Derde les in de 5-delige reeks over de Keltische Wereld, gegeven door Erwin Claes voor Amarant Belangrijke Opmerking: als gevolg van het gebruik van een MacBook (Apple) kan het zijn dat meerdere foto's niet zichtbaar zijn. Mijn excuses hiervoor...

1. Een geschiedenis van de
Keltische Wereld

2. 1. Een beknopte geschiedenis van de
Keltische Wereld
2. De Keltische maatschappij
3. De materiële cultuur van de Kelten
4. Keltische Kunst
1. De Keltische natuurgodsdienst

3. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

4.  Belangrijkste overblijfsel uit Hallstatt-periode
 strategische oneffenheden
 Domineren belangrijkste handelsroutes
 Meeste zijn slecht gekend, want later
opnieuw bewoond
 Bekendste  Heuneburg
 Vlaanderen  Kemmelberg

5.  domineert bovenloop Donau ( O-W-handelsweg )
 7e eeuw tot eind 5e eeuw v.C. Bewoond
 3,5 ha groot
 opgravingen → nijverheidsactiviteiten: brons, goud en
koraal
 3 laatste bouwfasen  allen door brand verwoest
 Fascinerend  verdedigingsmuur uit 6e eeuw v.C.
• tichelsteen op fundament van natuursteen
• bouwtechniek = volledig uitheems ( Grieks ? )
• ongeschikte techniek voor klimaat Midden-EU

11.  8,5 ha groot
 belangrijkste hoogtenederzetting in omgeving
 complex systeem van grachten + wallen
 omsloten areaal → verdeeld in aristocratische woonzone +
ambachtelijke zone
└► weinig gegevens door verwoestingen WO I
 woonzone = +/- 3 ha → kleibanen = vergane houten balken ?
 vorstelijk karakter nederzetting → luxe-artikelen (vb: glazen
kralen, bladgoudmotieven)
└► einde 6e eeuw tot midden 4e eeuw!

12. economische welvaart → controle over
zoutproductie aan Belgische kust
• uitkoken zeewater in grote kommen
• zout werd vervoerd in tegen elkaar geplaatste
gootjes
opmerkelijk = productie eigen soort luxe-
keramiek
└► - zeer veel misbaksels
- kleiconcentraties binnen areaal

15. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

16.  midden + late Hallstattperiode  kleine
nederzettingskernen met 1 of meerdere huizen
 sinds bronstijd = korter (van 25m naar 10 à 15m)
 type = woonstalhuizen
└► voordeel = lichaamswarmte vee als
extra verwarming in winterperiode
 2 t.o.v. elkaar staande deuren in lange zijde
 drieschepig
 vaak = bijkomende rij palen buiten de wand als extra steun
voor dak
 op erf → 1 of meerdere spijkers + kleinere bijgebouwen

20. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

21. Hallstatt-samenleving → prestigecultuur
begrafenis = ideale gelegenheid om
rijkdom te tonen aan onderdanen
uitzonderlijk karakter rijkdom →
benadrukken door overdadige /
prestigieuze verspilling
└► meegeven van goederen
met overledene
vb: 4-wielige wagens

22.  Graven overdekt met
grafheuvel
 meestal in nabijheid
heuvelfort
 voortdurend
bevestigen van elite
als machthebber

23.  ontdekt in 1953
 in buurt heuvelfort Mont
Lassois
 6e eeuw v.C.
 grafkamer = 3 x 3 m
 Lichaam van vrouw +/-
35 jaar
 opgebaard op
wagenbak

25.  4-wielige wagen → met
wielen = tegen wand
gezet
 gouden torque
 drinkgerei voor wijn →
Etruskische schenkkan +
Attische bekers

26.  enorm bronzen
mengvat
 1,64 m hoog
 versiering: Griekse
krijgers + strijdwagens
 vervaardigd in Sparta of
Griekse kolonie in Zuid-
Italië
 in onderdelen naar
noorden + ter plekke
geconstrueerd

29.  ontdekt in 1977
 overledene met grafgiften
in houten koffer
 Houten koffer verzonken
in 2,4 m diepe put
 grafkamer overdekt met
50 ton aan boomstammen
+ steenblokken
 grafheuvel: 20 m hoog +
60 m diameter

30.  40-jarige man (1,87 m
lang)
└► lag op bronzen
bank (3 m) met 8 poten op
wielen in vorm vrouwen-
figuurtjes
 Bed versierd met wagens
+ krijgers + dansers
 vorst → riemplaat + in
goud gevatte dolk
 enkelhoge laarsjes bedekt
met gouden plaatjes

33.  4-wielige wagen (ijzer
+ brons)
 9 grote drinkhorens +
servies voor 9 pers.
└► 9 is ideaal
aantal voor Grieks
symposium

34.  aan voeten vorst →
grote bronzen kookpot
uit Italië
 a.h.v. bronzen kookpot
 gedateerd op 530 v.C.
 géén wapens in graf 
enkel jachtwapens
 conclusie uit grafgiften
= jagen + feestvieren

36.  Op 750 m van Kemmelberg
 30 m doormeter
 3,5 m hoogte
 centraal onder heuvel  OW georiënteerde kuil
└► 3 x 2 m + 0,75 m
diep  LEEG
 kuil = cenotaaf (= graf-monument voor dode
wiens lijk men niet heeft )

37. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

38.  meest indrukwekkendste overblijfselen
zijn de oppida
 toont belangrijke evolutie die de Keltische
samenleving vanaf 2e eeuw v.c. onderging
└► o.a. verstedelijking!

