια
☻Μικράι ερά
Τέχνη
1) Επιρροή από μι νωικό πολιτισμό
2)Αρχιτεκτονική :
α) Ακροπόλεις
β)μεγάλα, μνημειακά ανάκτορα
<Σχέδιο ανακτόρων: * Προθάλαμος(αυλή)
* Κύριο δωμάτιο (εστία- υποδοχή)
*Δευτερεύοντες χώροι
γ)κυκλώπεια τείχη
3)Τάφοι:

17. 17
α)λακκοειδείς με επιτύμβιες στήλες
β)θολωτοί τάφοι (Θησαυρός του Ατρέα)
γ)θαλαμωτοί τάφοι (λαξεμένοι σε πλαγιές λόφων)
4)Ζωγ ραφική και κεραμική
α)Τοιχογραφίες
β)Κεραμική
γ)Μεταλλοτεχνία
-Κοσμήματα
-Σκεύη
-Ξίφη,εγχειρίδια
-Προσωπίδες νεκρών

18. II. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Γ’.Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1100 π.Χ. ΕΩΣ ΤΟ 800
π.Χ.
18
1.ΟΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
α)Περίοδος κρίσης (1100-950 π.χ.)
▲ Μείωση πληθυσμού
▲Οικονομία: πρωτογενή σχήματα – οικιακή μορφή
▲Εξαφάνιση της κεντρικής εξουσίας – Η οργάνωση στηρίζεται σε
οικογένεια,χωριό, ομάδα.
β)Περίοδος ανάκαμψης (από αρχές 10ου αι. και μετά)
Αναγέννηση:
▲ Πνευματική
▲ Δημογραφική
▲Τεχνολογική
γ ) Η διαμόρφωση των φυλετικών κοινοτήτων
☻ Δωριείς: Από Πίνδο  Πελοπόννησο
 Στερεά Ελλάδα (τμήμα)
 Κυκλάδες (Μήλο, Θήρα)
 Κρήτη
☻Θεσσαλοί: Από Πίνδο  Θεσσαλία
☻Β οιωτοί : Από Θεσσαλία  Βοιωτία

19. 19
☻Αι ολείς: Από Θεσσαλία  Λέσβο
Τένεδο
 Βόρεια Μικρά Ασία
☻Ίωνες : Από Βόρεια παράλια Πελοποννήσου  Αττική
Εύβοια
Κυκλάδες
☻Το Κράτος είναι φ υλετικό
☻Το αξίωμα του βασιλιά
- Αρχικά αι ρετό και μετά κληρονομικό
-το καταλαμβάνει ο ι κανότερος πολεμιστής
δ) Ο Πρώτος Ελληνικός αποικισμός
Η μετανάστευση ελληνικών φύλων (11ος-9ος αι. π.Χ.) προς τα νησιά του
Αιγαίου και τα παράλια της Μικράς Ασίας.
Αί τια
1)Ανώμαλη κατάσταση στην Ελλάδα μετά τις μετακινήσεις του 12ου
αιώνα.
2)Η στενότητα του ηπειρωτικού ελλαδικού χώρου
3)Ο οικονομικός μαρασμός και η ανασφάλεια
Χάρτης των μετακινήσεων
▶Αιολείς : Από Θεσσαλία προς Λέσβο, Τένεδο, Μ. Ασία

20. Αιολία= από Τρωάδα ως Σμύρνη
▶ Ίωνες: Από Αττική, Εύβοια, Β. Πελοπόννησο προς Χίο, Σάμο,
Κεντρική Μ. Ασία (Ιωνική δωδεκάπολη)
20
▶Δωριείς: Προς Ρόδο, Κω, Μ. Ασία.
( Δωρική εξάπολη)
Ασχολίες των αποίκων
* Γεωργία αρχικά
* Εμπόριο αργότερα
ε) Ο κόσμος των Ομηρικών επών.
◉ Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια περιγράφουν εποχές μεταγενέστερες
της μυκηναϊκής (11ο – 8ο αιώνα π.Χ.)
◉ Η ομηρική εποχή πολιτικά δεν έχει καμία σχέση με τη
μυκηναϊκή. Διαφορές:
☺ Δεν υπάρχει η μυκηναϊκή ανακτορική γραφειοκρατία
☺ Ο ηγεμόνας δεν ονομάζεται «άναξ»,αλλά «βασιλεύς»
☺ Υπάρχει πολιτική αστάθεια
☺ Κοινωνία αγροτοποιμενική. Ζει από προϊόντα και επιδρομές.

21. 21
2. Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Α. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ
☻ Εμφανίζεται προς τα τέλη του 8ου αι. π.Χ.
☻ Προέρχεται από το φοινικικό με τη μετατροπή συμφώνων σε
φωνήεντα
☻ Η γραφή απλοποιήθηκε κι έγινε κτήμα περισσότερων ανθρώπων
☻ Από το ελληνικό αλφάβητο προήλθε το λατινικό
Β ) Η ΤΕΧΝΗ
♥Ονομάζεται Γεωμετρική διότι κυριαρχούν σε αυτή τα γεωμετρικά
σχήματα (κυρίως στα αγγεία)
♥Δημιουργήθηκε από τον 11ο ως τον 8ο αιώνα π.Χ.
♥Αρχικά ομόκεντροι κύκλοι και ημικύκλια ζωγραφισμένα με διαβήτη (1)
♥Σταδιακά τρίγωνα, ρόμβοι, μαίανδροι (3)
♥Αργότερα ομοιόμορφα ζώα και παραστάσεις θανάτου μαζί με τα
γεωμετρικά σχήματα -επιτάφια αγγεία (2)
♥Εμφάνιση μυθολογικών θεμάτων
Γ )ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ-ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ
ΝΑΟΙ
-Μεγάλο μέγεθος
-Λίθινοι τοίχοι κάτω, πλίνθινοι ψηλά, στέγες επίπεδες ή σαμαρωτές –
λασπόκλαδα

22. -Μερικοί μακρόστενοι, κεντρική σειρά από κίονες, βάθρο για θεότητα
(Ηραίο Σάμου)
-Ορισμένοι αποκτούν πανελλήνιο χαρακτήρα (Δελφοί, Ολυμπία, Δωδώνη)
22
ΟΙΚΙΣΜΟΙ
-Μικροί
-Σε υψώματα
-Μερικοί οχυρωμένοι με τείχη

23. Δ.Η ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ
23
1. ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ
Αίτια:α) Οικονομικά:
◬Επιθυμία απόκτησης καλλιεργήσιμης γης
◬Ανάγκη προμήθειας σιδηρομεταλλεύματος
β)Πολιτικά:
◬Ανάγκη αποχώρησης των πολιτικά ηττημένων.
Αν αχώρηση- Ε γκατάσταση
☺ Οργανωμένη αναχώρηση
☺ Προεπιλογή του τόπου εγκατάστασης
☺ Οικιστής (ξεχωριστό άτομο-αρχηγός της αποστολής)
☺ Τελετή αναχώρησης
☺ Ίδρυση πόλης με απάνεμο λιμάνι-πλούσια ενδοχώρα-φυσική οχύρωση.
Σχ έση μητρόπολης-αποικίας
☼Δεσμοί μητέρας-κόρης.
☼Σταδιακή ανεξαρτησία- σχέσεις και με άλλες πόλεις.
Περιοχές εγκατάστασης
☼Εύξεινος πόντος- Μεσόγειος
☼Κάτω Ιταλία-Σικελία (Μεγάλη Ελλάδα)
Συν έπειες:

24. 24
♥Διεύρυνση πνευματικού ορίζοντα
♥Νέα επαγγέλματα (σχετικά με τα μέταλλα)
♥Αγγειοπλαστική – ζωγραφική
♥Έμποροι (εν πορεία) – Κάπηλοι (λιανοπωλητές)
2. Η ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
Η πόλη-κράτος
♦Αντικατέστησε το φυλετικό κράτος μετά τη διάσπασή του (8 ος αιώνας π.Χ.)
♦Προήλθε από την ένωση συνοικισμών
♦Στο κέντρο υπήρχε μια ισχυρή θέση, η ακρόπολη, με ναούς και δημόσια κτίρια.Γύρω της
κτίζονται οικίες και καταστήματα (τεχνίτες).
♦Σταδιακά η πόλη περιβάλλεται από τείχη.
♦Στην ύπαιθρο μένουν γεωργοί και κτηνοτρόφοι.
Οι πολίτες
◉Αισθάνονται ασφαλείς
◉Μετέχουν ενεργά στη διακυβέρνηση
◉Συγκροτούν την «οπλιτική φάλαγγα» όσοι μπορούν να αγοράσουν τον εξοπλισμό τους.
Έτσι περιορίζονται οι κοινωνικές διαφορές, υπάρχει όμως και πολιτικός ανταγωνισμός.
Τ ο πολίτευμα( σύστημα διακυβέρνησης)

25. 25
▲Παρακμή βασιλείας
▲Αριστοκρατικό πολίτευμα (άριστοι = αυτοί που έχουν ευγενή καταγωγή και μεγάλη
έγγειο ιδιοκτησία)
▲Ολιγαρχικό πολίτευμα ( επικρατούν οι λίγοι, οι οποίοι κατέχουν πλούτο)
Η τυραννίδα
∎Η ολιγαρχία προκάλεσε ταραχές και ανασφάλεια
∎Φιλόδοξα άτομα εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση και με λαϊκή υποστήριξη επέβαλλαν
καθεστώς τυραννικό.
∎Οι τύραννοι ενεργούσαν αυθαίρετα και απέβλεπαν στο δικό τους όφελος.
∎Έκαναν μεγάλα έργα, αλλά δεν τους συμπαθούσε ο λαός.
Γνωστοί τύραννοι:
-Περίανδρος ο Κορίνθιος
-Πολυκράτης ο Σάμιος
-Φείδων ο Αργείος
Σημαντικές πόλεις της εποχής
-Αθήνα
-Σπάρτη
-Κόρινθος
-Άργος
-Χαλκίδα
-Θήβα
-Ιωλκός

