Ιστορία μεσαιωνικού και νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου, σ. 48-49

1. Το φεουδαρχικό σύστημα στη Δυτική Ευρώπη

2. Συνθήκες διαμόρφωσης
της φεουδαρχίας

3. [Στην] κοινωνία της Μεροβίγγειας εποχής (5ος-7ος αι.) ούτε το κράτος ούτε το
γένος πρόσφεραν πια επαρκές καταφύγιο. Η κοινότητα του χωριού ήταν
ικανή μόνο για την εσωτερική της αστυνόμευση. Ίχνη μόνο πόλεων
υπήρχαν. Παντού ο αδύνατος ένιωθε την ανάγκη να εναποθέσει τον
εαυτό του σε έναν ισχυρότερο από αυτόν. Ο δυνατός με τη σειρά του δεν
μπορούσε να διατηρήσει το κύρος και την περιουσία του ούτε καν να
κατοχυρώσει την ασφάλειά του, αν δεν έβρισκε με την πειθώ ή με τη βία,
την υποστήριξη κατώτερων εξαναγκασμένων να τον βοηθήσουν. Από το
ένα μέρος υπήρχε αναζήτηση αρχηγού από το άλλο συχνά βίαιες
αναλήψεις εξουσίας. […] Σε πολλές περιπτώσεις βλέπουμε τον ίδιο
άνθρωπο να γίνεται ταυτόχρονα προστατευόμενος ενός ισχυρότερου
και προστάτης ταπεινότερών του. Άρχισε έτσι να συγκροτείται ένα
ευρύτατο σύστημα προσωπικών σχέσεων, τα διασταυρούμενα νήματα των
οποίων διέτρεχαν από το ένα επίπεδο στο άλλο ολόκληρο το κοινωνικό
σύνολο.
Marc Bloch, Η φεουδαλική κοινωνία, Αθήνα: Κάλβος 1987, 216

4. Μετά τις βαρβαρικές
επιδρομές και την
κατάλυση του Δυτικού
Ρωμαϊκού Κράτους
κυριάρχησε ανασφάλεια
στην Ευρώπη.
Τότε πολλοί ελεύθεροι
άνθρωποι που δεν είχαν
τα αναγκαία για την
επιβίωσή τους
αναγκάστηκαν να
επιζητήσουν την
προστασία των
αρχόντων, δηλαδή των
ισχυρών γαιοκτημόνων.
Οι τελευταίοι ζητούσαν
ως αντάλλαγμα από
τους πρώτους διάφορες
υπηρεσίες και την
αφοσίωσή τους.

5. Παρόμοια τακτική ακολούθησαν
και οι μικροϊδιοκτήτες, οι οποίοι
παραχωρούσαν τη γη τους στον
άρχοντα, διατηρούσαν όμως το
δικαίωμα να την καλλιεργούν
καταβάλλοντάς του και ορισμένα
τέλη.
Ο άρχοντας με τη σειρά του
εξασφάλιζε την παραγωγή τους
από σκόπιμη καταστροφή,
αρπαγή ή λεηλασία.

6. Εξάλλου ο βασιλιάς και άλλοι ισχυροί άνδρες, κάτοχοι μεγάλων
εκτάσεων γης, είχαν αποκτήσει τη συνήθεια να συγκεντρώνουν
γύρω τους ομάδες πιστών και ελεύθερων ανθρώπων, δηλαδή
υποτελών (vassali), τους οποίους αντάμειβαν για τις υπηρεσίες
τους με παραχωρήσεις γης και προνόμια.

7. Τις παραπάνω τάσεις
ενίσχυε η εξασθένιση και
ο κατακερματισμός της
κρατικής εξουσίας κατά
τον 8ο αιώνα, ιδιαίτερα
μετά την κατάρρευση των
Μεροβιγγείων.

