ЕМУСАУхаан

1. Тамхины хэрэглээ
healthy life is our choice
БОЭТ-ийн ДАК-н хэвтэн
эмчлүүлэгчидэд
зориулсан зөвлөмж
Э.Загарзүсэм

2. Тамхины үүсэл
• Өмнөд Америкт зэрлэгээр ургадаг
нэгэн төрлийн ургамал.
• Харин Өмнөд Америкийг эзэлсэн
испани, португальчууд анх 16-р зууны
үед Европ тивд авчирчээ
healthy life is our choice

3. Healthy Life is our choice

4. Тамхинд орох химийн бодисууд
Ус төрөгчийн цианид
Хийн хор
Бутан
Арсөния
Асаагуурын шингэн
Аммония
Цагаан шоргоолжны
хор
Никотин
Шал цэвэрлэгч
Жоомны хор
Шавьжны хор
Толуни
Машины утаа
Нүүрсхүчлийн хий
Нафталин
Цагаан эрвээхэйн
өндөг устгагч
Пуужингийн түлш
Мөтанол
Кадмиум
Машины зай
Ацөтон
Будаг арилгагч
үйлдвэрийн уусгагч
Тамхины бохь
Yнс

5. Тамхи хүний биед нөлөөлөх нь

6. Тоо баримтаас:
• Ойролцоогоор дэлхийн насанд хүрсэн хүн амын 1/3
буюу 1.1 миллиард хүн тамхи татдаг. Хөгжиж буй
орнуудын эр-48%, эм-7%, хөгжингүй орнуудын эр-
42%, эм-24% нь тамхи татдаг байна.
• -Тамхинаас үүдэлтэй өвчнөөр жил бүр 5,4 сая хүн нас
барж байна.
• -2030 он гэхэд энэ тоо 10 сая хүрэх төлөвтэй байна.
• -Өнгөрсөн зуунд 100 сая хүн тамхины хор хөнөөлөөс
болж нас барсан бол энэ зуунд 1 тэрбум хүрнэ гэж
тооцоолж байна.
• -Эдгээр нас баралтын 3/4 нь бага болон дунд
орлоготой орнуудад тохиолдох магадлалтай.
healthy life is our choice

7. Монгол улс дахь тамхины
хэрэглээ
• -2003 оны байдлаар УБ хотын насанд хүрсэн хүн амын 47% (эр-
65%, эм-21%) нь тамхи татаж байгаа нь дэлхийд тамхины
хэрэглээгээр тэргүүлэх 10 орны нэг болж байна. Тогтмол тамхи
татдаг эрэгтэйчүүд (43.1%) эмэгтэйчүүдээс (4.1%) 10 дахин их
байна. Судалгаанд хамрагдсан өсвөр үеийнхний 15.2% нь тамхи
татдаг бөгөөд тэдний ихэнх нь 13-15 насандаа тамхи татаж
эхэлсэн байна. Судалгаанд хамрагдсан хүүхдүүдийн 64% нь
тамхитай орчинд амьдардаг гэжээ. Хэрэв гэр бүлд: 1 хүн тамхи
татдаг бол хүүхэд 68,3%, 2 хүн тамхи татдаг бол хүүхэд 98,6%
амьсгалын замын өвчлөлд өртөх эрсдэлтэй байдаг байна.
• -Харин 2009 оны “Халдварт бус өвчин, осол гэмтлийн шалтгаан,
эрсдэлт хүчин зүйлсийн тархалтын түвшин тогтоох судалгаа”-д
хамрагдсан Монголын нийт хүн амын 27,7%, үүнээс
эрэгтэйчүүдийн 48%, эмэгтэйчүүдийн 6,9% нь тамхи татдаг
болохыг тогтоосон байна.
healthy life is our choice

8. Тамхи татах шалтгаан
• Дэгжин харагддаг
• Сэтгэл хөдлөлөө нуух, тайвшрах
• Найз нөхөд, шинэ харилцаа
• 10 минут амрах шалтаг
• Тамхи үйлдвэрлэгчидийг ажилгүй болохыг хүсээгүй
• Тамхийг тааралдсан газар нь татаж дуусгаж байх гэж
• Идэвхтэй татвар төлөгчид болохыг хүссэн учраас.
• Архидалт нь тамхидалтаас илүү хортой.
• Ганцаардахад хань болдог
• Өөрийн бие дээр шалгаж үзэх
healthy life is our choice