26. 26
3.Η ΣΠΑΡΤΗ
α . Συγκρότηση του κ ράτους
► Δωριείς καταλαμβάνουν τη Λ α κωνική και ιδρύουν κράτος με πρωτεύουσα τη Σπά ρτη.
► Μετά από πολέμους μακρόχρονους υποτάσσεται η Μεσσηνία.Πολεμικές συγκρούσεις
και με το Άργ ος.
► Η Σπάρτη «κ λείνεται στον εαυτό της»και παίρνει μορφή διαρκούς στρατοπέδου.
β. Οι κ οινωνικές τάξεις
Σπα ρτιάτες
◆ Έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα.
◆ Μοιράζονται τη γη.
◆ Ασχολούνται με την πολεμική τέχνη και τα πολιτικά πράγματα.
Περίοικοι
◆ Κατοικούν σε οικισμούς γύρω από τη Σπάρτη.
◆ Ασχολούνται με το εμπόριο.
Ε ίλωτες
◆ Οι παλιοί κάτοικοι της περιοχής που έγιναν δούλοι
◆ Καλλιεργούσαν τη γη των Σπαρτιατών και τους έδιναν μέρος της παραγωγής
◆ Δεν είχαν κανένα δικαίωμα και ο φόβος εξέγερσής τους αποτελούσε το μόνιμο
«πονοκέφαλο» των Σπαρτιατών

27. 27
γ . Οι πολιτειακοί θεσμοί
Δυο βα σιλείς : Θρησκευτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί.
Πέν τε έφοροι : - Ασκούν την πραγματική εξουσία στην πόλη
- Είναι υπεύθυνοι για άμυνα και εξωτερικές σχέσεις.
Γερουσία : - Αποτελείται από 128 άτομα άνω των 60 ετών
- Προετοιμάζει τα θέματα για έγκριση στην Απέλλα.
Απέλλα : -Συμμετέχουν όλοι οι Σπαρτιάτες άνω των 30 ετών.
- Ψηφίζουν «δια βοής»
Συσσίτια : Όλοι οι Σπαρτιάτες είναι υποχρεωμένοι να τρώνε μαζί στα συσσίτια ή
φει(ι)δίτια, συμμετέχοντας στα έξοδά τους. Όποιος δεν μπορεί να καταβάλει τη
συμμετοχή του, χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα και θεωρείται «υπομείων», δηλαδή
υποδεέστερος.
δ. Η «Αγωγή»
▬ Η πόλη αναλαμβάνει τα α γ όρια από 7 ετών.
▬ Τα παιδιά ζουν ομ αδικά και
μαθαίνουν να υπομένουν σκ ληρές συνθήκες ζ ωήςκαι κ ακουχίες.
▬ Διδάσκονται ανάγνωση,γραφή, μουσική και χορό.
▬Τα κ ορίτσια:
- Εκπαιδεύονται με α ν άλογο τρόπο με τα αγόρια
- Συμμετέχουν ελεύθερα σε εκδηλώσεις της πόλης.
- Πρέπει να αποκτήσουν δυνατό σώμα και ηθικό χαρακτήρα για να γίνουν κ αλές
μ ητέρες.
Η ζωή στη Σπάρτη έμεινε ίδια για αιώνες. Το ίδιο και το πολίτευμά της. Η
οργάνωση της Σπαρτιατικής πολιτείας θεωρείται έργο του βασιλιά της και νομοθέτη
Λυκούργου. Η ανδρεία, η υπερηφάνεια και η χωρίς όρια φιλοπατρία ήταν τα
χαρακτηριστικά των Σπαρτιατών. Ο στρατός της Σπάρτης θεωρείτο υποδειγματικός, Η
Σπάρτη δεν είχε τείχη.

28. ΑΘΗΝΑ:ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
28
Α) 0 Συνοικισμός
◆ Οι οι κισμοί και οι ασχολίες των κατοίκων της Αττικής καθορίστηκαν
από το έδαφος.
◆ Κύριες ασχολίες: Γεωργία, κτηνοτροφία, ναυτιλία.
◆ Οι οικισμοί συνενώθηκαν σε ενιαίο κράτος με έδρα την Αθήνα. Η
ένωση αυτή έγινε από το Θησέα, και γιορταζόταν στα «Ξυνοίκια»,δηλαδή
τα Παναθήναια, τη μεγαλύτερη γιορτή της Αθήνας.
◆ Οι Αθηναίοι ήταν Ίωνες.
Β ) Τ ο πολίτευμα
▲ Αρχικά βασιλεία, μετά αριστοκρατία
▲ Τελευταίος βασιλιάς ο Κόδρος
▲ Φ ορείς εξουσίας στο αριστοκρατικό πολίτευμα:
-άρχων-βασιλεύς,με θρησκευτικές αρμοδιότητες
-επώνυμος άρχων, υπεύθυνος για τη σύγκληση της Εκκλησίας του Δήμου
- πολέμαρχος, υπεύθυνος για στρατιωτικά θέματα
-έξι θεσμοθέτες, υπεύθυνοι για δικαστικά θέματα
-Άρειος Πάγος, συντηρητικό όργανο,υπεύθυνο για την τήρηση των νόμων
-Εκκλησία του Δήμου, συνέλευση των αθηναίων πολιτών.
Γ) Κ οινωνικές εντάσεις
-Οι έμποροι και βιοτέχνες αμφισβητούν την εξουσία των ευγενών.
-Οιχρεωμένοι αγρότες απαιτούν την κατάργηση των χρεών που τους
οδηγούν στη δουλεία

29. -Ο Κύλωνας το 632 π.Χ. προσπαθεί να γίνει τύραννος. Απέτυχε και
έφυγε στα Μέγαρα. Οι οπαδοί του κατέφυγαν στους βωμούς των θεών
ως ικέτες αλλά δολοφονήθηκαν, πράξη ανόσια που έμεινε στην ιστορία
ως Κυλώνειον άγος.
29
-Οι Μεγαρείς κατέλαβαν τη Σαλαμίνα
-Ο λαός ζητά γ ρα πτούς ν όμους.
-Το έργο αυτό ανατίθεται στον Δρά κοντα,το 624 π.Χ.
-Οι νόμοι είναι τόσο αυστηροί που ο λαός λέει ότι ήταν γ ραμμένοι με α ίμα.

30. ΑΘΗΝΑ:ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
30
Α) Τ α μ έτρα του Σόλωνα(594 π.Χ.)
♥Σεισά χ θεια : κατάργηση των χρεών και απαγόρευση δανεισμού με υποθήκευση της
προσωπικής ελευθερίας.
♥Διαίρεση των πολιτών σε τέσσαρες νέες τάξεις με βάση το εισόδημα. Ανάλογη
κατανομή των αξιωμάτων:
Πεν τακοσιομέδιμ ν οι: έχουν 500 μεδίμνους (μονάδα όγκου που αντιστοιχούσε σε βάρος με
52lbr, δηλ. 500 μέδιμνοι=περίπου 12.000 κιλά) σιτηρών, κρασιού ή λαδιού.)
Ιππείς : έχουν 300 μεδίμνους και συντηρούν ένα πολεμικό άλογο
Ζευγ ίτες : έχουν 150 μεδίμνους και ένα ζευγάρι βόδια
Θήτες : εισόδημα λιγότερο από150 μεδίμνους, είναι μισθωτοί εργάτες.
♥Διεύρυνε την εκκλησία του δήμου. Συμμετέχουν ΟΛΟΙ οι άντρες πολίτες άνω των
20ετών. Ενίσχυσε τις αρμοδιότητές της.
♥Η Β ουλή των τετρα κ οσίων προετοίμαζε τα θέματα που συζητούσε η Εκκλησία του
Δήμου.
♥Δημιουργήθηκε η Η λια ία , ένα λαϊκό δικαστήριο με κληρωτά μέλη – πολίτες από όλες τις
τάξεις.
♥Στερούσε τα πολιτικά δικαιώματα των πολιτών που δεν δραστηριοποιούνταν πολιτικά
και κοινωνικά.
♥Με τα μέτρα αυτά ανακουφίστηκε η λαϊκή τάξη και εξισώθηκαν οι πλούσιοι με τους
ευγενείς.
Β ) Τ υρα ν ν ίδα
♠ Παρά τα μέτρα του Σόλωνα ο λαός ζήτησε νέο μοίρασμα της γης. Ταραχές.
♠ Με εντολή του κατασκευάζονται σημαντικά εξωραϊστικά έργα.
♠ Τον διαδέχεται ο γιος του Ιππίας, ο οποίος ανατρέπεται το 510 π.Χ.