8. Φεουδαρχική κοινωνία: Αγροτική
ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΕΣ
ΟΙΚΟΣ-ΦΕΟΥΔΟ
Ανήκει στον φεουδάρχη:
Πύργος, γη, εργαλεία, στάβλοι,
ζώα, αποθήκες, αγρότες
ΜΙΚΡΑ ΚΤΗΜΑΤΑ
Ανήκαν σε ελεύθερους γεωργούς.
Εκτός από τους ελεύθερους
γεωργούς, με αγροτοκτηνοτροφικές
εργασίες ασχολούνταν οι πάροικοι
(δεν είχαν δική τους γη) και οι δούλοι
Έτσι, οι συνθήκες αυτές διαμόρφωσαν βαθμιαία μια νέα
κοινωνική πραγματικότητα, τη φεουδαρχική κοινωνία.
Βλ. Η φεουδαρχία στη δυτική Ευρώπη. Διδακτική πρόταση http://ppirpiris.blogspot.com/

9. Ποιοι υπάγονται σε ποιους και με ποιους όρους
Όλοι ήταν «άνθρωποι άλλου ανθρώπου»
Βασιλιάς
Φεουδάρχες και ηγεμόνες υποτελείς στο βασιλιά
• Ανώτεροι άρχοντες (βαρόνοι,
μαρκήσιοι, δούκες, κόμητες)
• Ανώτερος κλήρος
• Αξιωματούχοι του βασιλιά
Στρατιωτική
βοήθεια
• Κατώτεροι άρχοντες
• Οι ιππότες, έφιπποι μαχητές,
συγκροτούσαν μια κλειστή
φεουδαρχική ομάδα
Αφοσιωμένοι ιππότες υποτελείς στους ηγεμόνες
Φαγητό
Προστασία
Στέγη
• Ελεύθεροι χωρικοί
• Πάροικοι
• Δούλοι
• Γη & περιουσία
• Πληρώνουν ενοίκιο
Στρατιωτική
βοήθεια
Φαγητό
Προστασία
Στέγη
Πυραμίδα
φεουδαρχικής
κοινωνίας

10. Ο Βασιλιάς
 Ο βασιλιάς είχε στην κατοχή του όλα
τα εδάφη του βασιλείου. [Τεράστιες
εκτάσεις γης κατείχε και η Εκκλησία]
 Ο μονάρχης εκμεταλλευόταν κάποιες
εκτάσεις. Χορηγούσε όμως φέουδα
(=εκτάσεις γης) σε ισχυρούς ευγενείς.
 Σε αντάλλαγμα οι ισχυροί ευγενείς
(βασάλοι του βασιλιά) ορκίζονταν
πίστη, αφοσίωση στο βασιλιά και του
παρείχαν στρατιωτική υποστήριξη και
βοήθεια.

11. Οι Ευγενείς (υποτελείς του βασιλιά)
 Οι ευγενείς παρείχαν στέγη, τροφή,
υποστήριξη και γη στους ιππότες
(υποτελείς των ευγενών).
 Σε αντάλλαγμα οι ιππότες τους
παρείχαν στρατιωτικές υπηρεσίες.

12. Οι Ιππότες (υποτελείς των ευγενών)
 Οι ιππότες ανήκαν στην τάξη των
αρχόντων ή ευγενών και ήταν
έφιπποι μαχητές που συγκροτούσαν
μια κλειστή φεουδαρχική ομάδα.
 Οι ιππότες παρείχαν προστασία και
γη στους χωρικούς
 Οι χωρικοί με τη σειρά τους είχαν
πλήθος υποχρεώσεων προς τους
προστάτες τους.

13. Οι ελεύθεροι χωρικοί και οι πάροικοι
 Βρίσκονταν στη βάση της κοινωνικής
πυραμίδας.
 Οι ελεύθεροι γεωργοί ήταν μικροϊδιοκτήτες.
 Οι πάροικοι ήταν εγκατεστημένοι ως
μόνιμοι καλλιεργητές σε κτήματα που δεν
τους ανήκαν και απολάμβαναν μια
περιορισμένη ελευθερία, που διέφερε από
περιοχή σε περιοχή (δεν μπορούσαν να
εγκαταλείψουν τη γη, κατέβαλλαν τέλη στο
φεουδάρχη, δεν μπορούσαν να νυμφευθούν
χωρίς την άδειά του).

14. Γενικά, όλοι οι χωρικοί
• υπάγονταν στον κύριο του φέουδου,
αφού αυτός αντιπροσώπευε τη
δημόσια εξουσία
• του κατέβαλλαν διάφορα τέλη και
δικαιώματα για τα κτήματα που
καλλιεργούσαν αλλά και για τη
χρήση ορισμένων μέσων
παραγωγής, όπως των μύλων.
• ήταν υπόχρεοι σε προσωπικές
αγγαρείες, τις οποίες μπορούσαν να
εξαγοράσουν.

