Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ 19ο ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: . Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355 http://www.enromiosini.gr/

1. ΙΟΥΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 19 / TIMH 4
ΓΡΑΦΟΥΝ:
ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΚΑΝΣΙΖΟΓΛΟΥ, ΑΡΧΙΜ. ΠΑΝΤΕΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΛΑΖΟΣ,
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΝΩΤΗΣ, ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΚΟΥΤΖΙΟΥΚΩΣΤΑΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΗΜΑΚΑΚΟΣ,
ΕΡΑΤΩ ΖΕΛΛΙΟΥ-ΜΑΣΤΟΡΟΚΩΣΤΑ, ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗΣ,
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΝΕΡΑΝΤΖΗ-ΒΑΡΜΑΖΗ, ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ,
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ - ΤΡΙΚΑΛΙΩΤΗ, ΣΤΑΘΗΣ ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ
ΠΕΡΣΥΝΑΚΗΣ, ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΟΝΗΡΟΣ, ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΔΗΡΑΣ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΖΙΜΗΣ

3. 2
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ
-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ
Θεόφιλος Παπαδόπουλος, Πρόεδρος
Τηλ.: 6985 085 012
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Θεόφιλος Παπαδόπουλος
Γεώργιος Βιλλιώτης
Δῆμος Θανάσουλας
Χαράλαμπος Στεργιούλης
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΤΕΥΧΟΥΣ
Γεώργιος Βιλλιώτης
Δήμητρα Τζίκα
Δημοτζίκη Αἰκατερίνη
ΕΞΩΦΥΛΛΟ
Μελανθὴ Καπετάνιου
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ-στοιχειοθεσια
Γ. Ἀνανιάδης
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ
Μαρία Ἰωαννίδου, Τηλ.: 2310 552 207
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Ἀναστάσιος 'Ιορδανίδης, Τηλ. 6976889447
Τηλεομοιότυπο: 2310 552209
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΑΘΗΝΑΣ
Ἀγγελική Καπετάνιου,
Τηλ. 210 5227967 210 6930355
Τηλεομοιότυπο 210 6930355
EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ
Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ
EUROBANK, BIC: EFGBGRAA
IBAN: GR4002603220000140200352972
ΠΕΙΡΑΙΩΣ: SWIFT-BIC: PIRBGRAA
5253-059675-650
IBAN: GR67 0172 2530 0052 5305 9675 650
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
Γραφεῖα Θεσσαλονίκης:
Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628
Τηλ: 2310 552207, Τηλεομοιότυπο: 2310 552209
Γραφεῖα Ἀθηνῶν:
Πανεπιστημίου 39, Στοὰ Πεσματζόγλου
10679, 5ος ὄροφος, Τηλ.210 6930355
-Τηλ.210 5227967
Ἱστοσελίδα: www.enromiosini.gr
Ἠλεκτρ.ταχυδρομεῖο:contact@enromiosini.gr
ISSN: 1792-2828
Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν
τὴν εὐθύνη γιὰ τὶς ἀπόψεις τους.
Στὸ τεῦχος 18 τοῦ Ἐρῶ ἐκ παραδρομῆς
δὲν συμπεριελήφθη τὸ ὄνομα
τῆς Δήμητρας Τζίκα στοὺς διορθωτὲς.
ΤΕΥΧΟΣ ΑΡ. 19/ ΙΟΥΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Τὸ θέμα τῶν ἡμερῶν μας, δικαιολογημένα ἴσως,
εἶναι ἡ σοβαρὴ οἰκονομικὴ κρίση ποὺ διέρχεται ἡ πα-
τρίδα μας. Γι’ αὐτὸ καὶ ὑπάρχει μεγάλη ἀνασφάλεια,
ἀνησυχία, ἀγωνία, ἀγανάκτηση, σύγχυση, φόβος καὶ
ἄγχος. Δημιουργοῦνται πολλὰ προβλήματα, ἀνατρέ-
πονται ἰσορροπίες, αὐξάνεται ἡ ἀνεργία, ἡ ἀβεβαιότη-
τα, ἡ ἐγκληματικότητα καὶ ἡ φτώχεια.
Ἡ οἰκονομικὴ κρίση, ὅπως καὶ κάθε μορφῆς κρί-
ση καὶ δοκιμασία, ἀποτελεῖ, πάνω ἀπὸ ὅλα, ἀφορμὴ
πνευματικῆς ἀφύπνισης, προβληματισμοῦ καὶ μετα-
νοίας. Δὲν εἶναι ἄσχετη μὲ τὶς προσωπικὲς καὶ συλ-
λογικὲς ἁμαρτίες μας. Ὅταν ἡ οἰκονομικὴ δυσπραγία
ἀντιμετωπίζεται ἔτσι, μπορεῖ νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ
προοδεύσουμε πνευματικά, ὅπως πολλὲς φορὲς συνέ-
βη μέσα στὴν ἱστορία τοῦ Γένους μας. Ὁ χριστιανὸς
γνωρίζει νὰ ἀγωνίζεται σὲ συνθῆκες ἀνέχειας ὅπως
καὶ σὲ συνθῆκες εὐμάρειας μὲ τὴ δύναμη τοῦ Θεοῦ.
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει στὴν πρὸς Φιλιπ-
πησίους ἐπιστολή του: «οἶδα καὶ ταπεινοῦσθαι, οἶδα
καὶ περισσεύειν· ἐν παντὶ καὶ ἐν πᾶσι μεμύημαι καὶ
χορτάζεσθαι καὶ πεινᾶν, καὶ περισσεύειν καὶ ὑστε-
ρεῖσθαι· πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με Χριστῷ»
(Φιλιπ. 4,12-13). Δηλαδή, μπορῶ νὰ ζήσω καὶ μὲ στε-
ρήσεις καὶ μὲ ἀφθονία· ἔχω μάθει νὰ ἀντιμετωπίζω
κάθε φορὰ ὁποιαδήποτε κατάσταση· καὶ νὰ εἶμαι
χορτᾶτος καὶ νὰ πεινῶ· καὶ νὰ ἔχω περίσσευμα καὶ
νὰ στεροῦμαι. Ὅλα τὰ μπορῶ χάρις στὸν Χριστὸ ποὺ
μὲ δυναμώνει.
Πίσω ἀπὸ τὸν ἀνθρώπινο πόνο, τὴν πικρὴ δοκι-
μασία καὶ τὴ φοβερὴ θλίψη κρύβεται τὸ φιλόστοργο
μάτι τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀφύπνιση ἀπὸ τὴν ὑλικὴ ζωή, τὴν
ἡδονή,τὴνκαλοπέρασηκαὶτὸνἀτομισμὸθὰφέρειτὸν
ἄνθρωπο στὴν πνευματικὴ ἐνατένιση, τὴν ἐγνωσμέ-
νη μελέτη, στὴν ἀπομάκρυνση τοῦ θολοῦ ἄγχους.
Ἡ οἰκονομικὴ κρίση ἐνοχλεῖ τόσο μὰ τόσο πολύ.
Δὲν ἁδράχνεται σὰν μιὰ εὐκαιρία γιὰ μιὰ οὐσιαστικὴ
ἀλλαγή. Τὸ εὐαγγέλιο συνεχῶς μιλᾶ γιὰ ἄσκηση,
ἐγκράτεια, ἁπλότητα καὶ ἐλεημοσύνη. Γιὰ σταυρό,
γιὰ θλίψη, γιὰ καρτερία, γιὰ μεγαλύτερη ἐμπιστοσύ-
νη στὸν Θεό.
Τώρα εἶναι ἡ ὥρα νὰ φανεῖ ἡ πίστη, νὰ δοθοῦν
ἐξετάσεις, νὰ κριθεῖ ἡ γνησιότητα τῆς πίστεως τοῦ
καθενός. Νὰ μὴ μένει σὲ λόγια. Στοὺς πειρασμούς,
τὶς δοκιμασίες. Ὁ πόνος φανερώνει τὴ νόσο. Μπορεῖ
νὰ γίνει γιατρός. Εἶναι ἀνάγκη νὰ πονέσουμε, γιὰ νὰ
συμπονέσουμε. Ὁ πόνος μπορεῖ νὰ μαλακώσει τὸν
ἄνθρωπο καὶ νὰ γίνει εὐλογία, μπορεῖ καὶ νὰ τὸν
σκληρύνει καὶ νὰ γίνει κατάρα.
Εἶναι πολλοὶ οἱ λόγοι ποὺ θὰ ἔπρεπε ὁ ἄνθρωπος
νὰ ἀγωνίζεται συνεχῶς. Ἡ ἀπελπισία εἶναι ἀνεπίτρε-
πτη. Ἡ ὑπομονὴ εἶναι πάντοτε ἀπαραίτητη. «Ὁ καλὸς
καραβοκύρης στὴ φουρτούνα φαίνεται», λέει σωστὰ ὁ
λαός μας. Φουρτούνα, μπόρα εἶναι καὶ θὰ περάσει. Ξε-
φύγαμε κι ἐμεῖς ἀπρόσεκτα. Καιρὸς νὰ ἐπιστρέψουμε
πιὸ συνετὰ στὴν εὐθεῖα, στὸ μέσον, τὸ μέτρο, τὴ με-
τρημένη ζωή. Εἶναι μιὰ εὐκαιρία.

4. 3ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ i O Y Λ ioy - Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ 2 0 1 4
ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ
σ. 4
σ. 7
σ. 12
σ. 16
σ. 21
σ. 22
ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ-ΝΕΟΤΗΤΑ
ΓΛΩΣΣΑ
Η ΦΤΩΧΕΙΑ,
Εὐλογία ἢ Κατάρα;
Ἰωάννου Νικολαΐδου
ΟΤΑΝΗΠΑΤΡΙΔΑ
ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ,ΟΘΕΟΣ
ΒΓΑΖΕΙΗΡΩΕΣ
ΚΑΙΟΤΑΝΗΕΚΚΛΗΣΙΑ
ΔΙΩΚΕΤΑΙ,ΟΘΕΟΣΔΙΝΕΙ
ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΤΟΥ
Κωνσταντίνου Γανωτῆ
ΦΑΝΑΡΙΟΝ,
ΓΕΝΟΣ,ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
ἸωάννηἘλ.Σιδηρᾶ
Η ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ
ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Δρ. Ἐρατῶς Ζέλλιου
- Μαστοροκώστα
σ. 40
σ. 45
Η ΦΤΩΧΕΙΑ,
Εὐλογία ἢ Κατάρα;
Ἰωάννου Νικολαΐδου
ΗΓΕΤΩΝ ΥΓΕΙΑ,
ΛΑΩΝ ΕΥΗΜΕΡΙΑ
Παναγιώτη Β. Δημακάκου
ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ
Γεωργίου Ἰ. Μαντζαρίδη
ΟΤΑΝ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ,
Ο ΘΕΟΣ ΒΓΑΖΕΙ ΗΡΩΕΣ
ΚΑΙ ΟΤΑΝ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ
ΔΙΩΚΕΤΑΙ, Ο ΘΕΟΣ ΔΙΝΕΙ ΤΟΥΣ
ΑΓΙΟΥΣ ΤΟΥ
Κωνσταντίνου Γανωτῆ
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΙΝΔΟΥΙΣΜΟΣ
Γέροντος Παϊσίου
ΦΑΝΑΡΙΟΝ, ΓΕΝΟΣ, ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
Ἰωάννη Ἐλ. Σιδηρᾶ
Η ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ
ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Δρ. Ἐρατῶς Ζέλλιου - Μαστοροκώστα
Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ
ΕΙΝΑΙ ΝΙΚΗΤΡΙΑ
ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
Στρατῆ Τζιμῆ
σ. 28
σ. 33
ΜΑΝΑ ΓΛΥΚΥΤΑΤΗ,
ΑΤΙΜΗΤΗ ΜΑΝΑ
Ἀρ­χιμ. Νι­κό­δη­μου Καν­σί­ζο­γλου
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ
ΚΑΙ Η ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ
ΤΩΝ ΝΕΩΝ
Ἀρ­χιμ. Παντελεήμονος Καραλάζου

5. 4
Ρωμαιικη τεχνη και μουσικη
σ. 106
ΕΙΔΗΣΕΙΣ
ΒΙΒΛΙοπαρουσιαση
σ. 84
σ. 90
σ. 94
σ. 106
ΣΥΝΤΟΜΗΙΣΤΟΡΙΚΗΑΝΑΔΡΟΜΗ
ἐπὶτῶνἐτῶντῆςμουσικῆς
μεταρρυθμίσεωςτοῦ1814
ΔημητρίουἘ.Περσυνάκη
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΥ,
ΚΡΙΤΙΚΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ
ΑΓΓΕΛΟΥ Δ. ΦΟΥΡΙΩΤΗ
(1914-1999)
Εὐαγγέλου Στ. Πονηροῦ
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΒΙΚΑΡΙΟΣ ΘΡΑΚΗΣ
ΚΑΙ ΠΡΑΙΤΩΡ ΘΡΑΚΗΣ
Ἀνδρέα Γκουτζιουκώστα
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΧΟΥΜΝΟΣ
ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ
Bασιλικῆς Νεράντζη-Βαρμάζη
1000 ΧΡΟΝΙΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΛΕΙΔΙΟΥ
Σαράντου 'I. Καργάκου
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ
ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ ΠΟΝΤΟΥ ΣΤΗΝ
ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ
ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
Ἀντωνίου Χαρ. Παπαδόπουλου
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ
Βασιλικῆς Παπακώστα-Τρικαλιώτη
Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΠΕΡΑΣΜΑ
ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
1912-2012
Στάθη Πελαγίδη
σ. 48
σ. 54
σ. 58
σ. 62
σ. 68
σ. 72
1000 ΧΡΟΝΙΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ
ΤΟΥ ΚΛΕΙΔΙΟΥ
Σαράντου 'I. Καργάκου
Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΠΕΡΑΣΜΑ
ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ
ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
1912-2012
Στάθη Πελαγίδη
ΗΣΥΜΒΟΛΗΤΩΝΙΕΡΩΝ
ΜΟΝΩΝΜΑΤΣΟΥΚΑΣ
ΠΟΝΤΟΥ ΣΤΗΝΣΩΤΗΡΙΑ
ΤΟΥΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥΚΑΤΑ
ΤΗΝΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ἈντωνίουΧαρ.Παπαδόπουλου
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ
ΝΟΗΜΑ
ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Μη­τροπ. Δι­ο­κλεί­ας
Καλ­λί­στου Ware
ΠΑΡΑΔΟΣΗ
σ. 80 ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΝΟΗΜΑ
ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Μη­τροπ. Δι­ο­κλεί­ας
Καλ­λί­στου Ware