31. 31
Γ) Οι κ α ιν οτομ ίες του Κ λεισθέν η
☻ Επικρατούν οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Κλεισθένη, ο οποίος προχωρεί σε μια
σειρά από μεταρρυθμίσεις:
☻ Δημιουργία των δέκα φυλών με μέλη από διαφορετικές περιοχές της Αττικής
(τριττύα- μεσόγεια,παράλια, άστυ) Έτσι, η συγγένεια και η καταγωγή παύουν να έχουν
σημασία.
☻ Η Βουλή αυξάνει τα μέλη της σε πεντακόσια (Βουλή των Πεντακοσίων)
☻ Δέκα στρατηγοί αντί για έναν πολέμαρχο
☻ Η Εκκλησία του Δήμου γίνεται το κυρίαρχο σώμα
☻ Για την προστασία της Δημοκρατίας θεσπίζεται ο οστρακισμός
☻ Ο Κλεισθένης θεωρείται ο θεμελιωτής του δημοκρατικού πολιτεύματος
☻ Τα δημοκρατικά μέτρα κίνησαν το ενδιαφέρον του πολίτη για τα κοινά και άλλαξαν
τον τρόπο ζωής στην Αθήνα.
♠ Ο Πεισίστρατος εκμεταλλεύεται την κατάσταση και επιβάλλει τυραννίδα. ♠ Με
εντολή του κατασκευάζονται σημαντικά εξωραϊστικά έργα.
♠ Τον διαδέχεται ο γιος του Ιππίας, ο οποίος ανατρέπεται το 510 π.Χ.
Γ) Οι κ α ιν οτομ ίες του Κ λεισθέν η
☻ Επικρατούν οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Κλεισθένη, ο οποίος προχωρεί σε μια
σειρά από μεταρρυθμίσεις:
☻ Δημιουργία των δέκα φυλών με μέλη από διαφορετικές περιοχές της Αττικής
(τριττύα- μεσόγεια,παράλια, άστυ) Έτσι, η συγγένεια και η καταγωγή παύουν να έχουν
σημασία.
☻ Η Βουλή αυξάνει τα μέλη της σε πεντακόσια (Βουλή των Πεντακοσίων)

32. ☻ Δέκα στρατηγοί αντί για έναν πολέμαρχο
☻ Η Εκκλησία του Δήμου γίνεται το κυρίαρχο σώμα
☻ Για την προστασία της Δημοκρατίας θεσπίζεται ο οστρακισμός
☻ Ο Κλεισθένης θεωρείται ο θεμελιωτής του δημοκρατικού πολιτεύματος
☻ Τα δημοκρατικά μέτρα κίνησαν το ενδιαφέρον του πολίτη για τα κοινά και άλλαξαν
τον τρόπο ζωής στην Αθήνα.
32

33. 6.ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΔΕΣΜΟΙ
33
Α) Η εν ότητα των Ε λλήν ων
Παράγοντες ενότητας των Ελλήνων, παρόλο που δεν συγκρότησαν ενιαίο
κράτος:
-Όμαι μον: Κοινή καταγωγή, αίσθηση ετερότητας (εμείς - οι άλλοι)
- Ομόγλωσ σ ον : Ίδια γλώσσα με μικρές διαφοροποιήσεις
-Ομόθρησ κον : Λατρεία των ίδιων θεών.
Β ) Ε κ δηλώσεις πα ν ελλήν ιου χ α ρα κ τήρα
1 )Ολυμ πια κ οί α γών ες
- Από το 776 π.Χ.
- Κάθε τέ σ σ ε ρα χρόνια
- Μόνο Έλ λ ηνε ς αθλητές
- Εκε χε ι ρί α (παύση των εχθροπραξιών)
- Βραβείο ο κότι νος , κλαδί αγριελιάς
- Τι μή στους Ολυμπιονίκες (γκρέμισμα τμήματος του τείχους, στη Σπάρτη
πολεμά δίπλα στο βασιλιά, σε τιμητική θέση)
2 ) Τ α μ α ν τεία
-Τα μαντεία έδιναν χρησ μού ς , δηλαδή προβλέψεις για το μέλλον.
-Τα σημαντικότερα μαντεία ήταν των Δε λ φών και της Δωδώνης
-Οι χρησ μοί του Απόλ λωνα
Δινόντουσαν από την Πυ θί α
Συντασσόντουσαν από τους ιερείς με βάση τα λόγια της Πυθίας

34. 34
Ήταν αμφί σ ημοι , δηλαδή διφορούμενοι
Ερμηνεύονταν από τους πιστούς με πλάγιο τρόπο. Γι’ αυτό ο Απόλλων
ονομαζόταν Λοξ ί ας .
3 ) Οι Αμ φικ τιον ίες
Ενώσεις πόλεων γύρω από ένα ιερό
Ενδιαφέρονται για τη λειτουργία του ιερού
Οι αποφάσεις τους είναι σ ε βασ τέ ς από όλους
Γνωστότερη η αμφι κτι ονί α τω ν Δε λ φών
Συμμετέχουν δυο εκπρόσωποι από κάθε πόλη
Συνεδριάζουν δυο φορές το χρόνο
Αποφασίζουν για κοινωνικά θέματα και για το ιερό.

35. 12ος αιώνας π.Χ. : Οι Δωριείς κατεβαίνουν στην Πελοπόννησο.
Αρχαϊκή εποχή : Ιδρύεται στη Λακωνική με κέντρο τη Σπάρτη ένα ισχυρό
κράτος.
8ος και 7ος αιώνας (αρχές Αρχαϊκής εποχής) : Οι Σπαρτιάτες
καταλαμβάνουν την γειτονική Μεσσηνία και κάνουν τους Μεσσήνιους
είλωτες (δούλους)
35
Πώς ήταν η ζωή στη Σπάρτη;
Η Σπάρτη μετά τους πολέμους εναντίον του Άργους (ισχυρός αντίπαλός
της) «κλείστηκε» στον εαυτό της, σταμάτησε το εμπόριο και μετατράπηκε
σε ένα απέραντο στρατόπεδο.
Η κοινωνική δομή της Σπάρτης :
Η κοινωνία της Σπάρτης αποτελούταν από :
1)Σπαρτιάτες πολίτες : τους είχε μοιραστεί η γη και είχαν πλήρη πολιτικά
δικαιώματα. Ασχολούνταν με τα πολιτικά και με την πολεμική τέχνη.
2)Περίοικους : κατοικούσαν σε οικισμούς γύρω από τη Σπάρτη και
ασχολούνταν με το εμπόριο.
3)Είλωτες : ήταν οι παλιοί κάτοικοι της περιοχής (πριν την κάθοδο των
Δωριέων) και οι Μεσσήνιοι που υποτάχθηκαν. Καλλιεργούσαν τη γη και
παρέδιδαν ένα μέρος της παραγωγής στους Σπαρτιάτες ιδιοκτήτες. Οι
Σπαρτιάτες φοβόντουσαν πάντα μήπως οι είλωτες επαναστατήσουν.
Το Σπαρτιατικό πολίτευμα
Η παράδοση λέει πως το πολίτευμα της Σπάρτης ήταν έργο του νομοθέτη
Λυκούργου.
Η πόλη είχε 2 βασιλείς (ίσως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κάποτε
υπήρξαν δίδυμοι διάδοχοι). Οι βασιλείς είχαν λίγες αρμοδιότητες π.χ. ήταν
θρησκευτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί.
Αυτοί που πραγματικά εξουσίαζαν ήταν οι 5 έφοροι, που ήταν υπεύθυνοι
για την άμυνα και τις εξωτερικές σχέσεις του κράτους.
Η γερουσία ήταν ένα συμβούλιο από 28 άτομα που ήταν άνω των 60
χρονών και προετοίμαζε τα θέματα που θα εγκρίνονταν ή όχι στη
συνέλευση.
Η συνέλευση λεγόταν Απέλλα και σε αυτήν συμμετείχαν όλοι οι Σπαρτιάτες
που ήταν πάνω από 30 χρονών.
Η αγωγή των νέων

36. Όταν τα παιδιά γίνονταν 7 χρονών, τα αναλάμβανε η πόλη। Ζούσαν όλα
μαζί σε ομάδες (αγέλες) και μάθαιναν να υπομένουν τη σκληρή ζωή.
Μάθαιναν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό. Τα κορίτσια μεγάλωναν με
ανάλογο τρόπο για να γίνουν άξιες μητέρες. Στη Σπάρτη η θέση της
γυναίκας ήταν καλύτερη απ’΄οτι στην Αθήνα
36
Πώς ήταν το έδαφος της Αττικής;
Φτωχό.
Με τί ασχολήθηκαν οι κάτοικοι;
Στις λίγες πεδιάδες που υπήρχαν ασχολήθηκαν με τη γεωργία.
Στις ορεινές περιοχές ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία.
Στις παραλιακές περιοχές ασχολήθηκαν με το εμπόριο και τη ναυτιλία.
Ποιος έκανε τον συνοικισμό της Αττικής;
Ο Θησέας ένωσε τους οικισμούς που υπήρχαν και δημιούργησε ενιαίο
κράτος με κέντρο την Αθήνα. Οι Αθηναίοι γιόρταζαν αυτό το γεγονός στη
μεγάλη γιορτή τους : τα Παναθήναια.
Τί καταγωγή είχαν οι Αθηναίοι;
Ήταν Ίωνες.
Η βασιλεία στην Αθήνα
Ήταν το πρώτο πολίτευμα της Αθήνας. Κάποιοι από τους βασιλείς της
Αθήνας ήταν : ο Κέκροψ, ο Αιγέας, ο Θησέας, ο Κόδρος κ.α. Τελευταίος
βασιλιάς ήταν ο Κόδρος.
Η αριστοκρατία στην Αθήνα
Με ομαλό τρόπο το πολίτευμα άλλαξε από βασιλεία σε αριστοκρατία
περίπου το 750 π.Χ.. Την εξουσία ασκούσαν οι εξής :
1)Ο επώνυμος άρχοντας : συγκαλούσε την Εκκλησία του Δήμου
2)Ο πολέμαρχος : υπεύθυνος για τα στρατιωτικά θέματα.
3)Ο άρχοντας –βασιλιάς : υπεύθυνος για τα θρησκευτικά θέματα (ο θεσμός
αυτός προέρχεται από τη βασιλεία)
4)Οι 6 νομοθέτες : υπεύθυνοι για δικαστικά θέματα
5)Ο Άρειος Πάγος : υπεύθυνος για την τήρηση των νόμων