15. Οι δούλοι
 Τέλος, στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας
βρίσκονταν και οι δούλοι.
 Ανήκαν, όπως και στη Ρώμη, σε έναν κύριο.
 Ήταν συνήθως ξένοι και αιχμάλωτοι
πολέμου ή λεηλασίας.
 Ο αριθμός τους περιορίστηκε μετά τον 10ο
αι. και το καθεστώς διαβίωσής τους
βελτιώθηκε, αφού συνήθως τους
εγκαθιστούσαν ως καλλιεργητές, όταν δεν
τους χρησιμοποιούσαν σε ειδικά
καθήκοντα, ως εξειδικευμένους τεχνίτες.

16. Η τελετή της περιβολής &
Το φεουδαρχικό συμβόλαιο

17. Πώς γινόταν η υπαγωγή του υποτελούς
Η σχέση αυτή μεταξύ άρχοντα και
υποτελούς πήρε βαθμηδόν επίσημο
χαρακτήρα και οδήγησε στη
διαμόρφωση μιας ειδικής τελετής,
της τελετής της περιβολής.
Μετά από αυτή άρχισε να ισχύει το
φεουδαρχικό συμβόλαιο που συνέδεε
τον υποτελή με τον κύριό του και
καθόριζε τις αμοιβαίες υποχρεώσεις
τους.

18. Η τελετή της περιβολής
• Ο υποτελής έσφιγγε τα χέρια του κυρίου του
και γονάτιζε μπροστά του.
• Σχεδόν πάντα η τελετή αυτή περιλάμβανε κι
έναν ασπασμό.
• Με όρκο στο λείψανο ενός αγίου ο υποτελής
υποσχόταν πίστη στον κύριό του.
• Σε αντάλλαγμα ο άρχοντας προχωρούσε στην
περιβολή του ανθρώπου του με ένα
ευεργέτημα ή ένα φέουδο. Συμβολικά η
παραχώρηση αυτή γινόταν με μια χούφτα
χώμα ή μια σημαία.

19. Το φεουδαρχικό συμβόλαιο [1]
• Σε αντάλλαγμα του ευεργετήματος και της
προστασίας που παραχωρούνταν από τον κύριο,
ο υποτελής υποσχόταν να μην τον βλάψει και να
του είναι πιστός.
• Ο υποτελής όφειλε επιπλέον προς τον κύριό του
υπηρεσία (servicium), όρος γενικός που σημαίνει
την υποχρέωση παρουσίας του στην αυλή του
κυρίου του και στο δικαστήριό του, όπου όφειλε
να δίνει τη συμβουλή του (consilium). Ο όρος
«υπηρεσία» περιλαμβάνει και την στρατιωτική
βοήθεια.

20. Το φεουδαρχικό συμβόλαιο [2]
Το συμβόλαιο αυτό έδινε στον υποτελή
το δικαίωμα:
1. οικονομικής εκμετάλλευσης του
φέουδου
2. δημόσιας εξουσίας στο φέουδο.
Το συμβόλαιο έπαυε να ισχύει:
• λόγω θανάτου του ενός
συμβαλλομένου
• μη εκπλήρωσης των
υποχρεώσεών του

21. Εξέλιξη του φεουδαρχικού
συστήματος

22. 1.Οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου
επιτάχυναν την εξέλιξη της
φεουδαρχίας.
Παλιότερα ο στρατός αποτελούνταν από
ελεύθερους αγρότες υπό την ηγεσία του
αυτοκράτορα.
Οι συνεχείς πόλεμοι, όμως, και η αύξηση του
κόστους του στρατιωτικού εξοπλισμού
ανάγκασαν τον αυτοκράτορα να στηριχθεί
στους βασιλικούς αξιωματούχους που τους
είχε παραχωρήσει γαίες και στους άλλους
ισχυρούς ηγεμόνες.
Οι τελευταίοι συμμετείχαν στον πόλεμο με
τους ανθρώπους τους παρέχοντας και τον
εξοπλισμό τους (φεουδαρχικός στρατός). Τη
δυνατότητα αυτή αποκτούν οι φεουδάρχες
χάρη στην οικονομική και πολιτική δύναμη
που σε τοπικό επίπεδο τους εξασφάλιζε το
φέουδο.
3. Εισβολές Νορμανδών, Ούγγρων, Σαρακηνών (8ος-10ος αι.)
2. Σύγκρουση των κληρονόμων του Καρλομάγνου
Αταξία
Καταστροφές
Φτώχεια
Aνασφάλεια

