Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ 22ο & 23ο ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: . Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355 http://www.enromiosini.gr/

1. Ἄν θέλωμεν τὸ λίγο
νὰ γένη μεγάλο πρέπει
νὰ λατρεύωμεν Θεόν,
ν’αγαπᾶμε πατρίδα, νά
΄χωμεν ἀρετή, τὰ παιδιά
μας νὰ τὰ μαθαίνωμεν
γράμματα κι ἠθική.
Στρατηγός
Μακρυγιάννης
IANOYAΡΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 22-23
ΓΡΑΦΟΥΝ:
Π. ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΚΕΦΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΝΤΩΝΑΚΟΣ Α. ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ,ΑΡΤΕΜΗΕΙΡΗΝΗ,ΒΙΛΛΙΩΤΗΣΓΕΩΡΓΙΟΣ,ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΦΩΤΗΣ, ΔΙΑΛΕΧΤΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΚΡΗΤΙΔΟΥ ΑΛΕΞΙΑ, ΚΟΝΤΑΞΗΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ, ΜΑΜΑΣΟΥΛΑ ΜΑΡΙΑ,
ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΝΕΟΝΑΚΗΣ Κ. ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ,
ΠΟΝΗΡΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΡΕΡΑΚΗΣ ΗΡΑΚΛΗΣ,
ΣΑΡΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΗΣ
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, ΤΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΧΑΡΑ

2. 2
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ
ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ
-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ
Θεόφιλος Παπαδόπουλος, Πρόεδρος
Τηλ.: 6972559553
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Γεώργιος Βιλλιώτης
Δῆμος Θανάσουλας
Χαράλαμπος Στεργιούλης
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Γεώργιος Βιλλιώτης
Δήμητρα Τζίκα
Χαράλαμπος Στεργιούλης
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ -ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ
Μαρία Ἰωαννίδου, Τηλ.: 2310 552 207
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Ἀναστάσιος 'Ιορδανίδης,
Τηλ. 6976889447
Τηλεομοιότυπο: 2310 552209
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΑΘΗΝΑΣ
Ἀγγελική Καπετάνιου,
Τηλ. 210 5227967 & 210 6930355
Τηλεομοιότυπο 210 6930355
EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ
Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ,
Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ
EUROBANK, BIC: EFGBGRAA
IBAN:
GR4002603220000140200352972
ΠΕΙΡΑΙΩΣ: SWIFT-BIC: PIRBGRAA
5253-059675-650
IBAN: GR67 0172 2530 0052
5305 9675 650
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
Γραφεῖα Θεσσαλονίκης:
Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628
Τηλ: 2310 552207, Τηλεομοιότυπο: 2310
552209
Γραφεῖα Ἀθηνῶν:
Πανεπιστημίου 34 & Ἱπποκράτους γω-
νία, Στοὰ Παλλάδος, 10679, 2ος ὄροφος,
Τηλ.210 5227967
& Πανεπιστημίου 39,
Στοὰ Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος,
Τηλ.210 6930355
Ἱστοσελίδα: www.enromiosini.gr
Ἠλεκτρ.ταχυδρομεῖο:contact@
enromiosini.gr
ISSN: 1792-2828
Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν
τὴν εὐθύνη γιὰ τὶς ἀπόψεις τους.
ΤΕΥΧΟΣ ΑΡ. 22-23/ απριλιου -σεπτεμβριου 2015
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Δύσκολοι οἱ καιροὶ γιὰ τὴν πατρίδα μας, ἀλλὰ ὁ τόπος
μας ἔχει περάσει καὶ στὸ παρελθὸν παρόμοιες καταστά-
σεις. Διερχόμαστε μία περίοδο πολέμου σὲ καιρὸ εἰρήνης.
«Ἐχθροί» μας οἱ δανειστές μας μὰ καὶ οἱ ἴδιοι οἱ ἑαυτοί μας,
οἱ κακὲς συνήθειες καὶ νοοτροπίες, ποὺ μᾶς ἐμπότισαν δι-
κοί μας καὶ ξένοι καὶ κυριαρχοῦν μέσα μας. Μᾶς παρέσυ-
ρε ὁ σύγχρονος δυτικὸς τρόπος ζωῆς καὶ προχωρούσαμε
χωρὶς χαλινάρια, νομίζοντας ὅτι πορευόμαστε τὸν δρόμο
τὸν σωστό, ποὺ κάποιοι τὸν ὀνόμαζαν πρόοδο. Μὰ ὅπως
ὅλα τὰ ψέματα κάποτε τελειώνουν, ἔτσι ἔφτασε καὶ αὐτὸς
στὸ τέλος του. «Καὶ αὐτὴ τὴ στιγμὴ τὴ μεγάλη, τὴν ἱστο-
ρικὴ στιγμὴ ποὺ μᾶς ἔλαχε νὰ ζήσουμε δὲν ὑπάρχει πιά,
στὴ συνείδησή μας, καμμιὰ ἄλλη ἀξία, καμμιὰ ἰδέα, κανέ-
νας σκοπός, καμμιὰ φροντίδα, ἔξω ἀπὸ τὸν πόλεμο ποὺ κά-
νει ἡ Ἑλλάδα. Δὲν ὑπάρχουν πιὰ θεωρίες καὶ συστήματα.
Δὲν ὑπάρχει ἡ ἀτομική μας ζωή.
Ἡ Ἑλλάδα ξεχειλᾶ ἀπὸ τὰ βάθη τοῦ εἶναι μας καὶ τὰ
σκεπάζει ὅλα...» (Γεώργιος Θεοτοκᾶς). Τώρα ποὺ ἀπέτυχε
τὸ ὅραμα τῆς εὐρωπαϊκῆς ἑνότητος δὲν μᾶς μένει παρὰ νὰ
ἐπιστρέψουμε στὸ ἑλληνικὸ ὅραμα, στὸν ἑλληνικὸ τρόπο
ζωῆς καὶ σκέψης. Ὁ ἀπελπισμένος ἑλληνικὸς λαὸς μπορεῖ
νὰ βοηθηθῆ καὶ νὰ παρηγορηθῆ, ὄχι ἀπὸ τοὺς πολιτικοὺς
ποὺ τὸν ὁδήγησαν ἐδῶ οὔτε ἀπὸ τοὺς ἑταίρους μᾶς Εὐρω-
παίους, ἀλλὰ ἀπὸ τὸν Θεό, ὅταν μείνουμε στὶς ἀξίες μας
καὶ ἀντιμετωπίζουμε τὶς δυσκολίες μας μὲ ἐμπιστοσύνη σὲ
Αὐτόν, μὲ συνεργασία, μὲ ἑνότητα, μὲ παραδοσιακὸ ἑλλη-
νικὸ τρόπο, μὲ λεβεντιὰ καὶ φιλότιμο. Ἔχουμε διδασκά-
λους τὴν ἱστορία μας, τὴν παράδοσή μας καὶ πρότυπά μας
τοὺς Ἁγίους, τοὺς ἥρωες καὶ τοὺς εὐεργέτες(ἐθνικούς).
Ἀλλὰ καὶ αὐτοὺς ποὺ δεν βάδισαν τὸν ψεύτικο δρόμο. Για-
τί κάποιοι δὲν παρασύρθηκαν καὶ συνέχισαν νὰ ζοῦν τὴ
Ρωμηοσύνη. Ἔλεγε γι' αὐτοὺς χαρακτηριστικὰ ὁ ἅγιος
Παΐσιος: «Ὑπάρχει ἡ μαγιὰ κι αὐτὴ ἡ μαγιὰ κρατάει τὴν
Ἐκκλησία καὶ τὴν Ἑλλάδα. Γι' αὐτὴν τὴ μαγιὰ ὁ Κύριος
θὰ κάμη ὅ,τι θὰ κάμη». Γιὰ τὴν ἴδια μαγιὰ μίλησε κάπο-
τε καὶ ὁ Μακρυγιάννης: «Ὅτι ἀρχὴ καὶ τέλος, παλαιό-
θεν καὶ ὣς τώρα, ὅλα τὰ θερία πολεμοῦν νὰ μᾶς φᾶνε καὶ
δὲν μποροῦνε, τρῶνε ἀπὸ μᾶς καὶ μένει καὶ μαγιά. Καὶ οἱ
ὀλίγοι ἀποφασίζουν νὰ πεθάνουν κι ὅταν κάνουν αὐτεί-
νη τὴν ἀπόφασιν, λίγες φορὲς χάνουν καὶ πολλὲς φορὲς
κερδαίνουν». Καὶ ὅπως ἔλεγε καὶ ὁ ἅγιος Νικόλαος Ἀχρί-
δας: «Στήριξε τὴν ἐλπίδα σου μόνο στὸν Χριστό. Καὶ ὁ
Χριστὸς βλέποντας τὴν πίστη σου θὰ σοῦ χαρίση γρήγορα
τὴ χαρά. Θὰ σοῦ δώση τέτοια χαρά, ποὺ καμμιὰ δύναμη,
οὔτε ἀνθρώπινη, οὔτε δαιμονική, δὲν θὰ μπορέση νὰ στὴν
ἀφαιρέση». Χρέος ὅλων μας σήμερα εἶναι νὰ μεγαλώσουμε
αὐτὴν τὴ μαγιὰ μὲ τὴ μετάνοιά μας καὶ τότε ὁ Πατέρας θὰ
μᾶς συγχωρήση καὶ θὰ μᾶς δεχθῆ καὶ πάλι στὸ ἀρχοντικό
Του, θὰ μᾶς θεραπεύση, θὰ μᾶς τιμήση, θὰ γίνουμε πάλι
παιδιά Του ἀγαπημένα καὶ θὰ σωθῆ καὶ ἡ Πατρίδα μας!

3. 3ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ απριλιου - σεπτεμβριου 2 0 1 5
ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ
σ. 4
σ. 8
σ. 10
σ. 13
σ. 16
σ. 20
ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ-ΝΕΟΤΗΤΑ
ΓΛΩΣΣΑ
ΝΟΥΝ ΤΗΡΟΥΜΕΝ
Ἀρχιμ. Νικόδημου
Κανσίζογλου
Η ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Αλεξάνδρου Κακαβούλη
ΜΑΘΗΜΑΤΑ
ΑΡΧΑΙΑΣΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΓΛΩΣΣΑΣ
ΚυριάκουἨ.Γεωργιάδη
Η ΣΥΜΒΟΛΗ
ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΟΣ
ΙΑΤΡΟΣΟΦΙΣΤΟΥ
Μαρίας Χρόνη
σ. 38
σ. 42
σ. 46
σ. 50
σ. 57
ΝΟΥΝ ΤΗΡΟΥΜΕΝ
Ἀρχιμ. Νικόδημου Κανσίζογλου
ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ
Ἀρχιμ. Παύλου Ντανᾶ
Η ΘΕΟΔΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ
ΔΙΑΘΗΚΗ
† Ἐπισκόπου Ἱερεμία,
ΠΑΠΙΚΙΟΝ ΟΡΟΣ:
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΝΑΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ
Ἰωάννη Δρούγκα
Η ΜΟΛΥΝΣΗ
ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Γεωργίου Ι. Μαντζαρίδη
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ
ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Ἀντώνη Ἀντωνάκου
ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ
Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη
Η ΓΛΩΣΣΑ
ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ
Ἰωάννη Παπαλαζάρου
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΓΛΩΣΣΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ,
ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΗΛΙΚΙΕΣ 2012 - 2014
Κυριάκου Ἠ. Γεωργιάδη
Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Γεωργίου Βιλλιώτη
σ. 22
σ. 25
σ. 30
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΥΠΟ ΑΦΑΝΙΣΜΟ
Παναγιώτη. Β. Δημακάκου
Η ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Αλεξάνδρου Κακαβούλη
ΠΕΡΙ ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΑΣ
Ἱερομονάχου Γρηγορίου
ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
Πηνειώς Χριστοδούλου

4. 4
ΤΕΧΝΗ
σ. 106
ΕΙΔΗΣΕΙΣ
σ. 114
σ. 117
σ. 122
σ. 125
σ. 134
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΝΟΙΞΗ
Μαρίας Καλαμπούκα-Κοτζιάμπαση
Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ
Ἐμμανουήλ Περσυνάκη
Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ
ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ
ΤΟΥ Ν. Γ. ΠΕΝΤΖΙΚΗ
Ἰωάννη Α. Σαρσάκη
ΑΓΙΟΙ ΣΕΡΓΙΟΣ ΚΑΙ ΒΑΚΧΟΣ
Δήμητρας Σικαλίδου
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΑΡΙΣΤΑΡΧΟΣ Ο ΣΑΜΟΘΡΑΞ
Μάρθας Βασιλείου-Ναζλῆ
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΟΣ
ΙΑΤΡΟΣΟΦΙΣΤΟΥ
Μαρίας Χρόνη
ΤΟ ΣΧΟΙΝΙ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ-
ΑΓΧΟΝΗ ΔΙΚΑΙΩΣΕΩΣ
Ἰωάννη Ἐλ. Σιδηρᾶ
Ο Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΟΥ
Δρ. Ερατώ Ζέλλιου - Μαστροκώστα
Η ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Δημητρίου Γ. Μεταλληνοῦ
Ο ΦΩΤΙΣΜΕΝΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ
Κώστα Δ. Κονταξῆ
ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ
Εὐαγγέλου Στ. Πονηροῦ
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΝ
Ἀναστάσιου Δασταυρίδη
σ. 58
σ. 64
σ. 69
σ. 75
σ. 78
σ. 81
σ. 86
σ. 89
Ο ΦΩΤΙΣΜΕΝΟΣ
ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ
Κώστα Δ. Κονταξῆ
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΝ
Δασταυρίδη Ἀναστάσιου
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ
ΤΗΣ ΑΠΟ ΓΕΝΕΑ
ΣΕ ΓΕΝΕΑ
Νικολάου Κατσιαβριά
ΑΓΙΟΙ ΣΕΡΓΙΟΣ
ΚΑΙ ΒΑΚΧΟΣ
Δήμητρας Σικαλίδου
σ. 102
σ. 107
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ
ΤΗΣ ΑΠΟ ΓΕΝΕΑ ΣΕ ΓΕΝΕΑ
Νικολάου Κατσιαβριᾶ
ΠΟΙΟΝ ΕΝ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Γιάννη Μιχαηλίδη