6. 5
ΟΡΘΟΔΟΞΑ
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ
ΘΕΜΑΤΑ
ΗΦΤΩΧΕΙΑ
ΕὐλογίαἢΚατάρα;
Ἰωάννου Νικολαΐδου
Ἐκπαιδευτικοῦ
Κ
άθε τόσο ἀκούγεται ἀπὸ τὰ
μέσα ἐνημέρωσης ὅτι τόσοι
Ἕλληνες πολῖτες ζοῦν κάτω
ἀπὸ τὸ ὅριο τῆς φτώχειας καὶ κάθε
τόσο τὸ ποσοστὸ αὐτὸ ἀνεβαίνει καὶ
πολλοὶ σκέπτονται μὲ τρόμο ὅτι κά-
ποια μέρα μπορεῖ νὰ εἶναι οἱ ἴδιοι μέσα
σ’ αὐτὰ τὰ νούμερα.
Ἀλλὰ τί εἶναι τελικὰ αὐτὴ ἡ ἐπά-
ρατη φτώχεια ποὺ τόσο μᾶς φοβίζει;
Εἶναι ὄντως κατάρα; Καὶ γιατί; Τί
στερεῖ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν κά-
νει δυστυχισμένο; Μήπως ὑπάρχει κι
ἄλλη ὀπτικὴ τοῦ πράγματος; Χωρὶς
νὰ μποῦμε στὴ λογικὴ τῶν 14 κριτη-
ρίων τοῦ ὁρίου τῆς φτώχειας ὅπου τὸ
νὰ μὴν ἔχεις πρόσβαση στὸ διαδίκτυο
πλέον θεωρεῖται κριτήριο φτώχειας,
ἂς δοῦμε τί λένε οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλη-
σίας μας.
Ὁ ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης
ἀναφέρει ὅτι ἕνας φτωχὸς καὶ ἄρρω-
στος ποὺ ὑποφέρει πολὺ ἀλλὰ δὲν
ταπεινώνεται ὑποφέρει ἀνώφελα.
Ὅποιος ταπεινωθεῖ, μένει ἱκανοποι-
ημένος μὲ ὁποιεσδήποτε συνθῆκες
γιατί ὁ Κύριος εἶναι ὁ ΠΛΟΥΤΟΣ καὶ
ἡ ΧΑΡΑ του καὶ οἱ ἄνθρωποι θαυμά-
ζουν τὴν ὀμορφιὰ τῆς ψυχῆς του.

7. 6
Ἄρα σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο ὄντως ἡ
φτώχεια ἀπὸ μόνη της εἶναι μία θλίψη.
Ὑποφέρει ὁ ἄνθρωπος, ἀλλὰ ὅταν ἔχει
μέσα του τὸν Χριστὸ τότε ἔχει πλοῦτο
καὶ χαρά, ἄρα τὸ ἔλασσον, ἡ φτώχεια,
δὲν μᾶς στερεῖ ἀπὸ τὰ μείζονα, τὸν
ΠΛΟΥΤΟ καὶ τὴν ΧΑΡΑ.
Τοὐναντίον ἡ
φτώχεια μεταβάλλε-
ται σὲ πλοῦτο καὶ ὁ
ἄνθρωπος εἶναι ἐσω-
τερικὰ ἐπαρκὴς καὶ
αὐτάρκης καὶ μάλι-
στα γίνεται στοὺς
ἄλλους ὠφέλιμος,
ἀφοῦ ξεχειλίζει αὐτὴ
ἡ χαρὰ τῆς ὀμορφιᾶς
τῆς ψυχῆς του.
Συνεχίζει ὁ ἅγιος:
«Ἡ ψυχὴ τοῦ ταπει-
νοῦ μοιάζει μὲ πέλα-
γος… στὴν καρδιὰ
τοῦ ταπεινοῦ κατα-
βυθίζονται ὅλες οἱ
θλίψεις…». Οὐσι-
αστικά, σύμφωνα
μὲ τὸν ἅγιο, καὶ ἡ
φτώχεια ποὺ παρέχει
κάποια θλίψη στὴν
ψυχὴ καταργεῖται,
διότι καταβυθίζεται
μέσα στὸ πέλαγος τῆς
ταπεινῆς ψυχῆς καὶ
τότε ἡ ψυχὴ ἔχει τὴν εἰρήνη τοῦ Χρι-
στοῦ μέσα της καὶ «εἶναι εὐχαριστη-
μένη ἔστω κι ἂν κάθεται σὰν τὸν Ἰὼβ
πάνω στὴν κοπριὰ καὶ χαίρεται… ποὺ
ἡ ἴδια εἶναι πιὸ ἀσήμαντη ἀπὸ τοὺς
ἄλλους».
Καὶ καταλήγει ὁ ἅγιος, «ὑπάρχουν
φτωχοί, ἀλλὰ πλούσιοι σὲ ἀγάπη, ποὺ
ἂν τοὺς ἔλεγαν «τώρα πεθαίνεις» θὰ
ἀπαντοῦσαν εἰρηνικά: «Ἂς γίνει τὸ θέ-
λημα τοῦ Κυρίου. Ἂς εἶναι δοξασμένος
ὁ Κύριος γιατί μὲ θυμήθηκε καὶ θέλει
νὰ μὲ πάρει ἐκεῖ, ὅπου πρῶτος μπῆκε
ὁ ληστής». Φτάνει δηλαδὴ ὁ φτωχὸς
νὰ νικήσει τὴ θλίψη τῆς ζωῆς, ἔχο-
ντας χαρά, νὰ νικήσει τὴν ἔνδεια τῆς
φτώχειας, ἀφοῦ ἔχει πλοῦτο καὶ τέλος
νὰ νικήσει ἀκόμα καὶ τὸν φοβερότερο
θάνατο ποὺ τὸν βλέπει ὡς κλήση τοῦ
ἠγαπημένου καὶ ἀγαποῦντος Κυρίου
του, ὅταν Τὸν ἔχει μέσα στὴν καρδιά
του καὶ παραδίδεται στὸ θέλημά Του.
Γιατί ἅπαξ καὶ λείπουν τὰ ὑλικὰ
ἀγαθὰ πλοῦτος πτωχευόντων γίνεται
ὁ Κύριος ὁ ὁποῖος «ἐγένετο καταφυγὴ
τῷ πένητι, βοηθὸς ἐν εὐκαιρίαις, ἐν
θλίψεσι», ὁ ὁποῖος «οὐκ ἐπελάθετο τῆς
κραυγῆς τῶν πενήτων. Καὶ ὁ πτωχὸς
οὐκ ἐπιληφθήσεται εἰς τέλος, ἡ ὑπο-
μονὴ τῶν πενήτων οὐκ ἀπολεῖται εἰς
τέλος» (Ψαλμ. 9ος).

8. 7
Ὁ Κύριος εἶναι ἡ καταφυγή, ἡ ὑπο-
μονή, ἡ ἀντίληψις τοῦ πτωχοῦ. Ὁ Κύ-
ριος τὴν ἐπιθυμίαν τοῦ πτωχοῦ εἰσα-
κούει καὶ «τῇ ἑτοιμασίᾳ τῆς καρδιᾶς
αὐτοῦ προσέχει…» (Ψαλμ. 9ος).
«Εἰς τὸν Κύριον ἐγκαταλείπεται
ὁ πτωχός». Καὶ «οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ
εἰς τὸν πένητα ἐπιβλέπουσι» (Ψαλμ.
10ος).
Ἀλλὰ ἄραγε σήμερα πόσοι ἀπὸ μᾶς
εἴτε πτωχοὶ ὄντες εἶναι ζῶντας ἐνδεῶς
καὶ κοντὰ στὴν φτώχεια ἔχουμε τοὺς
ὀφθαλμούς μας στὸν Κύριο; Ἂν στρέ-
ψουμε ἐκεῖ τὸν νοῦ καὶ τὴν διάνοια
καὶ τὴν ψυχὴ κατὰ τὴν πρώτη καὶ
μέγιστη ἐντολὴ τῆς Κ.Δ. «ἀγαπήσεις
Κύριον τὸν Θεόν σου», «τότε ἡ ψυχὴ
θὰ γνωρίσει τὸν Κύριο καὶ θὰ ἐπιθυ-
μεῖ μόνον Αὐτὸν καὶ δὲν θὰ λογαριά-
ζει καθόλου τὰ πλούτη καὶ τὴν δόξα
τοῦ κόσμου». Καὶ τότε ἡ ζωὴ γίνεται
εὔκολη καὶ εὐχάριστη καὶ μέσα στὶς
θλίψεις καὶ ὅλα γίνονται ἀγαπητὰ
στὴν καρδιά.
Ἔτσι καὶ ἡ φτώχεια παίρνει ἄλλη
διάσταση στὴ ζωή μας καὶ γίνεται
πηγὴ εὐλογίας καὶ ὄχι κατάρα, καὶ ζεῖ
ὁ ἄνθρωπος τὸν Παράδεισο ἀπὸ ἐδῶ!

9. 8
ΗΓΕΤΩΝ ΥΓΕΙΑ
ΛΑΩΝ ΕΥΗΜΕΡΙΑ
Παναγιώτη Β. Δημακάκου
Καθηγητοῦ Ἀγγειοχειρουργικῆς
τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Ἡ
τρισχιλιετὴς ἱστορία τῆς πα-
τρίδος μας ἀπὸ τὴν ἀρχαιό-
τητα ἕως καὶ τὴ σύγχρονη
Ἑλλάδα, θαυμάζεται γιὰ τοὺς λαμπροὺς
ἡγέτες της ἀλλὰ καὶ κάποιες ἐποχὲς
ἀμαυρώνεται ἀπὸ τὶς πράξεις κάποιων
ἄλλων. Ἀπὸ τὴν προχριστιανικὴ ἐποχὴ
ἀθάνατες προσωπικότητες, τὸ κῦρος
τῶν ὁποίων καὶ σήμερα θαυμάζεται,
κατηγορήθησαν, διασύρθησαν ἢ θανα-
τώθησαν. Ἄλλοι συκοφαντήθησαν (Πε-
ρικλῆς), ἄλλοι ἐξορίσθηκαν (Μιλτιάδης,
Ἀριστείδης, Θεμιστοκλῆς, Πλάτων),
ἄλλοι ἤπιαν τὸ κώνειο (Σωκράτης, Δη-
μοσθένης) καὶ ἄλλοι πέθαναν ἀπὸ τὴν
πεῖνα (Ἀριστοφάνης). Αἰτία, ἡ ἀχαρι-
στία, ἡ ζήλεια, ἡ διχόνοια καὶ ὁ φθόνος,
ὅλα ἐγκατεστημένα στὶς ἐμπαθεῖς ρίζες
τοῦ πολιτικοῦ μας συστήματος.
Ἡ σημερινὴ κρίση ἡγεσίας δὲν εἶναι
ἀποκλειστικὰ ἑλληνικὴ ἀλλὰ διεθνής.
Ἐξέλιπαν δυστυχῶς τὰ ἠθικὰ πρότυπα
παλαιοτέρων γενεῶν, ἔσβησαν τὰ ἰδα-
νικά, ὁ αὐτοσεβασμὸς καὶ ἡ ἀνθρωπιά.
Οἱ σημερινοὶ ἡγέτες εἶναι μικρόψυχοι,
ματαιόδοξοι, ἐκμεταλλεύονται τοὺς λα-
οὺς κατευθυνόμενοι εἴτε ἀπὸ κέντρα
ἐξουσίας τῆς ἀλλοδαπῆς, εἴτε παρακι-
νούμενοι ἀπὸ ἴδιες ὠφελιμιστικὲς μι-
κρότητες. Γιατί ἄλλωστε νὰ μὴ ζητοῦν
νὰ ὑπηρετήσουν τὴν πατρίδα, τιμη-
τικὰ ὡς ἐθνικοὶ ἀντιπρόσωποι ὁρισμέ-
νης διάρκειας χωρὶς ἀμοιβή. Πῶς δὲν
αἰσθάνονται ντροπὴ ὡς ἰσάξιοι καὶ πε-
ρισσότερο σεβαστοὶ γιὰ τὴν προσφορά
τους στὴν κοινωνία πολῖτες, νὰ μὴν
μποροῦν νὰ κυκλοφοροῦν μόνοι καὶ
ἐλεύθεροι στοὺς δρόμους χωρὶς προ-
στάτες ἀστυνομικούς. Νὰ τοὺς χαιρετᾶ
ὁ κόσμος στὸν δρόμο καὶ νὰ χαίρονται
γιὰ τοὺς ἐπαίνους ποὺ θ' ἀκοῦγαν ἀπὸ
ἄγνωστους ἀνθρώπους, ὅπως παρατη-
ρεῖται σ' ἄλλα ἐπαγγέλματα;
Ὑπάρχουν ἀδιαμφισβήτητα παρα-
δείγματα ὅτι ἕνας ἄνδρας, ἄξιος ἡγέ-
της, ἀλλάζει τὴν πορεία ἑνὸς ἔθνους,
ἀποκαθιστᾶ τὴν τάξη, διαιωνίζει τὴν
παράδοση καὶ τὴν ἱστορία καὶ χαρίζει
εὐημερία στὸν λαό του. Τέτοιο παρά-
δειγμα ὑπῆρξε ὁ Περικλῆς ποὺ χάρισε
στοὺς Ἀθηναίους τὸν χρυσοῦν αἰῶνα,
ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ποὺ πολεμοῦσε
μὲ τοὺς στρατιῶτες του στὴν πρώτη
γραμμὴ διαδίδοντας ταυτόχρονα καὶ
τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, ὁ Ἰ. Μεταξὰς
ν' ἀπαντᾶ μὲ τὸ ἑλληνικὸ ΟΧΙ ἐκ μέ-
ρους ὅλων τῶν Ἑλλήνων στὴν παγω-
νιὰ τῆς νύχτας.
Πῶς ὅμως ἐπιμερίζεται ἡ εὐθύνη
προόδου μεταξὺ πολιτῶν καὶ ἡγετῶν,
λαοῦ καὶ πρωθυπουργοῦ; Ὁ ἅγιος Ἀνα-
στάσιος ὁ Σιναΐτης θεωρεῖ καὶ τοὺς δύο
ὑπεύθυνους ἀναφέροντας τὸ παράδειγ-
μα τοῦ σκληροῦ αὐτοκράτορα Φωκᾶ
(602-610) μαζὶ καὶ τοῦ σκληροπυρηνι-
κοῦ του ὑπουργοῦ Βονόσου, ὁ ὁποῖος

