HISTORY

1. 1
3. Η «νέα γενιά»
Η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς
ανθρώπων με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές. Οι ηγετικές
προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την Επανάσταση και η
νοοτροπία τους, τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους είχαν διαμορφωθεί στην
προεπαναστατική περίοδο. Για την αμέσως επόμενη γενιά, η Επανάσταση ανήκε
στην ιστορία. Η γενιά αυτή βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών πολιτικών
μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης, που ακολουθούσαν
πρωτόγνωρους ρυθμούς. Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια
την εκ θεμελίων μεταβολή της αντίληψης για τη ζωή. Οι άνθρωποι σταμάτησαν να
ζουν όπως οι πρόγονοί τους. Αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν
πιο κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα
ενημέρωσης για τις εξελίξεις. Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η μείωση των
αναλφαβήτων στον ανδρικό πληθυσμό. Η σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας
αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις. Οι απαιτήσεις των ανθρώπων αυξήθηκαν. Ακόμη και
οι ημιμαθείς άρχισαν να επικρίνουν τις δυσλειτουργίες του κράτους και την
καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, ενώ εντάθηκε η επιθυμία για
συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της
προηγούμενης (τουρκοκρατία, επανάσταση, αντιβασιλεία, βοήθεια των Δυνάμεων σε
κρίσιμες στιγμές) και αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που
κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν.
14 Η νέα γενιά ασκούσε έντονη κριτική
στους παλαιότερους και φρονούσε ότι
το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορού-
σε να αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζαν
η Αυλή και ο ίδιος ο βασιλιάς, τον οποίο
θεωρούσε πολιτικά ατάλαντο. Περί τα
τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανε-
ρή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων
τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οι-
κονομικής δυσπραγίας και της δυσλει-
τουργίας του πολιτικού συστήματος και
συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι
με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αι-
τήματα: ελεύθερες εκλογές, φορολογική
μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση
των αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε
έργα υποδομής, ίδρυση αγροτικών τρα-
έργα υποδομής, ίδρυση αγροτικών τρα-
πεζών, απλούστερη διοίκηση. Τα αιτή-
ματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό
με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. Το Φεβρουάριο του1862
η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του
βασιλιά. Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, άνεργοι
απόφοιτοι πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της
αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι.
Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία
Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, από τους
κορυφαίους πολιτικούς του 19ου αι., υπήρξε ο
ηγέτης του εκσυγχρονιστικού ρεύματος μετά την
επανάσταση του 1862. (Αθήνα, Εθνικό
Ιστορικό Μουσείο)
Συνθήκες
ανάδειξης
της «νέας
γενιάς»
Τα
αιτήματα
της «νέας
γενιάς»
Η
επανάσταση
και η έξωση
του Όθωνα
Η
«παλαιά»
και η «νέα
γενιά»
διαφορές

2. 2
ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Στις 12
Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στην παλιά και τη νέα γενιά πολιτών και πολιτικών;
2. Ποια τα αιτήματα των αντιπολιτευτικών ομίλων που συγκροτήθηκαν;
3. Η επανάσταση του 1862 : κύριο αίτημα, υποστηρικτές, κατάληξη.
4. α) Να περιγράψετε το πολιτικό κλίμα το οποίο εξέθρεψε την επανάσταση του
1862. (Να περιγράψετε το πολιτικό κλίμα που προετοίμασε την επανάσταση του
1862.)
β) Να προσδιορίσετε σε λίγες γραμμές τις συνέπειες της επανάστασης του 1862 στην
πολιτική ζωή της Ελλάδας
Ενδεικτικές ερωτήσεις προηγούμενων ετών
Να παρουσιάσετε τους λόγους που οδήγησαν τη «νέα γενιά» των πολιτικών της
μετεπαναστατικής Ελλάδας να διαφοροποιηθεί από τις αντιλήψεις που χαρακτήριζαν
τους αρχηγούς των ξενικών κομμάτων. (Εξετάσεις 2006)
Ποια εκσυγχρονιστικά αιτήματα των αντιπολιτευτικών ομίλων, που συγκροτήθηκαν
περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850, εξέφρασε με την πολιτική του δράση ο
Αλέξανδρος Κουμουνδούρος;
β. Ποιοι συμμετείχαν στην επανάσταση κατά του Όθωνα, το 1862; (Εξετάσεις
Εσπερινών 2011)

3. 3
Η έξωση του Όθωνα
Η Προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδος
Μπενιζέλος Ρούφος Δημήτριος Βούλγαρης Κωνσταντίνος Κανάρης
Το 1862 συγκροτήθηκε Προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδος που ανέλαβε την εξουσία μετά την
έξωση του Όθωνα με τους Μπενιζέλο Ρούφο Δημήτριο Βούλγαρη και Κωνσταντίνο Κανάρη. (φωτο:
https://el.wikipedia.org/)

4. 4
Λαϊκή απεικόνιση της ηγεσίας της προσωρινής κυβέρνησης, που συγκροτήθηκε αμέσως μετά
την κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα, στην οποία αντικατοπτρίζεται το κλίμα της εποχής.
(Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)
Μια εικόνα μπορεί επίσης να αποτυπώνει ένα ιστορικό γεγονός και τον αντίκτυπό
του, μέσα βέβαια από την υποκειμενική ματιά του δημιουργού της, όπως για
παράδειγμα η λιθογραφία της σελ. 76 του σχολικού βιβλίου:
Βήματα για το σχολιασμό εικόνας σε συνδυασμό με τις ιστορικές μας γνώσεις
1. Διαβάζουμε προσεκτικά την ερώτηση, για να εντοπίσουμε τα ζητούμενα.
2. Ανακαλούμε τις ιστορικές μας γνώσεις, δηλαδή επισημαίνουμε το απόσπασμα
ή τα αποσπάσματα του σχολικού βιβλίου που σχετίζονται με τα ζητούμενα της
ερώτησης.
3. Μελετούμε προσεκτικά την εικόνα, ακολουθώντας την εξής πορεία: α)
Προσδιορίζουμε το γεγονός ή τη χρονική περίοδο (χωροχρόνος) στην οποία
αναφέρεται, για να τη συσχετίσουμε με τις ιστορικές μας γνώσεις. (Συχνά η εικόνα
συνοδεύεται από λεζάντα, η οποία μας βοηθάει στο χρονικό και θεματικό
εντοπισμό).
β) Εντοπίζουμε τα ιστορικά πρόσωπα που τυχόν απεικονίζονται (π.χ. πολιτικά
πρόσωπα).
γ) Εντοπίζουμε τους συμβολισμούς που τυχόν υπάρχουν (π.χ. το συμβολισμό της
Ελλάδας, που συχνά στις λαϊκές εικόνες απεικονίζεται με τη μορφή γυναίκας με
αρχαιοπρεπή ενδυμασία).
δ) Προσπαθούμε να εξετάσουμε τη γενική λειτουργία της εικόνας, καθώς και το
στόχο και τις προθέσεις του δημιουργού της, όσο είναι αυτό δυνατόν.
Για παράδειγμα: ο δημιουργός μιας λαϊκής λιθογραφίας έχει στόχο να αποτυπώσει το
λαϊκό αίσθημα για ένα γεγονός (βλ. παρακάτω, τη λιθογραφία που απεικονίζει την
προσωρινή κυβέρνηση μετά την εκδίωξη του Όθωνα)· οι πολιτικές αφίσες συνήθως
έχουν προπαγανδιστικό χαρακτήρα (π.χ. προπαγανδίζουν τις θέσεις ενός
κόμματος)· μια γελοιογραφία από εφημερίδα της εποχής μπορεί να έχει ως στόχο να
στηλιτεύσει μέσω της σάτιρας την πολιτική κατάσταση, αλλά και να
γελοιοποιήσει έναν πολιτικό της αντίπαλης παράταξης από αυτήν που υποστηρίζει
η εφημερίδα
4. Συγγραφή της απάντησης:
α) Πρόλογος: Εισαγωγή – Γενική αναφορά στο εικονιζόμενο γεγονός ή στην εποχή
στην οποία αναφέρεται η εικόνα.
β) Περιγραφή της εικόνας – αναφορά στα πρόσωπα που απεικονίζονται – ανάλυση
συμβολισμών, λειτουργίας εικόνας.
γ) Ερμηνεία των προθέσεων του δημιουργού της εικόνας (εφόσον η εικόνα
προσφέρεται για κάτι τέτοιο), π.χ. αν η εικόνα εκφράζει το λαϊκό αίσθημα, αν είναι
προπαγανδιστική, κ.λπ.

5. 5
δ) Συσχετισμός του περιεχομένου της εικόνας με τα σχετικά αποσπάσματα του
βιβλίου.
ε) Επίλογος: Γενικά συμπεράσματα από το συσχετισμό ιστορικών γνώσεων-εικόνας
ή αναφορά στα ιστορικά δεδομένα/γεγονότα που ακολουθούν αυτά της κυρίως
απάντησης. Η σειρά των β), γ), δ), μπορεί να είναι διαφορετική ανάλογα με την
εικόνα, δηλαδή μπορεί να είναι πιο πρόσφορο να παραθέσουμε πρώτα τα
αποσπάσματα του βιβλίου και στη συνέχεια να αναλύσουμε την εικόνα. Μπορούμε
επίσης να κάνουμε σύνθεση (όπως και στις κειμενικές πηγές).