5. 5
ΟΡΘΟΔΟΞΑ
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ
ΘΕΜΑΤΑ
ΝΟΥΝ
ΤΗΡΟΥΜΕΝ
Ἀρ­χιμ. Νι­κό­δη­μου Καν­σί­ζο­γλου
Ἱ­ε­ρο­κή­ρυ­κος
Ἱ. Μη­τρο­πό­λε­ως
Ἐ­δέσ­σης, Πέλ­λης καὶ Ἀλ­μω­πί­ας
Α. Ο ΝΟΥΣ ΜΑΣ.
1. Ὁ ἀββᾶς Δωρόθεος σὲ μία δι-
δασκαλία του, ἀκολουθῶντας τόν Μ.
Βασίλειο, λέει πὼς οἱ χριστιανοὶ πρέπει
νὰ προσφέρουμε στὸν Θεὸ «ἑαυτούς,
τὰ ἑαυτῶν, τὰ περὶ ἑαυτοὺς» καὶ ἐξη-
γεῖ∙ «Ἄλλο γάρ ἐσμεν ἡμεῖς»: ὁ νοῦς
μας, «ἄλλο τὰ ἡμέτερα»: τὸ σῶμα μας,
«ἄλλο τὰ περὶ ἡμᾶς»: τὰ πράγματά μας.
Ὁ ἄνθρωπος, δηλαδή, ζεῖ καὶ κινεῖται
γύρω ἀπὸ τρεῖς πραγματικότητες ποὺ
ὁρίζουν καὶ χαρακτηρίζουν τὴ ζωή του.
Αὐτὲς εἶναι: ὁ νοῦς του, τὸ σῶμα του, τὰ
πράγματά του.
Ἀπὸ τὰ τρία αὐτὰ μεγέθη (ἀξίες) αὐτὸ
ποὺ μᾶς καθορίζει στὸ βάθος καὶ οὐσια-
στικὰ εἶναι ὁ νοῦς μας. Τὸ πιὸ δικό μας
πρᾶγμα στὴν ὅλη ὕπαρξή μας εἶναι ὁ
νοῦς μας.
2. Εἶπαν οἱ Πατέρες μας ὅτι ὁ νοῦς
μας εἶναι ὁ ψυχικὸς ὀφθαλμός μας, δη-
λαδὴ τὸ ὄργανο ἐκεῖνο τῆς ψυχῆς ποὺ
καθοδηγεῖ ὅλον τὸν ἄνθρωπο. Ὅπως τὰ
μάτια μᾶς ὁδηγοῦν στὴν πορεία, στὴν

6. 6
ἐργασία, στὸν σκοπό μας, ἔτσι καὶ ὁ
ψυχικός μας ὀφθαλμός, ὁ νοῦς μας, μᾶς
ὁδηγεῖ στὴν πνευματική μας πορεία,
ἐργασία καὶ σκοπό μας. Μάλιστα, μᾶς
τονίζουν πὼς ὁ νοῦς μας
εἶναι τὸ τελειότερο ψυ-
χικὸ αἰσθητήριο. Ἐπει-
δή, λοιπόν, ὁ νοῦς μας
ἔχει καθοδηγητικὸ ρόλο
στὴν ψυχικὴ καὶ πνευ-
ματική μας ἐξέλιξη, οἱ
πνευματικοί μας ὁδηγοὶ
λέγουν πὼς πρέπει νὰ
καταστήσουμε στὴ ζωή
μας τὸν νοῦ μας «ἡγεμό-
να καὶ κυριάρχη».
Αὐτὸ μᾶς θυμίζει
ὁπωσδήποτε αὐτὸν τὸν
λόγο ποὺ παρακαλοῦμε
καθημερινὰ πολλὲς
φορὲς στὴν προσευχή
μας: «πνεύματι ἡγε-
μονικῷ στήριξόν με».
Γιὰ νὰ γίνει ὁ νοῦς μας
ἡγεμὼν καὶ κυριάρχης
τῆς ζωῆς μας, πρέπει νὰ
κοινωνήσει, δηλαδὴ νὰ
ἑνωθεῖ μὲ τὸ μόνο Ἡγε-
μονικὸ καὶ Κυριαρχικὸ
Ἅγιο Πνεῦμα.
3. Ὁ Γέρων Ἰωσὴφ
ὁ ἡσυχαστὴς πολὺ κα-
θαρὰ καὶ παραστατικὰ
μᾶς λέει: «Ὁ νοῦς εἶναι
ὁ τροφοδότης τῆς ψυχῆς
καὶ ὅ,τι καλὸν ἢ πονηρὸν
ἰδῇ ἢ ἀκούσῃ ἡ δουλειά του εἶναι νὰ τὸ
κατεβάσῃ εἰς τὴν καρδίαν, ὅπου εἶναι τὸ
κέντρον τῆς πνευματικῆς καὶ σωματικῆς
δυνάμεως τοῦ ἀνθρώπου, ὁ θρόνος τοῦ
νοῦ».
Γι᾿ αὐτὸ ὁ ἀββᾶς Δωρόθεος μᾶς κα-
θιστᾶ προσεκτικοὺς λέγοντας ὅτι ὅσοι
ἔθεσαν σκοπὸ «καθᾶραι ἑαυτοὺς ἀπὸ
παντὸς μολυσμοῦ σαρκὸς καὶ πνεύμα-
τος, ἐγίνωσκον ὅτι διὰ τῆς φυλακῆς τῶν
ἐντολῶν καθαίρεται ἡ ψυχὴ καὶ οἷον
εἰπεῖν καθαίρεται ὁ νοῦς καὶ ἀναβλέπει
καὶ ἔρχεται εἰς τὸ κατὰ φύσιν».
Ὁ νοῦς, δηλαδή, καθαίρεται διὰ τῆς
τηρήσεως τῶν ἐντολῶν.
Β. Ο ΔΙΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΣ
ΚΑΙ ΑΔΟΚΙΜΟΣ ΝΟΥΣ
1. Ὅταν δὲν φυλάττουμε τὶς
αἰσθήσεις μας, τὴν ὅραση, τὴν ἀκοή,

7. 7
τὴ γεύση κλπ., δηλαδὴ τοὺς τροφοδό-
τες τοῦ νοῦ μας καὶ δὲν τηροῦμε τὶς
ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, ποὺ κατεργάζονται
τὴν κοινωνία καὶ ἕνωση μαζί Του, τότε
δὲν ἀνακαινιζόμαστε, δὲν ἀναγεννιόμα-
στε καὶ ὡς συνέπεια μᾶς ἀκολουθεῖ μιὰ
κατάσταση, ποὺ κάποιοι θεολόγοι τὴν
ὀνόμασαν ὑπαρκτικὴ πόλωση, κατὰ
τὴν ὁποία ἡ καρδιὰ καὶ ὁ νοῦς ἀπομα-
κρύνονται καὶ ἀναλαμβάνει τὸ προβά-
δισμα ἡ καρδιά, ἀκάθαρτη καὶ ἐμπαθής.
Τότε, αὐτὰ ποὺ ἐπιθυμεῖ ἡ ἀκάθαρτη
καὶ μολυσμένη καρδιά μας αὐτὰ σκέ-
φτεται καὶ ὁ νοῦς μας. Τότε καθίστα-
ται ἐσκοτισμένος, διεστραμμένος καὶ
ἀδόκιμος. Τραγικὴ συνέπεια αὐτῆς τῆς
κατάστασης τοῦ νοῦ μας εἶναι μία ζωὴ
«κτηνώδης καὶ δαιμονιώδης».
2. Ἰδοὺ πῶς περιγράφει ὁ μεγα-
λύτερος θεολόγος ὅλων τῶν αἰώνων,
ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, τὴν κατάσταση
τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν ὁ νοῦς του γίνει
ἀδόκιμος, διεστραμμένος, μωρός, ἀκα-
τάλληλος. Τότε ὁ νοῦς «ποιεῖ τὰ μὴ κα-
θήκοντα», δηλαδὴ τὰ ἀνάρμοστα. Καὶ
καθιστᾶ τοὺς ἀνθρώπους «πεπληρω-
μένους πάσῃ ἀδικίᾳ, πορνείᾳ, πονηρίᾳ,
πλεονεξίᾳ, κακίᾳ, μεστοὺς φθόνου, φό-
νου, ἔριδος, δόλου, κακοηθείας, ψιθυ-
ριστάς, καταλάλους, θεοστυγεῖς, ὑβρι-
στάς, ὑπερηφάνους, ἀλαζόνας, ἐφευ-
ρέτας κακῶν, ἀσυνέτους, ἀσυνθέτους,
ἀστόργους, ἀσπόνδους, ἀνελεήμονας».
Ὅλα τὰ παραπάνω εἶναι παρενέργειες
ἑνὸς νοῦ ποὺ δὲν ἔχει καθαρισθεῖ. Πα-
ρενέργειες εἴτε στὴ λογική (π.χ. θεοστυ-
γεῖς) εἴτε στὴν αἴσθηση (π.χ. πορνεία).
3. ὉἅγιοςΣιλουανὸςἔλεγε:«Νοῦς
παλαίει πρὸς νοῦν... ὁ νοῦς ἡμῶν μετὰ
τοῦ νοὸς τοῦ ἐχθροῦ». Ὅταν, ὅμως,
ἐμεῖς ἐξ αἰτίας τῆς κακῆς χρήσης τῆς
καρδιᾶς μας καταστήσουμε τὸν νοῦ μας
«ἀδόκιμο», ὁπωσδήποτε θὰ ἡττηθοῦμε
σὲ αὐτὴν τὴν πάλη καὶ πολλὲς φορὲς
συμβαίνει ἀπὸ «ἡγεμὼν καὶ κυριάρ-
χης» ὁ νοῦς μας νὰ καταντήσει δοῦλος
καὶ αἰχμάλωτος. Τότε μπορεῖ νὰ ζήσου-
με καὶ μορφὲς δαιμονοληψίας, δαιμονο-
πληξίας, δαιμονοκατοχῆς. Δὲν μπόρεσε
ὁ νοῦς μας νὰ «κουμαντάρει» τὴ ζωή
μας καὶ τότε μᾶς «κάνουν κουμάντο»
τὰ πάθη καὶ οἱ δαίμονες. Δαίμονες ὅπως
π.χ. τῆς γαστριμαργίας, τῆς σαρκολατρί-
ας, τῆς ὡραιοπάθειας, τῆς ὀργῆς κλπ. Ἡ
χειρότερη, ὅμως, μορφὴ δαιμονοληψίας
εἶναι αὐτὴ τοῦ νοός, κατὰ τὴν ὁποία ὁ
παθὼν χάνει ἐντελῶς τὴν ἐπαφή του μὲ
τὴν πραγματικότητα καὶ γενικὰ μὲ τὴν
ἀλήθεια. Ἐξ αὐτοῦ τίκτονται οἱ φοβερὲς
βλασφημίες καὶ οἱ διάφορες κακοδοξίες
καὶ αἱρέσεις.
Γ. Ο ΗΓΕΜΩΝ
ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΗΣ ΝΟΥΣ
1. Ἀλλὰ ποιόν νοῦ πρέπει νὰ ἔχου-
με «ἡγεμόνα καὶ κυριάρχην»; Ὁπωσδή-
ποτε τὸν κεκαθαρμένο καὶ φωτισμένο
καὶ ὄχι τὸν ἀδόκιμο, τὸν διεστραμμέ-
νο, τὸν μεμολυσμένο. Ὁ κεκαθαρμένος
νοῦς ἐνεργεῖ ὡς ἡγεμὼν ἑνοποιητικὰ
στὶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, τὶς πρώην
διεστραμμένες ὑπὸ τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώ-
που καὶ μὲ κοινὴ θέληση καὶ ἐνέργεια
αὐτῶν τῶν δυνάμεων συνεργεῖ μὲ τὸ
θέλημα τοῦ Θεοῦ. Στοὺς ἀγωνιζομένους
χριστιανοὺς ὁ «ἡγεμὼν νοῦς» ὑποτάσ-
σει τὴν καρδιὰ μὲ τὶς ἐπιθυμίες της καὶ
τὴ μαθαίνει νὰ ζεῖ «ἐν Χριστῷ».
Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει στὸν
Τῖτο πὼς γιὰ τοὺς ἀγωνιζομένους νὰ
καθαρίσουν τὴν καρδιά τους, δηλαδὴ
τὶς αἰσθήσεις καὶ τὶς ἐπιθυμίες τους,
τὰ πάντα εἶναι καθαρά. «Πάντα μὲν κα-
θαρὰ τοῖς καθαροῖς· τοῖς δὲ μεμιασμέ-
νοις καὶ ἀπίστοις οὐδὲν καθαρόν, ἀλλὰ
μεμίανται αὐτῶν καὶ ὁ νοῦς καὶ ἡ συ-
νείδησις». Δηλαδή, ἂν δὲν ἀγωνισθοῦμε
νὰ καθαρίσουμε τὴν καρδιά μας, διὰ τῆς

8. 8
φυλακῆς τῶν αἰσθήσεων καὶ τῆς τηρή-
σεως τῶν ἐντολῶν (αὐτὸν τὸν σκοπὸ
ἔχει ἡ ἀσκητικὴ τῆς Ἐκκλησίας μας),
δὲν θὰ καθαρισθεῖ καὶ ὁ νοῦς μας.
2. Πιὸ εἰδικὰ, θὰ πρέπει νὰ ποῦμε
πὼς ὁ νοῦς μας γίνεται «κυριάρχης» τῆς
ζωῆς μας, ὅταν καθαρθεῖ: α) Μὲ τὴ με-
τάνοια, δηλαδὴ μὲ τὴ λύπη
καὶ τὸ μῖσος γιὰ τὴν ἁμαρ-
τία, ποὺ σημαίνει κατὰ βά-
θος οἰκοδόμηση σχέσεως
ἀγάπης καὶ ταπεινώσεως μὲ
τὸν Θεὸ β) Μὲ τὴν προσευ-
χή, καὶ εἰδικὰ μὲ τὴν μονο-
λόγιστη εὐχή. Αὐτὴ εἶναι
ἡ παράδοσή μας τὴν ὁποία
πρέπει νὰ ἀκολουθήσουμε:
«Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέ-
ησόν με». Σὰν νὰ βουτᾶμε
συνεχῶς καὶ μὲ ὑπομονὴ
ἕνα σπόγγο στὴ χάρη τοῦ
Θεοῦ καὶ ἀποπλένουμε νοῦ
καὶ καρδία. Ἤ, κατὰ τὴν
εἰκόνα σύγχρονου ὁσίου
ἀνδρός, σὰν νὰ παίρνουμε
μία λίμα καὶ «λιμάρουμε«,
λειαίνουμε τὴν καρδιά μας
ἀπὸ τὴ σκουριὰ τῶν παθῶν
ποὺ ἔχουμε σωρεύσει γ) Μὲ
τὴ φυλακὴ τῶν αἰσθήσεων,
ποὺ μαραίνει τὴν ἐμπαθῆ
φαντασία καὶ κρατᾶ τὸν
νοῦ μας ἀμόλυντο.
3. Ὅταν ρώτησαν
ἕναν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ
ποιός εἶναι ὁ πιὸ βαθὺς καί οὐσιαστικὸς
πνευματικὸς ἀγῶνας ποὺ κάνουν οἱ
πιστοί, ἀπάντησε: «Νοῦν τηροῦμεν»,
δηλαδὴ φυλάττουμε τὸν νοῦ μας. Ἐξ
οὗ καὶ ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης
ἔγραψε τὰ βιβλία «Ἀόρατος Πόλεμος»
καὶ «Συμβουλευτικὸν Ἐγχειρίδιον».
Γνώριζε πὼς ὁ νοῦς μας ἔχει καθοδηγη-
τικὸ ρόλο στὴ ζωή μας, συνήθως ὅμως
ἐπιδροῦν ἐπάνω του οἱ αἰσθήσεις καὶ ἡ
κοσμικὴ συνήθεια (λογικὴ) καὶ τὸν κα-
θιστοῦν ὑποχείριό τους. Ἐμεῖς πρέπει
μὲ τὸν ἀγῶνα μας νὰ τὸν καταστήσουμε
βασιλέα νικητή.
Ὁ ὅσιος Συμεών, ὁ διὰ Χριστὸν σα-
λός, ἀφοῦ περνοῦσε ὅλη τὴ νύχτα του
μὲ πνευματικὸ ἀγῶνα καὶ προσευχή,
τὸ πρωὶ ἔπαιρνε ἕνα κλαδὶ ἀπὸ ἐλιὰ καὶ
τρέχοντας στοὺς δρόμους τῆς πόλεως
φώναζε: «νίκησε ὁ βασιλιὰς καὶ δοξά-
σθηκε ἡ πόλη». Ἐννοοῦσε, ὁ μακάριος,
βασιλιὰ τὸν νοῦ καὶ πόλη τὴ ζωὴ τοῦ
ἀνθρώπου.