10. 9
ἀντιμετώπιζε τὸν λαό του μὲ αἱματοχυ-
σίες καὶ διωγμούς. Ὅταν ἕνας εὐλαβὴς
Κωνσταντινουπολίτης γέρων ρώτησε
ἁπλὰ τὸν Θεὸ «Κύριε γιατί ἔκανες τέ-
τοιο βασιλιά;» πῆρε τὴν ἀπάντηση τοῦ
Θεοῦ «διότι δὲν εὕρηκα ἄλλον χειρό-
τερο», ἐπιβεβαιώνοντας τὸν προφήτη
Ἱερεμία ὁ ὁποῖος εἶπε «θὰ σᾶς δώσω
ἄρχοντας συμφώνως πρὸς τὰς καρδίας
σας» (γ΄ 15). Ἡ σύγχρονη ἐποχὴ στὶς
ἀρχὲς τοῦ 21ου αἰῶνα χαρακτηρίζεται
ἀπὸ πνευματικὴ ἔκπτωση στὴν ὁποία ὁ
πόλεμος τῶν ὅπλων ἄλλων ἐποχῶν ἔχει
ἀντικατασταθεῖ ἀπὸ τὸν μαμωνά, τὸν
θεὸ τοῦ πλούτου μὲ ὅπλα τὶς τράπεζες,
τὰ χρηματιστήρια καὶ τὰ διεθνῆ ταμεῖα
σὲ μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία
ὑλισμοῦ, εὐδαιμονισμοῦ καὶ ἀθεΐας,
ὥστε ἀκόμη καὶ ὅποιες συρράξεις, φω-
τιές, ἐπιδημίες, ξηρασίες νὰ μᾶς ἀφή-
νουν ἀδιάφορους.
Ὁ P. Deschanel πρόεδρος τῆς Γαλ-
λικῆς Δημοκρατίας τὸ 1920 ἦτο ψυχο-
παθής. Ἡ Ἰατρικὴ Σχολὴ τῶν Παρισί-
ων μὲ δική της πρωτοβουλία ὅρισε τοὺς
γνωστοὺς νευρολόγους καθηγητὲς
Babinski καὶ Widal ν' ἀποφανθοῦν γιὰ
τὸν πρόεδρο. Πιστοὶ στὴν ἀποστολὴ
τους οἱ κορυφαῖοι αὐτοὶ γιατροὶ ἀπε-
φάνθησαν ὅτι ἡ κατάσταση ἐπέβαλλε
τὴν παραίτησή του. Ἔτσι ἡ Γαλλία δὲν
ὑπέστη τὶς συνέπειες ἑνὸς παρανοϊκοῦ
ἡγέτη. Ὁ Λουδοβίκος ὁ Β΄ τῆς Βαυαρίας
(1845-1886) παρουσίασε συμπτώματα
σχιζοφρένειας. Ἡ ἰατρικὴ ἐπιτροπὴ μὲ
πρόεδρο ψυχίατρο ἐπιβεβαίωσε τὴν βα-
ριὰ νόσο καὶ παραιτήθηκε. Τὶς ἑπόμενες
ἡμέρες πνίγηκε στὴ λίμνη συμπαρασύ-
ροντας καὶ τὸν ψυχίατρο, πρόεδρο τῆς
ἐπιτροπῆς, ποὺ εὐρίσκετο μαζί του. Ὁ
Woodrow Wilson, πρόεδρος τῶν ΗΠΑ
κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Α΄ Παγκόσμι-
ου Πολέμου, εὐφυὴς προσωπικότητα,
ὑπέστη πολλαπλὰ ἰσχαιμικὰ ἐγκεφα-
λικὰ ἐπεισόδια μὲ ἀποτέλεσμα τὴν ἀνά-
πτυξη ἐγκεφαλικῆς δυσλειτουργίας.
Αὐτὸ ὑπῆρξε αἰτία νὰ μὴν ἀνταποκρι-
θεῖ στὸ Τραπέζι Εἰρήνης τῶν Παρισίων
τὸ 1919 μὲ τοὺς ἄλλους συμμάχους καὶ
πιθανῶς νὰ εἶχε ἀποφευχθεῖ ὁ Β' Πα-
γκόσμιος Πόλεμος.
Ὁ Φρ. Ν. Ροῦσβελτ, ὁ ὁποῖος τετρά-
κις ἐξελέγη πρόεδρος τῶν ΗΠΑ, ἔπασχε
ἀπὸ ὑπέρταση καὶ ἀρτηριοσκλήρυνση,
σοβαρὰ ἐξασθενημένος, δὲν κατάφε-
ρε νὰ ἐπιβληθεῖ στὸν Στάλιν, ὁ ὁποῖος
εὐρίσκετο ἔτσι σὲ πλεονεκτικὴ θέση
στὸ τέλος τοῦ Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου
καὶ ἕξι μῆνες ἀργότερα στὶς 12/4/1945
ἀπεβίωσε ἀπὸ ἐγκεφαλικὴ αἱμορραγία.
Ἀλλὰ καὶ ὁ Στάλιν δὲν εἶχε καλύτερη
τύχη, στὶς 5 Μαρτίου 1953 ἀπεβίω-
σε ἀπὸ ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο, πιθανὴ
ἐμβολή, παρ' ὅλο ποὺ ἱστορικὰ συ-
ζητῶνται καὶ ἡ δηλητηρίαση ἢ ἡ δολο-
φονία του. Ὁ Τσώρτσιλ στὶς ἀρχὲς τοῦ
Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου σὲ ταξίδι στὶς
ΗΠΑ ὑπέστη ἔμφραγμα μυοκαρδίου.
Ὑπέρβαρος, ἀλκοολικός, καπνιστής,
ὑπερτασικός, μανιοκαταθλιπτικὸς μὲ
γενικευμένη ἀρτηριοσκλήρυνση, ἔπα-
σχε ἀπὸ διάχυτη μικροϊσχαιμικὴ ἐγκε-
φαλοπάθεια. Τὸ 1953 παρουσίασε τὸ
πρῶτο καὶ τὸ 1965 τὸ δεύτερο ἐγκεφα-
λικὸ ἐπεισόδιο συνέπεια τοῦ ὁποίου καὶ
αὐτὸς ὅπως καὶ οἱ δύο προγενέστεροι
ἀπεβίωσε ἀπὸ ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο. Ὁ
Στάλιν, γνώστης τοῦ ἀλκοολικοῦ του
ἐλαττώματος, γράφεται ὅτι ἐκμεταλ-
λεύτηκε ἐπιτυχῶς τὴν ἀδυναμία αὐτὴ
τοῦ Τσώρτσιλ, μὲ πλούσιο σὲ οὐίσκι
γεῦμα κατὰ τὶς συζητήσεις μαζί του,
στὸ τέλος τοῦ Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου
γιὰ τὰ δικά του σχέδια.
Στὴν πατρίδα μας ὁ Ἐλ. Βενιζέλος
τὴν 1η Μαρτίου τοῦ 1935 στὴν Νεάπο-
λη τῆς Ἰταλίας καθ' ὁδὸν γιὰ τὸ Παρί-
σι εὑρέθη ἀναίσθητος στὸ κρεβάτι. Ὁ
γιατρὸς διέγνωσε «ἐγκεφαλικὴ συμ-
φόρηση» καὶ ἐπέστησε τὴν προσοχὴ
τοῦ κινδύνου ὑποτροπῆς του. Στὶς 13
τοῦ Μάρτη τοῦ 1936, ἕνα ἔτος ἀκριβῶς

11. 10
ἀργότερα, στὶς 8 ἡ ὥρα τὸ πρωὶ στὸ
Παρίσι παρουσίασε τὴ δεύτερη «ἐγκε-
φαλικὴ συμφόρηση». Ἡ σύζυγός του
Ἕλενα τὸν βρῆκε ἀκίνητο μὲ τὸ βλέμμα
καρφωμένο καὶ τὸ στόμα τραβηγμένο
πρὸς τὰ δεξιὰ καὶ ἐψεύδιζε. Μετ' ὀλίγον
συνῆλθε μόνος του καὶ μὴ ἔχοντας συ-
ναίσθηση τοῦ γεγονότος ρώτησε τί τοῦ
εἶχε συμβεῖ; Πάλεψε ἀκολούθως πέντε
ὁλόκληρα 24ωρα μὲ τὸν θάνατο, γιὰ νὰ
ταφεῖ στὶς 19 Μαρτίου 1936, μία πικρὴ
ἡμέρα γιὰ τὸν ἑλληνισμὸ στὴ γενέτει-
ρά του. Ὁ ναύαρχος Παῦλος Κουντου-
ριώτης (1855-1935) παραιτήθηκε τὸν
Δεκέμβριο τοῦ 1929 ἀπὸ τὸ ἀξίωμα τοῦ
προέδρου τῆς Δημοκρατίας γιὰ λόγους
ὑγείας ὅταν παρουσίασε τὰ πρῶτα συ-
μπτώματα τῆς νόσου Parkinson. Στὴν
ἐπιστολὴ παραιτήσεως πρὸς τὸν πρω-
θυπουργὸ τῆς Ἑλλάδος Ἐλ. Βενιζέλο
γράφει: «Παραιτήθηκα γιατί αὐτὸ ἐπέ-
βαλε τὸ ἐθνικὸ συμφέρον. Τὰ χέρια μου
ἄρχισαν νὰ τρέμουν. Ὅταν θὰ ἤρχοντο
νὰ μὲ ἐπισκέπτωνται ξένοι πρέσβεις θὰ
τὸ ἀντιλαμβάνοντο. Οἱ σκέψεις καὶ οἱ
κρίσεις τους θὰ ἦσαν δυσμενεῖς διὰ τὴν
πατρίδα». Ὁ Κουντουριώτης παραμέ-
νει λαμπρὸ ἀνεπανάληπτο φαινόμενο
ἀγάπης πρὸς τὴν πατρίδα, παράδειγμα
αἰώνιο πρὸς μίμηση. Ὑπάρχουν ἄρα-
γε σήμερα πολιτικοὶ ἡγέτες τέτοιου
ἐθνικοῦ ἀναστήματος ἢ σὲ προθανά-
τια ἀκόμη κατάσταση, βαριὰ ἀσθενεῖς,
πραγματικὰ ἐρείπια ἀρνοῦνται νὰ
ἐγκαταλείψουν τὴν ἐξουσία; Ὁ ἅγιος
Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀναφέρει ὅτι
«ἀληθὴς ἄρχων εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος
εἶναι ἄρχων τῆς ἀρετῆς μᾶλλον παρὰ τῆς
ἐξουσίας», ὥστε μὲ σύνεση νὰ ἐπιλέγει
τὸ ὀρθὸν καὶ μὲ ἀνδρεία νὰ ἐπιβάλλει
τὸ πρέπον. Καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ ἅγιος Χρυ-
σόστομος παρατηρεῖ: «ἐκεῖνοι ποὺ δὲν
ἠμποροῦν νὰ κυβερνήσουν τοὺς ἑαυ-
τούς τους, πῶς ἠμποροῦν νὰ ὁδηγοῦν

12. 11
ἄλλους νὰ φυλάττουν τοὺς νόμους»
(MPG 47,388). Ἡ σημερινὴ πολιτικὴ
ὁρολογία πειστικὰ ἀνευρίσκεται ἤδη
τὸν προηγούμενο αἰῶνα στὴν γραφίδα
τοῦ κοσμοκαλόγερου Ἀλέξανδρου Πα-
παδιαμάντη: «Ἡ γενεαλογία τῆς πολι-
τικῆς εἶναι συνεχὴς καὶ γνησία κατὰ
τοὺς προγόνους. Ἡ ἀργία ἐγέννησε
τὴν πενία. Ἡ πενία ἔτεκε τὴν πείναν.
Ἡ πεῖνα παρήγαγε τὴν ὄρεξιν. Ἡ ὄρεξις
ἐγέννησε τὴν αὐθαιρεσίαν. Ἡ αὐθαιρε-
σία ἐγέννησε τὴν ληστείαν. Ἡ ληστεία
ἐγέννησε τὴ πολιτικήν. Ἰδοὺ ἡ αὐθε-
ντικὴ καταγωγὴ τοῦ τέρατος τούτου,
τότε καὶ τώρα, πάντοτε καυτή...».
Τὴν «ποιητικὴ πεζογραφία» αὐτὴ
ὁλοκληρώνουν τ' ἁπλὰ λόγια τοῦ Μα-
κρυγιάννη στ' Ἀπομνημονεύματά του:
«Καὶ βγῆκαν τώρα κάτι δικοί μας κυ-
βερνῆτες, Ἕλληνες σπορὰ τῆς ἐβραι-
ουργίας, ποὺ εἶπαν νὰ μᾶς σβήσουν
τὴν Ἁγία Πίστη, τὴν Ὀρθοδοξία διότι ἡ
Φραγκιὰ δὲν μᾶς θέλει μὲ τέτοιο ντύμα
ὀρθόδοξον. Καὶ ἐκκάθησα καὶ ἔκλαιγα
γιὰ τὰ νέα παθήματα. Καὶ ἐπῆγα πά-
λιν εἰς τοὺς φίλους μου τοὺς Ἁγίους.
Ἄναψα τὰ καντήλια καὶ ἐλιβάνισα καὶ
σκουπίζοντας τὰ δάκρυά μου τοὺς εἶπα:

13. 12
Δὲν βλέπετε ποὺ θέλουν νὰ κάνουν τὴν
Ἑλλάδα παλιοψάθα; Βοηθῆστε, διότι
μᾶς παίρνουν αὐτοὶ οἱ μισοέλληνες καὶ
ἄθρησκοι ὅ,τι πολύτιμον τζιβαϊρικὸν
ἔχομεν».
Ἡ Ἱστορία αὐτόπτης μάρτυς τῶν
ἱστορικῶν γεγονότων διδάσκει ὅτι
ἀκμὴ ἢ παρακμή, πόλεμος ἢ εἰρήνη,
φτώχεια ἢ εὐημερία ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὸ
ἦθος καὶ τὴν ἀφοσίωση στὴν ἀποστολὴ
τῶν δημοσίων ἀνδρῶν ποὺ κατέχουν
τὴν ἐξουσία. Βασικὴ προϋπόθεση γιὰ
χρηστὴ διοίκηση ἀποτελεῖ ἡ ἀρετὴ καὶ
ἡ τόλμη τοῦ ἡγέτη, ἡ πνευματικὴ καὶ
σωματική του ὑγεία παράγωγα κληρο-
νομικῶν καὶ ἐπίκτητων ἐμφανῶν καὶ
ἀφανῶν παραγόντων οἱ ὁποῖοι καθο-
ρίζουν τὴν ποιοτικὴ παραγωγὴ τοῦ
ἔργου του.
Ἡ ἰατρικὴ ἐπιστήμη σὲ νοσηρὲς κα-
ταστάσεις ἔχει ἀκριβῶς τὴν ἀποστολὴ
τῆς πρόβλεψης καὶ ἀποφυγῆς καὶ ἐπὶ
ἐμφανίσεως τῆς ἔγκαιρης παρέμβασης,
ἐπ' ἀγαθῷ τῆς κοινωνίας καὶ τοῦ κρά-
τους ἀλλὰ καὶ τοῦ ἴδιου του ἀτόμου.
Ἡ ψυχοσωματικὴ ἀσθένεια τοῦ ἡγέ-
τη αὐτόματα ἐπηρεάζει τὴν ὑγεία καὶ
τὸ μέλλον κάθε ἀνώνυμου πολίτη. Γι΄
αὐτὸ ἄτομα σὲ ἡγετικὲς θέσεις πρέπει
διὰ νόμου νὰ εὑρίσκονται ὑπὸ τακτικὴ
ἰατρικὴ παρακολούθηση, ὠφέλιμο γιὰ
τοὺς ἴδιους ἀλλὰ ἀκόμη περισσότερο
γιὰ τὴν εὐημερία τοῦ λαοῦ.
Συνηθίζεται ὁ πρόεδρος τῆς Δημο-
κρατίας, ὁ πρωθυπουργός, οἱ ὑπουρ-
γοὶ καὶ ἄλλες προσωπικότητες σὲ ἡγε-
τικὲς θέσεις νὰ παραμένουν στὴ σκιὰ
τοῦ προσωπικοῦ γιατροῦ. Πρόκειται
γιὰ ἄτομο εὐαίσθητο, πειθαρχημένο,
ὑπάκουο, ἐχέμυθο καὶ ἀνεκδήλωτο τὸ
ὁποῖο κινεῖται στὴ σφαίρα τοῦ ἀπορ-
ρήτου, παίρνοντας μαζί του καὶ στὴν
ἄλλη ζωὴ κατὰ κανόνα ὅλα τὰ μυστικὰ
τῆς ὑγείας τοῦ ἀτόμου στὸ ὁποῖο συ-
μπαρίστατο, γι' αὐτὸ ἄλλωστε ἐλάχι-
στα γνωστοποιοῦνται μετὰ τὸν θάνατο
ἡγετῶν. Ὁ Λένιν μετὰ ἀπὸ πολλαπλὰ
ἐγκεφαλικὰ ἐπεισόδια ἀπεβίωσε ἀρχὲς
τοῦ 1924. Στὶς 6 Νοεμβρίου 1917 καθ’
ὁδὸν πρὸς τὸ κέντρο τῶν ἐπαναστατη-
μένων κομμάτων ἐλέγχεται ἀπὸ περί-
πολο, δὲν ἀναγνωρίζεται, ἐκλαμβάνε-
ται ὡς «μεθυσμένος ἀλήτης» καὶ δὲν
συλλαμβάνεται. Ἐὰν εἶχε συλληφθεῖ
ἢ ἡ ἀγγειοχειρουργικὴ εἶχε προοδεύ-
σει ἐνωρίτερα καὶ εἶχε θεραπευτεῖ, ἡ
μορφὴ τῆς ἀνθρωπότητας πιθανῶς νὰ
ἦτο διαφορετικὴ σήμερα. Αὐτὸ ἀπο-
δεικνύει τὸν ρόλο τῆς ἰατρικῆς στὴν
παγκόσμια ἱστορία σὲ τέτοιες κρίσιμες
στιγμές: «Ἡγετῶν ὑγεία Λαῶν εὐημε-
ρία».
Ἡ τακτικὴ ἰατρικὴ παρακολούθη-
ση τῶν ἀτόμων αὐτῶν, συνταγματικὰ
κατοχυρωμένη, ἐπιβάλλεται ἀφοῦ δὲν
ἀποφασίζουν γιὰ τὸ ἄτομό τους ἢ τὴν
οἰκογένειά τους, ἀλλὰ γιὰ τὴν ἀσφά-
λεια καὶ τὴν πρόοδο ὁλοκλήρου της
πολιτείας.
Ἡ ἐπιτροπὴ ἀποτελούμενη ἀπὸ κα-
θηγητές, εἰδικοὺς γιατροὺς τοῦ προσω-
πικοῦ γιατροῦ συμπεριλαμβανομένου,
ψυχιάτρου ἂν μὴ προέδρου, βασικοῦ
στελέχους ὅμως τῆς ἐπιτροπῆς καὶ νο-
μικοῦ ἐκπροσώπου. Οὐδέτεροι κοινω-
νικά, πιστοὶ στὸν ὅρκο τους καὶ ἁγνοὶ
στὴν κρίση, ἀνεξάρτητοι ἐκλογικῶν
γεγονότων, νὰ ἐκτελοῦν τὴν ὑψηλὴ
ἐθνική τους ἀποστολή. Ἔτσι ἐπὶ ἀδυ-
ναμίας λήψεως καὶ ἐκτελέσεως ἀπο-
φάσεων τοῦ ἠγέτου ἡ ἐπιτροπὴ φέρει
συνταγματικὰ τὴν εὐθύνη καὶ ἀποφα-
σίζει γιὰ τὸ τί μέλλει γενέσθαι.
Ἡ ἀπόφαση εἶναι ἀναμφισβήτητη
σοβαρή, ἐξ ἴσου καὶ ἀπαραίτητη ὄχι
ὅμως πολυσύνθετη γιὰ νὰ τοποθετηθεῖ
στὴν σωστή της διάσταση μὲ τὴν καλύ-
τερη λύση γιὰ τὸ καλό του συνόλου.

14. 13
Κ
άθε κρίση, σὲ ὁποιοδήποτε
ἐπίπεδο τῆς προ­σω­πικῆς ἢ τῆς
κοινω­νι­κῆς ζωῆς καὶ ἂν ἐμφα-
νίζεται, ἔχει κά­ποια βαθύτερη πνευμα-
τικὴ αἰτία. Καὶ ἡ αἰτία ποὺ δημιουργεῖ
τὴν κρίση ἀπευθύνει ταυτόχρονα στὸν
ἄν­θρω­πο μιὰ πρόσκληση γιὰ περισυλ-
λογὴ καὶ διερεύνηση τῆς πνευ-
ματικῆς του κατα­στά­σεως.
Ἡ διε­ρεύνηση ὅμως αὐτὴ
τότε μόνο ἀποβαίνει γόνι-
μη καὶ καρποφορεῖ, ὅταν
ὁ ἄνθρωπος ἀναθεωρεῖ τὴ
στάση του καὶ ἐπιστρέφει
στὸν ἑα­υτό του, γιὰ νὰ
ἀρχίσει νέα πορεία.
Σήμερα ζοῦμε ἔντονη
κρίση στὸ ἐπίπεδο τῆς οἰκο-
νομικῆς ζωῆς. Εἶ­ναι μιὰ
κρίση ποὺ κοστίζει ἀκριβὰ
σὲ ὅλους, γιατὶ ὑποφέ­ρου­
με ὅλοι. Ἀκριβότερα ὅ­μως
κοστίζει στοὺς φτωχότε-
ρους καὶ ἀ­σθε­νέστερους,
γιατὶ ἀπειλεῖ τὴν ἴδια τὴν
ἐπιβίωσή τους. Τὰ ἑκα­τομ­μύρια τῶν
ἀν­θρώπων ποὺ βρέθηκαν κάτω ἀπὸ
τὰ ὅρια τῆς φτώχειας, ὁ ὁρμαθὸς τῶν
ἀστέγων, οἱ στρα­τιὲς τῶν ἀνέργων, τὰ
πλήθη τῶν ἀπολυο­μέ­νων, τὰ διαρκῶς
αὐξανόμενα κύματα τῶν πολιτικῶν
καὶ οἰκονομικῶν μεταναστῶν, δημι­
ουρ­γοῦν μιὰ κατά­σταση ὄχι ἁπλῶς
ἀπο­γο­η­τευτικὴ ἀλλὰ κυριολεκτικὰ
δραματική.
Ὅπως ὅμως σὲ κάθε κρίση, ἔτσι καὶ
στὴν κρίση αὐτὴ μπορεῖ νὰ βρε­θεῖ καὶ
κάποια θετικὴ πλευρά· μποροῦν νὰ
ἐπισημανθοῦν κάποιες «παρά­πλευρες»
ὠφέ­λειες, ποὺ βοηθοῦν τὸν ἄν­θρωπο
νὰ ἀνασυνταχθεῖ καὶ προκαλοῦν στὴν
κοινωνία αἰσθήματα συμπά­θειας καὶ
ἀλ­λη­λεγ­γύης. Ἡ ἀποτυχία γιὰ τὸν δη-
μιουργικὸ ἄνθρωπο δὲν εἶναι σταθμὸς
ἀπο­γνώσεως ἀλλὰ ἀφετηρία νέας πο-
ρείας. Καὶ ἡ νέα πορεία μπορεῖ νὰ ἔχει
πάλι τὶς ἀπο­τυχίες της. Ὅταν ὅμως ἔχει
προηγηθεῖ ἡ περισυλλογὴ καὶ ὁ αὐτοέ­
λεγ­χος γιὰ τὰ λάθη ποὺ προηγήθηκαν
καὶ τὶς παραλείψεις ποὺ ἔγιναν, τότε ὁ
τελικὸς σκοπὸς προσεγγίζεται καλύτε-
ρα.
ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ
Γεωργίου Ἰ. Μαντζαρίδη
Ὁμοτίμου καθηγητοῦ τῆς
Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ ΑΠΘ

15. 14
Ὡς φθαρτὸς καὶ θνητὸς ὁ ἄνθρωπος
ὁδηγεῖται ἀναπόδραστα στὴν καταστρο-
φή. Ἡ καταστροφικὴ ὅμως αὐτὴ πορεία
μπορεῖ πάντοτε νὰ μετα­σχηματίζεται
σὲ πορεία ἐπιτυχίας καὶ προκοπῆς σὲ
πνευματικὸ ἐπίπεδο. Ἡ τρεπτότητα τοῦ
ἀνθρώπου, ποὺ συνοδεύει τὴ φθαρτό-
τητά του, καθι­στᾶ φυσικὴ τὴν ἀλλαγὴ
ὄχι μόνο πρὸς τὸ χειρότερο ἀλλὰ καὶ
πρὸς τὸ καλύτερο.
Ἡ ποιότητα τῆς ἀλλαγῆς αὐτῆς
ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν προαίρεση καὶ τὴν
προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου. Ἐξαρτᾶται
ἀκόμα ἀπὸ τὴν ἑτοιμότητα καὶ τὸ θάρ-
ρος του.
Αὐτοὶ ποὺ διαχειρίζονται τὶς μεγά-
λες κρίσεις καὶ δὲν διστά­ζουν νὰ προ-
χωρήσουν σὲ ἐσκεμμένες προκλήσεις
κρίσεων, τὶς βλέπουν ὡς μονα­δικὲς
εὐκαιρίες γιὰ οὐσιαστικὲς ἀλλαγές. Γι’
αὐτὸ θεωροῦν ἀπαραίτητο νὰ ἔχουν
ἕτοιμα ἐναλλακτικὰ σχέδια, ὥστε νὰ τὰ
ὑλο­ποι­ή­σουν καὶ νὰ τὰ ἐπι­βάλουν στὶς
συγκλονισμένες κοινωνίες, πρὶν αὐτὲς
συνέλθουν ἀπὸ τὴν ἀναταραχή τους*1
.
Μὲ τὸν μακιαβελικὸ αὐτὸν τρόπο
ἐκεῖνο ποὺ παρέμενε γιὰ τοὺς ἰσχυροὺς
τῆς γῆς «πολιτικὰ ἀδύνατο» μετατρέπε-
ται σὲ «πολιτι­κὰ ἀναπό­φευ­κτο»2
.
Ἤδη γίνεται εὔκολα κατανοητὸ τὸ
σφάλμα τῆς κατα­ναλω­τι­κῆς μα­νίας ποὺ
προβλήθηκε μὲ πολλοὺς τρόπους καὶ
κυριάρχησε στὴν ἐποχή μας. Σήμερα
ἀποκαλύπτεται σα­φέστερα ἡ ἀπάτη
τῆς δημιουρ­γίας τεχνητῶν ἀνα­­γκῶν,
ποὺ ὁδήγησαν καὶ δὲν παύουν νὰ ὁδη-
γοῦν σὲ ἀτέρ­μονες προσπά­θειες γιὰ τὴν
ἀντιμετώπιση καὶ ἱκα­νο­ποίησή τους.
Τώρα ὅμως γίνεται καὶ ἐντο­νό­τερα
ἀντιληπτὴ ἡ φρίκη τοῦ ὑπαρξιακοῦ
κενοῦ, ἡ ὁποία δημιουργεῖται στὸν ἄν­­
θρωπο ποὺ ταυ­τίζει τὸ νόημα τῆς ζωῆς
του μὲ τὴν ἀπόλαυση ὑλικῶν ἀγαθῶν
καὶ τὴν ἱκανοποίηση τῶν σωματικῶν
του αἰσθήσεων.
Ἰδιαίτερα ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες μὲ τὴν
κρίση αὐτὴν κατα­νο­οῦ­με εὐ­κο­λό­τερα
τὴν ἀφροσύνη μας, καὶ ἰδιαίτερα τὴν
ἀφροσύνη τῶν ἡγετῶν
μας, ποὺ παραπλανοῦσαν
τὸν λαό λέγοντας ὅτι ὑπάρ-
χουν χρήματα καὶ ἀγαθὰ
«κείμενα εἰς ἔτη πολλά»3
·
ἀφροσύνη ποὺ ξεπερνᾶ
κατὰ πολὺ ἐκείνην τοῦ
ἄφρονα πλουσίου τῆς εὐ­
αγγελικῆς παραβολῆς,
γιατὶ σὲ ἐκεῖνον ὑπῆρχαν
πράγ­ματι ἀγαθὰ «κεί­μενα
εἰς ἔτη πολλά», ἐνῶ σὲ μᾶς
ὑπῆρχαν μόνο λίγα καὶ
μάλιστα δα­νει­κά. Κατα­νο­
οῦμε, ἀκόμα, πόσο ὑποκρι-
τικὸ ἦταν τὸ πολιτικό μας
σύστη­μα, ποὺ ἐνῷ κατοχύ-
ρωνε συνταγματικὰ τὴν ἰσότητα καὶ
τὴ δικαιοσύνη γιὰ ὅλους τοὺς πολῖτες,
στή­ριζε καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ στη­ρίζει
νομο­θετικὰ τὴν ἀσυδοσία τῶν κρα­
τούντων.
Ἡ οἰκονομικὴ κρίση κινεῖται στὴν
ἐπιφάνεια τῆς ἀνθρώ­πινης ζωῆς, ἐνῷ
ἡ δυναμική της κρύβεται βαθύτερα.
Πρὶν ὅμως ἐκδηλωθεῖ αὐτὴ στὸ ἐπίπε-
δο τῆς οἰκονομίας, εἶχε παρου­σιαστεῖ σὲ