37. 6)Η Εκκλησία του Δήμου : η συνέλευση όλων των Αθηναίων.
37
Προβλήματα ....
Α) Οι έμποροι και οι βιοτέχνες που πλούτιζαν άρχισαν να αμφισβητούν την
εξουσία των ευγενών.
Β) Οι αγρότες που χρωστούσαν λεφτά και κινδύνευαν να γίνουν δούλοι
ζητούσαν να τους χαριστούν τα χρέη.
Μια απόπειρα τυραννίας : «Το Κυλώνειο Άγ ος»
Την ένταση που υπήρχε από τα παραπάνω προβλήματα θέλησε να
εκμεταλλευτεί ο Κύλων (ήταν Ολυμπιονίκης) που μαζί με τους οπαδούς
του το 632 π.Χ. προσπάθησε να γίνει τύραννος. Απέτυχε όμως και
δραπέτευσε στα Μέγαρα. Οι οπαδοί του, αν και είχαν καταφύγει ως ικέτες
σε βωμό, σφαγιάστηκαν έπειτα από διαταγή του Αλκμαιωνίδη επώνυμου
άρχοντα Μεγακλή (Κυλώνειο Άγος). Λίγο αργότερα ο Μεγακλής
εξορίζεται με όλο του το γένος (Αλκμαιωνίδες). Η αναστάτωση
κορυφώνεται και τα Μέγαρα καταλαμβάνουν τη Σαλαμίνα. (20 χρόνια
αργότερα οι Αθηναίοι θα ξαναπάρουν τη Σαλαμίνα από τους Μεγαρείς)
Οι νόμοι του Δράκοντα
Ο κόσμος ζητούσε κατάργηση των χρεών και σύνταξη γραπτών νόμων (ως
τότε ήταν άγραφοι). Έλεγαν πως με τους άγραφους νόμους η απονομή
δικαιοσύνης εμποδιζόταν και δεν εύρισκαν το δίκιο τους . Οι αριστοκράτες
ανέθεσαν το 624 π.Χ. στο νομοθέτη Δράκοντα να καταγράψει τους
νόμους। Αυτοί ήταν πολύ αυστηροί και γι’ αυτό λένε ότι ήταν «γραμμένοι
με αίμα».
Κυλώνειο Άγος
Με το όνομα Κυλώνειον άγος έμεινε γνωστή στην ιστορία μια σειρά από
δεινοπαθήματα και θεομηνίες που έπληξαν την αρχαία Αθήνα και που
αποδόθηκαν στην οργή των θεών για τη σφαγή των οπαδών του Κύλωνα
που συνέβη κάτω από τις ακόλουθες συνθήκες.
Η απόπειρα του Κύλωνα
Ο Κύλων που ανήκε στη τάξη των ευγενών, είχε αναδειχθεί ολυμπιονίκης.
Εκμεταλλευόμενος την δημοτικότητά που είχε αποκτήσει και έχοντας τη
βοήθεια του γαμπρού του Τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη επιχείρησε να
καταλάβει την εξουσία στην Αθήνα. Είχε μάλιστα πάρει και χρησμό από το
Μαντείο των Δελφών που έλεγε: «εν του Διός τη μεγίστη εορτή καταλαβείν
την Αθηναίων ακρόπολιν» (Θουκ. Α' 126, 4). Θεώρησε ότι η μεγαλύτερη
γιορτή του Δία ήταν τα Ολύμπια (κατά πάσα πιθανότητα όμως το Μαντείο
αναφερόταν στα Διάσια). Κατά την διάρκεια της εορτής των Ολυμπίων

38. επιτρεπόταν στους ολυμπιονίκες στην επέτειο της νίκης τους να πηγαίνουν
με συγγενείς και φίλους και να κάνουν θυσίες σε διάφορα ιερά της πόλης.
Εκμεταλλευόμενος τη συνήθεια αυτή αλλά και τη δυσαρέσκεια εκείνη των
Αθηναίων, μαζί με τον αδελφό του και τους οπαδούς του κατέλαβε την
Ακρόπολη το 632 π.Χ., (κατ΄ άλλους το 628 π.Χ.). Δεν επέτυχε όμως την
ολοκλήρωση του σκοπού του γιατί ο τότε επώνυμος άρχων της Αθήνας ο
Μεγακλής, που ανήκε στην ισχυρή οικογένεια των Αλκμαιωνιδών,
αντέδρασε δραστήρια και πολιορκώντας την Ακρόπολη ανάγκασε τον μεν
Κύλωνα και τον αδελφό του να διαφύγουν στα Μέγαρα, τους δε οπαδούς
του να καταφύγουν ικέτες στον βωμό της Πολιάδος Αθηνάς. Τότε όσοι
κατέφευγαν στους βωμούς θεωρούνταν προστατευόμενοι των θεών και
συνεπώς ήταν απαραβίαστοι.
Οι οπαδοί όμως του Μεγακλή, ενώ τους υποσχέθηκαν πως αν βγουν από το
ιερό δεν θα τους πείραζαν, παραβαίνοντας το πανελλήνιο εκείνο ιερό
έθιμο, τους φόνευσαν προ του ιερού των Ευμενίδων, τη στιγμή που
κατέρχονταν από την Ακρόπολη κρατώντας κατά την παράδοση ταινίες των
οποίων η άλλη άκρη ήταν δεμένη στο βωμό, αφού προηγουμένως έκοψαν
αυτές τις ταινίες, θεωρώντας έτσι ότι δεν τυγχάνουν πλέον της θείας
προστασίας.
Συνέπειες
Το έγκλημα αυτό των ικετών προκάλεσε τη φρίκη των Αθηναίων και τη
γενική κατακραυγή και εκτός της Αθήνας, και οι δε Αλκμαιονίδες
θεωρήθηκαν "εναγείς", ενώ αντίθετα οι συμπάθειες στράφηκαν προς τον
Κύλωνα. Του γεγονότος αυτού επακολούθησε σειρά στάσεων και ταραχών
μέχρι το 597 π.Χ. που ανέλαβε ο Σόλων να συμβιβάσει τα αντιμαχόμενα
μέρη παρακαλώντας τους "εναγείς" να υποβληθούν οικειοθελώς στη κρίση
τριακοσιομελούς δικαστηρίου που θα αποφασίσει σχετικά. Οι Αλκμαιονίδες
προ αυτής της κατακραυγής δέχτηκαν και το δικαστήριο εκείνο με
κατήγορο τον Μύρωνα τον Φλυέα τους καταδίκασε σε εξορία. Αποφάσισε
μάλιστα να εκταφούν όσοι εν τω μεταξύ είχαν πεθάνει και να θαφτούν έξω
από τη πόλη.
Αν και εκτελέστηκε η απόφαση εκείνη το άγος εξακολουθούσε να
υφίσταται και φοβερή ασθένεια, λοιμός έπληξε την Αθήνα, με πολλούς
θανάτους, τον οποίο οι πολίτες θεώρησαν ως θεία δίκη για το έγκλημα.
Τότε λέγεται πως πάνω από τη πόλη εμφανίσθηκαν να πλανώνται ψυχές
νεκρών (φαντάσματα) και ένας δεισιδαίμονας φόβος κατέλαβε τους
Αθηναίους. Την ίδια περίοδο ο Κύλωνας ξεσήκωσε τους Μεγαρείς εναντίον
των Αθηναίων και κατάφεραν να καταλάβουν την Σαλαμίνα προκαλώντας
καταστροφές και στην υπόλοιπη Αττική. Μετά απ΄ αυτά ρωτήθηκε το
Μαντείο των Δελφών το οποίο και έδωσε εντολή να γίνει πλήρης καθαρμός
υπό τις οδηγίες του τότε φιλόσοφου αλλά και ιερέα Επιμενίδη που έμενε
όμως στη Φαιστό στη Κρήτη. Τότε στάλθηκε στη Κρήτη εσπευσμένα ο
Αθηναίος Νικίας ο Νικηράτου, με ιερό πλοίο, πιθανώς τη Πάραλο ο οποίος
38