39.  In La Tène-periode → oppida i.p.v. heuvelforten
└► proto-steden
 heuvelforten = enkel elite
 oppida = hele stamverbanden
└► vb: manching (Beieren) = 380 ha
 typisch = grote omvang + uitgebreide fortificatie
 Caesar → murus Gallicus

40.  versterkte wal
 raamwerk van palen
 opgevuld met stenen
en/of aarde
 frontzijde = loodrecht
stenen parement
 achterzijde = zacht
uitlopende aarden wal

44. huisvesten administratieve + politieke
instellingen
Woongelegenheid
voorzien in agrarische, handels- en
opslagfaciliteiten
└► vb: gemeenschappelijke
graanpakhuizen

45.  hoofdstad Saluviërs (Kelto-Ligurische stam)
 nabij Massalia
 atypisch oppidum → toont duidelijk grote invloed mediterrane
wereld!
 bovenop heuvel
 dubbele ring → fortificaties in steen
└► o.a. vooruitspringende torens
 stratenplan = Grieks dambordpatroon
 typisch Keltisch = schedelpoorten
 Griekse invloed is belangrijk voor ontwikkeling oppida
 MAAR ook interne evolutie

48.  best onderzochte oppidum van Groot-Brittannië
 5 ha → bescheiden omvang
 bewoond van +/- 650 v.C. tot 100 v.C.
 vele malen intern gereorganiseerd
 wallen + toegangspoort → steeds
ingewikkeldere fortificaties → dreigend gevaar?
 huistype = Britse ronde huizen
 merendeel ruimte → voor spijkers
(= voorraadschuren op palen)

49.  duizenden kuilen in kalkondergrond uitgehakt
└► graanopslagplaatsen
 buitenste graan maakt contact met vochtige
wand → ontkiemen
 ontkiemen → onttrekt zuurstof uit kuil → overige
graan blijft goed bewaard
 Danebury rond +/- 100 v.C.  poort door brand
verwoest
 vermoedelijk een stammenoorlog

52.  Treveri : politiek, religieus en economisch
(ijzerbewerking) centrum
└► 3000 Keltische munten van 30
verschillende stammen
 43 ha groot
 wal (6,5 m hoog) → 5 constructiefasen
└► stenen parement + houten caissons
+houten weergang
 2 poorten bekend
 houten woonhuizen → rechthoekig + korte zijde
aan straatkant

55. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

56.  gewone neder-
zettingen zijn slecht
gekend op Europese
vasteland
└► Brittannië =
duidelijker sporen

57. vooral in continentale deel van West-
Europa
verving 3-schepige Hallstatt-huizen
centrale rij palen = dieper ingezet
vb: nederzetting Haps-Kampsveld

58. vb: nederzetting Haps-Kampsveld
• 23 tweeschepige huizen
• 2 t.o.v. elkaar liggende ingangen in lange zijde
• 2e rij wandpalen als extra steun
• lengte = 11 tot 18 m
• breedte = 4,50 tot 6,50 m
• centrale palenrij = dieper ingezet
• 60 kleinere constructies van 4 – 6 – 8 palen →
vermoedelijk spijkers

63. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

64. zware balken op grond → als fundering
op balken = houten geraamte
gaten in geraamte → vlechtwerk van
twijgen met leem bestreken
nadeel methode: laat weinig
archeologische sporen na
vb: Kemmelberg, Titelberg, …

65. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

66.  vooral in Brittannië en Ierland!
└► waarom verschil = ?
 doormeter = van 5 tot 15 meter
 in midden = GEEN steunposten
└► hierdoor = vrij grote vloerruimte
 gewicht dakgebinte = gedragen door muren
 wanden = zware balken waarop dak rustte
 vlechtwerk van twijgen + leem
 grotere huizen → extra binnenring van palen als
ondersteuning voor lange dalkbalken
 grotere huizen = mogelijk feestlocaties voor adel

70. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

71.  uitsluitend in Schotse hooglanden + eilanden
 +/- 500 brochs bekend
 bekendste → broch van Mousa ( Shetlands ):
• resten = 13 m hoog ↔ oorspr. = 15 m
• diameter = 15,2 m
• op elkaar gestapelde stenen
 Oorsprong  uitgebreide nederzettings-
complexen uit op elkaar gestapelde stenen ( 400 à
200 v.C.)
 echte brochs pas vanaf 200 v.C.

77. 3.1 De Hallstatt-periode
3.1.1 Heuvelforten
3.1.2 Woningtypes
3.1.3 Vorstengraven
3.2 De La Tène-periode
3.2.1 Oppida
3.2.2 Woningtypes
 Rechthoekige huizen
 Tweeschepige huizen
 Huizen met liggende funderingsbalken
 Ronde huizen
 Brochs
 crannogs

78.  kunstmatig
aangelegde eilandjes
in meren of
waterplassen
 vooral in Ierland +
Schotland
 zwaar versterkte brug