16. 15
ἄλ­λα βαθύτερα ἐπίπεδα· στὸ πολιτικό,
τὸ πολιτισμικό, τὸ κοι­νωνικό, τὸ ἠθι­κό,
τὸ θρησκευτικό.
Ἀλλὰ οἱ διαδοχικὲς αὐτὲς κρίσεις
ἔμεναν ἀπὸ τοὺς πολλοὺς ἀπα­­ρατή­
ρητες, ἢ καὶ ἐξυμνοῦνταν ὡς προοδευ-
τικὰ καὶ ἐκ­συγ­­χρονιστικὰ φαινόμενα.
Τώρα ὅμως ποὺ βρεθήκαμε στὸ χεῖλος
τῆς χρε­ω­κοπίας, βλέπουμε τὰ πράγμα-
τα καθαρότερα. Διαπιστώνουμε μεγά-
λα λά­θη. Αἰσθανόμαστε τὴν ἀνάγκη
νὰ ἀνα­θε­ωρήσουμε τὴν πορεία ποὺ
ἀκολουθή­σαμε καὶ νὰ δημιουργή­σου­
με νέους προσα­νατολισμούς.
Ἡ μεγάλη οἰκονομικὴ κρίση, ποὺ
ζοῦμε σήμερα, εἶναι στὸ βάθος της
μεγάλη πνευματικὴ κρίση. Καὶ ὅσο
ἡ ἀντιμετώπισή της δὲν συνδέεται μὲ
τὴν προ­σέγγιση καὶ συνειδητοποί-
ηση τῆς βαθύτερης αἰτίας της, κάθε
προ­σπάθεια ποὺ καταβάλλεται γιὰ τὴ
διευθέτησή της εἶναι ἐπιδερμική. Ὁ
τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιμετωπίζεται
σήμερα ἡ κατά­σταση τῆς κοινωνίας
μας ἀπὸ τοὺς ὑπεύθυνους παράγοντες
δὲν εἶναι καθόλου ἐνθαρρυντικός. Τί
μπορεῖ λοιπὸν νὰ γίνει;
Τὸ πρῶτο ποὺ χρειάζεται σήμερα
εἶναι ἡ καλλιέργεια τοῦ αἰσθήματος
τῆς εὐθύνης. Τώρα, περισσότερο ἀπὸ
κάθε ἄλλη φορά, εἴμαστε σὲ θέση
νὰ γνωρίζουμε ὅτι τὸ κακό, ὅπως
ἄλλωστε καὶ τὸ καλό, ποὺ γίνεται
μέσα στὸν κόσμο σὲ κοινωνικὸ καὶ
σὲ οἰκολογικὸ ἐπίπεδο, ξεκινάει ἀπὸ
τὸν ἄνθρωπο. Ἀσφαλῶς τὴ μεγαλύτερη
εὐθύνη ἐδῶ ἔχουν οἱ πνευματικοὶ καὶ
πολιτικοὶ ἡγέτες. Αὐτὸ ὅμως δὲν δικαι-
ολογεῖ καθόλου τὴν ἀνευθυνότητα τοῦ
πλήθους.
Ἀρκετοὶ ὑποστηρίζουν ὅτι πρέπει νὰ
γίνει ἐπανάσταση καὶ βίαιη ἀνα­τρο­πὴ
τῆς καταστάσεως. Ἡ θέση αὐτὴ φαίνε-
ται σωστὴ καὶ μικρο­πρό­θεσμα ἀποτελε­
σμα­τική. Ἂν δὲν καταργηθεῖ τὸ σάπιο,
πῶς θὰ φανερωθεῖ τὸ ὑγιές; Ἀλλὰ καὶ
πῶς θὰ φανερωθεῖ τὸ ὑγιές, χωρὶς συ-
στηματικὴ καὶ ἐπιμελημένη θεραπεία;
Ἡ ἱστο­ρία διδάσκει ὅτι ὅλες οἱ βίαιες
ἐπαναστά­σεις συνδέονται μὲ τεράστι-
ες ἀνθρωπο­θυσίες καὶ καταλήγουν ἢ
μεταλ­λάσ­σο­νται σὲ αὐταρχικὰ ἢ τυραν-
νικὰ καθε­στῶτα.
Ὅπως εὔστοχα παρα­τηρήθηκε, «ὅσο
βαθειὰ καὶ ἂν εἶναι ἡ ταραχή μας γιὰ τὶς
ἀδικίες κά­ποιου συ­­στήματος, ἡ ἀλλαγή
του πρέπει νὰ συνδέεται μὲ μακρὰ διαδι­
κασία ἀνυ­ψώσεως τοῦ ἠθικοῦ ἐπιπέδου
τῶν ἀνθρώπων ἐν γένει»4
.
Ἡ λύση δὲν βρίσκεται βίαια οὔτε μη-
χανικά. Χρειάζεται βαθύτερη ἐργασία
μέσα στὸν ἴδιο τὸν ἄνθρωπο. Ἀπαιτεῖται
μετάνοια καὶ ἀσκητικὸς ἀγῶνας γιὰ τὴν
ἀνάκτηση τοῦ χαμένου ἑαυτοῦ, γιὰ τὴν
ἀπελευθέρωση τοῦ νοῦ ἀπὸ τὰ πάθη καὶ

17. 16
τὴν ἀνασύνδεσή του μὲ τὴν καρ­διά, ὅπου
φωλιάζει ὁ ἀληθινὸς ἄνθρωπος. Ἐκεῖ μπο-
ρεῖ καὶ πρέ­πει νὰ γίνει ἡ ἀλη­θινὴ ἐπα­νά­
σταση. Ἐκεῖ ὁ ἄνθρωπος συναντάει τὸν
Θεὸ καὶ βρίσκει τὴν ταυτότητά του, ἐπι-
στρέφοντας ἀπὸ τὴ διά­σπαση καὶ τὴ διά-
λυση.
1. * Ἐκτενέστερη ἀνάλυση τοῦ θέματος βλέπε
στὸ βιβλίο μου: Καινοτομία καὶ Παράδοση,
ἔκδ. Ἱ. Μ. Μονὴ Βατοπαιδίου, Ἅγιον Ὄρος
2014, σσ. 109-132.
Βλ. N. Klein, Τὸ δόγμα τοῦ σόκ. Ἡ ἄνοδος
τοῦ καπιταλισμοῦ τῆς καταστροφῆς, Λιβάνης,
Ἀθῆνα 2010, σ. 20 κ.ἑ.
2 . Milton Friedman, Capitalism and Freedom,
University Press, Σικάγο 1982, σ. IX.
3 . Βλ. Λουκ. 12,19.
4 . Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Τὸ μυστήριο
τῆς χριστιανικῆς ζωῆς, Ἔσσεξ Ἀγγλίας 2
2011,
σ. 235.
Ὁ Σοφὸς Σολομὼν
παρακαλεῖ τὸν Θεὸ
λέγοντας:
«πλοῦτον καὶ πενίαν
μή μοι δός,
σύνταξον δέ μοι
τὰ δέοντα
καὶ τὰ αὐτάρκη...»
(Παροιμίαι ΚΔ΄),
διότι, συνεχίζει,
μπορεῖ νὰ χορτάσω
καὶ νὰ γίνω ψεύτης,
ἢ νὰ πεινάσω
καὶ νὰ γίνω κλέφτης.

18. 17
ΟΤΑΝ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ,
Ο ΘΕΟΣ ΒΓΑΖΕΙ ΗΡΩΕΣ
ΚΑΙ ΟΤΑΝ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΙΩΚΕΤΑΙ,
Ο ΘΕΟΣ ΔΙΝΕΙ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΤΟΥ
Κωνσταντίνου Γανωτῆ
φιλολόγου-συγγραφέως
Ὁ
Θεὸς ποὺ ἔπλασε τὸν ἄνθρωπο
ἐλεύθερο μὲν ἀλλὰ μὲ τὴν εὐχὴ
καὶ τὴ δυνατότητα νὰ γίνει
ἅγιος ἔβαλε τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ σὲ
πειρασμοὺς καὶ προβλήματα ἀπὸ μεσ’
ἀπ’ τὸν Παράδεισο ἀκόμα. Ἔτσι ἔκανε
τὴν ἁγιότητα ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπιβίωση
ἀκόμα προβληματικὴ καὶ ἀντικείμενο
ἀγῶνος καὶ θυσιῶν, ἀκόμα καὶ βασάνων
καὶ μαρτυρίων.
Φαίνεται καθαρὰ μάλιστα ὅτι θέ-
λει νὰ κάνει τὸν ἄνθρωπο ἄξιον γιὰ τὰ
μεγάλα αὐτὰ δῶρα καὶ ἰδιαίτερα γιὰ
τὴν ἁγιότητα, ποὺ κάνει τὸν ἄνθρωπο
ὅμοιον μὲ τὸν Θεό. Ἡ ἐπιβίωση ἔγινε
πρόβλημα στὸν ἄνθρωπο μετὰ τὴν ἔξω-
ση τῶν Πρωτοπλάστων. Γενικὰ ὅμως
ὁ ἀνθρώπινος βίος ἀποτελεῖ ἕνα στάδιο
ἀθλημάτων, δὲν εἶναι ἀνάπαυση καὶ
ἠρεμία. Ἀρκεῖ μία ἀνάγνωση τῆς πα-
γκοσμίου ἱστορίας καὶ τῆς μυθολογίας
ἀκόμη ὅλων τῶν λαῶν γιὰ νὰ μᾶς πείσει
ὅτι ἡ πολυπόθητη ἀνάπαυση καὶ εὐημε-
ρία ἦταν πάντα τόσο σύντομες περίοδοι,
ὥστε νὰ μὴν ἐπηρεάζουν τὴν εἰκόνα τῆς
ζωῆς.
Αὐτὸ ποὺ λέμε εἰρήνη στὶς σχέσεις
μεταξὺ τῶν κρατῶν ἦταν πάντα τόσο
εὔθραυστο, ὥστε καὶ ὅταν τὴν ἀπο-
λάμβανε κανεὶς ζοῦσε μὲ τὸ φόβο ὅτι
κάθε στιγμὴ διακινδυνευόταν. Γι’ αὐτὸ
οἱ Ρωμαῖοι ἔλεγαν “si vis pacem, para
bellum”, δηλαδὴ ἂν θέλεις εἰρήνη, πα-
ρασκεύαζε πόλεμο. Καταλαβαίνομε βέ-
βαια ὅτι μιλοῦσαν γιὰ εἰρήνη στὶς δια-
κρατικὲς σχέσεις, γιατί ὅταν ἑτοιμάζεις
πόλεμο, ἡ καρδιά σου εἶναι ἀνήσυχη καὶ
ἐκδικητική.
Ἂν ἀκόμα χρησιμοποιήσομε τὸ σοφὸ
ρητὸ τῶν Ρωμαίων στὶς μεταξὺ μας δι-
ανθρώπινες σχέσεις, τότε ἀκόμα γιὰ λι-
γότερη εἰρήνη θὰ μιλοῦμε, ἀφοῦ θὰ πρέ-
πει νὰ εἴμαστε σὲ διαρκῆ ὑποψία ἑτοιμο-
πόλεμοι μὲ τοὺς γείτονές μας. Γι’ αὐτό,
ὅταν μιλοῦμε γιὰ κίνδυνο τῆς πατρίδας
μας, θὰ πρέπει νὰ πάει ὁ νοῦς μας σὲ μία
διαρκῆ καὶ ἀδιάκοπη ἀνησυχία καὶ μία
συνεχῆ ὀργάνωση ἄμυνας μέσα στὴν
καθημερινότητα αὐτῆς τῆς ζωῆς. Ἡ
εἰρήνη μέσα στὴν ψυχή μας ἀπειλεῖται
τὴν κάθε στιγμὴ ἀπὸ ἐξωτερικοὺς ἀλλὰ
καὶ ἀπὸ ἐσωτερικοὺς ἐχθρούς. Οἱ ἐμφύ-
λιοι πόλεμοι, οἱ δικαστικὲς διαμάχες, οἱ
πολιτικὲς συγκρούσεις, οἱ ταξικές, οἱ