23. «Εμπρός σας βλέπετε να ξεσπά η οργή του Κυρίου…Παντού
πόλεις εγκατελελειμμένες, μοναστήρια γκρεμισμένα και
πυρπολυμένα, χωράφια που έγιναν ερημότοποι…Παντού ο
δυνατός καταπιέζει τον αδύνατο και οι άνθρωποι μοιάζουν με τα
ψάρια της θάλασσας που αλληλοκαταβροχθίζονται». Έτσι
μιλούσαν, στα 909, οι επίσκοποι της επαρχίας της Ρεμς
συναθροισμένοι στο Τρόσλυ. Η φιλολογία του 9ου και 10ου αι., […]
οι συζητήσεις των συνόδων είναι γεμάτες από τους θρήνους
αυτούς. […] Εκείνο τον καιρό τα πρόσωπα που μπορούσαν να
δουν και να συγκρίνουν, ιδιαίτερα οι κληρικοί, είχαν την αίσθηση
ότι ζουν μέσα σε μια απαίσια ατμόσφαιρα αναρχίας και
βιαιότητας. Η μεσαιωνική φεουδαρχία βγήκε από τους κόλπους
μιας βαθιάς ταραγμένης εποχής.
Marc Bloch, Η φεουδαλική κοινωνία, Αθήνα: Κάλβος 1987, 29

24. ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑ
Σύστημα πολιτικής, οικονομικής
και κοινωνικής οργάνωσης
του μεσαιωνικού κόσμου

25. Το φεουδαρχικό σύστημα είχε ως συνέπεια τον
κατακερματισμό της κρατικής εξουσίας σε μικρότερα ή
μεγαλύτερα φέουδα που αποτελούσαν συχνά
πραγματικές ηγεμονίες.
Η φεουδαρχία επικράτησε στην Ευρώπη από τον 8ο μέχρι και τον 13ο
αιώνα, οπότε άρχισε να παρακμάζει.
Από αυτές τις ηγεμονίες συγκροτήθηκαν αργότερα νέες
επικράτειες που ως ένα βαθμό αντιστοιχούν στα σημερινά
κράτη της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας.

26. Γαλλία: Ούγος Καπέτος
•Ο δούκας Ούγος
Καπέτος υπερίσχυσε
έναντι των άλλων
φεουδαρχών και το
987 ανακηρύχθηκε
βασιλιάς.

27. Γερμανία: Όθων Α’
• Ο Όθων Α’ με την
υποστήριξη του στρατού και
της Εκκλησίας, στέφθηκε στη
Ρώμη το 962 από τον πάπα
αυτοκράτορας των
Ρωμαίων και ίδρυσε την Αγία
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του
Γερμανικού Έθνους.

28. Αγγλία: Γουλιέλμος ο Κατακτητής
• Ο Γουλιέλμος της Νορμανδίας,
εκμεταλλευόμενος τις δυναστικές
διαμάχες, κατέλαβε το θρόνο της
Αγγλίας το 1066, όπου εισήγαγε το
φεουδαρχικό σύστημα. Με την
κατάκτηση της Αγγλίας από τον
Γουλιέλμο, τον επονομαζόμενο για
το λόγο αυτό Κατακτητή, άρχισε η
διαμόρφωση της σύγχρονης
Αγγλίας.

29. Τέλος Επιμέλεια:
Ελένη Νασιώτη, ΠΕΟ2
(Φεβρουάριος 2020)
Κάστρο του Λίχτενσταϊν, Γερμανία
Πηγές: Ιστορία του μεσαιωνικού και νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου, Αθήνα:ΙΤΥΕ 2014-2015, 48-49
Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία, Β’ Γυμνασίου, Αθήνα:ΙΤΥΕ 2015, 91-93
Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία, Β’ Γυμνασίου, Εκπ/ση των παιδιών της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης:
https://museduc.gr/docs/Istoria/B/05_KEFALAIO_B.pdf (ημ. προσπ. 9/2/20)
Οι φωτογραφίες από το διαδίκτυο