Χρησιμοποιούμε κι εδώ, όπως και στην ανάλυση παραθεμάτων, μεταβατικές
φράσεις όπου χρειάζεται.
Αν η ερώτηση, εκτός από την εικόνα περιλαμβάνει και παράθεμα, αναπτύσσουμε
πρώτα το παράθεμα σε συνδυασμό με τις ιστορικές μας γνώσεις και στη συνέχεια
σχολιάζουμε την εικόνα.
Λαϊκή απεικόνιση της ηγεσίας της προσωρινής κυβέρνησης, που συγκροτήθηκε αμέσως μετά
την κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα, στην οποία αντικατοπτρίζεται το κλίμα της εποχής.
(Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)
Η λιθογραφία αποτελεί λαϊκή απεικόνιση των γεγονότων που συνδέονται με την
επανάσταση του 1862, που, όπως γνωρίζουμε, οδήγησε στην έξωση του Όθωνα
από την Ελλάδα.
( Ποια ήταν η πολιτική ατμόσφαιρα που οδήγησε στην έξωση του Όθωνα;)

6. 6
Στο κέντρο, η Ελλάδα προσωποποιημένη (συνηθισμένος συμβολισμός των λαϊκών
εικόνων της εποχής) δεν φοράει στέμμα αλλά κρατά κλαδί δάφνης, (συμβολισμός
νίκης και δόξας), ενώ με το άλλο χέρι δείχνει έναν άγγελο (συμβολισμός της ευλογίας
του Θεού στην επανάσταση) και πατά σε ταφόπλακα στην οποία είναι γραμμένη η
φράση «να ταφώσι τα πάθη». Δεξιά, οι τρεις ηγέτες της προσωρινής κυβέρνησης
(Κανάρης, Βούλγαρης, Ρούφος) ορκίζονται ακουμπώντας σε ένα σπαθί, που μπορεί
να συμβολίζει τη δικαιοσύνη και την τομή με το πολιτικό παρελθόν. Οι μορφές αυτές
των ηγετών προβάλλονται σε μεγαλύτερο μέγεθος σε μια προσπάθεια του καλλιτέχνη
να εξάρει την ηγεσία της νέας τάξης πραγμάτων. Η παρουσία του πλήθους που
επευφημεί απεικονίζει τη συμφωνία του λαού με την επανάσταση/παλλαϊκή
συγκέντρωση ( βρακοφόροι, φουστανελάδες, αγρότες) . Με βάση τις ιστορικές μας
γνώσεις, η επανάσταση του 1862 ήταν αποτέλεσμα της δυσαρέσκειας διαφόρων
κοινωνικών ομάδων (στρατιωτικών, αποφοίτων πανεπιστημίου, ανώτερων
στρωμάτων), που κορυφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1850. Η Ακρόπολη στο
βάθος συμβολίζει την αντίληψη για την ιστορική συνέχεια του ελληνισμού,
εξυμνώντας το ένδοξο παρελθόν και την προσήλωση στο ιδανικό της δημοκρατίας.
Το τελευταίο διάγγελμα του Όθωνα
«Έλληνες!
Πεπεισμένος ότι μετά τα τελευταία συμβάντα, άτινα έλαβον χώραν εις διάφορα μέρη
του Βασιλείου και ιδίως εις την Πρωτεύουσαν, η περαιτέρω εν Ελλάδι διαμονή μου
κατά την στιγμήν ταύτην ηδύνατο να φέρη τους κατοίκους αυτής εις ταραχάς αιματηράς
και δυσκόλους να καταβληθώσιν, απεφάσισα ν’ αναχωρήσω εκ του τόπου τούτου, τον
οποίον ηγάπησα και εισέτι αγαπώ, και προς την ευημερίαν του οποίου από
τριακονταετίας σχεδόν ούτε φροντίδων, ούτε κόπου εφείσθην.
Αποφεύγων πάσαν επίδειξιν, είχον προ οφθαλμών μόνον τα αληθή της Ελλάδος
συμφέροντα και πάσαις δυνάμεσι προσεπάθησα να προαγάγω την υλικήν και ηθικήν
αυτής ανάπτυξιν, επιστήσας ιδίως την προσοχήν μου εις την αμερόληπτον της
δικαιοσύνης απονομήν. Οσάκις δε επρόκειτο περί των κατά του προσώπου Μου
πολιτικών εγκλημάτων, έδειξα πάντοτε μεγίστην επιείκειαν και λήθην των
πεπραγμένων.