19. 18
συνδικαλιστικὲς ἀντιπαραθέσεις, οἱ θο-
ρυβώδεις ἐκδηλώσεις μέσα στὶς πόλεις,
ὅλα αὐτὰ συμπληρώνουν μία εἰκόνα
ἀσταμάτητου πολέμου καὶ ἡ εἰρήνη ἔχει
πετάξει ἀπὸ τὴ ζωή μας ἀπὸ τὴν πρώτη
ὥρα.
Αὐτὴ ἡ ἀνεμοταραγμένη ζωὴ δὲν
εἶναι ἡ ζωή, ποὺ ὀνειρεύεται καὶ ἐπι-
θυμεῖ κάθε βρεφάκι ποὺ ἔρχεται στὸν
κόσμο, δὲν εἶναι μὰ ζωὴ ἀντάξια του
εὐγενικοῦ καὶ θεαγάπητου πλάσματος
τοῦ Θεοῦ.
Ἂν δεχτοῦμε αὐτὴ τὴ ζωὴ σὰν φυ-
σικὴ καὶ λογικὴ κατάσταση, ὅπως ἔλε-
γαν οἱ ἀρχαῖοι μας πρόγονοι «πόλεμος
πάντων πατήρ, πάντων δὲ βασιλεύς…»,
θὰ ἀδικούσαμε τὸν δημιουργό μας.
Σ’ αὐτὸν τὸν ἀνελέητο πόλεμο ποὺ
μαίνεται ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους καὶ
τοὺς κρατᾶ ἀναστατωμένους ἀπὸ τὴν
ἀπειλὴ τῶν ἐξωτερικῶν ἐχθρῶν ὁ Θεὸς
ἀντιπροσωπεύεται ἀπὸ τοὺς ἥρωες. Οἱ
ἥρωες προετοιμάζουν τὸν ἑαυτό τους
γιὰ νὰ ἐκπληρώσουν τὴν ὑψηλὴ ἀπο-
στολή τους. Ἀντὶ νὰ ταράζονται ἀπὸ
τὴν ἀνησυχία καὶ νὰ τροχίζουν μαχαί-
ρια κατὰ τῶν συμπολιτῶν τους, βάζουν
τὸν ἑαυτό τους ὁ καθένας στὴ δοκιμα-
σία τῶν ἀρετῶν. Δὲν γίνεται κανένας
ἥρωας τὴ στιγμὴ τοῦ κινδύνου πάνω
στὴ μάχη. Ὁ ἥρωας τότε ἐκδηλώνεται,
ἀλλὰ ἥρωας γίνεται μὲ τὴν παιδεία καὶ
τὴν ἄσκηση στὶς ἀρετές.
Μαθαίνει πρῶτα νὰ ἀγαπᾶ τοὺς πλη-
σίον καὶ τοὺς μακράν. Καὶ ἀγαπῶντας
ἑτοιμάζεται νὰ ὠφελήσει, νὰ βοηθήσει
καὶ νὰ θυσιαστεῖ ἀκόμα γιὰ ὑπεράσπιση
τῶν φίλων του. Αὐτὸς εἶναι ὁ πατριώ-
της. Ὁ πατριώτης δὲν ἐπιτίθεται γιὰ νὰ
αὐξήσει τὴν ἔκταση ἢ τὸν πλοῦτο τῆς
δικῆς του πατρίδας. Ὁ ἀρχαῖος Περικλῆς
στὸν περίφημο Ἐπιτάφιό του καυχιέται
γιὰ τοὺς Ἀθηναίους ὅτι πολεμοῦν τοὺς
διπλανούς τους («τοὺς πέλας») ὅταν
αὐτοὶ οἱ διπλανοί τους πολεμοῦν γιὰ
τοὺς δικούς τους («περὶ τῶν οἰκείων»)
καὶ συνήθως τοὺς νικοῦν. Αὐτὸ δὲν
εἶναι πατριωτισμὸς βέβαια ἀλλὰ εἶναι ἡ
τέλεια ἔννοια τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ. Καὶ
οἱ «ἥρωες» τέτοιων πολέμων δὲν εἶναι
ἀληθινοί, ὅπως δὲν εἶναι καὶ οἱ ληστές,
οἱ τρομοκράτες καὶ λοιποὶ κακοποιοί.
Αὐτοὶ ἡ ψευτοήρωες τοῦ τριακοντα-
ετοῦς πολέμου, δὲν δίστασαν μετὰ τὴ
ἅλωση τῆς Ἀθήνας τὸ 404 π.Χ. νὰ κα-
τασφάξουν καὶ τοὺς συμπολῖτες τους,
ὅταν ἐγκαταστάθηκε στὴν Ἀθῆνα ἡ ἀρχὴ
τῶν τριάκοντα τυράννων. Ἔτσι ἐλέγ-
χονται οἱ πρὶν ἀπὸ λίγους μῆνες δῆθεν
πατριῶτες Ἀθηναῖοι ὅτι δὲν ἄξιζαν τοὺς
ἐπαίνους τῶν ρητόρων, ποὺ ἀγόρευαν
τοὺς ἐπιτάφιους γι’ αὐτούς. Ὅταν ὅμως
τὸ 490 ἀντιμετώπιζαν τοὺς Μήδους στὸ
Μαραθῶνα καὶ μάλιστα ἐνίκησαν νίκην
λαμπρὰν παρὰ τὸ ἄνισον τῶν δυνάμεών
τους ἀπέναντι στὸ ἀσιατικὸ πλῆθος, ἀπέ-
σπασαν τὸ θαυμασμὸ τοῦ κόσμου καὶ ἡ
δόξα τοὺς παρέμεινε αἰώνια. Τότε ἦταν
ἥρωες ἀληθινοὶ ὅπως καὶ οἱ ἀπόγονοί
τους ὑπερασπιστὲς τῆς Βασιλεύουσας
τὸ 1453, ὅπως οἱ ἥρωες τῆς Ἐπανάστα-
σης τοῦ 1821, ὅπως οἱ ἀπελευθερωτὲς
τῆς Μακεδονίας, τῆς Ἠπείρου καὶ τῆς
Θρᾴκης στὰ 1912 καὶ 13, ὅπως οἱ ἐπανα-
στάτες τῆς Κρήτης καὶ τὰ παλληκάρια
τοῦ 1940-41.
Σ’ ὅλες αὐτὲς τὶς ἐθνικές μας περιπέ-
τειες καὶ σὲ ἄλλες ποὺ παραλείπομε ἀνα-
δείχτηκαν ἥρωες, ποὺ οἱ περισσότεροι
σκοτώθηκαν, ἀλλὰ ὅποιος μελετήσει τὴ
ζωὴ τῶν ἡρώων αὐτῶν καὶ τὸ ἦθος ποὺ
καλλιέργησαν στὸν ἑαυτό τους, θὰ δια-
πιστώσει ὅτι ὁ ἡρωισμός τους φύτρωσε
καὶ γιγάντωσε πρὶν ἀπὸ τὴν ὥρα ποὺ
τοὺς κάλεσε ἡ πατρίδα, καὶ στὴν κρίσι-
μη ἐκείνη ὥρα ὁ ἡρωισμός τους ἀναδεί-
χτηκε καὶ φάνηκε τὸ μεγαλεῖο του.
Ἐπειδὴ ξέρει ὁ Θεὸς ὅτι οἱ πολλοὶ
εἶναι καὶ ἀδύνατοι καὶ δειλοὶ καὶ ἀμα-
θεῖς, καλλιεργεῖ τὶς ψυχὲς τῶν ἡρώων
γιὰ νὰ τοὺς ἐμπιστευθεῖ τὴν ἐλευθερία
τῆς πατρίδας. Καὶ αὐτοὶ οἱ ἥρωες, ὅταν

20. 19
βρεθοῦν κι ἀναλάβουν νὰ σηκώσουν τὸ
χρέος τους, γίνονται θαύματα. Καὶ τὰ
θαύματα ὁ Θεὸς δὲν τὰ κάνει μόνος του,
τὰ πραγματοποιεῖ μὲ τὴ λεβεντιὰ καὶ τὴ
αὐτοθυσία τῶν ἡρώων μας, γιὰ νὰ ἔχου-
με καὶ τὰ παραδείγματά τους μαθήματα
στὶς ἑπόμενες γενιές.
Γι’ αὐτὸ δίνομε τόση σημασία στὴν
παιδεία, ποὺ χρέος ἔχει νὰ καλλιερ-
γεῖ ὑγιεῖς ἠθικοὺς χαρακτῆρες καὶ νὰ
μεταδίδει τὴν ἐθνικὴ ἱστορία στὰ νέα
βλαστάρια τοῦ ἔθνους, ἔτσι θὰ ξέρουν
τὰ παλληκάρια μας γιατί χρωστοῦν νὰ
πολεμήσουν, γιὰ ποιά πατρίδα καὶ μὲ
ποιά παραδείγματα ἀπ’ τὴ ζωὴ τῶν προ-
γόνων τους.
Ἡ πατρίδα μας ποὺ μᾶς ὑποδέχτηκε
στὴ ζωὴ καὶ μᾶς χάρισε τὰ πρῶτα τοπία
της καὶ μᾶς ἔθρεψε μὲ τὰ ὑλικὰ καὶ τὰ
πνευματικὰ ἀγαθά της εἶναι ὁ πρῶτος
στόχος τῶν ἐξωτερικῶν ἐχθρῶν μας,
ποὺ χωρὶς νὰ τοὺς προκαλοῦμε ἁπλώ-
νουν βέβηλα χέρια, γιὰ νὰ μᾶς τὴν ἀπο-
σπάσουν. Ἄλλοι ὀρέγονται τὰ νησιά μας,
ἄλλοι τὴ Θράκη μας, ἄλλοι τὴ Μακεδο-
νία, τὴν Ἤπειρο. Κι ἀπ’ αὐτὸ ἀκόμα
μποροῦμε νὰ ἐκτιμήσομε καλύτερα τὴν
ἀξία τῆς πατρίδας μας, ἀπὸ τὸ ὅτι πολλοὶ
λαοὶ γύρω μας ζηλεύουν τὰ κάλλη της
καὶ θέλουν νὰ τῆς τὰ πάρουν.
Ἀλλὰ δὲν ἔχουμε μία μόνο πατρίδα.
Ἐπειδὴ ζοῦμε καὶ στὴ γῆ αὐτὴ καὶ στὸν
οὐρανὸ συγχρόνως, ἔχουμε καὶ τὴν
οὐράνια πατρίδα μας, ποὺ κι αὐτὴ ζητά-
ει τὴν ἀγάπη μας, κι αὐτὴ διώκεται καὶ
κινδυνεύει τὴν κάθε στιγμὴ ἀπὸ ἐξω-
τερικοὺς καὶ ἐσωτερικοὺς ἐχθρούς. Ἡ
οὐράνιά μας πατρίδα βέβαια δὲν κινδυ-
νεύει ἡ ἴδια, κινδυνεύουμε ὅμως ἐμεῖς
νὰ τὴ χάσουμε καὶ νὰ βρεθοῦμε ἔξω ἀπὸ
τὸν Παράδεισο. Ἡ σωτηρία μας ἀπὸ τὴν
ἁμαρτία καὶ τὸν θάνατο εἶναι τὸ κατ’
ἐξοχὴν ὑπαρξιακό μας πρόβλημα. Καὶ
τὰ ἐμπόδιά μας σ’ αὐτὸν τὸν ἀγῶνα μὲ
τὰ ἀνυπολόγιστα μεγάλα ἔπαθλα εἶναι
πολλὰ καὶ μάλιστα τὰ πιὸ κρίσιμα ἀπ’
ὅλα προέρχονται ἀπ’ τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό
μας.
Ἡ ραθυμία μας, ὁ ἐγωισμός μας, ἡ
λιποψυχία μας μπροστὰ στὶς ἀπειλές, ἡ
προσκόλλησή μας στὶς ἡδονὲς εἶναι με-
ρικὰ ἀπὸ τὰ ἐμπόδια ποὺ βάζομε ἐμεῖς οἱ
ἴδιοι στὴ σωτηρία μας. Καὶ οἱ Πατέρες
μᾶς λένε ὅτι αὐτὰ εἶναι τὰ μεγαλύτερα
καὶ τὰ κρισιμότερα ἐμπόδια στὴ σωτη-
ρία μας.
Ὁ ἀγῶνας μας γιὰ τὴ σωτηρία μας
ἀπαιτεῖ πρῶτα ἀπόφαση καὶ στὴ συ-
νέχεια λεβεντιά. Οἱ πολλοὶ ὅμως εἶναι
πάντα ράθυμοι καὶ ὅσο μποροῦν ξένοι
ἀπὸ τὸν Θεό. Πῶς λοιπὸν ὁ Θεός, ποὺ
δὲν παύει νὰ φροντίζει γιὰ τὴ σωτηρία
μας, πῶς θὰ μᾶς φιλοτιμήσει νὰ ἀναθαρ-
ρήσομε; Σ’ αὐτὸ χρησιμοποιεῖ ὁ Θεὸς
τοὺς ἁγίους, ὁσίους καὶ μάρτυρες, τοὺς
«καλῶς ἀθλήσαντας καὶ στεφανωθέ-
ντας».
Οἱ ἅγιοί μας ἀναδεικνύονται πάντο-
τε ὑπερασπιστὲς τῶν ἀνθρώπων καὶ οἱ
ἄνθρωποι οἱ πολλοὶ σὰν ἐμᾶς εἶναι δι-
αρκῶς πολιορκούμενοι ἀπὸ πάθη καὶ
περιστασιακὲς ἁμαρτίες. Οἱ πολλοὶ δὲν
ἔχουν οὔτε πίστη ἀρκετή, οὔτε παρρη-
σία, πῶς νὰ ἀποσπάσουν τὸ ἔλεος τοῦ
Θεοῦ; Οἱ προσευχὲς ὅμως τῶν ἁγίων
εἰσακούονται καὶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ πα-
ρατείνεται.
Ἂνἡἐπίγειαπατρίδαμας ἔχειἐμφανῆ
ἐμπόδια καὶ συγκεκριμένους ἐχθρούς, ἡ
Ἐκκλησία μας ποὺ μέσα τῆς τελετουρ-
γεῖται τὸ μυστήριο τῆς σωτηρίας μᾶς
ἔχει ὁρατοὺς καὶ ἀοράτους ἐχθρούς.
Ἔχει ἀσταμάτητο πόλεμο «πρὸς τὰς
ἀρχὰς καὶ ἐξουσίας τοῦ σκότους τοῦ
αἰῶνος τούτου». Σ’ ἕνα τέτοιο πόλεμο
χρειάζονται πνευματικὲς δυνάμεις, λε-
βεντιὰ ψυχικὴ καὶ σωματική. Γιὰ τὴ
σωτηρία μας ἀγωνιζόμαστε μὲ ὁλόκλη-
ρη τὴν ὑπόστασή μας στὴν πίστη μὲ
τὴν προσευχὴ καὶ τὴ λατρεία μας στὰ
ἔργα μὲ τὴν ἄσκηση καὶ τὴ φιλανθρω-
πία. Καὶ ὅπως τὰ κοπάδια τῶν προβά-