39. προσκάλεσε τον Επιμενίδη στην Αθήνα πράγμα που δέχθηκε και τον
ακολούθησε. Σημειώνεται πως μόλις ο Επιμενίδης έφθασε στο λιμένα
Μουνιχίας, και αντίκρισε τον λόφο της Μουνιχίας προφήτεψε τον
πραγματικό κίνδυνο της Αθήνας.
Ο Επιμενίδης φθάνοντας στην αρχαία Αθήνα και βλέποντας τον χώρο
έδωσε αμέσως εντολή να συγκεντρώσουν πάνω στον Άρειο Πάγο μαύρα
και λευκά πρόβατα τα οποία στη συνέχεια άφησαν ελεύθερα διατάζοντας
να τα παρακολουθούν και όπου σταματήσει καθένα εξ αυτών εκεί να
ιδρύεται (στήνεται) βωμός και να θυσιάζεται. Μετά την εκτέλεση των
οδηγιών αυτών του Επιμενίδη οι θεοί μαλάκωσαν και το άγος εξέλιπε. Οι
Αθηναίοι τίμησαν ιδιαίτερα τον Επιμενίδη προσφέροντάς του μεγάλες
αμοιβές και δώρα πλην όμως εκείνος αρκέσθηκε μόνο σε ένα κλώνο
ελαίας.
Εκφ ράσεις
Σήμερα χρησιμοποιείται η έκφραση "Κυλώνειο άγος" για κάθε πράξη που
μπορεί να επισύρει ντροπή σε πόλη ή κράτος.
39
πηγ ή : wikipedia
ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΟΥ ΔΡΑΚΟΝΤΑ
Γύρω στα 621 π.X., όταν επώνυμος άρχοντας ήταν ο Αρίσταιχμος, οι
Aθηναίοι ανέθεσαν στο Δράκοντα να νομοθετήσει. Για πρώτη φορά οι
νόμοι βρέθηκαν καταγραμμένοι και μπορούσε ο οποιοσδήποτε να ανατρέξει
σε αυτούς. Η μεταβολή θεωρείται καθοριστικής σημασίας σε σχέση με το
παρελθόν, όταν μόνον οι ευπατρίδες είχαν τη γνώση και το δικαίωμα
ερμηνείας του νόμου. Από τους νόμους του Δράκοντα ο μόνος που
παρέμεινε σε ισχύ, μετά το Σόλωνα με κάποιες τροποποιήσεις μέχρι και την
εποχή του Δημοσθένη, ήταν ο νόμος περί ανθρωποκτονίας. Έχουν
εκφραστεί αμφιβολίες για το αν τελικά ο Δράκων είχε νομοθετήσει και για

40. άλλα θέματα, οι οποίες όμως δε φαίνεται να ευσταθούν. Οι νόμοι του
Δράκοντα υπήρξαν, και έχουν παραμείνει παροιμιώδεις για τη σκληρότητά
τους, παρότι δε γνωρίζουμε τίποτα πέρα από αυτόν περί ανθρωποκτονίας.
Έχει θεωρηθεί ότι οι νόμοι του προέβλεπαν τη θανατική ποινή για όλα τα
εγκλήματα, αλλά κι αυτό φαίνεται μάλλον υπερβολικό. Το πιθανότερο είναι
πως η συχνότερη ποινή για τα εγκλήματα ήταν η ατιμία ή η εξορία, και
μόνο στην περίπτωση της μη συμμόρφωσής του ο ένοχος διακινδύνευε τη
ζωή του. Τα ελάχιστα γνωστά σπαράγματα από τη νομοθεσία του Δράκοντα
οφείλονται κυρίως στον Αριστοτέλη (Αθηναίων Πολιτεία4.1-3). Για το λόγο
αυτό ορισμένες αναφορές, όπως ότι η απαραίτητη περιουσία για την
κατάληψη των δημόσιων αξιωμάτων εκτιμόταν χρηματικά και ότι η
αναλογία της περιουσίας για να εκλεγεί κανείς άρχοντας ή στρατηγός ήταν
ένα προς δέκα, θα πρέπει να θεωρηθούν ως αναχρονισμοί, αταίριαστοι με
τον 7ο αιώνα π.X.
Η νομοθεσία του Δράκοντα προφανώς δεν κατόρθωσε να εξομαλύνει τις
αντιθέσεις της αθηναϊκής κοινωνίας και σε διάστημα μίας γενιάς η ανάγκη
για νέα μέτρα έγινε επιτακτική. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης
κλήθηκε ο Σόλων και η επιλογή του ίσως να συνδέεται και με το γεγονός
ότι είχε πρωτοστατήσει στην ανάκτηση της Σαλαμίνας.
Τί αποτέλεσμα είχαν οι νόμοι του Δράκοντα;
Ικανοποίησαν ένα μέρος των πολιτών, όμως υπήρχε ακόμα μεγάλο
οικονομικό πρόβλημα που ανάγκαζε όσους είχαν χρέη να γίνονται
δούλοι. Έτσι οι αναταραχές συβεχίζονταν.
Ποια λύση δόθηκε;
Το 594 π.Χ. οι Αθηναίοι ανέθεσαν στον Σόλωνα (ποιητής και ένας
από τους 7 σοφούς) να πάρει μέτρα για την αντιμετώπιση της
κατάστασης.
Τί προέβλεπαν τα μέτρα του Σόλωνα;
1.Κατάργηση των χρεών
2.Απελευθέρωση όσων είχαν γίνει δούλοι λόγω των χρεών.
3.Σεισάχθεια : απαγόρευση του δανεισμού με εγγύηση την προσωπική
40
ελευθερία.
4.Διάιρεση των πολιτών σε 4 τάξεις με βάση το εισόδημα και όχι την
καταγωγή (αποδυναμώθηκε το αριστοκρατικό πολίτευμα)
5.Η Εκκλησία του Δήμου πήρε πιο σημαντικό πολιτικό ρόλο
(έπαιρναν μέρος όσοι ήταν από 20 χρονών και πάνω)
6.Δημιουργήθηκε η Βουλή των Τετρακοσίων : προετοίμαζε τα θέματα
που συζητούσαν στην Εκκλησία του Δήμου.
7.Δημιουργήθηκε η Ηλιαία : δικαστήριο στο οποίο συμμετείχαν με
κλήρωση πολίτες από όλες τις τάξεις κάνοντας έτσι σωστότερη την
απονομή δικαιοσύνης.
8.Θεσπίστηκε νόμος που αφαιρούσε τα πολιτικά δικαιώματα σε
όσους δεν έπαιρναν θέση πάνω στα ζητήματα της πόλης.
Τί αποτέλεσμα είχαν τα μέτρα του Σόλωνα;

41. Ανακούφισαν τη λαϊκή τάξη και εξίσωσαν τους πλούσιους με τους
ευγενείς. Όμως η γη εξακολουθούσε να είναι στα χέρια των λίγων
και υπήρχε αίτημα για ξαναμοίρασμα της γης. Ξέσπασαν ταραχές...
ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΣ και ΙΠΠΙΑΣ
Τις ταραχές εκμεταλλεύτηκε ο αριστοκράτης Πεισίστρατος που με
τη βοήθεια του λαού κατέλαβε το 561 π.Χ. την εξουσία και επέβαλε
τυραννικό καθεστώς. Στέρησε πολλές ελευθερίες από τους
Αθηναίους, αλλά έκανε και σημαντικά έργα (π.χ. η νέα Αγορά, το
τελεστήριο της Ελευσίνας, προσπάθεια για δημιουργία βιβλιοθήκης
κ.α.). Τον διαδέχτηκε το 527 π.Χ. ο γιός του Ιππίας, ο οποίος έχασε
την εξουσία το 510 π.Χ.
Τα μέτρα του Κλεισθένη
Μετά την πτώση της τυραννίας ευνοημένοι βγήκαν οι δημοκρατικοί
με αρχηγό τον Κλεισθένη. Αυτός πήρε τα παρακάτω μέτρα
θεμελιώνοντας το δημοκρατικό πολίτευμα και κάνοντας τα αξιώματα
προσιτά στους πολίτες :
1.Δημιούργησε 10 φυλές, των οποίων τα μέλη προέρχονταν από
διαφορετικές περιοχές της Αττικής : έπαψε έτσι η συγγένεια και η
καταγωγή να παίζουν ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας.
2.Αύξησε τον αριθμό των βουλευτών κι έτσι δημιουργήθηκε η Βουλή
41
των Πεντακοσίων.
3.Αύξησε τον αριθμό των στρατηγών σε 10 για να μην υπάρξει
κίνδυνος από τη δύναμη του πολέμαρχου στρατηγού.
4.Η Εκκλησία του Δήμου έγινε το πιο σημαντικό σώμα.
5.Ψήφισε το νόμο του οστρακισμού
Πεισίστρατος, γιος του Ιπποκράτη, αρχηγός των Διακρίων και εξάδελφος
του Σόλωνα, γεννήθηκε στην Αθήνα. Ήταν χαρισματικός ρήτορας,
ενεργητικός και επινοητικός. Κατά την διάρκεια του πολέμου των Αθηνών
με τα Μέγαρα, το 570 π.Χ., κατέλαβε το λιμάνι τους, την Νίσαιαν. Μετά
από αυτό το γεγονός έγινε πολύ δημοφιλής με τον λαό. Προσπάθησε δύο
φορές με στρατηγήματα να γίνει τύραννος, αλλά και τις δύο φορές τον
εξόρισαν.
Στην πρώτη του προσπάθεια, εμφανίσθηκε στην αγορά με ένα ζευγάρι
πληγωμένα μουλάρια, τα οποία είχε ο ίδιος τραυματίσει, καθώς επίσης και
τον εαυτόν του. Εξήγησε στους παρευρισκομένους, ότι μόλις και μετά βίας
σώθηκε από δολοφονία, υπερασπίζοντας τα δικαιώματα τους. Οι Αθηναίοι,
ειδικά εκείνοι οι οποίοι ήταν δυσαρεστημένοι με τους νόμους του Σόλωνα,
κάλεσαν συμβούλιο, στο οποίο αποφασίστηκε να του δώσουν πενήντα
άνδρες για την προσωπική του ασφάλεια. Ο Πεισίστρατος με τον καιρό,
αύξησε τον αριθμό των σωματοφυλάκων του, και το 560 π.Χ. κατέλαβε
την Ακρόπολη. Αλλά οι αρχηγοί των άλλων δύο τάξεων, ο Λυκούργος και
ο Μεγακλής, ενώνοντας τις δυνάμεις τους, τον εξόρισαν.
Επέστρεψε στην Αθήνα, όταν οι δύο εχθροί του διαμάχησαν, προσκαλεσμένος
από τον Μεγακλή, ο οποίος του πρόσφερε την κόρη του σε γάμο και τον