Επιστρέφων εις την γήν της γεννήσεώς Μου, λυπούμαι αναλογιζόμενος τας συμφοράς,
υφ’ ών επαπειλείται η προσφιλής μου Ελλάς εκ της νέας πλοκής των πραγμάτων, και
παρακαλώ τον εύσπλαχνον Θεόν ν’ απονέμη πάντοτε την χάριν Του εις τας τύχας της
Ελλάδος.».

7. 7
Ορισμοί
Νέα γενιά: είναι μια καινούρια γενιά πολιτικών η οποία αναδεικνύεται στο
προσκήνιο μετά την παρακμή των ξενικών κομμάτων, έχοντας εντελώς διαφορετική
νοοτροπία και καταβολές. Για τους πολιτικούς της νέας γενιάς η Επανάσταση ανήκε
στην ιστορία και η ίδια βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών πολιτικών
μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης που ακολουθούσαν
πρωτόγνωρους ρυθμούς. Η νέα γενιά επηρεάζεται στη διαμόρφωση των θέσεών της
από την οικονομική και κοινωνική μεταβολή, από την αύξηση του αστικού
πληθυσμού, από τη γρήγορη διάδοση της παιδείας, από την επιθυμία για συμμετοχή
στα πολιτικά πράγματα. Δεν είχε τις εμπειρίες τις προηγούμενης γενιάς και
αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στην προηγούμενη
γενικά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν. Ασκούσε τέλος έντονη κριτική στους
παλαιότερους και φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να
αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζαν η Αυλή και ο ίδιος ο βασιλιάς, τον οποίο θεωρούσε
πολιτικά ατάλαντο.
Επανάσταση του 1862: είναι η επανάσταση που διαδέχεται τη δυσαρέσκεια που
εκφράστηκε από μεγάλα τμήματα του πληθυσμού περί τα τέλη της δεκαετίας του
1850 λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού
συστήματος. Η δυσαρέσκεια αυτή οδηγεί στη συγκρότηση αντιπολιτευτικών ομίλων
με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα: ελεύθερες εκλογές, φορολογική
μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε έργα
υποδομής, απλούστερη διοίκηση. Η Επανάσταση, που ακολούθησε την έκφραση των
αιτημάτων των αντιπολιτευτικών ομίλων, είχε ως αίτημα την απομάκρυνση του
βασιλιά και συμμετείχαν σ’ αυτήν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, άνεργοι απόφοιτοι
πανεπιστημίου που δεν επιθυμούσαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και
βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι. Συμμετείχαν ακόμα
και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για
ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Συνέπεια της επανάστασης ήταν το
ότι στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθωνας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.

8. 8
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε. (Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας)
ΘΕΜΑ1.
Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο του
παραθέματος: α) Να παρουσιάσετε τα αιτήματα των οποίων εκφραστής υπήρξε ο Α.
Κουμουνδούρος. β) Να τεκμηριώσετε το περιεχόμενο της φράσης «ο Κουμουνδούρος
είχε όλες τις αρετές που πρέπει να στολίζουν έναν κοινοβουλευτικό άνδρα». γ) Να
αντιπαραθέσετε την κοινοβουλευτική συμπεριφορά του Κουμουνδούρου μ’ εκείνη
του Κωλέττη.
ΠΗΓΗ: Ο Κουμουνδούρος ως ο πρώτος πολιτικός με συνείδηση κοινοβουλευτική
Ο Κουμουνδούρος μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας πολιτικός με
συνείδηση κοινοβουλευτική. Ήθελε η κυβέρνησή του να στηρίζεται στην πλειοψηφία
των βουλευτών και γι’ αυτό, μιλώντας στην βουλή, προσπαθούσε να πείσει και όχι να
δελεάσει όπως επιδίωκε ο Δεληγιώργης. Εκτιμούσε την αγχίνοια του Βούλγαρη και
σεβόταν την πατριαρχική νοοτροπία του, αλλά αρνιόταν να υποταχθεί στον
αυταρχισμό του. Συμπαθούσε το Δεληγιώργη, αλλά δεν τον εμπιστευόταν, γι’ αυτό
και δε συνεργάστηκε μαζί του. Εκτιμούσε τον Τρικούπη, αλλά και τον αντιπαθούσε
βαθύτατα, γι’ αυτό και τον χρησιμοποίησε μια και μόνη φορά. Ο Κουμουνδούρος
είχε όλες τις αρετές που πρέπει να στολίζουν ένα κοινοβουλευτικό άνδρα. Ψυχραιμία,
ανεξικακία, ελαστικότητα, προσαρμοστικότητα, καλή διάθεση, ευγένεια στους
τρόπους, επιμέλεια, εργατικότητα, επιμονή, όσο και υπομονή, πραότητα. Δεν θύμωνε
και δεν λύπησε σχεδόν, κανένα, γι’ αυτό και τον χαρακτήριζαν «γλυκύτατο». Με
απόλυτη ευλάβεια τηρούσε όλους τους κανόνες στο κοινοβουλευτικό παιχνίδι και δεν
προσπάθησε ποτέ να βγει έξω από τα συνταγματικά πλαίσια. Αυτό που δεν του
πήγαινε ήταν να βρεθεί στην ίδια κυβέρνηση με το Βούλγαρη ...
Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΓ΄, σ. 248
ΘΕΜΑ 2.
Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας,
να προσδιορίσετε τους παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν στην Επανάσταση του 1862.
ΠΗΓΗ 1
Ο Όθων, δεχθείς άκων την εγκαθίδρυσιν συνταγματικού πολιτεύματος, δεν είχε την
διάθεσιν της πιστής εφαρμογής αυτού. Ευθύς εξ’ αρχής, παραβιάζων το πνεύμα του
Συντάγματος, ανεμίχθη εις έργα διοικητικά, επεμβαίνων εις τας βουλευτικάς εκλογάς
και προσπαθών εκδήλως να συγκεντρώση εις χείρας του περισσότεραν εξουσίαν. Προ
δε της αντιστάσεως, την οποίαν εύρισκε δεν εδίσταζεν, ως είναι ευνόητον, να λάβη
μέτρα πιεστικά κατά της ελευθερίας του τύπου και της ανεξαρτησίας των
συνειδήσεων, τούθ’ όπερ εξήπτεν ακόμη περισσότερον την κατ’ αυτού
αντιπολίτευσιν και προητοίμαζε την πτώσιν του. Ο βασιλεύς –όπως γράφει ο Ν.
Δραγούμης (Αναμνήσεις, τομ. Β΄ σ. 122 επ.)- έρρεπε φύσει «προς το σύστημα της
συγκεντρώσεως», πολιτικοί δε, όπως ο Κωλέττης, «τελειοποιήσαντες αυτό, και τον
Όθωνα ενεθάρρυναν εις αυστηροτέραν εφαρμογήν και αυτοί εφήρμοσαν

9. 9
απηνέστερον... Η καταστολή της ελευθερίας των δημοκρατικών Αρχών, η καταδίωξις
του τύπου, η επέμβασις εις τας εκλογάς τας τε βουλευτικάς και τας των δήμων, η
αποβολή πάντων των οπωσούν ανεξάρτητον εχόντων το φρόνημα δημοσίων
λειτουργών, και ιδίως των της Θέμιδος ... η δια παντός τρόπου πίεσις της
συνειδήσεως των δικαστών, η διαστροφή των νόμων, ταύτα, και άλλα εις έν μόνον
απέβλεπον, εις την σύμπτυξιν πάσης δυνάμεως εις χείρας της εξουσίας και την δι’
αυτής παγίωσιν κυβερνήσεως πανισχύρου και διαρκούς. ... Η προϊούσα κοινωνική
εξέλιξις ενίσχυε το φιλελεύθερον και δημοκρατικόν πνεύμα, ούτως ώστε αι
απολυταρχικαί τάσεις να μη είναι ανεκταί και να υπονομεύεται τουναντίον δια
συνεχούς δράσεως η βασιλεία του Όθωνος. Βοηθούσης δε και της αναμίξεως των
αντιπροσώπων των Προστατίδων Δυνάμεων εις την πολιτικήν ζωήν της χώρας, η
οποία δεν έπαυε κατά τα έτη της απολυταρχίας και της συνταγματικής μοναρχίας, η
θέσις του Όθωνος κατέστη τόσον επισφαλής, ώστε ευκόλως ανετράπη δι’
επαναστάσεως, μολονότι όπως φαίνεται, δεν ημφεσβητούν το ωρισμέναι αρεταί του
και ανεγνωρίζετο η ταύτισις της ηγεμονικής του φιλοδοξίας προς τα εθνικά ιδανικά
της εποχής εκείνης
Α. Σβώλου,Τα ΕλληνικάΣυντάγματα, 79-80
ΠΗΓΗ 2
Για ολόκληρη την περίοδο της βασιλείας του Όθωνος ο ιστορικός Τρ. Ευαγγελίδης
συνοψίζοντας γράφει: «... η μακρά βασιλεία αυτού αποτελεί την ιστορίαν της πάλης..