9. 9
† ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ,
ΩΣ ΑΓΑΘΟΣ,ΤΗΣ ΔΟΥΛΗΣ ΣΟΥ
ΕΛΕΝΗΣ ΤΣΙΡΟΥ (1928-2013)
Ἀρχιμανδρίτου Παύλου Ντανᾶ
Ἡ
ἐκκλησία μας, ὡς φιλόστοργη
μητέρα, παραστέκεται, εὐλογεῖ
καὶ ἐνδιαφέρεται γιὰ ὅλα τὰ
μέλη της, ποὺ ἀποτελοῦν τὸ «σῶμα τοῦ
Χριστοῦ» (Κολ. 2,17)
Εἶναι γνωστὴ ἡ ὑπὲρ τῶν νεκρῶν
προσευχὴ τοῦ λαοῦ, μὲ τὴν ἔννοια τοῦ
μνημοσύνου καὶ τῆς ἐξιλαστήριας θυσί-
ας γιὰ τὶς ψυχὲς τῶν κεκοιμημένων.
Ὁ Σοφὸς Σειρὰχ λέει: «Ἐπὶ νεκρόν
μὴ ἀποκωλύσεις χάριν»(7,33)· στὸν νε-
κρό σου μὴν ἀρνεῖσαι τὴν τελευταία του
χάρη. Καὶ αὐτὴ ἡ χάρη εἶναι ἡ προσευχή
μας γι᾿ αὐτόν. Ὁ Ἀπ. Παῦλος μνημονεύει
τὸν ἀποθανόντα Ὀνησιφόρο καὶ εὔχεται
ὅπως βρεῖ «ἔλεος παρὰ Κυρίου ἐν ἐκείνῃ
τῇ ἡμέρᾳ τῆς Δευτέρας Παρουσίας» (Β.
Τιμ. 7,18). Κι ἐμεῖς ὀφείλουμε νὰ θυμη-
θοῦμε τὴν ἀείμνηστη κα Ἑλένη Τσίρου.
Ἁγιασμένη ψυχή. Ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ.
Εὐωδία πίστεως καὶ ἀρετῆς.
Ἀξιώθηκα ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ ἔρχεται στὸ
πετραχήλι μου καὶ νὰ ἐξομολογεῖται τὰ
κρίματά της. Τώρα ποὺ βρίσκεται στὴν
ἀγκαλιὰ τοῦ Θεοῦ, δύναμαι νὰ ὁμολο-
γήσω: Μνήσθητι Κύριε τῆς ἀγάπης της
πρὸς τὸ θέλημά Σου. Πάντοτε εἶχε στὸν
νοῦ της τὸ πῶς θὰ ἐφαρμόζει τὸ Εὐαγ-
γέλιο στὴ ζωή της. Χωρὶς τυμπανοκρου-
σίες καὶ θεατρινισμοὺς ἢ φαρισαϊκὴ νο-
οτροπία, προσπαθοῦσε νὰ ζεῖ μοναχικά.
Θεατὴς τῶν ἀγώνων της ἦταν μόνον ὁ
Θεός.
Μαθήτευσε παρὰ τοῦ ἀοιδίμου π. Δη-
μητρίουΚλούτσου,πνευματικοῦτέκνου
τοῦ ἁγίου Ἐπισκόπου Φλωρίνης, κυροῦ
Αὐγουστίνου, καὶ γι᾿ αὐτὸ γνώρισε ἀκαι-
νοτόμητη τὴν Ἁγία Γραφή. Χωρὶς παρα-
χαράξεις ἢ στρεβλώσεις.
Στὰ θέματα τῆς πίστεως ἦταν ἀνυ-
ποχώρητη καὶ λυπόταν γιὰ τὶς ὑποχω-
ρήσεις στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως καὶ τὸ
ὀρθόδοξο φρόνημα.
Σ᾿ ὁποιονδήποτε ναὸ ἐκκλησιαζόταν,
εἶχε μαζί της ὅλα τὰ ἐκκλησιαστικὰ βι-
βλία, παρακολουθοῦσε ὅλα ὅσα ἔψελναν
οἱ Ἱεροψάλτες καὶ πολλὲς φορὲς μὲ διά-
κριση τοὺς βοηθοῦσε. Ἡ προσευχή της
ἦταν ἀδιάλειπτη. Ὁ νοῦς της συνεχῶς
στὸν Θεό. Ἡ καρδιά της εἶχε θελχθεῖ ἀπὸ

10. 10
τὸν Θεῖο ἔρωτα. Δὲν τὴν εἵλκυε ὁ κόσμος.
Συνεχῶς εἶχε στὸν νοῦ της τὰ λόγια τοῦ
Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου: «Μὴν ἀγαπᾶτε
τὸν κόσμον, μηδὲ τὰ ἐν τῷ κόσμῳ, ἐάν
τις ἀγαπᾷ τὸν κόσμον, οὔκ ἐστιν ἡ ἀγάπη
τοῦ Πατρὸς ἐν αὐτῷ.» (Α΄ Ἰωάν. 2,15)
Ἡ ἄσκησή της ἦταν παροιμιώδης.
Παρὰ τὴν πολυώδυνη ἀσθένειά της,
δὲν ἄφηνε τὴ νηστεία. Στενοχωριόταν
ὅταν κατέλυε καὶ αὐτὸ δὲν γινόταν ἀπὸ
ἐγωισμὸ ἢ πλάνη, ὅπως κάνουν κάποιοι,
ἀλλὰ ἀπὸ τὴ γνήσια ἀγάπη της πρὸς τὸν
Θεό. Μνήσθητι, Κύριε, τῆς αὐτομεμψίας
της.
Αὐτομεμψία σημαίνει νὰ κατηγορῶ
τὸν ἑαυτό μου. Νὰ αἰσθάνομαι τὴν ἁμαρ-
τωλότητά μου. Νὰ σκέπτομαι ὅτι ἔχω
πικράνει τὸν Θεὸ μὲ τὰ λόγια μου, τὶς
πράξεις μου ἢ τὴν ὅλη ἀναστροφή μου.
Ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος ὁμολογεῖ:
«Μακάριος ὁ ἄνθρωπος ὁ γινώσκων τὴν
ἑαυτοῦ ἀσθένειαν».
Ἡ ἀείμνηστη Ἑλένη Τσίρου συνεχῶς
ζητοῦσε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Προσπα-
θοῦσε νὰ σκέπτεται τὴν ἀνέκφραστη
ἀγάπη τοῦ Θεοῦ μὲ τὴ μικρότητά της.
Αὐτὴ ἡ ἀλήθεια φαίνεται ἀπὸ τὴ συχνὴ
ἐξομολόγηση. Ἡ ἐξαγόρευσή της ἦταν
θεληματική, κατανυκτική, ἀποφασιστι-
κή, κατηγορικὴ καὶ εἰλικρινής. Μὲ συ-
ντριβὴ καρδίας.
Εἶχε συνειδητοποιήσει ὅτι ὁ Πνευμα-
τικός- Ἐξομολόγος ἦταν ὁ ὁδηγὸς στὴν
ἐν Χριστῷ ζωή της. Ἐξομολογεῖτο τὰ
πάντα. Εἶχε κατά νοῦ τὴν προτροπὴ τοῦ
Μεγάλου Βασιλείου: «Μηδὲν τῆς ψυχῆς
κίνημα ἀπόκρυφον φυλάσσειν».
Οἱ προσευχές, οἱ ὁποῖες βρέθηκαν
μετὰ τὴν κοίμησή της, δείχνουν τὴν
αὐτογνωσία ποὺ εἶχε στὴ ζωή της, τὸν
Θεῖο της ἔρωτα, τὴν ἐμπιστοσύνη της
στὴ Θεία Πρόνοια, τὴν ἀγάπη της πρὸς
τοὺς συνανθρώπους. Μιὰ ἀγάπη θυσια-
στικὴ καὶ ἀνυπόκριτη. Αὐτοπροαίρετη,
μὲ καλὴ διάθεση. Πρόθυμη καὶ χαρού-
μενη. Μὲ καλοσύνη ποὺ ἀποτυπωνόταν
στὸ πρόσωπό της.
Πρόσφερε ὑπηρεσίες στὸ ἱεραποστο-
λικὸ ἔργο γιὰ τοὺς ἀδελφούς μας στὴ
μαύρη ἤπειρο, συμμετεῖχε ἀνελλιπῶς
στὸν ἔρανο ἀγάπης τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς
Ἀθηνῶν καθὼς καὶ σὲ κύκλους μελέτης
Ἁγίας Γραφῆς, ἐνῷ ἐπισκεπτόταν τα-
κτικὰ τὸ Ἄσυλο Ἀνιάτων στὴν Κυψέλη.
Μνήσθητι, Κύριε, τῆς ὑπομονῆς της
στήν ἀσθένειά της.
Δὲν θὰ πρέπει νὰ λησμονοῦμε ὅτι
στὸν κόσμο αὐτὸν θὰ περάσουμε θλίψεις
καὶ δοκιμασίες. «Στενὴ ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγου-
σα εἰς τὴν ζωήν» (Ματθ. 7,13), λέει ὁ Κύ-
ριός μας.
Ἡ εὐλογημένη Ἑλένη Τσίρου δὲν
γόγγυσε πρὸς τὸν Θεό. Μοῦ ἔκανε ἐντύ-
πωση πὼς οὔτε ἤθελε νὰ μιλάει γιὰ τὴν
ἀσθένειά της. Παρότι πονοῦσε, δὲν πα-
ραπονιόταν. Εἶχε πιστέψει ὅτι «ἡ θλῖψις
ὑπομονὴν κατεργάζεται, ἡ δὲ ὑπομονὴ
δοκιμήν (δοκιμασμένο χαρακτῆρα), ἡ
δὲ δοκιμὴ ἐλπίδα, ἡ δὲ ἐλπὶς οὐ καται-
σχύνει» (Ρωμ. 5,3-5). Μὲ τὸ βλέμμα της
προσηλωμένο σ΄ Αὐτόν, ἀντιμετώπιζε μὲ
καρτερικὴ ὑπομονὴ τὶς δοκιμασίες ποὺ
ὀρθώνονταν μπροστά της.
Ναί! Ἡ νίκη ἐναντίον τῶν ἀοράτων
ἐχθρῶν (τῶν δαιμόνων) δὲν κερδίζεται
μὲ τὶς σωματικὲς δυνάμεις, ἀλλὰ μὲ τὴν
καρτερία τῆς ψυχῆς καὶ τὴν ὑπομονὴ
στὶς θλίψεις.
Ὅπως οἱ Ἅγιοι τὴν ἀρρώστια τὴ δέχο-
νται σὰν ἄθλημα καὶ περιμένουν μεγάλα
στεφάνια γιὰ τὴν ὑπομονή τους, ἔτσι καὶ
ἡ ἀοίδιμη Ἑλένη Τσίρου ζοῦσε μὲ τὴν
προσδοκία τοῦ Παραδείσου.
Ὅλες αὐτὲς οἱ ἀρετὲς προσδίδουν
μιὰ χάρη καὶ λαμπρότητα στὴ μακαρία
Ἑλένη Τσίρου, τὸ γένος Σκόντζου, καὶ
γι᾿ αὐτὸ μὲ τὸν ἐκλεκτὸ σύζυγό της κ.
Ἐλευθέριο Τσίρο -ἥρωα τοῦ πολέμου
τοῦ1948-δημιούργησανμιὰεὐλογημένη
οἰκογένεια καὶ ἀπέκτησαν τρεῖς κόρες, 8
ἐγγόνια καὶ 4 δισέγγονα . Ἡ εὐσέβειά της
ἀπέδωσε καρπούς, ἀφοῦ ἀξιώθηκε νὰ δεῖ
μιὰ ἀπὸ τὶς ἐγγονές της πρεσβυτέρα .
Ἐμεῖς δὲ ὅλοι, ὅσοι τὴ γνωρίσαμε, ἂς
μιμηθοῦμε τὴ Θεοφιλῆ πολιτεία της.
Εἴθε νὰ ἔχουμε τὴν εὐχή της.

11. 11
Σ
τὴν σύντομη αὐτὴ παλαιο-
διαθηκική μας μελέτη θὰ
μιλήσουμε γιὰ ἕνα θεολογικὸ
θέμα, τὸ ὁποῖο ταράσσει πραγματικὰ ὅλη
τὴν Παλαιὰ Διαθήκη, χωρὶς νὰ δίνεται
ἐπαρκὴς λύση σ΄ αὐτό. Εἶναι τὸ θέμα
τῆς θεοδικίας. Βασικὰ μόνο στοιχεῖα
θὰ δώσουμε ἐδῶ στὸ θέμα αὐτό, γιατί ἡ
διεξοδική του ἀνάπτυξη ἀποτελεῖ ὁλό-
κληρη πραγματεία.
1. Τὸ περὶ θεοδικίας θέμα ἀρχίζει ἀπὸ
τὴν ἀλήθεια ὅτι ἡ Παλαιὰ Διαθήκη
ἔχει ἐγκόσμιο χαρακτῆρα καὶ διὰ τοῦτο
τονίζεται πολὺ ὁ πλοῦτος τῶν ὑλικῶν
ἀγαθῶν ὡς εὐλογία Θεοῦ πρὸς τὸν
ἄνθρωπο γιὰ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν
Του. Ἀντὶ ἄλλου χωρίου λέγουμε τὸν
λόγο τοῦ Θεοῦ στὸ βιβλίο τοῦ Ἡσαΐου:
«Ἐὰν θέλητε καὶ εἰσακούσητέ μου, τὰ
ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε» (1,19). Ἀποτελεῖ
πρόβλημα τὸ γιατί ἡ Παλαιὰ Διαθήκη
ἔχει ἐγκόσμιο χαρακτῆρα, ὅπως εἴπαμε
παραπάνω. Ἀλλὰ ἡ καλυτέρα λύση στὸ
πρόβλημα αὐτὸ εἶναι νὰ ποῦμε ὅτι αὐτὸ
συμβαίνειλόγῳτοῦπολέμουτῆςΠαλαιᾶς
Διαθήκης κατὰ τῆς νεκρομαντείας, τὴν
ὁποία ἐξασκοῦσαν οἱ Χαναναῖοι. Ἐπειδὴ
λοιπὸν ἡ Παλαιὰ Διαθήκη πολέμησε
τὴν νεκρομαντεία, ἡ ὁποία προϋποθέτει
τὴν πίστη στὴν μεταθανάτιο ζωή, γι΄
αὐτὸ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη δὲν ἔχουμε,
στὰ πρῶτα χρόνια τουλάχιστον, ἀνε-
πτυγμένη τὴν πίστη στὴν μεταθανάτιο
ζωή. Καὶ γι΄ αὐτὸν τὸν λόγο ἡ Παλαιὰ
Διαθήκη φέρει ἐγκόσμιο χαρακτῆρα καὶ
τονίζει πολὺ τὰ ἀγαθὰ τῆς ἐπιγείου ζωῆς.
Ὅταν ὅμως ἀργότερα ἐξέλιπε ὁ κίνδυνος
τῆς νεκρομαντείας, τότε, στὴν ἐποχὴ τοῦ
προφήτου Ἰεζεκιὴλ (6ος αἰ.), ἔχουμε ἀνε-
πτυγμένη τὴν πίστη στὴν μεταθανάτιο
ζωή (βλ. Ἰεζ. κεφ. 37).
2. Κατὰ τὰ παραπάνω, ἀφοῦ ἡ Παλαιὰ
Διαθήκη ἔχει ἐγκόσμιο χαρακτῆρα, ἡ
ἀμοιβὴ τοῦ Θεοῦ στὸν εὐσεβῆ γιὰ τὴν
τήρηση τῶν ἐντολῶν Του ἢ ἡ τιμωρία
στὸν ἀσεβῆ γιὰ τὴν παράβαση τῶν θείων
ἐντολῶν, γίνεται στὸν παρόντα κόσμο
καὶ ἐκφράζεται μὲ τὴν παροχὴ ἢ τὴν
στέρηση τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν. Συνέβαινε
καὶ συμβαίνει ὅμως νὰ βλέπουμε τὸ
φαινόμενο, ὁ εὐσεβὴς νὰ δυστυχεῖ καὶ νὰ
ταλαιπωρεῖται, ὁ δὲ ἀσεβής, ὁ παραβάτης
τῶνἐντολῶντοῦΘεοῦ,νὰεὐτυχεῖὑλικῶς
καὶ νὰ ζεῖ μία ἄνετη ζωή. Ἔτσι, γεννᾶται
τὸ πρόβλημα τῆς θεοδικίας. Κατὰ πόσον
δηλαδὴ ὁ Θεὸς εἶναι ἀληθὴς καὶ δίκαιος,
ἀφοῦ ἀφήνει νὰ συμβαίνει αὐτὴ ἡ ἀντι-
νομία στὴν ζωή, τὸ νὰ ἐπιτρέπει τὴν
δυστυχία τῶν εὐσεβῶν καὶ τὴν εὐτυχία
τῶν ἀσεβῶν. Αὐτὸ ἀκριβῶς, ξαναλέμε,
εἶναι τὸ πρόβλημα τῆς θεοδικίας.
3. Τὸ πρόβλημα αὐτὸ εἶναι πολὺ σοβαρό,
γιατί καταλήγει στὴν δυσπιστία καὶ
τελικὰ καὶ σ΄ αὐτὴν τὴν ἄρνηση τοῦ
Θεοῦ. Τὸ θλιβερὸ αὐτὸ φαινόμενο τὸ
παρατηροῦμε στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, μὲ
τὰ πρῶτα κρούσματά του στὸν προφήτη
Ἡσαΐα (8ος αἰ.). Ὅταν ὁ προφήτης
κήρυττε στοὺς Ἰουδαίους ἐρχομένη τὴν
καταστροφὴ γιὰ τὰ ἁμαρτήματά τους, οἱ
ἀκροατές του εἰρωνικὰ τοῦ ἀπαντοῦσαν:
«Ἂς τὸ κάνει γρήγορα (ὁ Θεός), γιὰ νὰ
Η ΘΕΟΔΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ
† Ἐπισκόπου Ἱερεμία,
Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Παν/μίου ἐπὶ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης

12. 12
τὸ δοῦμε· ἂς ἐκπληρώσει τὸ θέλημά
Του γιὰ νὰ τὸ γνωρίσουμε» (Ἡσ. 5,19).
Ἀργότερα, στὸν προφήτη Σοφονία (7ος
αἰ.) οἱ ἀκροατές του ἔλεγαν καὶ σ΄ αὐτόν:
«Ὁ Θεὸς δὲν μπορεῖ οὔτε εὐτυχία οὔτε
δυστυχία νὰ φέρει» (Σοφ. 1,12. βλ. καὶ
Ἱερ. 5,12). Καὶ ἀκόμη ἀργότερα, στὴν
ἐποχὴ τοῦ προφήτου Ἰεζεκιὴλ (6ος αἰ.),
οἱ σύγχρονοί του, ἀναφερόμενοι στὴν
πτώση τῆς Ἱερουσαλὴμ (586 π.Χ.) ἔλε-
γαν καὶ αὐτοί: «Δὲν εἶναι ἐντάξει ἡ ὁδὸς
(δηλαδὴτὸἔργο)τοῦΘεοῦ»(Ἰεζ.18,25.29.
33,17). Καὶ ἀκόμη πιὸ μετέπειτα, κατὰ
τὴν ἐποχὴ τοῦ προφήτου Μαλαχίου (5ος
αἰ.), οἱ Ἰουδαῖοι, ἐπισκοποῦντες τὴν ὅλη
ἱστορία τους, ἔλεγαν: «Μάταιο εἶναι νὰ
ὑπηρετεῖ κάποιος τὸν Θεό. Τί κερδίσαμε
ἀπὸ τὸ ὅτι τηρήσαμε τὶς ἐντολές Του;...
Ἰδού, μακαρίζουμε τοὺς ὑπερηφάνους.
Προοδεύουν ὅταν πράττουν τὸ κακὸ καὶ
σώζονται ὅταν ἐκπειράζουν τὸν Θεό...»
(Μαλαχ. 3,14-15. Βλ. καὶ τὸ χωρίο Ἰὼβ
34,19: «ὁ ἄνθρωπος δὲν ὠφελεῖται ἀπὸ
τὴν φιλία του μὲ τὸν Θεό»). Καὶ ἀκόμη
τολμηρότερα αὐτοὶ οἱ ἀσεβεῖς ἔλεγαν:
«Ὅποιος πράττει τὸ κακὸ εἶναι ἀρεστὸς
στὰ μάτια τοῦ Θεοῦ· σὲ τέτοιους ἀνθρώ-
πους ἀρέσκεται ὁ Θεός. Ποῦ εἶναι λοιπὸν
ὁ Θεὸς τῆς δικαιοσύνης;» (Μαλαχ. 2,17).
Καὶ ἄλλοι ἀσεβεῖς καὶ χλευαστὲς Ἰου-
δαῖοι ἔλεγαν, ἀναφερόμενοι στὸν Θεό:
«Ὑπάρχει γνώση στὸν Θεό;» (Ψαλμ.
72,11). Δηλαδή, «γνωρίζει ἄραγε ὁ Θεὸς
τί κάνει;».
4. Ὅλα αὐτὰ καὶ ἄλλα ἀκόμη βλάσφημα
κατὰτοῦΘεοῦλόγια,τὰὁποῖασυναντοῦμε
στὴνΠαλαιὰΔιαθήκη,λεγόμεναἀπὸἀσε-
βεῖς Ἰουδαίους καὶ Ἰσραηλῖτες, λέγονται
ἀκριβῶς γιὰ τὸ πρόβλημα τῆς θεοδικίας.
Γιατί δὲν μποροῦσαν νὰ συμβιβάσουν
τὴν δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ πρὸς τὰ
παρατηρούμενα στὸ ἔθνος τους καὶ στὴν
ἀτομική τους ζωὴ συμβαίνοντα. Ἀπέ-
ναντι στοὺς ἀσεβεῖς αὐτοὺς οἱ εὐσεβεῖς
Ἰουδαῖοι προσπαθοῦσαν νὰ δώσουν
κάποια λύση στὸ πρόβλημα θεοδικίας.
Οἱ εὐσεβεῖς αὐτοὶ ὡς βάση τους ἔχουν
τὴν σταθερὴ πίστη στὴν δικαιοσύνη
τοῦ Θεοῦ καὶ δὲν ἀμφιβάλλουν καθόλου
γι'αὐτήν. Τὴν πίστη αὐτὴν τὴν ἐκφρά-
ζει ὁ λόγος τοῦ προφήτου Ἀββακούμ,
«ὁ δὲ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται» (2,4).
Ὁ εὐσεβὴς δηλαδὴ ἄνθρωπος πρέπει νὰ
εἶναι στερεὸς στὴν πίστη του ὅτι ὁ Θεὸς
εἶναι δίκαιος. Καὶ «ζήσεται» ἀπὸ τὴν
πίστη του αὐτή, θὰ δικαιωθεῖ δηλαδὴ
ὁ πιστὸς ἀπὸ τὰ συμβαίνοντα στὴν ζωὴ
γεγονότα.
(α) Μία λύση τοῦ προβλήματος τῆς
θεοδικίας ἐπιχειρεῖ ὁ συγγραφεὺς τοῦ
36ου ψαλμοῦ, ὁ ὁποῖος λέγει ὅτι ἡ
εὐτυχία τῶν ἀσεβῶν εἶναι προσωρινή,
εἶναιἐπ'ὀλίγονκαὶμετὰἀπὸτὴνεὐτυχία
τους θὰ ἔρθει δυστυχία («ἔτι μικρὸν καὶ
οὐ μὴ ὑπάρξη ὁ ἁμαρτωλὸς καὶ ζητήσεις
τὸν τόπον αὐτοῦ καὶ οὐ μὴ εὕρης», στίχ.
10). Τὸ ἐπιχείρημα ὅμως αὐτὸ δὲν εἶναι
λύση, γιατί βλέπουμε ἀσεβεῖς νὰ τοὺς
συνοδεύουν τὰ πλούτη τους μέχρι τοῦ
τάφου.
(β) Ἄλλη λύση προσπαθεῖ νὰ δώσει ὁ
ψαλμὸς 48, ὁ ὁποῖος λέγει ὅτι ὁ θάνατος
ἐξισώνει ὅλους, καὶ τοὺς δυστυχεῖς καὶ
τοὺς εὐτυχεῖς. Καὶ αὐτὸ πάλι δὲν εἶναι
λύση τοῦ προβλήματος, γιατί, ναὶ μὲν
ὁ θάνατος ἐξισώνει ὅλους, ἀλλὰ μέχρι
τοῦ θανάτου, ὅπου παρατηρεῖται τὸ
πρόβλημα, τί ἀπάντηση θὰ δώσουμε;
(γ) Γνωστὸν ὅτι στὸ σοβαρὸ πρόβλημα
τῆς θεοδικίας ἡ Παλαιὰ Διαθήκη ἀφιε-
ρώνει ἕνα ὁλόκληρο βιβλίο, τὸ τιτάνειο
βιβλίο τοῦ Ἰώβ, τὸ ὁποῖο ἀφήνει σχεδὸν
ἄλυτο τὸ πρόβλημα.
5. (δ) Ἀλλά, ὡς πλέον σοβαρὴ καὶ
θελκτικὴ λύση στὸ πρόβλημα τῆς
θεοδικίας θεωροῦμε τὴν λύση τοῦ
προφήτου Ἱερεμίου. Τὸ περὶ θεοδικίας
πρόβλημα ἐτέθη πρὸς λύσιν στὸ ἰσχυρὸ
πράγματι κατὰ τὸν νοῦ (ὅπως καὶ
τρυφερὸν κατὰ τὴν καρδία) προφήτη Ἱε-
ρεμία. Ὁ Ἱερεμίας φαίνεται δὲν μποροῦσε
νὰ λύσει τὸ πρόβλημα καὶ γι' αὐτὸ
κατέφυγε πρὸς λύσιν στὸν Θεὸ καὶ τοῦ
εἶπε: «Δίκαιο (πάντα) ἔχεις, Θεέ, ὅταν
μαλώνω μαζί Σου· μόνο γιὰ ἕνα πρᾶγμα
θέλω νὰ σοῦ μιλήσω: Γιατί εὐοδοῦται ἡ
ὁδὸς τῶν ἀσεβῶν, (γιατί) εὐτυχοῦν ὅλοι
οἱ παράνομοι;» (Ἱερ. 12,1). Σ΄ αὐτὸ τὸ

13. 13
ἐρώτημα τοῦ προφήτου ὁ Θεὸς τοῦ ἀπα-
ντάει μὲ ἕναν περίεργο λόγο:
«Ἐὰν ὁ δρόμος μὲ πεζοὺς ἀνθρώπους σὲ
κουράζει,
τί θὰ κάνεις ὅταν ἀγωνίζεσαι στὸν δρόμο
μὲ τὰ ἄλογα;
Καὶ ἂν στὴν ἀσφαλῆ γῆ, δὲν εἶσαι ἀσφα-
λής,
τίθὰκάνειςστὶςζοῦγκλεςτοῦἸορδάνου;»
(12,5).
Μὲ αὐτὰ τὰ λόγια του ὁ Θεὸς δὲν δίνει
μὲν λύση στὸ πρόβλημα τῆς θεοδικίας,
δίδει ὅμως, ὅπως φαίνεται, ἐλευθε-
ρία στὸν προφήτη νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὸ
πρόβλημα, χωρὶς νὰ κλονίζεται στὴν
πίστη του, γιατί τὸ προφητικό του
ἔργο θὰ τοῦ δείξει ἀκόμη μεγαλύτερα
προβλήματα (ἵππους ποὺ τρέχουν στὸν
δρόμο - ζοῦγκλες τοῦ Ἰορδάνου) καὶ
τότε τί θὰ κάνει;
(ε) Νομίζω ὅμως, ἂν ἑρμηνεύω καλῶς
τὸ κείμενο τῶν Ο΄, ὅτι ὁ προφήτης Ἱερε-
μίας δίδει λύσιν τινὰ στὸ πρόβλημα τῆς
θεοδικίας, τὴν ὁποία λύση ἀπαντοῦμε
καὶ ἀλλαχοῦ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη.
Κατὰ τὴν μετάφραση λοιπὸν τῶν Ο΄ ὁ
προφήτης Ἱερεμίας ὁμιλῶν γιὰ τοὺς
εὐτυχοῦντας ἀσεβεῖς λέγει πρὸς τὸν
Θεό: «Ἐγγὺς εἶ τοῦ στόματος αὐτῶν
καὶ πόρρω ἀπὸ τῶν νεφρῶν αὐτῶν»
(Ἱερ. 12,2). Ἐὰν δηλαδὴ εὐτυχοῦν οἱ
ἀσεβεῖς, εὐτυχοῦν σὲ εὐτελῆ αἰτήματα,
τοῦ «στόματος» αἰτήματα, ἀλλὰ ἡ
καρδιά τους δὲν ἀπολαμβάνει τοὺς
βαθεῖς πόθους της, γιατί ὁ Θεὸς εἶναι
«πόρρω ἀπὸ τῶν νεφρῶν αὐτῶν»! Ὡσὰν
νὰ θέλει νὰ πεῖ μὲ αὐτὸ ὁ Ἱερεμίας ὅτι
ἡ ἀληθινὴ εὐτυχία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι
ἡ ἐκπλήρωση τῶν πόθων τῆς καρδιᾶς
του - ἡ ὁποία ἔχει πλαστεῖ γιὰ τὸν Θεὸ -
καὶ δὲν εἶναι ἡ ἀπόλαυση τῶν ἐπιγείων
ἀγαθῶν. Τὴν λύση αὐτή, ὅτι δηλαδὴ ἡ
εὐτυχία τοῦ ἀνθρώπου ἔγκειται στὴν
ἐπικοινωνία του μὲ τὸν Θεό, τὴν δίδει
καὶ ὁ Ψαλμὸς 72, ὁ ὁποῖος λέγει: «Ἐμοὶ
δὲ τὸ προσκολλάσθαι τῷ Θεῷ ἀγαθόν
ἐστι, τίθεσθαι ἐν τῷ Κυρίῳ τὴν ἐλπίδα
μου» (στίχ. 28). Δηλαδή, μὲ τὴν λύση
αὐτὴ λύεται ὁ δεσμὸς τῆς εὐσέβειας τοῦ
ἀνθρώπου μὲ τὴν ἀμοιβὴ τῶν ὑλικῶν
ἀγαθῶν. Ἀγαπῶ τὸν Θεό, ἐπειδή μοῦ
εὐφραίνει τὴν καρδιὰ καὶ ὄχι γιὰ νὰ
ἔχω «ἐμπορικὴ» δοσοληψία μαζί Του,
δίδοντάς μου Αὐτὸς τὸν πρῶτο λαχνὸ
τοῦ λαχείου!
6. (ς) Ἀλλὰ στὸν προφήτη Ἱερεμία
συναντοῦμε καὶ ἄλλη σπουδαία λύση
στὸ πρόβλημα τῆς θεοδικίας. Εἶναι
αὐτή, τὴν ὁποία συναντήσαμε ἤδη στὴν
ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν προφήτη,
μὲ τὸν ὡραῖο λόγο,
«Ἐὰν ὁ δρόμος μὲ πεζοὺς ἀνθρώπους σὲ
κουράζει,
τί θὰ κάνεις ὅταν ἀγωνίζεσαι στὸν δρόμο
μὲ τὰ ἄλογα;
Καὶ ἂν στὴν ἀσφαλῆ γῆ, δὲν εἶσαι ἀσφα-
λής,
τίθὰκάνειςστὶςζοῦγκλεςτοῦἸορδάνου;»
(12,5).
Αὐτὸς ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἴπαμε δὲν
λύει τὸ πρόβλημα τῆς θεοδικίας, ἀλλὰ
μυστικὰ διδάσκει ὅτι εἶναι ἀκατάληπτα
τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ καὶ δὲν μπορεῖ λοιπὸν
νὰ διερευνᾶμε γιατί ὁ Θεὸς ἐνεργεῖ κατ΄
αὐτὸν ἢ τὸν ἄλλο τρόπο. Γιατί δηλαδὴ
δίδει εὐτυχία εἰς ἐκεῖνον, ἐνῷ αὐτὸς
φαίνεται ἀσεβής, καὶ γιατί τιμωρεῖ
τὸν ἄλλο, ἐνῷ αὐτὸς παρουσιάζεται ὡς
εὐσεβής. Αὐτὴ ἡ λύση, τὸ ἀκατάληπτο
δηλαδὴ τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ στὴν ἱστο-
ρία, τὴν ἔλαβε ὁ Ἱερεμίας ἀπὸ τὸν Ἡσαΐα
(βλ. Ἡσ. 28,29. 10,12. 28,12. 55,8. 40,14),
ὡς γενικῶς διατυπωθεῖσαν, τὴν ἐφήρ-
μοσε ὅμως στὸ πρόβλημα θεοδικίας.
Μὲ αὐτὴ τὴν λύση, περὶ τοῦ ἀκατα-
νοήτου τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, καὶ
ὄχι μὲ τὴν ἄλλη θεώρηση τῆς ἱστο-
ρίας, ὅτι οἱ πράξεις τοῦ Θεοῦ εἶναι
καταληπτές, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴν
ἀμοιβὴ τῶν εὐσεβῶν σὲ ὑλικὰ ἀγαθὰ
καὶ τὴν τιμωρία τῶν ἀσεβῶν - αὐτὸ ποὺ
δημιουργεῖ τὸ πρόβλημα τῆς θεοδικίας
- βαίνουμε σὲ μία ἄλλη ἑρμηνεία τῆς
Παλαιᾶς Διαθήκης περὶ τῆς ἱστορίας καὶ
τῶν πράξεων τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὴν ὁποία
θὰ μιλήσουμε ἄλλη φορά.