42. βοήθησε να ξαναπάρει την εξουσία της Αθήνας. Ο Πεισίστρατος
παντρεύτηκε την κόρη του Μεγακλή, αλλά απέφυγε να ενώσει το αίμα του
με την οικογένεια των Αλκμεωνίδων. Ο προσβεβλημένος Μεγακλής τότε,
ενώνοντας ξανά τις δυνάμεις του με τον Λυκούργο, κατάφερε να τον
εκδιώξει από την Αθήνα και ο Μεγακλής αποσύρθηκε στην Ερέτρια της
Εύβοιας, όπου και παρέμεινε για δέκα χρόνια. Στην εξορία, ο Πεισίστρατος
δεν έμεινε απαθής. Με τον πολύ ενεργητικό και επινοητικό χαρακτήρα του
κατόρθωσε να αποκτήσει αρκετή επιρροή σε πολλές Ελληνικές πόλεις, οι
οποίες του πρόσφεραν οικονομική βοήθεια.
Με μισθοφόρους από το Άργος και στρατό από το νησί της Νάξου, ο
Πεισίστρατος έπλευσε από την Ερέτρια στον Μαραθώνα. Από εκεί βάδισε
προς την πόλη, και νικώντας σε μια μικρή μάχη τις δυνάμεις του
Λυκούργου και Μεγακλή, έγινε κυρίαρχος των Αθηνών, το 545 π.Χ. Οι
αντίπαλοι του, ο αρχηγός των Παραλίων, Μεγακλής και η οικογένεια των
Αλκμεωνιδών αναγκάσθηκαν να αυτοεξορισθούν, ο δε Σόλων προσπάθησε
ανεπιτυχώς με ποιήματα να απευθυνθεί στον λαό, να αντισταθεί στην
τυραννία.
Ο Πεισίστρατος αποδείχθηκε μεγάλος ηγέτης. Οργάνωσε την οικονομία της
Αθήνας και με τα χρήματα του, προερχόμενα από τα ορυχεία της Θράκης
και από τα κτήματα του στην Εύβοια, δημιούργησε νέους μεγάλους
δρόμους και μετέφερε νερό στην πόλη από τον άνω Ιλισό.
42

43. Ο Πεισίστρατος φθάνει στην Ακρόπολη συνοδευόμενος από την Αθηνά
Σχέδιο του Πινέλι, 1820
Επίσης ομόρφυνε την πόλη με ναούς και υποστήριξε τις τέχνες και την
λογοτεχνία. Στον Πεισίστρατο αποδίδεται η συλλογή και το γράψιμο των
Ομηρικών ποιημάτων. Η βιβλιοθήκη του, η μεγαλύτερη σε όλη την Ελλάδα,
ήταν ανοικτή σε όλους στους Αθηναίους πολίτες. Ένα από τα ωραιότερα
έργα του ήταν η Εννεάκρουνος (εννέα κρουνοί). Κάλυψε με κτίριο την
παλαιά πηγή της Καλλιρρόης, η οποία προμήθευε την Αθήνα με νερό.
Αναδιοργάνωσε τα μεγάλα Παναθήναια με έξοχο τρόπο, κάνοντας τις
Ομηρικές απαγγελίες αναπόσπαστο κομμάτι των εορτών. Έλυσε το
αγροτικό πρόβλημα, διανέμοντας την Αττική, σε μικρά αγροτεμάχια.
43

44. Υδραγωγός του Πεισίστρατου στην Αθήνα
Ο Πεισίστρατος διατήρησε την νομοθεσία του Σόλωνα, αλλά έκανε βέβαιο
ότι, οι καίριες δημόσιες θέσεις των Αθηνών βρισκόταν στα χέρια των
οπαδών του. Υποστηρικτής των φτωχών, διένειμε την γη, κάτι το οποίο ο
Σόλωνας είχε αποφύγει να κάνει και έδωσε αγροτικά δάνεια, με πολύ μικρό
επιτόκιο (5%). Ήταν ο πρώτος τύραννος των Αθηνών που έβαλε φόρο
πωλήσεων σε κάθε προϊόν και καλυτέρευσε κατά πολύ την οικονομία της
Αθήνας. Αυτά τα χρόνια, ένας μεγάλος αριθμός από Αττικά βάζα εξήχθησαν
στην Ετρουρία και Αίγυπτο, Μικρά Ασία και πόλεις της Μαύρης Θάλασσας,
γεμάτα με κρασί, λάδι και αρώματα.
44

45. Ήταν ο πρώτος που εφήρμοσε εξωτερική πολιτική στην Αθήνα. Κατασκεύασε
ναυτικό στόλο και ανακατέλαβε την στρατηγική πόλη του Σίγειου στον
Ελλήσποντο, εξασφαλίζοντας την εισαγωγή σιτηρών από την Μαύρη
Θάλασσα. Είχε φιλικές σχέσεις με την Σπάρτη και το Άργος, έχοντας
παντρευτεί μια Αργεία. Οι φιλικές σχέσεις του με το λιμάνι της Δήλου (το
θρησκευτικό κέντρο των Ιόνων), είχε ως αποτέλεσμα η Αθήνα να γίνει ο
ηγέτης της Ιωνικής φυλής. Ο Πεισίστρατος πέθανε σε μεγάλη ηλικία το 527
π.Χ., μετά από τριάντα χρό νια στην εξουσία.
45
Πεισιστρατίδες
Ο Πεισίστρατος άφησε στην αρχή, τους δύο γιους του, τον Ιππία και
Ίππαρχο, οι οποίοι κυβέρνησαν την Αθήνα συνετά, σύμφωνα με τις
επιθυμίες του πατέρα τους, και ο κόσμος τους αγαπούσε. Έφεραν από την
εξορία την οικογένεια των Αλκμεωνιδών, την οποία είχε εξορίσει ο πατέρας
τους. Ο Ίππαρχος, ο οποίος είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του την
αγάπη για τα γράμματα, προσκάλεσε τους ποιητές Σιμωνίδη και
Ανακρέωνα και τοποθέτησε στους μεγάλους δρόμους τις στήλες των
Ερμών, οι οποίες σημάδευαν τα σύνορα στις δημόσιες και ιερές περιοχές.
Άρχισαν την κατασκευή του ναού του Ολυμπίου Διός. Ήταν μια κολοσσιαία
κατασκευή σε Δωρικό ρυθμό (στα μετέπειτα χρόνια άλλαξε στον
Κορινθιακό ρυθμό), 110 μέτρα σε μήκος επί 53 μέτρα σε πλάτος (515
π.Χ.).
Όλα άλλαξαν, όταν ο Αρμόδιος και Αριστογείτων, για προσωπικούς λόγους,
συνωμότησαν και σκότωσαν τον Ίππαρχο, το 514 π.Χ. Ο Αριστογείτων, ένα
Αθηναίος από εύπορη οικογένεια, είχε φιλικά συναισθήματα για τον πολύ
όμορφο Αρμόδιο. Ο Ίππαρχος έκανε επανειλημμένως προτάσεις φιλίας
στον Αρμόδιο, οι οποίες δεν είχαν ανταπόκριση. Ο Ίππαρχος τότε πήρε
εκδίκηση, προσβάλλοντας την αδελφή του Αρμόδιου, απαγορεύοντας της
να πάρει μέρος στην θρησκευτική πομπή, κρατώντας ένα καλάθι με
προσφορές. Μετά από αυτό το γεγονός, οι δύο φίλοι συνωμότησαν να
σκοτώσουν τους τυράννους, κατά την διάρκεια της εορτής των
Παναθηναίων. Όταν έφθασε η μέρα, πλησίασαν τον Ιππία στον Κεραμικό,
που εκείνη την στιγμή συζητούσε με ένα συνωμότη φίλο τους και
νομίζοντας ότι το σχέδιο τους είχε αποκαλυφθεί, πήραν την απόφαση να
σκοτώσουν τον Ίππαρχο, ο οποίος ήταν στην πόλη. Τον βρήκαν κοντά στο
ναϊσκο Λεοκόριον και τον φόνευσαν. Ο Αρμόδιος σκοτώθηκε επί τόπου από
την φρουρά και ο Αριστογείτων σώθηκε προσωρινά από τον λαό, αλλά
συνελήφθη αργότερα, τον βασάνισαν και τον εκτέλεσαν. Στα μετέπειτα
χρόνια, ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων έγιναν σύμβολα της δημοκρατίας.
Όταν ο Ιππίας έμαθε για την δολοφονία του αδελφού του, αμέσως κάλεσε
τους Αθηναίους να παραδώσουν τα όπλα τους και τους συγκέντρωσε σε
ένα άλλο μέρος, όπου τους έψαξε και βρήκε τους συνενόχους, από τα