του έθνους προς τον ηγεμόνα αυτού· του έθνους, ζητούντος να κυβερνηθή συμφώνως
προς τα ήθη, τας παραδόσεις, τα ένστικτα και δια των εγκριτοτέρων αυτού τέκνων,
και του ηγεμόνος, επιδιώκοντος μετά ζήλου την ιδέαν του να καταστήση την Ελλάδα
τύπον ευρωπαϊκού κράτους, προς τούτο δε συγκετρούντος εν εαυτώ πάσαν εξουσία
και μεταχειριζομένου όργανα ή ξένους, ή πρόσωπα μετρίας σημασίας και επιρροής».
Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ΄, σ. 199
ΠΗΓΗ 3
Ψήφισμα του Έθνους Τα δεινά της Πατρίδος έπαυσαν. Άπασαι αι επαρχίαι και η
πρωτεύουσα συνενωθείσα μετά του στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά. Ως κοινή δε
έκφρασις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου κηρύττεται και ψηφίζεται: Η βασιλεία
του Όθωνος καταργείται. Προσωρινή κυβέρνησις συνιστάται όπως κυβερνήση το
κράτος μέχρι συγκαλέσεως της Εθνικής συνελεύσεως, συγκειμένη εκ των εξής
πολιτών: Δημητρίου Βούλγαρη Προέδρου, Κωνσταντίνου Κανάρη, Βενιζέλου
Ρούφου. Εθνική συντακτική συνέλευσις καλείται αμέσως προς σύνταξιν της
Πολιτείας και εκλογήν ηγεμόνος. Zήτω το Έθνος! ζήτω η Πατρίς! Εγένετο εις
Αθήνας εν έτει σωτηρίω 1862 και μηνί 8βρίου τη δεκάτη αυτού.
Ν. Μοσχονά, Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ΄, 220

10. 10
ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2003
Επισημαίνοντας χωρία των παρακάτω κειμένων και αξιοποιώντας τις ιστορικές
γνώσεις σας, να εξηγήσετε τις συνθήκες ανάδειξης της «νέας γενιάς» μετά την
παρακμή των ξενικών κομμάτων και τα αιτήματα που αυτή προέβαλε. Μονάδες 25
Κείμενο Α΄ Περί το τέλος της βασιλείας του Όθωνος θα εμφανισθούν αι νέαι
πολιτικαί δυνάμεις, προερχόμεναι εκ της μετεπαναστατικής γενεάς, η οποία,
εμποτισμένη με τας εξελισσομένας εις την Ευρώπην φιλελευθέρας ιδέας, θα αναλάβη
το έργον της ολοκληρώσεως της Δημοκρατίας. Αι δυνάμεις αυταί θα επιτύχουν και
την έξωσιν του Όθωνος (...). Ο ελληνικός λαός, υπό την ηγεσίαν της
μεταπελευθερωτικής γενεάς, διεξεδίκει αποφασιστικώς την πλήρη ανεξαρτησίαν του.
Οι επί κεφαλής της Επαναστάσεως του 1862 ήσαν νέοι επηρεασμένοι βαθύτατα από
τας φιλελευθέρας ιδέας. Εξ άλλου κατά την διαρρεύσασαν τριακονταετίαν, η
πληθυσμική σύνθεσις της Ελλάδος είχεν υποστή τοιαύτην εξέλιξιν (...) ώστε
υφίσταντο, πλέον, νέα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά δεδομένα. Ακόμη και η
αναλογία μεταξύ πληθυσμού της υπαίθρου και αστικών κέντρων είχεν ουσιωδώς
μεταβληθή εις βάρος του πρώτου. Τέλος, είχεν αρχίσει να διαμορφούται ηγετική
τάξις, τελείως διάφορος της προελθούσης εκ του αγώνος της ανεξαρτησίας.
Γρηγόριος Δαφνής, Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα, 1821-1961, σσ. 54 και 59.
Κείμενο Β΄ Μετά το τέλος του Κριμαϊκού Πολέμου (…), το αντιδυναστικό ρεύμα
δυνάμωσε, για να κορυφωθεί κατά την τριετία 1859-1862. Με αφορμή διώξεις
εναντίον φιλελεύθερων διανοουμένων, όπως ο Αλεξ. Σούτσος (Φεβρουάριος 1859),
και με ενεργό συμμετοχή της «χρυσής» φοιτητικής νεολαίας της εποχής (…) η
αντιπολίτευση κατά του Όθωνα γενικεύτηκε, παρασέρνοντας μια πλειάδα ετερογενών
πολιτικών και στρατιωτικών στοιχείων που, για διαφορετικούς λόγους, επιζητούσαν
την απομάκρυνση της δυναστείας.
Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Εισαγωγή στην ελληνική συνταγματική ιστορία,. 71.
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2008
Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις, να αναφέρετε τους παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν στην επανάσταση του
1862 και την έξωση τουΌθωνα. Μονάδες 25
«Ο Όθων, δεχθείς άκων1 την εγκαθίδρυσιν συνταγματικού πολιτεύματος, δεν είχε
την διάθεσιν της πιστής εφαρμογής αυτού. Ευθύς εξ αρχής, παραβιάζων το πνεύμα
του Συντάγματος, ανεμίχθη εις έργα διοικητικά, επεμβαίνων εις τας βουλευτικάς
εκλογάς και προσπαθών εκδήλως να συγκεντρώση εις χείρας του περισσοτέραν
εξουσίαν. Προ δε της αντιστάσεως, την οποίαν εύρισκε δεν εδίσταζεν, ως είναι
ευνόητον, να λάβη μέτρα πιεστικά κατά της ελευθερίας του τύπου και της
ανεξαρτησίας των συνειδήσεων, τούθ’ όπερ εξήπτεν ακόμη περισσότερον την κατ’
αυτού αντιπολίτευσιν και προητοίμαζε την πτώσιν του. Ο βασιλεύς −όπως γράφει ο
Ν. Δραγούμης (Αναμνήσεις, τομ. Β΄ σ. 122)− έρρεπε2 φύσει «προς το σύστημα της
συγκεντρώσεως», πολιτικοί δε, όπως ο Κωλέττης, «τελειοποιήσαντες αυτό, και τον
Όθωνα ενεθάρρυναν εις αυστηροτέραν εφαρμογήν και αυτοί εφήρμοσαν
απηνέστερον3... Η καταστολή της ελευθερίας των δημοκρατικών Αρχών, η
καταδίωξις του τύπου, η επέμβασις εις τας εκλογάς τας τε βουλευτικάς και τας των
δήμων, η αποβολή πάντων των οπωσούν4 ανεξάρτητον εχόντων το φρόνημα
δημοσίων λειτουργών, και ιδίως των της Θέμιδος5 ... η διά παντός τρόπου πίεσις της

11. 11
συνειδήσεως των δικαστών, η διαστροφή των νόμων, ταύτα, και άλλα εις εν μόνον
απέβλεπον, εις την σύμπτυξιν πάσης δυνάμεως εις χείρας της εξουσίας και την δι’
αυτής παγίωσιν κυβερνήσεως πανισχύρου και διαρκούς. ... Η προϊούσα6 κοινωνική
εξέλιξις ενίσχυε το φιλελεύθερον και δημοκρατικόν πνεύμα, ούτως ώστε αι
απολυταρχικαί τάσεις να μη είναι ανεκταί και να υπονομεύεται τουναντίον διά
συνεχούς δράσεως η βασιλεία του Όθωνος. Βοηθούσης δε και της αναμίξεως των
αντιπροσώπων των Προστατίδων Δυνάμεων εις την πολιτικήν ζωήν της χώρας, η
οποία δεν έπαυε κατά τα έτη της απολυταρχίας και της συνταγματικής μοναρχίας, η
θέσις του Όθωνος κατέστη τόσον επισφαλής7, ώστε ευκόλως ανετράπη δι’
επαναστάσεως, μολονότι όπως φαίνεται, δεν ημφεσβητούντο ωρισμέναι αρεταί του
και ανεγνωρίζετο η ταύτισις της ηγεμονικής του φιλοδοξίας προς τα εθνικά ιδανικά
της εποχής εκείνης (ίδε και Ζ. Παπαντωνίου,ΟΌθων, 1934)».
Α. Σβώλου, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ. 79-80.