14. 14
ΠΑΠΙΚΙΟΝ ΟΡΟΣ:
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΝΑΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ
Ἰ­ω­άν­νη Δρούγ­κα Ἀν­τι­στρα­τή­γου ε.α.
Ἕ
­να ἀ­πὸ τὰ ση­μαν­τι­κό­τε­ρα μο­
να­στι­κὰ κέν­τρα τοῦ Βυ­ζαν­τί­
ου, ποὺ ἀ­να­πτύ­χθη­καν στὸν
βαλ­κα­νι­κὸ χῶ­ρο, ὑ­πῆρ­ξε τὸ Πα­πί­κιον
ὄρος, ποὺ βρί­σκε­ται ΒΔ τῆς Κο­μο­τη­νῆς.
Με­γά­λος
ἀ­ριθ­μὸς βυ­
ζαν­τι­νῶν να­
ῶν καὶ ἄλ­λων
κτι­σμά­των
ἔ­χουν ἐν­το­πι­
σθεῖ βο­ρεί­ως
τῶν οἰ­κι­σμῶν
Πο­λυα­νθοῦ,
Λι­νοῦ, Σώ­
στη, Μί­σχου,
Ἀ ­σ ώ ­μ α ­τ ο υ
καὶ Θά­μνας.
Ἡ πρώ­τη
ἀ­να­φο­ρὰ τοῦ
Π α ­π ι κ ί ο υ
στὶς γρα­πτὲς
πη­γὲς γί­νε­ται στὸ τυ­πι­κὸ τοῦ Γρη­γο­ρί­
ου Πα­κου­ρια­νοῦ, ἀ­ξι­ω­μα­τού­χου τοῦ Βυ­
ζαν­τί­ου, γιὰ τὴ Μο­νὴ τῆς Θε­ο­τό­κου Πε­
τρι­τζο­νί­ναι­νας (Μπα­τσκό­βου), ποὺ συν­
τά­χθη­κε τὸ 1083, σύμ­φω­να μὲ τὸ ὁ­ποῖ­ο ὁ
να­ὸς τοῦ Ἁ­γί­ου Γε­ωρ­γί­ου στὸ ὄ­ρος Πα­
πί­κιον συμ­πε­ρι­λαμ­βα­νό­ταν στὰ με­τό­χια
τῆς πα­ρα­πά­νω Ἱ­ε­ρᾶς Μο­νῆς.
Οἱ βυ­ζαν­τι­νοὶ ἱ­στο­ρι­κοὶ καὶ χρο­νο­
γρά­φοι Νι­κή­τας Χω­νιά­της καὶ Ἰ­ω­άν­νης
Κίν­ναμος ἀ­να­φέ­ρουν, μὲ ἀ­φορ­μὴ τὴν
πα­ρά­θε­ση τῶν ἱ­στο­ρι­κῶν γε­γο­νό­των τοῦ
12ου αἰῶνα, τὴν ὕ­παρ­ξη πλεί­στων σε­
μνεί­ων1
καὶ φρον­τι­στη­ρί­ων, σὲ με­ρι­κὰ
ἀ­πὸ τὰ ὁ­ποῖ­α ἐ­κά­ρη­σαν μο­να­χοὶ ἐ­πι­φα­νῆ
πρό­σω­πα τοῦ Βυ­ζαν­τί­ου, ὅ­πως ὁ πρω­το­
στρά­τωρ Ἀ­λέ­ξιος Ἀ­ξοὺθ καὶ ὁ νό­θος γιὸς
τοῦ αὐ­το­κρά­το­ρος Μα­νου­ὴλ Α΄ (1143-
1180), σε­βα­στο­κρά­τωρ Ἀ­λέ­ξιος. Στὸ τέ­
λος τῆς ζω­ῆς του προ­σῆλ­θε ἐ­δῶ ὁ ἡ­γε­μὼν
τῶν Σέρ­βων Στέ­φα­νος Α΄ Νε­μά­νια καὶ
ἀ­σπά­σθη­κε τὸ
μο­να­χι­κὸ σχῆ­
μα, ἀ­φή­νον­τας
τὴν ἐ­ξου­σί­α
στὸν δευ­τε­ρό­
το­κο γιό του
Στέ­φα­νο(1195).
Ση­μαν­τι­κὲς
πλη­ρο­φο­ρί­ες
γιὰ τὸ Πα­πί­κιο
ἀν­τλοῦμε ἀπὸ
τὸν βί­ο τῶν
δύ­ο Ἀ­θη­ναί­ων
μο­να­χῶν Βαρ­
νά­βα καὶ Σω­
φρο­νί­ου, ἱ­δρυ­
τῶν τῆς Ἱ­ε­ρᾶς
Μονῆς Πα­να­γί­ας Σου­με­λᾶ τοῦ Πόν­του,
ποὺ ἔ­γρα­ψε ὁ Ἀ­κά­κιος Σαβ­βα­ΐ­της στὸ
πρῶ­το τέ­ταρ­το τοῦ 13ου αἰ­ῶνα. Οἱ δύ­ο
μο­να­χοὶ ἐ­πι­σκέ­φθη­καν τὸ Πα­πί­κιον, ποὺ
σύμ­φω­να μὲ τὸν Ἀ­κά­κιο «τὴν κλῆ­σιν δὲ
ἔ­λα­χεν ἐκ τοῦ εἶ­ναι πλεῖ­στα μο­να­στή­
ρια καὶ μέ­γι­στα πε­ρὶ τὰ τρὶς ἑ­κα­τὸν καὶ
ἑ­βδο­μή­κον­τα. Ἀρ­χὴν δὲ τῇ κα­τοι­κή­σει
τοῦ ὄ­ρους γέ­ρων τις πρῶ­τος κα­τῴ­κη­σεν
ἐ­κεῖ­σε τὴν κλῆ­σιν ἔ­χων πάπ­πος καὶ διὰ
τοῦ­το Πα­πί­κιον». Ἀ­πὸ τὸ ἀ­πό­σπα­σμα τοῦ
βί­ου τῶν ἱ­δρυ­τῶν τῆς Πα­να­γί­ας Σου­με­
λᾶ, ποὺ σχε­τί­ζε­ται μὲ τὸ Πα­πί­κιο, πλη­ρο­
φο­ρού­μα­στε τὴν ὕ­παρ­ξη δύ­ο ἐ­πώ­νυ­μων
Μο­νῶν: τῆς Πα­να­γί­ας τῆς Ἐ­λε­ού­σας, ποὺ
βρι­σκό­ταν στὸ ἀ­να­το­λι­κὸ τμῆ­μα τοῦ Πα­

15. 15
πι­κί­ου, καὶ τοῦ Εὐ­αγ­γε­λι­στῆ Λου­κᾶ στὸ
δυ­τι­κό. Ἡ πλη­ρο­φο­ρί­α τοῦ Ἀ­κά­κιου ὅ­τι
στὸ Πα­πί­κιον ὑ­πῆρ­ξαν τρι­α­κό­σια ἑ­βδο­
μῆν­τα μο­να­στή­ρια, ὅ­σο καὶ ἂν κρί­νε­ται
ὑ­περ­βο­λι­κή, φα­νε­ρώ­νει τὴ σπου­δαι­ό­τη­τα
τοῦ μο­να­στι­κοῦ αὐ­τοῦ κέν­τρου. Ὁ ἀ­ριθ­
μὸς τῶν μο­να­στη­ρι­ῶν ἦ­ταν κα­τ᾿ ἄλ­λους
ἐ­νε­νή­κον­τα.
Ἂν καὶ ἡ
πρώ­τη ἀ­να­φο­ρὰ
τοῦ Πα­πι­κί­ου
γί­νε­ται τὸ 1083,
δὲν ὑ­πάρ­χει ἀμ­
φι­βο­λί­α ὅ­τι οἱ
πρῶ­τες ἐγ­κα­τα­
στά­σεις μο­να­
χῶν στὴν πε­ρι­
ο­χὴ θὰ πρέ­πει
νὰ ἀ­να­χθοῦν σὲ
προ­γε­νέ­στε­ρους
χρό­νους. Εἶ­ναι
πο­λὺ πι­θα­νὸν
νὰ κα­τοι­κή­θη­
κε τὸ Πα­πί­κιον
ἀ­πὸ ἀ­σκη­τὲς καὶ
ἐ­ρη­μῖ­τες κα­τὰ
τὴν πε­ρί­ο­δο τῆς
εἰ­κο­νο­μα­χί­ας, σὲ μί­α ἐ­πο­χὴ κα­τὰ τὴν ὁ­πο-
ί­α ἡ λα­τρεί­α τῶν εἰ­κό­νων στὴν Κων­σταν­
τι­νού­πο­λη, στὰ ἀ­στι­κὰ κέν­τρα καὶ τὰ μο­
να­στή­ρια τῶν πό­λε­ων ἀ­πα­γο­ρευ­ό­ταν καὶ
μπο­ροῦ­σε εὔ­κο­λα νὰ ἐ­λεγ­χθεῖ. Ἦ­ταν φυ­
σι­κὸ γιὰ τοὺς εἰ­κο­νο­λά­τρες μο­να­χοὺς τῶν
ἀ­στι­κῶν κέν­τρων νὰ ἀ­να­ζη­τή­σουν και­
νούργ­ιους τό­πους λα­τρεί­ας καὶ ἄ­σκη­σης
σὲ ὀ­ρει­νὲς καὶ δύ­σβα­τες πε­ρι­ο­χές. Αὐ­τὲς
οἱ συν­θῆ­κες θὰ πρέ­πει νὰ ἀ­πο­τέ­λε­σαν τὰ
αἴ­τια ἵ­δρυ­σης τοῦ μο­να­στι­κοῦ κέν­τρου
τοῦ Πα­πι­κί­ου ὄρους.
Τὸ Πα­πί­κιον ὄ­ρος ἔ­χει ὑ­ψό­με­τρο 1463
μέ­τρα. Μὲ τὶς δύ­σβα­τες κο­ρυ­φές του, τὴν
πυ­κνὴ βλά­στη­ση καὶ τὰ πολ­λὰ νε­ρὰ ἦ­ταν
φυ­σι­κὸ νὰ προ­σελ­κύ­σει ἀ­σκη­τὲς καὶ ἐ­ρη­
μῖ­τες, ποὺ ἐ­πι­ζη­τοῦ­σαν τὴν τέ­λεια ἀ­πο­μό­
νω­ση, ἐ­νῷ δὲν ἐ­πέ­τρε­πε καὶ τὴν ἐ­πι­κοι­
νω­νί­α μὲ τὸν «ἔ­ξω κό­σμο».
Μὲ τὴν ἱ­στο­ρί­α τοῦ Πα­πι­κί­ου συν­δέ­
ον­ται τὰ ὀ­νό­μα­τα τοῦ Γρη­γο­ρί­ου Πα­λα­
μᾶ, ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Θεσ­σα­λο­νί­κης, καὶ
τοῦ ὁ­σί­ου Μα­ξί­μου τοῦ Καυ­σο­κα­λυ­βί­
του, ποὺ ἐ­πι­σκέ­φθη­καν τὴ μο­να­στι­κὴ
κοι­νό­τη­τα στὶς ἀρ­χὲς τοῦ 14ου αἰῶνα
καὶ ἔ­μει­ναν γιὰ μι­κρὸ χρο­νι­κὸ δι­ά­στη­μα.
Ἐν­δι­α­φέ­ρου­σα εἶ­ναι καὶ ἡ μαρ­τυ­ρί­α ποὺ
μᾶς πα­ρέ­χει ὁ μα­θη­τὴς καὶ βι­ο­γρά­φος τοῦ
ὁ­σί­ου Μα­ξί­μου, Θε­ο­φά­νης, προ­η­γού­με­νος
Βα­το­πε­δί­ου καὶ Μη­τρο­πο­λί­της Πε­ρι­θω­ρί­
ου, ὁ ὁ­ποῖ­ος γρά­φει
γύ­ρω στὰ 1350:
«Γε­νό­με­νος γὰρ
πρὸς τὸ Πα­πί­κιον
(ὁ κλει­νὸς Μά­ξι­
μος) εὗ­ρεν ἐ­κεῖ­
σε ἄν­δρας ἁ­γί­ους
ἴ­σα τοῖς με­γά­λοις
πα­τρά­σιν ἐ­κεί­
νοις, Ἀν­τώ­νιον
λέ­γω καὶ τὸν Εὐ­
θύ­μιον, Ἀρ­σέ­νι­ον­
καὶ Πα­χώ­μιον,
ἀπ­ὸ­ ἱπ­πικούς,
ἀ­προ­ΐτους2, πε­λα­
ζο­μέ­νους ἐν ὄ­ρε­
σιν ὑ­ψη­λοῖς καὶ
σπη­λαί­οις ἡ­σύ­
χοις καὶ ἀ­βά­τοις
τό­ποις, ἀ­πα­ρα­κλή­τοις, ἔ­χον­τας με­θ᾿ ἑ­αυ­
τῶν οὐ­δέν, εἰ μὴ μό­νον τὰ ρά­κη ἃ πε­ριε­βέ­
βλην­το οἱ γεν­ναῖ­οι». Τὰ ἴ­δια πε­ρί­που ἀ­να­
φέ­ρει καὶ ὁ δεύ­τε­ρος βι­ο­γρά­φος τοῦ ὁ­σί­ου
Μα­ξί­μου, Ἰ­ω­αν­νί­κιος Κό­χυ­λας. Ἡ εἰ­κό­να
ποὺ δί­νε­ται στὰ ἀ­πο­σπά­σμα­τα τῶν δύ­ο βι­
ο­γρά­φων τοῦ ὁ­σί­ου Μα­ξί­μου δὲν ἀ­φο­ρᾶ
στὸ σύ­νο­λο τῶν μο­να­χῶν τοῦ Πα­πι­κί­ου.
Μὲ τὰ ἐ­πί­θε­τα «ἄ­οι­κοι, ἄ­στε­γοι, ἄυ­λοι»
δὲν γί­νε­ται ἀ­να­φο­ρὰ σὲ κά­ποι­α κα­τά­στα­
ση οἰ­κο­νο­μι­κῆς ἐ­ξα­θλί­ω­σης τῶν μο­να­χῶν.
Ἀν­τί­θε­τα τὰ ἐ­πί­θε­τα αὐ­τὰ προσ­δι­ο­ρί­ζουν
ἠ­θε­λη­μέ­νη καὶ σκλη­ρὴ δο­κι­μα­σί­α ἀ­σκη­
τι­κοῦ βί­ου.
Ἀ­ξι­ό­λο­γες πλη­ρο­φο­ρί­ες γιὰ τὸ Πα­πί­
κιον ἀν­τλοῦ­με ἀ­πὸ μί­α ὁ­ρο­θε­τι­κὴ στή­λη
μὲ τὴν ἐ­πι­γρα­φὴ «Ὁ­ρια­ῖοι δι­α­φέ­ρον­τες τῇ
εὐ­α­γε­στά­τῃ μο­νῇ τοῦ Δι­καί­ου Ἀν­τω­νί­
ου». Ἡ ἐ­πι­γρα­φὴ αὐ­τή, ποὺ χρο­νο­λο­γεῖ­
ται στὶς ἀρ­χὲς τοῦ 14ου αἰῶνα, ἔ­χει ἰ­δι­αί­
τε­ρη ση­μα­σί­α, για­τὶ ἀ­πο­τε­λεῖ τὴν πρώ­τη
μαρ­τυ­ρί­α ἐ­πώ­νυ­μης Μο­νῆς στὴν πε­ρι­ο­
Τὸ μοναστήρι τῆς Παναγίας Κοσμοσώτειρας, 1151/52
χτίστηκε ὰπὸ τὸν Σεβαστοκράτορα Ἰσαάκιο Κομνηνό, γιὸ
τοῦ αὐτοκράτορα Ἀλέξιου Α΄ Κομνηνοῦ.