21. 20
των ἔχουν τὸν ποιμένα ἀλλὰ καὶ τοὺς
πιστικοὺς καὶ τὰ μαντρόσκυλα ποὺ πα-
λεύουν τοὺς λύκους ἔτσι κι ἐμεῖς πορευ-
όμαστε μὲ τὸν ποιμένα τὸν καλὸν καὶ μὲ
τοὺς ἁγίους μας.
Λένε συνήθως πὼς ὅταν ἡ Ἐκκλησία
διώκεται, βγάζει
ἁγίους. Μὰ πότε
δὲν διώκεται ἡ
Ἐκκλησία; Κάθε
στιγμὴ τὸ σαρκι-
κό μας φρόνημα
τὴ διώχνει ἀπὸ
πάνω μας καὶ
στὴ ζωὴ μέσα ὁ
κόσμος, ποὺ ἔχει
ἀνοίξει πόλεμο
ἀπ’ ἀρχῆς ἐναντί-
ον της, μάχεται
τοὺς χριστιανοὺς
καὶ ἐκμεταλλεύ-
εται κάθε ἀδύνα-
το σημεῖο στὴν
πανοπλία τους,
γιὰ νὰ τοὺς πα-
ραπλανήσει. Γι’
αὐτὸ ἡ Ἐκκλη-
σία μᾶς ὀνόμασε
τὴν ἁμαρτία ἔτσι,
ἐνῷ στὴν ἀρχαιό-
τητα τὴν ἔλεγαν
«ὕβριν», γιατί τὴν θεωρεῖ ἀστοχία, λά-
θος καὶ ὄχι συνειδητὴ ἄρνηση τοῦ θε-
λήματος τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ
φαίνεται ἀκόμα καὶ στὸν πολὺ καὶ ἀμύ-
ητο κόσμο εἶναι ἡ μεγάλη ἐποποιία τῶν
διωγμῶν τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ εἶναι ν’
ἀπορεῖ κανεὶς γιατί ὅλος, μὰ ὅλος ὁ κό-
σμος ρίχτηκε δύο χιλιάδες χρόνια ἐπά-
νω στοὺς χριστιανοὺς μὲ τόση ἀγριότη-
τα, ἐνῷ οἱ χριστιανοὶ δὲν ἐδίωξαν κα-
νένα. Βέβαια εἴχαμε τὴ βιαιότητα τῶν
λεγόμενων Σταυροφόρων, ἀλλὰ αὐτοὶ
δὲν λογαριάζονται χριστιανοί. Μόνο
τὸ ὄνομα εἶχαν, ἀπὸ τὸ χριστιανισμό.
Στοὺς διωγμοὺς τῶν πρώτων αἰώνων
ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους, καθὼς καὶ στοὺς
διωγμοὺς ποὺ ἔκαναν οἱ Ζωροαστρινοί,
οἱ πυρολάτρες κι ἀργότερα οἱ Μουσουλ-
μάνοι στὴν Αἴγυπτο, στὴν Ἀσία καὶ
στὸν χῶρο τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου
εἴχαμε ἑκατομμύρια μάρτυρες. Κι ἀκό-
μα στὶς μέρες μας ἔχουμε διωγμοὺς μαρ-
τυρικοὺς στὴ Συρία καὶ σὲ ἄλλα μέρη.
Λογικὰ οἱ διῶκτες περίμεναν νὰ σβήσει
ἡ Ἐκκλησία τῶν χριστιανῶν κάτω ἀπὸ
τὰ ἀνελέητα χτυπήματα τῶν διωγμῶν.
Καὶ ὅμως μπορεῖ νὰ πεῖ κανεὶς ὅτι ἡ
αὔξηση τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν
καὶ ἡ κατάκτηση τῆς ἐξουσίας τοῦ πα-
νίσχυρου ρωμαϊκοῦ κράτους ἀπὸ τοὺς
χριστιανοὺς ὀφείλεται στὴν ἀντιστροφὴ
τῆς λογικῆς τῶν διωκτῶν.
Ὁ Θεὸς ποὺ κυβερνᾶ τὸν κόσμο ποὺ
ἔπλασε βραβεύει τοὺς μάρτυρές του μὲ
τὸ θρίαμβο τοῦ μαρτυρίου, ποὺ ἁγιά-
ζει τὸν κόσμο καὶ ἀντιστρέφει τὰ ἀπο-

22. 21
τελέσματα τῆς κοσμικῆς πολιτικῆς τῶν
ἐχθρῶν του. Καὶ αὐτὸ γίνεται μὲ τοὺς
ἁγίους καὶ τοὺς μάρτυρες. Θὰ μποροῦσε
βέβαια ὁ Θεὸς νὰ ἀναλάβει ὁλόκληρο τὸ
θαῦμα καὶ νὰ ἀναδείξει τὴν Ἐκκλησία
ἀήττητη.
Φαίνεται ὅμως καθαρὰ ὅτι θέλει νὰ
νικήσει τοὺς ἐχθρούς του μὲ τὴ συνερ-
γασία τῶν ἁγίων του.
Γι’ αὐτὸ καὶ σὲ κάθε διωγμὸ «πα-
ράγει» ἁγίους-παλληκάρια. Κι ἔτσι ἡ
Ἐκκλησία ὄχι μόνο ἐπιβιώνει ἀλλὰ καὶ
θριαμβεύει.
Γι’ αὐτὸ καὶ τὸ μεγάλο παλληκάρι
τῆς Ἐκκλησίας μας, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ
Χρυσόστομος μπορεῖ νὰ κηρύσσει ἀπὸ
τὸν ἄμβωνα μ’ αὐτὸ τὸ ἐμβατήριο τὸ
μεγαλεῖο της Ἐκκλησίας.
«Τοιοῦτον ἔχει μέγεθος ἡ Ἐκκλη-
σία, πολεμουμένη νικᾷ, ἐπιβουλευ-
ομένη περιγίνεται, ὑβριζόμενη λα-
μπροτέρα καθίσταται, δέχεται τραύ-
ματα καὶ οὐ καταπίπτει ὑπὸ τῶν
ἑλκῶν, κλυδωνίζεται, ἀλλ’ οὐ κατα-
ποντίζεται, χειμάζεται, ἀλλὰ ναυάγι-
ον οὐχ ὑπομένει, παλαίει, ἀλλ’ οὐχ
ἡττᾶται, πυκτεύει ἀλλ’ οὐ νικᾶται».
Ἀκοῦμε τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Χρυ-
σοστόμου καὶ βλέπομε ὅτι ἀποδει-
κνύονται ἀκέραια μὲ τὰ συναξάρια
καὶ μὲ τὴ ἱστορία καὶ ἀποροῦμε πῶς
συμβιβάζονται μὲ τὴ ἀδυναμία μας
καὶ μὲ τὴ χαλαρότητά μας.
Βλέπομε ὅμως ὅτι, ἐνῷ οἱ πολλοὶ
θαυμάζουν μόνο καὶ τιμοῦν μὲ εὐλά-
βεια τοὺς ἁγίους, οἱ ἅγιοι μπαίνουν
μπροστὰ σημαιοφόροι καὶ χαίρονται
μὲ τὰ βασανιστήρια τῶν διωγμῶν
τους, ἀναφωνοῦν μαζὶ γιὰ τὸν σύγ-
χρονό μας ἅγιο Λουκᾶ τὸν ἐπίσκοπο
Συμφεροπόλεως «Ἀγάπησα τὸ μαρ-
τύριό μου».
Ἂς δοξάσομε λοιπὸν τὸν Θεὸ για-
τί δὲν μᾶς ἀφήνει στὴν ἀνεπάρκειά
μας ἀβοήθητους, ἀλλὰ στέλνει στὴν
πατρίδα ποὺ κινδυνεύει τοὺς ἥρωες
καὶ στὴν Ἐκκλησία ποὺ διώκεται
τοὺς ἁγίους της.
Ἰδιαίτερα τὴν πατρίδα μας τὴ χρι-
στιανικὴ Ἑλλάδα τὴν ἐπροίκισε μὲ
ἥρωες πολεμιστές, μὲ ἥρωες εὐεργέτες,
μὲ ἁγίους ὁσίους, μὲ ἁγίους σοφοὺς Πα-
τέρες καὶ μὲ θαυμαστοὺς μάρτυρες καὶ
γι’ αὐτὸ κανεὶς νὰ μὴν ἀπελπίζεται γιὰ
τὸ μέλλον της.
Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός

23. 22
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ
ΚΑΙ
ΙΝΔΟΥΙΣΜΟΣ
Γέροντος Παϊσίου
Ο
ἱ Ἰνδοὶ εἶναι ἔξυπνος λαός, ἐνῷ
ἔχουν μεταφυσικὲς ἀνησυχί-
ες καὶ πολλὴ καρδιά, ἀσχο-
λοῦνται μὲ τὴ δῆθεν φιλοσοφία, μὲ πλά-
νες καὶ μὲ μαγεῖες. Τοὺς Εὐρωπαίους
τοὺς ἁλωνίζουν μὲ τὶς θεωρίες τους.
Οἱ ἀρχηγοὶ τους εἶναι σὰν ταῦροι καὶ
οἱ ἄλλοι ἐκεῖ στὶς Ἰνδίες πεθαίνουν ἀπὸ
τὴν πεῖνα. Ἡ Ὀρθοδοξία ἔχει τὸ θαῦμα
καὶ τὴ θεία χάρη. Ὁ ἰνδουισμὸς ἔχει τὴ
μαγεία καὶ τὴ φιλοσοφία. Ἀντικαθιστᾶ
τὸ θαῦμα μὲ τὴ μαγεία καὶ τὴ θεία χάρη
μὲ τὴ φιλοσοφία. Ὁ διάβολος δίνει στοὺς
Γκουρού,στοὺςμάγουςδυνάμεις,ἐπειδὴ
τοῦ δίνουν δικαιώματα. Ἔτσι μποροῦν
νὰ κάνουν κάτι δῆθεν θαύματα καὶ ὁ
ἄλλος ποὺ τοὺς βλέπει τοὺς θαυμάζει.
Ἡ ζωὴ τῶν μάγων δὲν εἶναι καθαρή,
εἶναι μπερδεμένη, ἐνῷ στὴν Ὀρθοδοξία
βρίσκουν ζωὴ καθαρὴ καὶ ἀνωτερότη-
τα. Βρίσκουν ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν
ἁγιότητα καὶ κάνουν ἀληθινὰ θαύμα-
τα. Ἡ ὀρθόδοξη ἐγκράτεια καὶ γενικὰ ἡ
πνευματικὴ ἄσκηση ἀποβλέπει πάντα
σὲ ἀνώτερο πνευματικὸ σκοπό, στὸν
ἁγιασμὸ τῆς ψυχῆς.
Ἡ σατανικὴ κοσμικὴ ἄσκηση τῶν
ἰνδουιστῶν γίνεται γιὰ νὰ κάνουν
εὐλύγιστο κορμό, νὰ γυρίζουν χέρια
καὶ πόδια σὰν τὸν χάρτινο Καραγκιόζη,
νὰ τοὺς καμαρώνουν μερικοὶ ἀνόητοι
ἄνθρωποι καὶ νὰ τοὺς κοροϊδεύουν οἱ
γελοῖοι δαίμονες.
Στὴν Ὀρθοδοξία ἡ καλωσύνη εἶναι
τὸ ξεχείλισμα τῆς ἀγάπης τοῦ ἀνθρώ-
που πρὸς τὸν Θεὸ καὶ πρὸς τὸν πλησίον.
Ἂν κάποιος κινδυνεύη νὰ πνιγῆ στὴν
θάλασσα καὶ ζητᾶ βοήθεια, ὁ ἰνδουιστὴς
θὰ μείνη ἀδιάφορος, δὲν θὰ κουνηθῆ
ἀπὸ τὴν θέση του, γιὰ νὰ μὴν στερηθῆ
τὴν ἡδονὴ ποὺ νοιώθει.
Ἐνῷ, ἂν βρισκόταν ἐκεῖ ἕνας ὀρθό-
δοξος μοναχὸς καὶ ἔλεγε τὴν εὐχή, θὰ
ἄφηνε τὸ κομποσχοίνι καὶ θὰ ἔπεφτε
στὴν θάλασσα γιὰ νὰ τὸν σώση.
Ὁ σημερινὸς παράξενος ἄνθρωπος
στὰ παράξενα ἀναπαύεται, ὄχι στὰ σω-
στά. Τὴν Ἰνδία, ποὺ εἶναι στὴν ἄλλη
ἄκρη τῆς γῆς, τὴν ξέρουν ἀπὸ τὴν μα-
γεία της καὶ πηγαίνουν.
Τὸ Ἅγιον Ὅρος ποὺ εἶναι στὴν πα-
τρίδα τους, πολὺ κοντά τους, μὲ τὴν
ἀληθινὴ μυστικὴ ἐν Χριστῷ ζωή, τὸ
ἀγνοοῦν.