9. • Буруу ойлголт-Ихэнх тамхичин тамхинаас болж нас бардаггүй
гэж боддог. Тэд тэртэй тэргүй насны эцэс болоод нас барж
байна гэдэгт итгэдэг.
• Үнэн-Удаан хугацаагаар тамхи татагчдын ихэнх нь тамхины
шалтгаант өвчний улмаас нас бардаг. Тэдний тал хувь нь
ид насандаа нас барж, амьдралынхаа 20-25 жилийг алддаг
байна.
• Буруу ойлголт-Тамхи нь зөвхөн баян орны баян хүний асуудал
гэж боддог.
• Үнэн-Ихэнх өндөр орлоготой орны эрэгтэйчүүдийн тамхи
татах нь буурсан. Харин үүний эсрэг ядуу орны хүмүүс
тамхи татах нь ихэсч байна.
healthy life is our choice

10. healthy life is our choice
Буруу ойлголт-Тамхи татах нь хувь хүний сонголт хийх эрх
чөлөөний хэрэглээ юм.
Үнэн-“Тийм биш” гэсэн хэд хэдэн нотолгоо бий. Нэгдүгээрт,
олонх тамхичин өөрт учрах эрсдэлийн талаар мэддэггүйгээсээ
түүнийг дутуу үнэлж, өөрийнх нь эрүүл мэндэд нэг их
хамааралгүй мэт төсөөлдөг. Хоёрдугаарт, ухамсарт сонголт
хийж чаддаггүй. Хүүхэд өсвөр насандаа тамхи татаж эхэлдэг.
Яваандаа тамхинаас гарахыг оролдсон ч аль хэдийнэ
түүнээсээ хамааралтай болсон байдаг. Гуравдугаарт, тамхи
татах нь татдаггүй хүмүүстээ сөргөөр нөлөөлдөг. Иймд тамхи
татах, эсэх талаар сонголт хийх эрх чөлөө нь бусад өргөн
хэрэглээний барааг худалдаж авах сонголтоос эрс ялгаатай.
Буруу ойлголт-Тамхичид хэрэглээний зардлаа өөрсдөө хариуцдаг.
Үнэн-Тамхичид татдаггүй хүмүүсийнхээ зардалд ямар нэг
хэмжээгээр хохирол учруулдаг. Энэ зардал нь тамхичдын
татсан тамхины утаанд хордсоноос үүдэх бие тавгүйтэл, эрүүл
мэндийн болон бусад хохирол ордог. Тамхичид тамхинаас
үүдэлтэй өвчин эмгэгийн үед эрүүл мэндийн зардлаа бусдад
тохож байдаг.

11. • Буруу ойлголт-Тамхи татахаар тайвширдаг, бухимдлаас салах нэг
арга гэж боддог.
• Үнэн-Судалгаагаар энэ таашаал нь даанч уддаггүй нь
тогтоогджээ. Нэг ширхэг янжуур татсаны дараа хэсэг хугацаа
өнгөрөхөд улам их хямарч, дараагийн тамхинд гар сарвайдаг
байна. Өдөрт бүтэн хайрцаг тамхи татах нь сэтгэлийн байнгын
түгшүүр бий болгодгийг судлаачид тогтоожээ.
• Буруу ойлголт-Ихэнх охид тамхи татах нь бодисын солилцоог
сайжруулдаг гэсэн төсөөлөлд автаж, жингээ хянах зорилгоор тамхи
татаж эхэлдэг.
• Үнэн-Долоон жилийн турш явуулсан туршилтаараа тамхи
болон гоолиг бие хоёр хоорондоо ямар ч холбоогүй болохыг
Мемфисийн их сургуулийн профессор С.Клезжесий тогтоожээ
healthy life is our choice

12. Тамхинд хэзээ ч зохистой
хэрэглээ гэж байдаггүй !!!
healthy life is our choice

13. Та өвчин худалдаж авч
байгаа юм биш биз!!!
• Судалгаанаас: Хэрэв 22-оос дээш насны насанд хүрсэн
хүн амыг авч үзвэл нийт эрчүүдийн 47% нь,
эмэгтэйчүүдийн 12% нь тогтмол тамхи татдаг тухай “Fox
News” мэдээлжээ.
• 10секунд 1 хүн
• 1минутанд 6 хүн
• 40 минутанд 240 хүн
• /2020 онд 3 секунд тутамд 1 хүн/
healthy life is our choice

14. Тамхины эсрэг үйл
ажиллагаа
Нийгэм
Хамт олон
Гэр бүл

15. . Та эрхтэй ч бас үүрэгтэйгээ
ухамсарлаарай.
• Тамхинаас гарч байгаа хvн 6З /зургаан зээ/-ийг зарчмыг
баримтлаарай.
1. Зарлах: Би тамхи татахгvй байхаар шийдлээ гэж еерее
еертее давтан хэл.
2. Зайлсхийх: 10 минут хvлээ. Ихэнх хорхой, хvсэл 3-5 минут л
vргэлжилнэ.
3. Зев амьсгалах: Хоёр юмуу гурван удаа гvн амьсгал авахад л
та тайвширна.
4. Зевхен шингэн юм, ус уух: Буцалгасан усыг маш аажмаар
шимж уу.
5. Завгvй байх: Явган яв, хэн нэгэнтэй ярь, тайвшир, бохь зажил,
еер дуртай зvйлээ хий.
6. Залбир, сvсэглэх: Дотроо сvсэглэ, залбир, дотоод сэтгэлээсээ
ямар нэг тусламж хай
healthy life is our choice