16. 16
χή, ἀ­πο­τε­λεῖ ὁ­ρο­θέ­σιο δη­λώ­νον­τας τὴν
ὕ­παρ­ξη ὁ­ρί­ων δι­και­ο­δο­σί­ας με­τα­ξὺ τῶν
μο­νῶν καὶ ἀ­πό­δει­ξη ὅ­τι τὸ ἀ­ξί­ω­μα τοῦ
«δι­καί­ου» ὑ­πῆρ­χε καὶ στὸ Πα­πί­κιον.
Ἀ­πὸ τὴ συ­σχέ­τι­ση τῶν ἱ­στο­ρι­κῶν
μαρ­τυ­ρι­ῶν συμ­πε­
ραί­νε­ται ὅ­τι ἡ μο­να­
στι­κὴ κοι­νό­τη­τα τοῦ
Πα­πι­κί­ου βρι­σκό­ταν
σὲ με­γά­λη ἀκ­μὴ τὸν
11ο καὶ 12ο αἰῶνα.
Ἀ­πὸ τὸν 13ο αἰῶνα
ὅ­μως καὶ με­τὰ ση­μει­
ώ­νε­ται μί­α κάμ­ψη,
ποὺ φθά­νει σὲ πλή­
ρη μα­ρα­σμὸ στὰ τέ­λη
τοῦ 14ου αἰῶνα. Ἀ­πὸ
τὰ ἀ­να­σκα­φι­κὰ δε­δο­
μέ­να συμ­πε­ραί­νε­ται
ὅ­τι στὶς ἀρ­χὲς τοῦ 13ου αἰῶνα με­ρι­κὰ
μο­να­στή­ρια τοῦ Πα­πι­κίου ὑ­πέ­στη­σαν
τρο­με­ρὲς κα­τα­στρο­φὲς ἀ­πὸ πυρ­κα­γι­
ές. Με­γά­λα τμή­μα­τά
τους ἀ­πο­τε­φρώ­θη­
καν καὶ ἔ­πα­ψαν νὰ
χρη­σι­μο­ποι­οῦν­ται. Οἱ
ἐμ­φύ­λιοι πό­λε­μοι καὶ
οἱ ἔ­ρι­δες με­τα­ξὺ τοῦ
Ἀν­δρονίκου Β΄ καὶ
Ἀν­δρονίκου Γ΄ (1321-
1328), κα­θὼς καὶ τῆς
Ἄν­ναςΠα­λαι­ο­λο­γί­νας
καὶ τοῦ Ἰ­ω­άν­νου ΣΤ΄
Κα­τα­κου­ζη­νοῦ (1341-
1347), ποὺ δι­ε­ξή­χθη­
καν ἀ­πο­κλει­στι­κὰ
στὸν χῶ­ρο τῆς Θρά­κης, ἐ­πι­τά­χυ­ναν τὸν
μα­ρα­σμὸ τοῦ Πα­πικίου. Ἡ κα­τά­λυ­ση
τῆς βυ­ζαν­τι­νῆς κυ­ρι­αρ­χί­ας στὴν πε­ρι­ο­χὴ
ἀ­πὸ τοὺς Ὀ­θω­μα­νοὺς (1362) συν­τό­μευ­σε
τὸν χρό­νο λει­τουρ­γί­ας τῶν λί­γων μο­να­
στη­ρι­ῶν ποὺ εἶ­χαν κα­τορ­θώ­σει νὰ ἐ­πι­βι­
ώ­σουν μέ­χρι τό­τε.
Κα­τὰ τοὺς με­τα­βυ­ζαν­τι­νοὺς χρό­νους
τὸ Πα­πί­κιον δὲν ὑ­φί­στα­ται ὡς μο­να­στι­κὸ
κέν­τρο. Ὅ­πως καὶ στὰ ἄλ­λα μο­να­στι­κὰ
κέν­τρα, ἔ­τσι καὶ στὸ Πα­πί­κιον, ἡ πρώ­τη
μορ­φὴ μο­να­χι­κοῦ βί­ου θὰ πρέ­πει νὰ ἦ­ταν
ἡ «ἐ­ρη­μι­κή». Τὸ κοι­νο­βια­κὸ σύ­στη­μα εἰ­
σή­χθη ἀρ­γό­τε­ρα, ὅ­πως ἔ­γι­νε στὸ Ἅ­γιον
Ὄ­ρος καὶ ὄ­ρος τῶν κελ­λί­ων (Πή­λιον).
Ὁ κοι­νο­βια­κὸς τρό­πος μο­να­χι­σμοῦ ποὺ
ἐ­φαρ­μό­στη­κε στὸ Πα­πί­κιον ἀ­πο­δει­κνύ­
ε­ται σή­με­ρα μὲ ἀ­να­σκα­φι­κὰ δε­δο­μέ­να,
μὲ τὴν ἀ­πο­κά­λυ­ψη
ὀρ­γα­νω­μέ­νων μο­
να­στη­ρια­κῶν συγ­
κρο­τη­μά­των κα­τὰ
τὸ κοι­νο­βια­κὸ σύ­
στη­μα. Ἡ ἀ­νά­πτυ­
ξη τοῦ κοι­νο­βια­κοῦ
συ­στή­μα­τος στὸ
Πα­πί­κιον δὲν κα­
τήρ­γη­σε τὸν ἐ­ρη­μι­
κὸ μο­να­χι­κὸ βί­ο. Ἡ
συ­νύ­παρ­ξη τῶν δύ­ο
μο­να­στι­κῶν τύ­πων
συμ­πε­ραί­νε­ται καὶ
ἀ­πὸ τὸ κεί­με­νο τοῦ Ἀ­κα­κί­ου Σαβ­βα­ΐ­τη,
ὁ ὁ­ποῖ­ος ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι στὸ μο­να­στή­ρι τῆς
Πα­να­γί­ας Ἐ­λε­ούσας στὸ Πα­πί­κιον ὑ­πῆρ­
χαν μο­να­χοὶ ποὺ δι­
έ­μει­ναν ἄλ­λοι στὸ
Κοι­νό­βιο καὶ ἄλ­λοι
σὲ Ἡσυ­χα­στή­ρια.
Οἱ ἀ­να­σκα­φι­κὲς
ἔ­ρευ­νες ἔ­φε­ραν στὸ
φῶς, ἐ­κτὸς ἀ­πὸ να­
οὺς καὶ μο­να­στη­ρια­
κὰ συγ­κρο­τή­μα­τα,
κιν­στέρ­νες (δε­ξα­με­
νές), ἀ­πο­θῆ­κες, μύ­
λους, ἀλ­λὰ καὶ εὑ­ρή­
μα­τα ὅ­πως νο­μί­σμα­
τα, μο­λυ­βδό­βου­λα,
εἰ­κο­νί­δια ἀ­πὸ στε­α­τί­τη καὶ ἀν­τι­κεί­με­να
οἰ­κια­κῆς χρή­σης. Τὰ πε­ρισ­σό­τε­ρα εὑρή­
μα­τα κα­λύ­πτουν τὸ δι­ά­στη­μα με­τα­ξύ
τοῦ 11ου-13ου αἰῶ­να.
1. Σεμνεῖον (τό): ἱερόν, μοναστήριον.
2. ἀπρόϊτος: αὐτὸς ποὺ δὲν ἐξέρχεται ἀπὸ τὸ σπίτι.
Βι­βλι­ο­γρα­φί­α.
Νί­κος Ζῆ­κος (1984). Βυ­ζαν­τι­νὸ ὁ­δοι­πο­ρι­κὸ στὴ
Θρά­κη.
Ἀρ­χαι­ο­λο­γι­κὸς ὁ­δη­γός, (1999). Ἔκ­δο­ση Πε­ρι­
φέ­ρειας Ἀ­να­το­λι­κῆς Μα­κε­δο­νί­ας-Θρά­κης.

17. 17
Η ΜΟΛΥΝΣΗ
ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Γεωργίου Ι. Μαντζαρίδη
Ὁμοτίμου καθηγητοῦ
τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ ΑΠΘ
Ἡ
μόλυνση τοῦ περιβάλλοντος
δὲν ἀποτελεῖ μερικὸ ἢ τοπικὸ
φαι­νό­μενο, ἀλλὰ γενικὸ καὶ
παγκόσμιο. Εἶναι μάλιστα χαρακτη­
ρι­στικὸ ὅτι τὸ οἰκολογικὸ πρόβλημα
ἐπισημάνθηκε καὶ ἔγινε εὐρύτερα συ-
νειδητὸ μὲ τὴν διάδοση τῆς παγκοσμιο-
ποιήσεως.
Οἱ ρίζες τοῦ φαινομένου αὐτοῦ βρί-
σκονται οὐσιαστκὰ στὴν νεωτε­ρι­κότητα
καὶ τροφοδοτοῦνται ἀπὸ τὸ πνεῦμα καὶ
τὶς ἀρχές της. Ὁ νεωτερικὸς ἄν­θρω­πος
ἔπαυσε νὰ βλέπει τὸν κόσμο ὡς ἔργο τοῦ
Θεοῦ καὶ ἄρχισε νὰ τὸν ἀντιμετωπίζει
ὡς ἰδιοκτησία. Ἐγκατέλειψε κάθε ἀνα­
φορὰ πρὸς τὸν Δημιουργὸ καὶ θέλησε
νὰ συμπεριφερθεῖ ὡς ἀνεξέλεγκτος κύ­
ρι­ος καὶ δυ­νά­­στης. Περιφρόνησε τὴν
ἠθικὴ τῆς θρησκείας μὲ τὸν ἀσκητικὸ
χαρα­κτῆ­ρα της καὶ ἀντέταξε τὴν ἠθικὴ
τῆς αὐθαιρεσίας μὲ τὴν ἀπληστία της.
Ἡ μόλυνση τοῦ περιβάλλοντος συν-
δέεται ἄμεσα μὲ αὐτὸν ποὺ πε­ρι­­βάλλε­
ται ἀπὸ αὐτό, δη­λαδὴ μὲ τὸν ἄνθρωπο.
Ἡ μόλυνση τοῦ ἀνθρώπου μεταδίδεται
καὶ στὸ περιβάλλον, ποὺ εἶναι τὸ εὐρύ-
τερο σῶ­μα του. Ταυτόχρονα ἡ μόλυνση
αὐτὴ ἀντανακλᾶται στὸν ἄνθρωπο καὶ
ἀποτυπώνεται στὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα
του. Δὲν μπορεῖ νὰ μολύνε­ται ὁ ἄνθρω-
πος καὶ νὰ παραμένει ἀμόλυντο τὸ περι­
βάλ­λον. Ὅπως δὲν μπο­ρεῖ νὰ μολύνεται
τὸ περι­βάλ­λον καὶ νὰ πα­ρα­μένει ἀνεπη-
ρέαστος ὁ ἄν­θρωπος.
Ἡ μόλυνση τοῦ ἀνθρώπου δημιουρ-
γεῖται μὲ τὴν μόλυνση τοῦ νοῦ του. Ὁ
νοῦς εἶναι δέκτης καὶ ρυθμιστὴς τῶν
αἰσθήσεων καὶ τῶν πράξε­ων. Ἐκεῖ φω-
λιάζουν οἱ μνῆμες ὅλων ἐκείνων μὲ τὰ
ὁποῖα ἔρ­χε­ται σὲ ἐπαφὴ ὁ ἄνθρωπος, δη-
λαδὴ τὰ νοήματα. Ὅταν αὐτὰ εἶναι κα-
θαρά, τότε καὶ οἱ σχέσεις του μὲ τὸ περι­
βάλλον του εἶναι σωστὲς καὶ φυσιολογι-
κές. Ὅταν ὅμως τὰ νοήματα συν­δέονται
μὲ πάθη, τότε καὶ οἱ σχέσεις του μολύνο-
νται καὶ καθίστανται ἑστίες μολύν­σεως
τοῦ πε­ρι­­βάλλοντος. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ
Ὁμολογητής, διακρίνοντας τὰ πράγμα-
τα ἀπὸ τὰ νοήματα καὶ τὰ ἐμπαθῆ νο-
ήματα, γράφει· ἄλλο εἶναι τὸ πρᾶ­γμα,
ἄλ­λο τὸ νόημα καὶ ἄλλο τὸ ἐμπαθὲς νό-
ημα. Πρᾶγμα­εἶναι ὁ ἄνδρας, ἡ γυναῖκα,
τὸ χρυσάφι καὶ τὰ ἑξῆς· νόημα εἶναι ἡ
ἁπλῆ μνήμη κάποιου πράγματος· πάθος
εἶναι ἡ ἄλογη φιλία ἢ τὸ ἄκριτο μῖσος
ἀπέναντι σὲ κάτι ἀπὸ τὰ προηγούμενα,
καὶ ἐμπαθὲς νόημα ὁ λογισμὸς ποὺ συ-
ντίθεται ἀπὸ πάθος καὶ νόημα1
.
Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου μολύνεται,
ὅταν ἀναμιγνύονται τὰ νοήματα μὲ τὰ
πάθη. Τὰ πάθη αἰχμαλωτίζουν τὸν νοῦ,
ἐμποδίζουν τὴν πνευ­­ματική του ἐλευ-
θερία καὶ τὸν ἐγκλω­βί­ζουν στὰ πράγμα-
τα. Ἔτσι δη­μι­ουργοῦνται οἱ ἐμπαθεῖς
καταστάσεις, ποὺ προ­κα­­­­­λοῦν σύγχυση
στὸν ἄν­θρω­πο καὶ στὶς σχέσεις του μὲ