24. 23
ΦΑΝΑΡΙΟΝ-ΓΕΝΟΣ-ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
Ἰωάννη Ἐλ. Σιδηρᾶ
θεολόγου - ἐκκλησιαστικοῦ ἱστορικοῦ - νομικοῦ
Ἡ
ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπό-
λεως (1453 μ.Χ.) ὑπὸ τῶν ἀλλο-
θρήσκων ὀθωμανῶν ὑπῆρξε
τὸ μέγιστο κοσμοϊστορικὸ γεγονὸς
ποὺ ἄλλαξε τὸν ροῦ τῆς ἀνθρωπότητος
καὶ τὴν ἱστορικὴ πορεία τοῦ εὐσεβοῦς
ἑλληνορθοδόξου Γένους μας. Ἡ Ὀρθό-
δοξη Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία, ὅπως ὑπο-
στασιοποιοῦνταν καὶ ἐνσαρκωνόταν
στὸν παλαίφατο θεσμὸ τοῦ Οἰκουμενι-
κοῦ Πατριαρχείου, ἢτοι τῆς μαρτυρικῆς
καὶ καθαγιασμένης Μητρὸς Ἁγίας Με-
γάλης τοῦ Χριστοῦ Κωνσταντινουπο-
λίτιδος Ἐκκλησίας, ὑπῆρξε ἡ «κιβωτὸς
τῆς σωτηρίας» καὶ ἡ ἰαματικὴ καὶ σω-
στικὴ «Κολυμβήθρα» ἐντός τῆς ὁποίας
τὸ εὐσεβὲς Γένος μας ἀνεβαπτίζετο στὰ
ἀνόθευτα νάματα τῆς ὀρθοδόξου πίστε-
ως καὶ παραδόσεως διατηρῶντας, παρὰ
τοὺς δίσεκτους καὶ δυσχείμερους και-
ροὺς καὶ χρόνους ποὺ βίωνε κάτω ἀπὸ
τὸν ἀλλόθρησκο δυνάστη καὶ τύραννο,
τὴν ἑλληνορθόδοξη αὐτοσυνειδησία καὶ
ἰδιοπροσωπία του, ἢτοι τὴν ἱστορικὴ
καὶ πολιτισμικὴ ταυτότητά του.
Ἀπὸ τῆς πρώτης στιγμῆς μετὰ τὴν
ἅλωση, τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο
στὸ πρόσωπο τοῦ πρώτου Πατριάρχου
Γενναδίου Β΄ Σχολαρίου ἀξιοποίησε στὸ
ἔπακρον τὰ ἐκ τοῦ Μωάμεθ Β΄ τοῦ Πορ-
θητοῦ δοθέντα «Σουλτανικὰ Προνόμια»
καὶ συνέβαλε καταλυτικὰ στὴν πολυ-
επίπεδη ὀργάνωση τοῦ ἰδιωτικοῦ καὶ
δημοσίου βίου τοῦ ὑπόδουλου Γένους,
τὸ ὁποῖο εὑρισκόμενο ὑπὸ τὶς προστα-
τευτικὲς πτέρυγες τῆς Μητρὸς Ἐκκλη-
σίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως μπόρεσε
παρὰ τὶς ἀντιξοότητες νὰ ἐπιβιώσει καὶ
νὰ μεγαλουργήσει.
Τὸ Millet τῶν Ροὺμ (Ρωμηῶν) ἔχο-
ντας ὡς ὑψίστη κεφαλὴ τὸν ἑκάστοτε
Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη, ὁ ὁποῖος ἦταν
ὁ Rum Millet Basi, δηλαδὴ ὁ «Γενάρ-
χης» καὶ «Ἐθνάρχης», ὁ ἀπόλυτος θρη-
σκευτικὸς καὶ πολιτικὸς ἀρχηγὸς τῆς
Πατριᾶς, τοῦ ὑπόδουλου ἑλληνορθοδό-
ξου Γένους καὶ γενικὰ ὅλων τῶν ὑπὸ
τὴν ὀθωμανικὴ ἡμισέληνο ὀρθοδόξων,
εἶχε κραταιὰ φωνὴ ἐνώπιον τῆς Ὑψηλῆς
Πύλης καὶ τοῦ ἰδίου τοῦ Σουλτάνου γιὰ
τὰ ἐν γένει δίκαιά του καὶ τὸ κυριότερο
γιὰ τὴν ἴδια τὴ ζωὴ καὶ τὴν ἐπιβίωσή
του.
Ἄξιο ἰδιαιτέρας μνείας εἶναι καὶ τὸ
γεγονὸς ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρ-
χεῖο, ὡς ἡ μόνη ἀπὸ τὴν Ὑψηλὴ Πύλη
ἀναγνωρισμένη πνευματικὴ ἀρχή,
ἀσκοῦσε τὸν συγκεκριμένο ἐθναρχικὸ
καὶ σωστικὸ ρόλο του, καὶ ὑπὲρ ὅλων
τῶν ὑπολοίπων μὴ μουσουλμανικῶν

25. 24
ὀρθοδόξων χριστιανικῶν πληθυσμῶν
ποὺ διαβίωσαν ἐντὸς τῶν ὁρίων τῆς
ὀθωμανικῆς ἐπικράτειας, οἱ ὁποῖοι δὲν
ἦταν φυσικὰ μόνον Ἕλληνες,
ἀφοῦ ὁ ἑκάστοτε Οἰκουμενικὸς
Πατριάρχης ὡς κεφαλὴ καὶ κα-
τεξοχὴν πνευματικὸς ἡγέτης
ἐκπροσωποῦσε ὅλους τους Χρι-
στιανοὺς ἐνώπιον τῆς Ὑψηλῆς
Πύλης καὶ ὁμιλοῦσε ἐξ ὀνόμα-
τος αὐτῶν σὲ κάθε περίπτωση.
Ἔχει διατυπωθεῖ ὅτι ἡ
πνευματικὴ καὶ διοικητικὴ
ὑπαγωγὴ ὅλων τῶν ὀρθοδόξων
στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο
ἦταν σύμφωνη μὲ τὸ Κοράνι
ποὺ ἐπέτρεπε στοὺς λαοὺς τῆς
Βίβλου, τοὺς χριστιανοὺς καὶ
τοὺς Ἑβραίους, ἐφ’ ὅσον πλή-
ρωσαν τὸ ὀθωμανικὸ «χαράτσι»
(κεφαλικὸς φόρος) νὰ ζοῦν στὸ
πλαίσιο τῆς ὀθωμανικῆς μου-
σουλμανικῆς πολιτείας καὶ νὰ
διατηροῦν τὴν πίστη τους, τὰ
ἤθη καὶ τὰ ἔθιμά τους. Ὁ Μω-
άμεθ Β΄ ὁ Πορθητὴς ἐπικύρωσε
αὐτὸ τὸ δικαίωμα, ποὺ τὸ Κο-
ράνι εὐνοϊκῶς ἔδιδε στοὺς λα-
οὺς τῆς Βίβλου, μὲ τὰ λεγόμενα
«προνόμια» ποὺ παραχώρησε
στὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρ-
χη Γεννάδιο Β΄ Σχολάριο καὶ
στοὺς μετέπειτα διαδόχους
του: «ἔδωκε δὲ καὶ προστάγ-
ματα ἐγγράφως τῷ Πατριάρχῃ
μὲτ’ ἐξουσίας βασιλικῆς ἀπογε-
γραμμένης κάτωθεν, ἵνα μηδεὶς
αὐτὸν ἐνοχλήσῃ ἢ ἀντιτείνῃ
ἀλλὰ εἶναι αὐτὸν ἀναίτιον καὶ
ἀφορολόγητον καὶ ἀδιάσειστον
τὲ ἀπὸ παντὸς ἐναντίου, καὶ
τέλους καὶ δόσεως ἐλεύθερος
ἔσηται αὐτὸς καὶ οἱ μετ’ αὐτὸν
Πατριάρχαι εἰς τὸν αἰῶνα, ὁμοίως καὶ
πάντες οἱ ὑποτεταγμένοι αὐτῷ ἀρχιε-
ρεῖς».
Ἡ Ὀρθόδοξη κατ’ Ἀνατολὰς Ἐκκλη-
σία τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχουσα καὶ ὑπο-
στασιοποιημένη στὸν θεσμὸ τοῦ μαρ-
τυρικῶς καθαγιασμένου Οἰκουμενικοῦ
Πατριαρχείου, τὸν μόνο ἑλληνορθόδοξο
πνεύμονα ποὺ ὡς «θαυμαστὴ παρεμ-
Γεννάδιος Β΄ Σχολάριος

26. 25
βολὴ Θεοῦ» συνέχιζε νὰ ἐπιβιώνει ἀπὸ
τὴν πάλαι ποτὲ Ἀνατολικὴ Ρωμαϊκὴ
Αὐτοκρατορία, ἀπὸ τὸν ὁποῖο ἀνέπνεε
τὴν ζωογόνο πνοὴ τὸ ὑπόδουλο Γένος,
ἦταν καὶ ἐνεργοῦσε ὡς «Ἐθναρχοῦσα
Ἐκκλησία», ἡ ὁποία μὲ βαρύτατο κό-
στος καὶ ἀτίμητο φόρο αἵματος πατρι-
αρχῶν, ἀρχιερέων, ἱερέων καὶ μοναχῶν
ἔφερε καὶ διεφύλαττε σωστικὰ στοὺς
μητρικοὺς καὶ φιλόστοργους κόλπους
της ὅλο τὸ μαρτυρικὸ καὶ ἐμπερίστατο
Γένος μας. Ἡ Μητέρα Ἐκκλησία τῆς
Κωνσταντινουπόλεως μὲ τὴν εὐφυῆ καὶ
ἀριστοτεχνικὴ ἀξιοποίηση καὶ ἐκμετάλ-
λευση τῶν ἐκ τοῦ Πορθητοῦ παραχωρη-
θέντων «Προνομίων» ἐπέτυχε ἀφενὸς
μὲν τὴν ἐσωτερικὴ καὶ ἐξωτερικὴ λει-
τουργική, πνευματικὴ καὶ διοικητικὴ
ἐλευθερία της ἡ ὁποία συνεπαγόταν
πρωτίστως τὴν διαφύλαξη τῆς ἀνοθεύ-
του πατρώας ὀρθοδόξου πίστεως καὶ
τὴν κατὰ τὸ δυνατὸν ἐλευθέρα ἄσκηση
τῶν θρησκευτικῶν δικαιωμάτων τῶν
ὑπόδουλων Ρωμηῶν, ἀφετέρου δὲ τὴν
ὀργάνωση τῆς κοινοτικῆς-διοικητικῆς,
ἐκπαιδευτικῆς, οἰκονομικῆς καὶ ἐν γένει
κοινωνικῆς καὶ πολιτισμικῆς ζωῆς τοῦ
ἀνελεύθερου Γένους καὶ μάλιστα ἐντὸς
τοῦ ἐχθρικοῦ περιβάλλοντος τοῦ ἀλλο-
θρήσκου ὀθωμανοῦ δυνάστου κατακτη-
τοῦ. Ἔτσι τὸ μαρτυρικὸ Οἰκουμενικὸ
Πατριαρχεῖο μὲ βαθειὰ συναίσθηση
τῆς ἱερῆς ἐθναρχικῆς εὐθύνης καὶ ἀπο-
στολῆς του, ὅταν δὲν ὑφίστατο κανεὶς
ἄλλος ἐπίσημος κρατικὸς φορέας σωτη-
ρίας γιὰ τοὺς ὑπόδουλους Ρωμηοὺς καὶ
ὅλα γύρω «τὰ σκίαζε ἡ φοβέρα καὶ τὰ
πλάκωνε ἡ σκλαβιά», διεφύλαξε μέσα
στὴ ζοφερὴ ἀνελευθερία τῶν τεσσάρων
καὶ πλέον αἰώνων τὴν ἀνόθευτη ἑλλη-
νορθόδοξη ἰδιοπροσωπία, αὐτοσυνειδη-
σία καὶ ταυτότητα τοῦ εὐσεβοῦς Γένους
μας.
Ἐξάλλου εἶναι ἱστορικὰ καταγε-
γραμμένος καὶ ἀδιαμφισβήτητος ὁ ἀκα-
τάβλητος διμέτωπος ἀγῶνας τοῦ Οἰκου-
μενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῶν κάθε
βαθμίδος κληρικῶν του ὑπὲρ τῆς δια-
φυλάξεως καὶ διασώσεως τῆς θρησκευ-
τικῆς καὶ ἐθνικῆς αὐτοσυνειδησίας τῶν
ὑπόδουλων Ρωμηῶν ἀπέναντι στοὺς
βίαιους ἐξισλαμισμούς, ποὺ κατὰ περι-
όδους ἐπέβαλε ἡ Ὑψηλὴ Πύλη, καθὼς
καὶ στὸν ὕπουλο καὶ δόλιο κίνδυνο ποὺ
ἐκπήγαζε ἀπὸ τὴν ποικιλόμορφη δράση
τῶν «προβατόσχημων» ρωμαιοκαθο-
λικῶν μισιοναρίων, οἱ ὁποῖοι ἐκμεταλ-
λευόμενοι τὴν δεινὴ θέση τῶν ὑπόδου-
λων ὀρθοδόξων, προσπαθοῦσαν παντὶ
σθένει, μὲ δελεαστικὲς ὑποσχέσεις καὶ
ποικίλες διευκολύνσεις νὰ τοὺς προση-
λυτίσουν. Ἡ μεγαλόπνοη φαναριώτικη
τακτική, ποὺ ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία ἀκο-
λούθησε καθ’ ὅλους τοὺς χρόνους τῆς
πικρᾶς δουλείας προκειμένου νὰ ἐξου-
δετερώνει τὶς ποικιλόμορφες κατὰ τοῦ
Γένους μεθοδεύσεις τοῦ ἐχθροῦ, ἔφτασε
μέχρι τοῦ σημείου τῆς αὐτοθυσίας, ἢτοι
τῆς «κενώσεως» αὐτῆς. Δὲν εἶναι τυχαῖο
τὸ γεγονὸς ὅτι στὸν βωμὸ αὐτοῦ τοῦ
ἀνηλεοῦς διμέτωπου ἀγῶνος ἐχύθησαν
θυσιαστικῶς ποταμοὶ αἱμάτων πλειάδος
πατριαρχῶν, ἀρχιερέων, ἱερέων καὶ μο-
ναχῶν, ἐνῶ σὲ πολλὲς ἄλλες περιπτώσεις
οἱ ὀρθόδοξοι κληρικοὶ ὑπέμειναν καὶ
τὸν διὰ τῆς ἀγχόνης μαρτυρικὸ θάνατο.
Ἔτσι ἀνεδείχθησαν οἱ περίλαμπροι, πο-
λύτιμοι, ἀτίμητοι καὶ ἀδαπάνητοι λίθοι
τῆς δόξας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας
ποὺ εἶναι οἱ Νεομάρτυρες.
Ἡ σφυρηλάτηση καὶ διατήρηση
ἄσβεστης τῆς ἐθνικῆς καὶ θρησκευτικῆς
συνειδήσεως καὶ ταυτότητος τῶν ὑπό-
δουλων Ρωμηῶν μέσῳ τῆς μόνης ἀκενώ-
του πνευματικῆς δυνάμεως τῆς παιδείας
καὶ «νουθεσίας Κυρίου» συντελοῦνταν
ἀπὸ τοὺς πεπαιδευμένους ἀνθρώπους
τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοὺς στηλοβάτες
τοῦ Γένους ὀρθοδόξους κληρικούς, μὲ
ἄμεσο κίνδυνο τῆς ἴδιας τῆς ζωῆς τους
καὶ ὑπὸ ἄκρως δυσχερεῖς καὶ ἀντίξοες
συνθῆκες, ὅταν μάλιστα δάσκαλοι καὶ