άκων: χωρίς τη θέλησή του 2. έρρεπε: έτεινε 3. απηνέστερον: πιο σκληρά 4. οπωσούν:
κατά κάποιο τρόπο, κάπως 5. λειτουργών τηςΘέμιδος: δικαστών και δικηγόρων
ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2009
Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις, να αναφέρετε τους λόγους ανάδειξης (μονάδες 17) και τα αιτήματα (μονάδες
8) της «νέας γενιάς» στην περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας. Μονάδες 25
ΠΗΓΗ:
Έκτος από το Πανεπιστήμιο Αθηνών που ιδρύθηκε το 1837 δημιουργήθηκαν 190
δημοτικά, 31 αποκαλούμενα ελληνικά σχολεία καϊ τέσσερα γυμνάσια. Μεταξύ 1837
και 1857, 3.182 φοιτητές απέκτησαν στην Αθήνα διπλώματα, ενώ το ποσοστό όσων
γνώριζαν γραφή και ανάγνωση αυξήθηκε μέχρι το 1840 στο 40% του ανδρικού
πληθυσμού, ηλικίας άνω των 5 ετών. [...] Ή σχετικά ταχύρρυθμη εξάπλωση της
μόρφωσης αύξησε τις εντάσεις στην κοινωνία. Για τους απόφοιτους του
Πανεπιστημίου, ιδιαίτερα τους νομικούς, ίσχυε σε σχέση με την επαγγελματική
προοπτική το ίδιο όπως και για όλους τους άλλους: ή πίεση για μια θέση στο δημόσιο
μεγάλωνε. Επίσης μεγάλωναν οι ατομικές απαιτήσεις για το επίπεδο ζωής, οι
μορφωμένοι καθώς και οι μισομορφωμενοι άρχισαν να ενοχλούνται από την
ανεπάρκεια των συνθηκών στην Ελλάδα, τη γενική καθυστέρηση σε σχέση με τις
χώρες της Δύσης, και ή επιθυμία για συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες ενίσχυε τη
γενική δυσαρέσκεια. Φαίνεται ότι στην περίπτωση της Ελλάδας επιβεβαιώνεται ή
υπόθεση ότι ή διαδικασία της γρήγορης εξάπλωσης της στοιχειώδους μόρφωσης
συμπίπτει με την περίοδο πολιτικής αστάθειας και ότι κατά πάσα πιθανότητα ενισχύει
αυτή την αστάθεια.
Gunnar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τόμος Α', Μ.Ι.Ε.Τ.
(Αθήνα 2004), 340, 341.
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010
Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας
γνώσεις, να απαντήσετε στο ερώτημα: Ποιες συνθήκες διαμόρφωσαν τη «νέα γενιά»

12. 12
ανθρώπων μετά την παρακμή των ξενικών κομμάτων; Μονάδες 25 Κείμενο «[...] Τὰ
χρόνια αὐτὰ χαρακτηρίζονται κυρίως ἀπὸ τὶς σοβαρὲς προσπάθειες οἰκονομικῆς
ἀνασυγκροτήσεως τῆς χώρας, ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ διαφαίνεται ἤδη ἀπὸ τὴν
προηγούμενη διετία. Ἡ μεταστροφὴ τῆς κοινῆς γνώμης, συνέπεια τῶν ἀπρόβλεπτων
συνθηκῶν, ποὺ ἐπέβαλε στὴν Ἑλλάδα ἡ διεθνὴς πολιτική, σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ
δημόσιο αἴσθημα, ἡ πρόσκαιρη ἐγκατάλειψη μεγαλεπήβολων ὀνείρων γιὰ μιὰ ἀπαρχὴ
ἀπελευθερώσεως τῶν ὑπόδουλων ἀκόμη Ἑλλήνων, ἐπέβαλλαν στὰ χρόνια μετὰ τὸν
Κριμαϊκὸ πόλεμο τὴν ἀνάγκη νὰ ἀναζητηθεῖ διέξοδος πρὸς μιὰ ἄλλη κατεύθυνση,
πρὸς τὴν οἰκονομικὴ ἀνὰπτυξη τῆς χώρας. Οἱ Ἕλληνες συνειδητοποίησαν ὅτι ἔπρεπε
νὰ ἀξιοποιήσουν ὅ,τι εἶχαν στὰ χέρια τους παρὰ νὰ περιμένουν τὴν πραγματοποίηση
τῶν ὀνεὶρων τους, ποὺ ἔτσι ἢ ἀλλιῶς ἀναβάλλονταν ἢ ματαιώνονταν. Τὰ στενὰ
σύνορα, μέσα στὰ ὁποῖα ἦταν καταδικασμένοι νὰ ζοῦν, τοὺς ἀποστεροῦσαν ἀπὸ μιὰ
ἐπάρκεια πλουτοπαραγωγικῶν πηγῶν. Ἔπρεπε συνεπῶς ἡ πολιτικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ
προβλήματος νὰ δώσει τὴ θέση της στὴν οἰκονομική. Ἔτσι ἡ χώρα ἄρχισε νὰ
προοδεύει ὑλικὰ καὶ αὐτὸ ἦταν μιὰ ἀπάντηση στὸ ἀδιέξοδο ποὺ βρέθηκε ὡς πρὸς τὴ
διεθνή της θέση.» Δημητρακόπουλος, Οδ., «Στροφή της κυβερνητικής πολιτικής προς
την εσωτερική ανάπτυξη της χώρας»,
Ιστορία του ΕλληνικούΈθνους, τ. ΙΓ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, 172.