18. 18
τὸ περιβάλλον. Ὅταν ὁ νοῦς ἐλευθε-
ρώνεται ἀπὸ τὸ βάρος τῶν ἐμπαθῶν
καταστάσεων καὶ ἐπιστρέφει στὴν καρ-
διὰ ἀνακτώντας ἐκεῖ τὴν θέση ποὺ τοῦ
ἀνήκει, τότε ἐλευθερώνονται καὶ τὰ νο-
ήματα ἀπὸ τὰ πά­­θη. Ἔτσι καθαρίζει ὁ
νοῦς, ἀναδύονται ἀπαθεῖς λο­γι­σμοὶ καὶ
ἀποκαθίστανται σωστὲς καὶ φυσιο­λο­
γικὲς σχέσεις μὲ τὸ φυσι­κό, ὅπως καὶ μὲ
τὸ κοινωνικό, περιβάλλον.
Ὅταν ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος μολύνε-
ται καὶ καταστρέφει τὸν ἑαυτό του, δὲν
μπορεῖ νὰ ἐξυγιάνει καὶ νὰ διασώσει τὸ
περιβάλλον του. Γι' αὐτὸ ἡ προστασία
τοῦ περιβάλλοντος πρέπει νὰ ξεκινήσει
ἀπὸ τὴν αὐτοπροστα­σία τοῦ ἀνθρώπου
καὶ νὰ ἐπικεντρωθεῖ στὴν κάθαρση
τοῦ νοῦ καὶ τὴν ἀπε­λευθέρωση τῶν
νοημά­των του ἀπὸ τὰ πάθη. Πρέπει νὰ
ἐξυγιανθεῖ πρῶ­τα ὁ νοῦς καὶ νὰ ἀποκα­
τα­στα­θοῦν σωστοὶ λογισμοί. Ἂν δὲν πο­
λε­μη­θοῦν τὰ πά­­θη καὶ δὲν καθαρθοῦν
οἱ λογισμοὶ ἀπὸ αὐτά, δὲν εἶναι δυνατὸν
νὰ ὑπάρξουν σωστὲς καὶ φιλικὲς πρὸς
τὸ περιβάλλον σχέ­­σεις καὶ ἐνέρ­γειες.
Ἡσύνδεσητῶννοημάτωνμὲτὰπάθη
ἢ ἡ δημιουργία ἐμπαθῶν λο­γισμῶν δὲν
ἀποτελεῖ πλέον προσωπικὴ μόνο ὑπό-
'Αδάμ καὶ Εὔα, ψηφιδωτό, Duomo di Monreale, Σικελία

19. 19
θεση τοῦ ἀν­θρώ­­­που, ἀλ­λὰ πραγματο­
ποιεῖται καὶ συλλογικὰ ἀπὸ τὰ λεγόμε-
να μέσα μα­ζικῆς ἐνημερώσεως, ὅπως καὶ
ἀπὸ τὰ ποικίλα ἄλλα ἠλεκτρονικὰ καὶ
ἔντυπα ὄργανα. Θὰ μποροῦσε μάλιστα
νὰ λεχθεῖ ὅτι στὴν ἐποχή μας δὲν ἀπομέ-
νει κἂν χρόνος γιὰ νὰ συνδέσει κάποιος
μὲ τὸν προ­σω­
πικό του τρό­πο
τὰ νοήματα μὲ
τὰ πάθη καὶ τὶς
ἀδυναμίες του,
γιατὶ ἐξαρχῆς τὰ
νοή­μα­τα παρου-
σιάζονται συνδε-
δεμένα μὲ πάθη
καὶ ἀδυ­να­μίες.
Ἀκόμα καὶ ἐκεῖ,
ὅπου παρεμβαί-
νει τὸ κράτος γιὰ
τὴν προστα­σία
τῶν πολιτῶν, ὁ
μολυσμὸς τῶν
νοημάτων δια-
τηρεῖται οὐσι-
αστικὰ ἀμεί­ω­
τος. Ἔτσι π.χ.
σὲ διαφη­μί­σεις
τσιγάρων, ὅπου
ἀναγράφεται ὅτι
αὐτὰ «βλά­­πτουν
σοβαρὰ τὴν
ὑγεία», εἰκονί-
ζονται ἑλκυστικὰ
πρόσωπα, ποὺ σφύ­ζουν ἀπὸ ὑγεία, νὰ
καπνίζουν τσιγά­ρα σὲ ἀπολαυστικὸ καὶ
καλαί­σθη­το περι­βάλλον.
Μὲ τὰ δεδομένα αὐτὰ εἶναι φανερὸ ὅτι
ἡ προοπτικὴ γιὰ τὴν ἐξέλιξη τῆς κατα-
στάσεως τοῦ περιβάλλοντος εἶναι ἄκρως
ἀνησυχητική. Καὶ ἂν αὐ­­­τὸ ἰσχύει γιὰ τὸ
φυσικὸ περιβάλλον, ὅπου ἔστω καὶ κα-
θυστερημένα ἔ­χουν ληφθεῖ καὶ λαμβά-
νονται κάποια μέτρα, πολὺ περισσότερο
ἰσχύει γιὰ τὸ κοινωνικὸ περιβάλ­λον. Τὸ
λάθος ὅμως, ποὺ ἔγινε καὶ δὲν ἔπαυσε νὰ
γί­­­νεται, εἶναι ὅτι ἡ θεραπεία τῆς μολύν-
σεως τοῦ περιβάλλοντος ἐπιχειρή­θη­κε
καὶ ἐπιχειρεῖται κυρίως στὸ ἐπίπεδο τῆς
ἄλογης κτίσεως. Ὅσο ὅμως πα­ρα­­θεω­
ρεῖ­ται ἡ ἑστία τοῦ μολυσμοῦ, διεξά­γε­
ται ἁπλῆ σκιαμαχία. Ἂν ἡ μό­λυνση τοῦ
περιβάλλοντος δὲν ἀντιμε­τωπι­στεῖ στὸν
νοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἂν δὲν πραγματο-
ποιηθεῖ ριζικὴ μετα­στροφὴ στὴν σκέψη
καὶ τὸ φρόνημά του, πρὶν μάλιστα ἔρθει
ἡ ὕστα­τη στιγμή, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ
ὑπάρξει ἐλπίδα θετικῆς προοπτι­κῆς γιὰ
τὸ περιβάλλον.
Ἡ πρόταξη τοῦ προσωπικοῦ ἐπιπέ-
δου στὴν καταπολέμηση τῆς μο­λύνσεως
τοῦ περιβάλλοντος μὲ τὴν ἐπισήμανση
τοῦ νοῦ ὡς ἑστίας τῆς μολύνσεως δὲν
δικαιολογεῖ καθόλου τὴν παρεθεώρηση
τοῦ θεσμικοῦ ἐπι­πέδου στὸ ἔργο αὐτό.

20. 20
Καὶ θεσμικὸ ἐπίπεδο δὲν εἶναι μόνο
ἐκεῖνο, ποὺ μὲ διά­φο­ρους κανόνες ἢ
ἀξίες μπορεῖ νὰ διασφαλίζει κάποια δι-
άρκεια στοὺς τρόπους καταπολεμή­σεως
τοῦ μολυσμοῦ τοῦ νοῦ, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνο
ποὺ μὲ διάφορα μέσα ἢ ἐργαλεῖα μπορεῖ
νὰ διορθώνει ἢ νὰ προλαμβάνει βλάβες
ποὺ προκλήθηκαν ἢ προκαλοῦνται στὸ
περιβάλ­λον ἀπὸ κακὲς ἢ ἄστοχες ἀν­
θρώπινες ἐνέργειες. Καὶ ἐπειδὴ ἡ μόλυν-
ση αὐτὴ δὲν περιορίζεται σὲ ὁρι­­σμένες
μόνο περιοχὲς οὔτε ἀφορᾶ κάποιους
συγκεκριμένους λαούς, ἀλ­­λὰ κα­λύπτει
καὶ ἀπειλεῖ ὁλόκληρη τὴν ἀνθρωπότη-
τα, ἐπιβάλλεται παγκό­­­σμια συστράτευ-
ση καὶ συνεργασία.
Παρὰ τὶς φιλότιμες προσπάθειες ποὺ
ἔγιναν ἀπὸ τὴν παγκόσμι­α κοινότητα
καὶ τὶς ἐπιμέρους οἰκολο­γικὲς ὀργανώ-
σεις, ἡ μόλυνση τοῦ περι­βάλ­λοντος ὄχι
μόνο δὲν ἀνα­στέλλεται, ἀλλὰ καὶ ἐντεί-
νεται κατα­στροφικά. Καὶ αὐτὸ δὲν εἶναι
ἀνε­ξή­γητο. Ὅλες οἱ προσπάθειες αὐτές,
ἐνῷ φαίνονται ἁπτὲς καὶ ρεαλιστικές,
ἀφήνουν ἔξω ἀπὸ τὰ ἐνδιαφέροντά
τους τὴν ἑστία τῆς μολύνσεως καὶ ἐξα-
ντλοῦνται στὴν περιφέρεια, στὰ ἐξωτε­
ρικὰ στοιχεῖα καὶ φαινόμενα. Ἔτσι
ὅμως χρονοτριβοῦν καὶ βαθαίνουν πε-
ρισότερο τὸ πρόβλημα.
Ἡ καταπο­λέμηση τῆς μολύνσεως
προϋποθέτει τὴν ἀλλαγὴ τοῦ τρό­­που
ζωῆς, τὴν ἀλλαγὴ τοῦ ἤθους καὶ τῆς νο-
οτροπίας τοῦ ἀνθρώπου. Προϋ­­­ποθέτει
μετάνοια. Καὶ ἡ μετάνοια, ὡς ἀλλαγὴ
τοῦ νοῦ, εἶναι προσω­πικὴ ὑπόθεση μὲ
ὑπαρξιακὸ κόστος ποὺ ἀναλαμβάνεται
δύσκολα. Βέβαι­α τὰ ἀποτελέσματα τῆς
μετάνοιας, ὅσο οὐσιαστικὰ καὶ ἂν εἶναι,
περιο­ρί­ζονται στὸ πλαίσιο τῆς ἐφαμογῆς
της. Μόνο μιὰ συλλογικὴ μετά­νοια μπο-
ρεῖ νὰ παρουσιάσει μετρήσιμα ἀποτε­λέ­
σματα. Αὐτὸ ὅμως δὲν δικαι­ο­λογεῖ τὴν
προσωπικὴ ὀλιγωρία. Ἀπαραίτητη ὅμως
εἶναι καὶ ἡ ἔγκαιρη καλ­λιέργεια οἰκολο-
γικοῦ ἔθους στὴν νέα γενεά. Ἡ δημιουρ­
γία φιλικῶν πρὸς τὸ περιβάλλον συνη-
θειῶν στὰ παιδιὰ μέσα στὴν οἰκογένεια
ἀπὸ τὴν μικρή τους ἡλικία εἶναι πολὺ
βοηθητικὴ γιὰ τὴν διαμόρφωση καὶ πα-
γίωση οἰκολογικοῦ ἤθους.
Τέλος λέγοντας ὅτι ἡ ἑστί­­­α τοῦ
ἀνθρωπογενοῦς μολυσμοῦ βρίσκε­ται
στὸν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου, δὲν πρέπει
νὰ σκεπτόμαστε τὸν νοῦ τῶν συ­ναν­­
θρώ­πων μας ἀλλὰ πρωτίστως τὸν δικό
μας νοῦ. Δὲν μποροῦμε νὰ καταπο­
λεμήσουμε τὸν μολυσμὸ στὸν νοῦ τῶν
ἄλλων, ποὺ εἶναι αὐτε­ξού­σιοι, καὶ ἀπὸ
ἀντίδραση πρὸς ἐνδεχόμενη παρέμβασή
μας εἶναι δυνατὸν νὰ μολυν­θοῦν καὶ νὰ
μολύνουν ἀκόμα περισσότερο τὸ περι­
βάλ­λον.Μπορεῖὅμωςὁκαθέναςνὰκατα­
πολεμήσει τὸν δικό του μολυσμό καὶ νὰ
θεραπεύσει, μὲ τὴν ἔμπρακτη μετάνοιά
του, τὸν μολυσμὸ τοῦ κόσμου, κατὰ τὸ
μέτρο ποὺ ἀντιστοιχεῖ σὲ αὐτόν.
Ἡ ὀπτικὴ αὐτὴ γωνία, ποὺ φαίνε-
ται ἴσως ἐξωπραγματική, εἶναι ἡ μόνη
ρεαλιστι­κὴ γιὰ τὴν οὐσιαστικὴ ἀντιμε-
τώπιση τοῦ προβλήματος ποὺ μᾶς ἀπα­
σχολεῖ. Ἡ ἀνόρθωση τοῦ κόσμου δὲν
εἶναι θεωρητικὴ ὑπόθεση οὔτε ἀφορᾶ
ἀφηρημένα πράγματα. Ὁ κόσμος ἀπαρ-
τίζεται ἀπὸ συγκεκρι­μένα πρόσωπα.
Καὶ ἡ ἀνόρθωσή του μπορεῖ νὰ εἶναι
πραγματική, μόνο ὅταν στηρίζεται στὰ
συγκεκριμένα αὐτὰ πρόσωπα. Κάθε
ἀνθρώπινη ὑπό­σταση εἶναι πλασμένη
«κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν» Θεοῦ,
καὶ περιέχει δυνάμει ὁλόκληρο τὸν κό-
σμο. Ἡ ἀξία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μεγα-
λύτερη ἀπὸ τὴν ἀξία ὁλόκληρου τοῦ κό-
σμου, ἐνῷ ὁ ἴδιος εἶναι ἕνας «δεύτερος
κό­σμος ἐν μικρῷ μέγας»2
.
1.* Ἐκτενέστερη ἀνάλυση τοῦ θέματος βλέ-
πε στὸ βιβλίο μου: Καινοτομία καὶ Παρά-
δοση, ἔκδ. Ἱ. Μ. Μονὴ Βατοπαιδίου, Ἅγιον
Ὄρος 2014, σσ. 203-228.
Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κεφάλαια περὶ ἀγά-
πης 3,42-43, PG 90,1029AB.
2. Βλ. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος 38,11,
PG 36,324A.