16. тамхинаас гарах том хөтөлбөр
шаардалгүйгээр жижигхэн аргаар татдаг
тамхиныхаа тоог цөөрүүлж болох, маш үр
дүнтэй бөгөөд хялбар хэдэн аргууд
• * Татдаг тамхиа өөрчлөөд үз дээ. Ингэснээр тамхийг амтгүй болохыг нь
мэдэрнэ.
• * Татдаг тамхиныхаа тоог цөөрүүлэх
• * Тамхиныхаа зөвхөн хагасыг нь л татах
• * Өдөр бүр, тамхиа асаадаг цагаа бага багаар хойшлуулах
• * Өдрийн зөвхөн сондой/тэгш тоотой цагуудад л тамхи татна гэж шийдэх
• * Өдөрт яг тэдэн ширхэг тамхи татна гэж шийд. Тэгээд илүү татсан
тамхины тоо бүрээр өөрийгөө 1000 төгрөгөөр торгох
• * Идэх зуршлаа өөрчлөх нь тамхийг багасгахад тусална. Жишээ нь сүү
тамхи хоёр эсрэг тэсрэг байдаг гэж олон хүн нотолдог. Тиймээс идсэний
дараа нь тамхи татахад хүргэдэггүй хоол ундыг сонгох
• * Ганц ширхэг тамхины оронд нэг стакан жүүсийг өөртөө тулган уух
• * “Автоматаар” тамхи татахаа зогсоо
• * Зөвхөн маш ихээр хүссэн үедээ л тамхи тат.healthy life is our choice

17. • * Үнсний саваа битгий хоосол. Учир нь үнсний сав танд өдөрт яг
хэдэн ширхэг тамхи татаад байгааг чинь сануулах бөгөөд
хуучирч, муудсан тамхи танд ой гутам санагдаж, тамхи татах
дуршлыг чинь бууруулна.
• * Өөрийгөө аль хэдийн зуршил болсон тамхиндаа автоматаар
хүргээд байхгүйн тулд тамхиа өөрийнхөө дадал болсон газраас
өөр газарт тавих, өөр кармаандаа хийх, буруу гараараа авах гэх
мэт үйлдлүүдийг хийх.
• * Тамхийг хайрцгаар нь авахаа болих.
• * Тамхиа гэртээ болон ажилдаа авчрахгүй байх. Тэрнийг аль
болох авахад өөртөө хэцүү болго.
• * Тамхи татахын тааламжгүй байдлыг өөртөө бий болгох
• * Татсан тамхиныхаа ишнүүдийг том шилэнд хийж цуглуулан
өөрийнхөө хараан дор муухай болгож харагдуулах
healthy life is our choice

18. 1. Тамхийг хаяхыг хүсч байгаа шалтгаануудаа жагсаа.
Танд тамхийг хаях олон шалтгаанууд байгаа байх. Эрүүл мэнд, тамхинд
зарж буй мөнгө, найз нөхөддөө үлгэрлэх гээд олон шалтгаан байж
болно. Ямар ч шалтгаан байсан гэсэн дараа нь тамхи татахыг хүсэх үед
бодол санаанд чинь гарч ирэх тийм дүрслэлийг бий болго. Маш олон
хүмүүс харахад хялбар жагсаалт бичихийн ач тусыг үнэлсэн байдаг.
2. Зогсох өдрөө сонго.
Өдрөө товлох нь таны өөртөө өгсөн амлалтаа биелүүлэх хүчирхэг
хэрэгсэл юм. Тамхины дараах амьдралдаа бэлэн болох, хамгийн ойрын
өдрийг сонго. Энэ өдөр ойр байх тусам та хүслээ биелүүлэх илүү
чадвартай байх болно.
3. Тамхийг орлох шинэ үйл ажиллагааг төлөвлө.
Хүмүүсийн тамхинд буцаж ордог шалтгаан нь зуршил болсонтой
холбоотой байдаг. Тэд кофе юм уу цайтай хамт, ажлын завсарлагааны
үеэр татаад сурчихсан байдгаас тэр. Та тамхи татдаг байсан цагтаа
түүнийг орлох өөр шинэ зуршлыг олох хэрэгтэй. Идэвхтэй биеийн
хөдөлгөөн их үр дүнтэй байдаг. Найзтайгаа хамт алхах, эсвэл шинэ
спорт яаж байна?
healthy life is our choice