46. κρυμμένα τους μαχαίρια. Μετά την δολοφονία του αδελφού του, ο Ιππίας
έγινε αδίσταχτος, εκτελώντας πολλούς Αθηναίους και συγκεντρώνοντας
μεγάλα ποσά χρημάτων από βαρείς φόρους. Αισθανόμενος ανασφαλής και
φοβούμενος τους Αθηναίους, έδωσε την κόρη του σε γάμο με τον Αιαντίδη,
γιο του δεσπότη της Λαμψάκου.
Κατά την διάρκεια των χρόνων των Πεισιστρατίδων, η εξορισμένη οικογένεια
των Αλκμεωνιδών, είχε αναλάβει την επανακατασκευή του ναού του
Απόλλωνος, στους Δελφούς, ο οποίος είχε καεί από ατύχημα (548-547
π.Χ.). Οι Αλκμεωνίδες, από γενναιοδωρία τους, έκτισαν τον ναό από
μάρμαρο της Πάρου. Υποχρεωμένοι στους Αλκμεωνίδες οι ιθύνοντες των
Δελφών, οποτεδήποτε οι Σπαρτιάτες έρχονταν να συμβουλευθούν το
μαντείο, η απάντηση της Πυθίας ήταν: "η Αθήνα πρέπει να ελευθερωθεί".
Με την βοήθεια των Σπαρτιατών, ο Ιππίας αναγκάσθηκε, τέσσερα χρόνια
μετά από τον θάνατο του αδελφού του, να φύγει από την πόλη (510 π.Χ.)
και η οικογένεια των Αλκμεωνιδών επέστρεψε στην Αθήνα.
Υπήρχε στην αρχαιότητα ενιαίο ελληνικό κράτος ;
Όχι. Δεν υπήρχε με τη σημερινή έννοια του όρου. Οι Έλληνες
ζούσαν απλωμένοι σε ένα μεγάλο γεωγραφικό χώρο και ήταν
χωρισμένοι σε πόλεις –κράτη.
Ποια ήταν τα κοινά στοιχεία τους;
α) Μιλούσαν όλοι την ίδια γλώσσα (με κάποιες διαφορές)
β) Λάτρευαν όλοι τους ίδιους θεούς.
Οι Έλληνες θέλοντας να ικανοποιήσουν το αίσθημα και την ιδέα ότι
ανήκαν στον ίδιο λαό δημιούργησαν κάποιες εκδηλώσεις που είχαν
πανελλήνιο χαρακτήρα. Αυτές ήταν :
1. Οι ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ : Ήταν η μεγαλύτερη συνάντηση
των Ελλήνων. Γίνονταν κάθε 4 χρόνια και έπαιρναν μέρος
μόνο Έλληνες. Ξεκίνησαν το 776 π.Χ (από τότε άρχισαν να
χρονολογούν τα γεγονότα π.χ το 576 π.Χ το λέγανε : «έτος της
50ης Ολυμπιάδας», το 560 π.Χ «έτος της 54ης Ολυμπιάδας»
κ.ο.κ.)Γίνονταν στην Ολυμπία (Πελοπόννησο) προς τιμήν του
Δία, του οποίου ο ναός υπήρχε εκεί.Πριν από την έναρξή τους,
κήρυκες περιέτρεχαν την Ελλάδα για να ενημερώσουν τον
κόσμο. Οι πόλεμοι σταματούσαν (γινόταν εκεχειρία). Οι
νικητές στεφανώνονταν με κλαδί αγριελιάς και
θαυμάζονταν από όλον τον κόσμο. Η υποδοχή τους στην πόλη
τους ήταν θριαμβευτική (γκρέμιζαν ένα κομμάτι του τείχους
συμβολικά και από εκεί έμπαινε πάνω σε άρμα ο νικητής). Στη
Σπάρτη ο ολυμπιονίκης αποκτούσε το προνόμιο να πολεμάει
στη μάχη δίπλα στον βασιλιά.
2. Τα ΜΑΝΤΕΙΑ : Το πιο ονομαστό ήταν αυτό των Δελφών, που
ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Ο θεός έδινε τους
χρησμούς μέσω της ιέρειας (Πυθίας). Οι χρησμοί συχνά είχαν
46

47. αμφίσημο νόημα (ερμηνεύονταν με διαφορετικούς τρόπους).
Το μαντείο είχε τεράστια φήμη εντός και εκτός Ελλάδος.
3. Οι ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΕΣ : Οι πόλεις που βρίσκονταν γύρω από ένα
ιερό έφτιαχναν ενώσεις με σκοπό την καλή λειτουργία και την
ασφάλεια του ιερού. Αυτές λέγονταν αμφικτιονίες. Η πιο
γνωστή ήταν η αμφικτιονία των Δελφών. Κάθε πόλη
συμμετείχε στην ένωση με 2 αντιπροσώπους. Η ένωση
συνεδρίαζε 2 φορές το χρόνο। Οι αποφάσεις που έπαιρναν
ήταν σεβαστές από όλους।
ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΕΣ
Οι αμφικτιονίες ήταν ένας θρησκευτικός και πολιτικός σύνδεσμος
των Ελλήνων στην αρχαία Ελλάδα, που δημιουργούνταν με κέντρο
τη λατρεία σ' ένα ιερό από τους κατοίκους των γύρω πόλεων. Το
φαινόμενο αυτό συνέβαινε σε αρκετά από τα πιο κεντρικά ιερά της
Ελλάδας και ο θεσμός των αμφικτιονιών ήταν πολύ παλιός, δηλαδή
εμφανίστηκε και πριν από την ίδρυση πόλεων στην Ελλάδα, όταν οι
κάτοικοι ζούσαν σε μια ορισμένη περιοχή διασκορπισμένοι εδώ και
εκεί.
Από τα πολύ παλιά χρόνια, αμφικτιονίες γίνονταν σε πολλά ιερά της
Ελλάδας. Στα ιερά αυτά έρχονταν για να προσφέρουν θυσίες
κάτοικοι όχι μόνο των κοντινών γειτονικών περιοχών, αλλά και από
μέρη αρκετά μακρύτερα. Γι' αυτό, στη διοργάνωση των κοινών
εορτών και των εκδηλώσεων της λατρείας έπαιρναν μέρος
αντιπρόσωποι όλων των περιοχών. Με αυτόν τον τρόπο
δημιουργήθηκε ένα είδος θρησκευτικού συνδέσμου μεταξύ των
πόλεων, που έπαιρναν μέρος στις διοργανώσεις και αργότερα
μετατράπηκε σε πολιτικό σύνδεσμο, με τη μορφή της σημερινής
ομοσπονδίας.
Αμφικτιονίες υπήρχαν πάρα πολλές στην αρχαία Ελλάδα.
Σπουδαιότερες και παλιότερες ήταν:
 Στην Καλαβρία, το σημερινό Πόρο, όπου υπήρχε ναός του
Ποσειδώνα. Στην αμφικτιονία αυτή έπαιρναν μέρος επτά
πόλεις.
 Στον Ογχηστό της Βοιωτίας, στο ναό του Ποσειδώνα.
 Στη Μυκάλη η αμφικτιονία των δώδεκα ιωνικών πόλεων με
κέντρο το ναό του ελικώνιου Ποσειδώνα.
 Η αμφικτιονία της δωρικής εξάπολης στη Μικρά Ασία.
 Η αμφικτιονία της Δήλου, με κέντρο το ναό του Απόλλωνα,
που έχασε τελείως τη σημασία της, όταν ιδρύθηκε η αθηναϊκή
συμμαχία, με κέντρο τη Δήλο.
47

48. Σπουδαιότερη όμως αμφικτιονία ήταν των Δελφών, που
δημιουργήθηκε από την ένωση τριών άλλων αμφικτιονιών. Η
αμφικτιονία των Δελφών, που ονομάστηκε Πυλαία, έγινε μεγάλο
πολιτικό κέντρο και επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό την πνευματική
και ιστορική ελληνική ζωή. Σ' αυτήν την αμφικτιονία έπαιρναν μέρος
δώδεκα λαοί: Βοιωτοί, Δωριείς, Ίωνες, Φωκείς, Θεσσαλοί και άλλοι,
δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. Γι' αυτό, όταν οι αρχαίοι
μιλούσαν γι' αμφικτιονικό συνέδριο, εννοούσαν κυρίως τη δελφική
αμφικτιονία.
Για τις αμφικτιονίες ίσχυαν ορισμένοι κανόνες: π.χ. στην εποχή των
αμφικτιονιών κάθε εχθροπραξία σταματούσε, ο ναός που λατρευόταν
ήταν απαραβίαστο άσυλο και όσες πόλεις έπαιρναν μέρος στο
συνέδριο έπρεπε να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους, ακολουθώντας
ορισμένους νόμους. Παρ' όλα αυτά, οι πόλεις που έκαναν το
αμφικτιονικό συνέδριο εξακολουθούσαν να είναι αυτοτελείς και
ανεξάρτητες.
Κάθε έθνος (λαός) έστελνε στο συνέδριο αντιπροσωπεία από
ιερομνήμονες, αγορατρούς και πυλαγόρες, όπως λέγονταν. Από κάθε
αντιπροσωπεία δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο δύο, ο ιερομνήμων και ο
πυλαγόρας. Το αμφικτιονικό συνέδριο συνερχόταν δυο φορές το
χρόνο, το φθινόπωρο στην Ανθήλη κοντά στις Θερμοπύλες και την
άνοιξη στους Δελφούς. Διαχειριζόταν την περιουσία του ιερού των
Δελφών, διοργάνωνε τους πυθικούς αγώνες και είχε το δικαίωμα να
κηρύξει πόλεμο και να τιμωρήσει όποια πόλη καταπατούσε την ιερή
περιουσία ή δεν πειθαρχούσε στους κανόνες των αμφικτιονιών.
Επίσης είχε το δικαίωμα να επιβραβεύει με επαίνους όσους με τις
πράξεις τους ενίσχυαν το θεσμό των αμφικτιονιών. Κάθε πόλη έδινε
βαρύ όρκο ότι θα τηρήσει τις συμφωνίες, με φοβερές κατάρες
εναντίον εκείνου που θα τον παρέβαινε.
Οι αμφικτιονίες ήταν η πρώτη προσπάθεια που έγινε για να
ρυθμιστούν οι σχέσεις μεταξύ των λαών. Αργότερα ο θεσμός αυτός
αντικαταστάθηκε από τα Κοινά και από τις συμπολιτείες και έτσι οι
αμφικτιονίες εξαφανίστηκαν. Είναι αξιοπρόσεκτο όμως ότι
εμφανίζουν πάρα πολλά κοινά σημεία με την Κοινωνία των Εθνών,
που υπήρχε πριν από, τον Β' παγκόσμιο πόλεμο και με τον
Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών που υπάρχει σήμερα.
ΠΟΛΗ – ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
Η ΠΟΛΗ – ΚΡΑΤΟΣ
Πότε δημιουργήθηκαν;
Δημιουργήθηκε κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. (αρχές αρχαϊκής εποχής)
μετά τη διάσπαση του παλιού φυλετικού κράτους.
Πώς δημιουργήθηκαν;
Στην αρχή υπήρχαν συνοικισμοί, οι οποίοι ενώθηκαν σε μια πόλη (το
άστυ), γύρω από μια ακρόπολη (οχυρωμένος λόφος με απότομες
πλαγιές).
Τι υπήρχε πάνω και γύρω από την ακρόπολη;
48