21. 21
OΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
ΝΕΟΤΗΤΑ
ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΙΔΙΩΝ
ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
Πηνειὼ Χριστοδούλου
Νηπιαγωγοῦ Εἰδικῆς Ἀγωγῆς
Σ
τὶς μέρες μας, μὲ τὴν ἁλματώ-
δη πρόοδο τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς
τεχνολογίας, θὰ ἀνέμενε κανεὶς
νὰ μειώνεται ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀτόμων μὲ
ἀναπηρία στὸν κόσμο μας. Ἐντούτοις, ὁ
ἀριθμὸς τῶν ἀτόμων αὐτῶν αὐξάνεται
καὶ θὰ αὐξάνεται συνεχῶς. Αὐτὸ συμ-
βαίνει ἀφενός, γιατὶ μὲ τὴν πρόοδο τῆς
ἐπιστήμης τὰ πολὺ πρόωρα νεογνὰ κα-
ταφέρνουν νὰ κρατηθοῦν στὴ ζωή, ἐνῷ
παλιότερα ἀπεβίωναν, καὶ ἀφετέρου,
γιατὶ ἔχει αὐξηθεῖ τὸ προσδόκιμο ζωῆς
τοῦ ἀνθρώπου. Εἰδικότερα, σχετικὰ μὲ
τὴν πρώτη περίπτωση, ὁ παράγοντας
προωρότητα συνδέεται στενὰ μὲ τὴν
πιθανότητα ἕνα παιδὶ νὰ παρουσιάσει
μιὰ ἀναπηρία. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά,
ὅσο μεγαλώνει ἡλικιακὰ ἕνα ἄτομο καὶ
βαδίζει πρὸς τὴ γεροντικὴ ἡλικία, τόσο
αὐξάνονται οἱ πιθανότητες νὰ ἐμφανίσει
μιὰ ἐπίκτητη ἀναπηρία (ἀκουστικὴ ἀνα-
πηρία, ὀπτική, μυοσκελετικὴ κ. ἄ.).
Ἔχει καταδειχθεῖ ἐρευνητικὰ ὅτι ὁ
τρόπος ποὺ ἀντιμετωπίζει ἕνας γονέας
τὴν ἀναπηρία τοῦ παιδιοῦ του συνδέεται
ἄρρηκτα μὲ τὴν κοσμοθεωρία του καὶ τὰ
θρησκευτικά του πιστεύω. Ἔτσι, ἂν τὸ
νὰ πιστεύει ἕνας ἄνθρωπος στὸν Χριστό
εἶναι πολὺ σημαντικό, αὐτὸ ἰσχύει ἰδιαι-
τέρως γιὰ τὸν γονέα τοῦ παιδιοῦ μὲ ἀνα-
πηρία· γιατὶ ἡ πίστη στὸν Χριστὸ εἶναι
μεγάλο κεφάλαιο γιὰ τὸν ἄνθρωπο, εἶναι

22. 22
ἄγκυρα ἐλπίδας, εἶναι θησαυρὸς ἀνεκτί-
μητος. Κατὰ συνέπεια, ἡ ἀντιμετώπι-
ση καὶ ἡ διαχείριση τῆς μεγάλης αὐτῆς
δοκιμασίας - ἡ ὁποία στὴν πλειονότητα
τῶν περιπτώσεων διαρκεῖ ἐφ' ὅρου ζωῆς
- διαφοροποιεῖται στὸν ἄνθρωπο ποὺ ἔχει
πνευματικὴ ζωὴ καὶ στὸν ἄνθρωπο ποὺ
γιὰ κάποιους λόγους δὲν ἔχει.
Ὁ γονέας τοῦ παιδιοῦ ποὺ ἔχει πίστη
δὲν χάνει τὴν ἐλπίδα του. Ἐμπιστεύε-
ται τὴ ζωή τοῦ παιδιοῦ του καὶ τὴ δική
του στὰ χέρια τοῦ Θεοῦ καὶ στὴν πρό-
νοιά του. Δὲν γογγύζει, δὲν λυγίζει, δὲν
ἀποκάμνει, δὲν ἀπελπίζεται,
δὲν παραιτεῖται. Ἀντιθέτως,
προσαρμόζεται πιὸ εὔκολα στὴ
συνθήκη τῆς αναπηρίας, προ-
σεύχεται, ἀγωνίζεται, προσπα-
θεῖ καὶ στέκεται στὸ πλευρὸ
τοῦ ἄρρωστου παιδιοῦ του.
Βέβαια, δὲν εἶναι λίγες οἱ πε-
ριπτώσεις πνευματικὰ προχω-
ρημένων ἀνθρώπων - γονέων
παιδιῶν μὲ ἀναπηρία - ποὺ χα-
ρακτηρίζουν τὴ γέννηση ἑνὸς
παιδιοῦ μὲ ἀναπηρία στὴν οἰκο-
γένειά τους ὡς εὐλογία. Ὁμο-
λογουμένως, δὲν εἶναι καθόλου
εὔκολο νὰ ἀποφανθεῖ κανεὶς μὲ
αὐτὸν τὸν τρόπο. Γιατὶ στὶς περιπτώσεις
αὐτὲς ἡ σωματικὴ καὶ ἡ πνευματικὴ κό-
πωση γιὰ τοὺς γονεῖς εἶναι πολὺ μεγάλη.
Ὁ γονέας παιδιοῦ μὲ ἀναπηρία βρίσκεται
σὲ ἐγρήγορση ὅλο τὸ εἰκοσιτετράωρο,
προκειμένου νὰ ἀνταποκριθεῖ στὶς πολ-
λαπλὲς ἀνάγκες ἐξάρτησης τοῦ παιδιοῦ ἢ
τῶν παιδιῶν του μὲ ἀναπηρία.
Ὡστόσο, παρὰ τὶς ἀντικειμενικὲς δυ-
σκολίες ἀλλὰ καὶ τὴν ἀρνητική, πολλὲς
φορές, στάση πολλῶν ἀτόμων τυπικῆς
ἀνάπτυξης ὡς πρὸς τὴν ἀναπηρία καὶ
τὴν οἰκογένεια τοῦ παιδιοῦ μὲ ἀναπηρία,
ὁ γονέας ποὺ ἔχει πίστη στέκεται ὄρθιος
καὶ συχνὰ δίνει δύναμη καὶ σὲ ἄλλους
ἀνθρώπους ποὺ χρήζουν βοηθείας, γιατὶ
«.. ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι νησί, ἀκέραιος
μοναχός του».
Ἡ ὑπομονή, ἡ ἐγκαρτέρηση, ἡ πραό-
τητα, ἡ ἐλπίδα, ἡ αἰσιοδοξία τῶν γονέων
παιδιῶν μὲ ἀναπηρία θὰ πρέπει νὰ ἀποτε-
λέσει παράδειγμα πρὸς μίμηση ἀπὸ ὅλους
μας καὶ εἰδικὰ σὲ μερικοὺς ἀπὸ ἐμᾶς ποὺ
μὲ τὴν πρώτη δυσκολία ἀπογοητεύονται
καὶ καταθέτουν τὰ ὅπλα.
Οἱ γονεῖς τῶν παιδιῶν μὲ ἀναπηρία
θὰ πρέπει νὰ γνωρίζουν ὅτι ὁ Θεὸς δὲν
θὰ τοὺς ἐγκαταλείψει. Ἐπίσης, θὰ πρέπει
νὰ συνειδητοποιήσουν ὅτι καμία δοκιμα-
σία δὲν εἶναι τυχαία. Ὅλες ἔχουν ἕναν
σκοπό, τὸν ὁποῖο γνωρίζει μόνο ὁ Θεός.
Κάθε δοκιμασία εἶναι καὶ μιὰ ἐπίσκεψη
τοῦ Θεοῦ στὴ ζωή μας. Κάθε ἄνθρωπος
καλεῖται νὰ σηκώσει τὸν δικό του Σταυ-
ρό, ὁ ὁποῖος ὡς πρὸς τὸ βάρος εἶναι σχε-
διασμένος στὰ μέτρα τῶν δυνατοτήτων
τοῦ καθενός. Εἶναι προσαρμοσμένος
σὲ αὐτὸ ποὺ μπορεῖ νὰ σηκώσει κανεὶς
στοὺς ὤμους του. Δὲν εἶναι οὔτε βαρύτε-
ρος, οὔτε ἐλαφρύτερος. Εἶναι γνωστὸ τὸ
χαρακτηριστικὸ παράδειγμα ποὺ ἀναφέ-
ρεται στὴν ἐπιλογή τῶν Σταυρῶν.
Οὔτε τὰ παιδιὰ μὲ ἀναπηρία θὰ τὰ
ἐγκαταλείψει ὁ Θεός. Mὲ τὴ δικαιοσύνη
του θὰ τὰ βάλει στὸν Παράδεισο, γιατὶ
εἶναι ἄξια γιὰ ὅσα ὑπομένουν νὰ γίνουν
Πολῖτες τῆς Βασιλείας τοῦ Οὐρανοῦ.

23. 23
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΥΠΟ ΑΦΑΝΙΣΜΟ
Παναγιώτη Β. Δημακάκου
Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Ἀγγειοχειρουργικῆς
Παν/μίου Ἀθηνῶν
«Σ
τὴν ἐποχή μας ἡ Ἑλλάδα
ὑποφέρει ἀπὸ γενικὴ ἀτε-
κνία καὶ ὀλιγανθρωπία, ἕνε-
κα τῆς ὁποίας καὶ οἱ πόλεις ἐρημώθηκαν
καὶ ἡ παραγωγὴ σταμάτησε, μολονότι
δὲν ἔγιναν οὔτε πόλεμοι οὔτε ἐπιδη-
μίες. Καὶ ὅλα αὐτά, γιατὶ οἱ ἄνθρωποι
ἀγαποῦν τὴν πολυτέλεια, τὸ χρῆμα καὶ
τὴν τεμπελιὰ καὶ δὲν ἐπιθυμοῦν οὔτε
νὰ παντρεύονται οὔτε παντρευόμενοι
νὰ ἀναθρέψουν παιδιά, ἀλλὰ τὸ πολὺ
ἕνα ἢ δύο παιδιά...». Αὐτὲς οἱ γραμμὲς
δὲν γράφτηκαν σήμερα ἀλλὰ τὸν 2ο πρὸ
Χριστοῦ αἰῶνα ἀπὸ τὸν ἱστορικὸ Πολύ-
βιο τὸν Μεγαλοπολίτη (203-120 π.Χ),
ὅταν ἦλθαν ἐδῶ οἱ Ρωμαῖοι καὶ βρῆκαν
μία Ἑλλάδα σὲ ἀπίστευτη παρακμή. Ἡ
ἐποχὴ ἐκείνη διαφέρει ἀπὸ τὴ σημερι-
νή;
Τὴν 15η Μαΐου ἑορτάζουμε τὴ «Δι-
εθνῆ Ἡμέρα τῆς Οἰκογένειας», ἡ ὁποία
καθιερώθηκε μὲ ἀπόφαση τῆς Γενικῆς
Συνελεύσεως τοῦ ΟΗΕ τὸ 1993, δύο
χιλιετηρίδες περίπου ἀργότερα ἀπὸ τὴν
ἀναφορά τοῦ Πολυβίου, ἡ ὁποία κατα-
δεικνύει τὴν ἀξία τῆς οἰκογένειας ὡς
κυττάρου στὴν κοινωνία τῶν Ἐθνῶν.
Θεμέλιο κύτταρο μιᾶς ὑγιοῦς κοινωνί-
ας ποὺ ἐξασφαλίζει τὴν ἀνοδικὴ πορεία
τοῦ λαοῦ καὶ ἐγγυᾶται τὴν ὕπαρξη τοῦ
γένους.
Στὸ πρόσφατο ἀκόμη παρελθὸν μὲ
ἐμφύλιους καὶ ἐξωτερικοὺς πολέμους,
στερήσεις καὶ κακουχίες, ἡ πολύτεκνη
καὶ ὑπερ-πολύτεκνη οἰκογένεια τῶν
πέντε, ἑπτὰ καὶ δέκα τέκνων γιγάντωσε
τὶς δυνάμεις καὶ τὴ μαχητικότητα στὸν
ἀγῶνα τῆς ζωῆς. Τὴν ἀλήθεια αὐτὴ ἐπι-
βεβαιώνουν ἱστορικὰ γεγονότα, ὅπως ὁ
Κανάρης μὲ ἑπτά, ὁ Δραγούμης μὲ ἕντε-
κα, ὁ Μακρυγιάννης μὲ δώδεκα παιδιὰ
καθὼς καὶ ὁ Καποδίστριας ἀπὸ ὀκτώ,
ὁ Ὑψηλάντης ἀπὸ ἕντεκα καὶ ὁ Κ. Δα-
βάκης ἀπὸ δώδεκα ἀδέλφια. Σήμερα
προηγοῦνται ἡ μορφωτικὴ καὶ κοινω-
νικο-οικονομικὴ πρόοδος τοῦ ζεύγους
καὶ ἕπονται τὰ παιδιά, τῶν ὁποίων οἱ
ἀπαιτήσεις ἐπιδροῦν ἀρνητικὰ στὴν τε-
κνογονία.
Ἡ δημογραφικὴ κρίση ἀπειλεῖ ὁλό-
κληρη τὴν Εὐρώπη, γιὰ τὴν ὁποία ὁ
ὑποψήφιος Πρόεδρος τῶν Ρεπουμπλι-
κανῶν Μ. Romney (ΗΠΑ) ἀναφέρει ὅτι
«ἡ Εὐρώπη ἀντιμετωπίζει δημογραφικὴ
καταστροφὴ λόγῳ ἠθικῆς καὶ θρησκευ-
τικῆς καταπτώσεως», συμπληρώνοντας
ὅτι «οἱ ΗΠΑ δὲν πρέπει νὰ γίνουν ἡ
Εὐρώπη τοῦ 21ου αἰῶνα». Ἡ κρίση αὐτὴ
ὅμως κατακεραυνώνει τὴν Ἑλλάδα μὲ
τὸν χαμηλότερο συντελεστὴ γονιμό-
τητος (ἀριθμὸς παιδιῶν / ἀνὰ γυναῖκα)
ἀπὸ 3,7 παλαιότερα σὲ 1,2, ἀκριβέστερα
0,8-0,9, ἀφαιρουμένων τῶν νεογέννη-
των μεταναστῶν σήμερα. Ἀρνησιτεκνία
καὶ ὀλιγοτεκνία, ταλαντευόμενη οἰκο-
γενειακὴ συνοχή, ἐπιθέσεις κατὰ τῆς
Ὀρθοδοξίας καὶ μειούμενη φιλοπατρία
διαβρώνουν θανάσιμα τὴν κοινωνία καὶ