19. • 4. Никотиныг орлох эмчилгээний арга
Энэ бол тамхи татахыг хүсэх үед никотины бага хэмжээний тунг
авах арга юм. Никотины хэмжээг аажмаар бууруулснаар цаашид
никотин ямар ч шаардлагагүй болох хүртэл явагддаг. Энэ нь
зуршлаа багасгахад туслах ба таныг дур хүслээ хянаж сургана.
• 5. Өөрийгөө шагна.
Тамхи хаяхын маш сайн тал бол та маш их мөнгө хэмнэж чадна.
Тамхи хямд биш бөгөөд та өдөрт хэд, хэдийг татдаг байх
магадлалтай. Яагаад тамхинд зарцуулах мөнгөө цуглуулаад
эртнээс хүсч байсан зүйлээ худалдаж авч болохгүй гэж? Тамхи
татахын эсрэг эерэг бодолтой болсныхоо төлөө өөрийгөө
урамшуулах нь тун чухал зүйл.
healthy life is our choice

20. • Хэрвээ та няцсан бол дахиад нэг
vзээд алд.
Бvтэлгvйтсэн байсан ч дахиад л нэг
vзээд алд.
vvний тулд:
еерийн эрсдэл бvхий байдлуудаа
тодорхойл
телевлегее боловсруул, тvvнийгээ
хэрэгжvvл
healthy life is our choice

21. Тамхи хаясны дараа:
• 8 цаг: Цусны хүчилтөрөгчийн тэжээл хэвийн
хэмжээнд очно. Аюул нь багасаж эхэлнэ.
• 24 цаг: Бие дэх СО нь гадагшилна.
• 48 цаг: Цусан дахь никотин алга болно.
• 1 долоо хоног: Амтлах, сонсох мэдрэхүй
• 3-9 сар: уушгины ү/а 5-10%-аар нэмэгдэнэ.
• 1 жил: Зүрхний өвчин тусах магадлал 50%
• 5 жил: Тархинд цус харвах магадлал 50%, шээсний
замын хавдар тусах магадлал 50%
• 10 жил: Уушгины х.хавдар тусах магадлал 50%
• 15 жил: Эрүүл хүнийхтэй адил болно.
healthy life is our choice

22. healthy life is our choice

23. healthy life is our choice

24. healthy life is our choice
“ААВ АА, ТА ХАЯЖ ЧАДНА”
Хайрт аав тандаа энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Би таньдаа дэндүү их
хайртай. Ах, дүү хоёр маань ч таныг их хайрлаж хүндэлдгийг би
мэднэ. Та ч бидэнд аминаасаа илүү хайртай шүү дээ. Бид таныг түшиг
тулгуур минь, бурууг минь залж, зөвийг ухааруулж, чадахгүй,
мэдэхгүйг минь зааж өгдөг уул шиг нөмөртэй хайрхан минь гэж
шүтдэг Шатар хэмээх оюун ухааны спорттой биднийг холбож, олон
олон амжилтын эзэн болгоход хамгийн их хувь нэмрээ оруулж байгаа
дасгалжуулагч минь бас л та шүү дээ. Өвдөхөд минь сэтгэлээрээ цуг
өвдөж, уйлахад минь нулимс арчин аргадаж, зүггүйтэхэд харцаараа
зэмлэдэг хамгийн дотнын хүн минь та шүү дээ.
Таныгаа бид ингэж их хайрладаг болохоороо тамхинаас таныгаа
харамлаад байна, аав аа. Тамхины хор хөнөөлийг хамгийн их мэддэг
мөртлөө та яагаад дурлан дурлан татаад байдаг юм бэ? Балчир үрс
бид чинь таньтайгаа олон жил нөмөр нөөлгийг чинь хүртэж
амьдармаар байна. Гэтэл та “тамхи” хэмээх аюулт хорыг үхлийн
тунгаар татсаар байгаад чинь бид гомдож байна. Танд минь уг нь
тамхинаас гарах сэтгэл хүсэл байдаг. Харин тэвчээр дутаад байна уу
даа. Та өөрийнхөө болон хайртай гэр бүл, үр хүүхдийнхээ төлөө
хэдхэн хоног тэвчээч. Долоохон хоног тэвчихэд л та тамхинаас гарна.
Гэхдээ бид таньдаа итгэсээр байгаа. Аав аа та, тамхийг хаяж чадна
шүү. Таныг хүндэтгэн ёсолсон хүү чинь.

25. Таны ухаалаг, ухамсарт
шийдвэрт амжилт хүсье
healthy life is our choice