49. Πάνω στην ακρόπολη υπήρχαν ναοί και δημόσια κτήρια. Κάτω και
γύρω από αυτήν υπήρχαν καταστήματα και κατοικίες.
Ήταν οχυρωμένες οι πόλεις-κράτη;
Ναι. Σταδιακά, περιβλήθηκαν με τείχη, εκτός της Σπάρτης.
Έμεναν άνθρωποι στην ύπαιθρο;
Ναι. Εκτός των τειχών, στην ύπαιθρο, εξακολούθησε να μένει ένα
μέρος του πληθυσμού που ασχολούνταν με τη
Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΙ Η ΟΠΛΙΤΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ
Οι πολίτες αισθάνονταν ασφαλείς μέσα στις πόλεις-κράτη, ασχολούνταν με
διάφορα πράγματα, φρόντιζαν για το κράτος και μετείχαν ενεργά στα
κοινά. Οι πολίτες, επίσης στρατεύονταν, συγκροτώντας την «οπλιτική
φάλαγγα» (συμμετείχαν μόνο όσοι μπορούσαν να δαπανήσουν χρήματα για
να έχουν δική τους πανοπλία). Οι κοινωνικές διαφορές περιορίστηκαν,
καθώς πολλοί συμμετείχαν πλέον στα κοινά. Δεν έλειψαν, όμως οι
πολιτικοί ανταγωνισμοί, ανάμεσα σε αυτούς που ήθελαν την εξουσία.
ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ : Όταν συγκροτήθηκαν οι πόλεις-κράτη, η βασιλεία είχε πια
παρακμάσει.
ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ : Την εξουσία καταλάμβαναν οι
ευγενείς, οι άριστοι (ιδιοκτήτες γης που παλιότερα ήταν σύμβουλοι του
βασιλιά). Κριτήριο για τη συμμετοχή στην εξουσία ήταν η καταγωγή.
ΤΟ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ : Με την ανάπτυξη του εμπορίου και την
ευρεία χρησιμοποίηση νομισμάτων, δημιουργήθηκε μια νέα τάξη που με τη
δύναμη του χρήματος πήρε την εξουσία από τους αριστοκράτες. Κριτήριο
για τη συμμετοχή στην εξουσία ήταν ο πλούτος.
Η ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ : Συχνά ξεσπούσαν ταραχές κατά της ολιγαρχίας. Την
κοινωνική δυσαρέσκεια εκμεταλλεύτηκαν κάποια φιλόδοξα άτομα, που
πήραν την εξουσία (πολλές φορές με τη θέληση του λαού). Οι τύραννοι
δεν έδιναν λόγο σε κανέναν για τις αποφάσεις τους και απέβλεπαν στο δικό
τους όφελος. Δεν κέρδισαν τη συμπάθεια του λαού, αν και έκαναν πολλά
έργα. Κάποιοι σημαντικοί τύραννοι ήταν ο Περίανδρος στην Κόρινθο, ,ο
Πολυκράτης στη Σάμο ,ο Πεισίστρατος στην Αθήνα, ο Φείδων στο
Άργος κ.α.
ΤΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Οι Έλληνες ήταν χωρισμένοι σε πολλά μικρά κράτη. Τα περισσότερα από αυτά ήταν περιοχές
με μικρούς οικισμούς γύρω από μια πόλη. Η πόλη ήταν το κέντρο του κράτους και του έδινε
το όνομά της. Τα κράτη αυτά τα ονομάζουμε πόλεις-κράτη.
Κάθε πόλη-κράτος ήταν ανεξάρτητη και είχε δικούς της νόμους και πολίτευμα. Το πολίτευμα
όμως άλλαζε, καθώς άλλαζαν και οι συνθήκες της ζωής σε κάθε κράτος.
49

50. 50
Βασιλεία
Στην αρχή το κράτος το κυβερνούσε ο βασιλιάς με ένα συμβούλιο από ευγενείς, που ήταν
μεγαλοκτηματίες.
Αριστοκρατία
Αυτοί οι μεγαλοκτηματίες αργότερα πήραν όλη τη δύναμη στα χέρια τους, κατάργησαν το
βασιλιά και κυβέρνησαν μόνοι τους. Το πολίτευμα αυτό ονομάστηκε αριστοκρατικό, γιατί
τους ευγενείς τους έλεγαν και άριστους.
Ολιγαρχία
Κατόπιν με το εμπόριο,την ναυτιλία και τη βιοτεχνία πλούτισαν και άλλοι άνθρωποι και
απόκτησαν μεγαλύτερη δύναμη από τους ευγενείς. Άρχισαν λοιπόν να παίρνουν εκείνοι την
εξουσία. Το πολίτευμα αυτό ονομάστηκε ολιγαρχικό, γιατί οι πλούσιοι ήταν (ο)λίγοι.
Τυραννία
Σε μερικές περιπτώσεις κάποιοι φιλόδοξοι άνθρωποι κατόρθωσαν να εκμεταλλευτούν τις
φιλονικίες ανάμεσα στις διάφορες πολιτικές παρατάξεις και να πάρουν με τη βία την εξουσία.
Οι άρχοντες αυτοί ονομάστηκαν τύραννοι.
Οι τύραννοι διοικούσαν αυθαίρετα και έκαναν πολλές αδικίες, γι' αυτό ο λαός τους μίσησε και
τους κατάργησε। Έτσι, η λέξη "τύραννος", που αρχικά σήμαινε άρχοντας, απόκτησε την κακή
σημασία που έχει και σήμερα.
πηγή :http://dim-galat.
pel.sch.gr/projects/akropolis/athens_02politeymata.htm
Το φ αινόμενο της τυραννίδας
Για πρώτη φορά την περίοδο αυτή παρουσιάζεται το φαινόμενο της
τυραννίδας, το οποίο την περίοδο αυτή γνωρίζει ιδιαίτερη διάδοση. Οι
τυρρανίδες της εποχής αυτής είναι γνωστές ως η αρχαία τυραννίς, σε
αντιπαραβολή με την νεότερη τυραννίδα, που συμβαίνει στην ύστερη
κλασική και κυρίως στην ελληνιστική εποχή. Από τις αρχαίες πηγές η
τυραννίδα δε θεωρείται πολίτευμα, αλλά απόκλιση, ούτε, δηλαδή,
θεωρητική νομιμοποίηση ούτε ήταν αποδεκτή στην πράξη. Βέβαια, η
τυραννίδα δεν έπαυσε να υπάρχει και κατά την κλασική εποχή, οι περιοχές,
όμως, στις οποίες υπήρχε ήταν συγκεκριμένες: οι ελληνικές πόλεις της
Μικράς Ασίας, τον 6ο και τον πρώιμο 5ο αιώνα, λόγω της περσικής
επιρροής και, δεύτερον, η αρχαϊκή και κλασική Σικελία, όπου εξηγείται
ιστορικά λόγω των συνεχών προβλημάτων με τους Καρχηδονίους, οι οποίοι
είχαν αποικίσει το βόρειο τμήμα του νησιού.
Το πλαίσιο εμφάνισης της τυραννίδας, της ανάληψης, με άλλα λόγια της
άσκησης της εξουσίας από ένα πρόσωπο, κατά την αρχαϊκή περίοδο
συνθέτουν οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις μεταξύ των ευγενών για την
κατάληψη των αξιωμάτων. Τα μέσα ισχύος που απαραίτητα έπρεπε να έχει
στη διάθεσή του ένας ευγενής προκειμένου να κατορθώσει να υπερισχύσει
των αντιπάλων του επιβαλλόμενος ως τύραννος είναι τα εξής: