Alienación e ideoloxía en Marx

1. CUESTIÓN TEÓRICA 8
(OPCIÓN A)
ALIENACIÓN E IDEOLOXÍA EN
MARX

2. Carlos MarxCarlos Marx 1818-18831818-1883
““Ata agora os filósofos nonAta agora os filósofos non
fixeron mais quefixeron mais que
interpretar o mundo deinterpretar o mundo de
diversas maneiras, poréndiversas maneiras, porén
do que se trata é dedo que se trata é de
transformalo."transformalo."
Filósofo, economista, home de acción, foi o creador do socialismo
científico e o inspirador da ideoloxía comunista, clave na historia
do século XX.

3. BiografíaBiografía
 Nace en Prusia en 1818.
 Comenzou dereito pero
abandona pola filosofía e a
historia.
 Integrase na esquerda hegeliana.
 Traballa en periódicos.
 Casa e múdase a Paris. Coñece
a Proudhon e Engels.
 Exilio en Londres tras as
revolucións do 48.
 En 1864 participa na fundación da
Asociación Internacional do
Traballo, AIT (1ª Internacional).
 Morre en 1883. Só tiña publicado
o volumen I de “O Capital”.

4. OBRA DE MARXOBRA DE MARX
 Según Althusser,Según Althusser,
filósofo marxista,filósofo marxista,
podemos distinguir dúaspodemos distinguir dúas
grandes etapas na súagrandes etapas na súa
obra:obra:
 Marx mozoMarx mozo TeoríaTeoría
da alienación, Reflexiónda alienación, Reflexión
sobre a ideoloxíasobre a ideoloxía
 Marx maduroMarx maduro
Materialismo históricoMaterialismo histórico
Manuscritos económicos y
filosóficos (1844)
Tesis sobre Feuerbach (1845)
Contribución a la crítica de la
Economía Política (1842)
Manifiesto Comunista (1848) El
dieciocho brumario (1851/1852)
El capital (Das Kapital) (1864-
1877)
Estatutos Generales de la
Asociación Internacional de los
Trabajadores (1864)
La Guerra Civil en Francia
(1870/71)
Crítica al Programa de Gotha
(1875))

5. Fontes do seu pensamentoFontes do seu pensamento
O marxismo inspiraseO marxismo inspirase
en tres fontesen tres fontes
fundamentais:fundamentais:
HEGEL
ECONOMIA
POLÍTICA INGLESASOCIALISMO UTÓP

6. INFLUENCIA DE HEGEL:INFLUENCIA DE HEGEL:
MÉTODO DIALÉCTICOMÉTODO DIALÉCTICO
 A sociedade avanza no
tempo, a través de
conflitos e contradiccións,
cara formas superiores de
organización (progreso
histórico).
Hegel
Creador do Idealismo
Absoluto. 1770-1831

7. A critica de Marx ao idealismo:A critica de Marx ao idealismo:
a inversión da dialéctica.a inversión da dialéctica.
• Onde Hegel pon ideas Marx pon
condicións materiais.
• A Revolución Francesa, que
deslumbrou a Kant e a Hegel,
rematou en fracaso, en terror e
despotismo. Marx sospeita só a
acción política non chega, poque
son as condicións
socioeconómicas as que definen a
política, non ao revés.
• O conxunto de ideas que
enmascara a realidade social
conforman a ideoloxía.
• Tanto as teorías filosóficas como
a relixión ocultan intereses das
clases que están no poder.
O ser humano é
•Un ser supremo (Deus é unha creación
do home)
•Un ser activo. A capacidade activa do
home realizase no traballo productivo.
•Un ser natural. Mediante o traballo, o
home transforma a natureza e se
transforma a sí mesmo.
•Un ser social. O traballo foi sempre un
instrumento transformador das relacións
sociais.
•Un ser xenérico. No traballo o home se
realiza tamén como especie.
•Un ser histórico. A historia do home é a
historia do desenvovemento crecente das
súas posibilidades e ao mesmo tempo
dunha crecente alienación.

8. En completa oposición á filosofía alemá, a cal descende do ceo á terra,
erguémonos aquí da terra ao ceo. É dicir, non se parte daquilo que os
homes din, imaxinan ou se representan, e tampouco dos homes ditos,
pensados, imaxinados, representados, para dende aí chegar aos homes de
carne e óso; pártese dos homes realmente activos e con base no seu real
proceso vital, preséntase tamén o desenvolvemento dos reflexos e ecos
ideolóxicos deste proceso de vida. Tamén as imaxes nebulosas no cerebro
dos homes son sublimacións necesarias do seu proceso vital material
empiricamente constatable e ligado a precondicións materiais. A moral, a
relixión, a metafísica, e a restante ideoloxía, e as formas da consciencia
que lles corresponden, non conservan así por máis tempo a aparencia de
autonomía. Non teñen historia, non teñen desenvolvemento, senón que os
homes que desenvolven a súa produción material e o seu intercambio
material son os que, ao cambiar esta súa realidade, cambian tamén o seu
pensamento e os produtos do seu pensamento. Non é a consciencia a que
determina a vida, senón que é a vida a que determina a consciencia. No
primeiro modo de consideración pártese da consciencia como individuo
vivo; no segundo, que corresponde á vida real, pártese dos mesmos
individuos vivos e reais e considérase a consciencia unicamente como a súa
consciencia.
K. MARX / F. ENGELS; A Ideoloxía alemá (1845/46). T.I: I. A. [1.] A
ideoloxía en xeral, nomeadamente a alemá.

9. SOCIALISMO UTÓPICOSOCIALISMO UTÓPICO
Proudhon, Saint Simon, Luis BlancProudhon, Saint Simon, Luis Blanc
 O socialismo foi unha teoría social que
trataba de resolver a inxustiza a que se vían
sometidos os obreiros , mediante a creación
de novas formas de organización social.
 O socialismo utópico propugnaba unha
sociedad onde non existiran explotadores
nin explotados. Para conseguirlo debían
aproveitarse as vantaxes da
industrialización e do traballo colectivo,
organizando ambos dun modo igualitario.
Un dos exemplos foron os Falansterios
organizados por Fourieur
 Nos socialistas utópicos atopou Marx a
experiencia da gran revolución social que
foi a Revolución Francesa a necesidade
de ir máis aló da sociedade burguesa,
das conquistas da Revolución Francesa,
a través das reformas sucesivas do
sistema.
 Ver vídeo: http://youtu.be/elg655LKJGo
Proudhon

10. ECONOMÍA POLÍTICA INGLESAECONOMÍA POLÍTICA INGLESA
Ricardo, Adam SmithRicardo, Adam Smith
A teoría do valor e a xustificaciónA teoría do valor e a xustificación
da propiedade.da propiedade.
Teoría clásica:Teoría clásica:
 O valor dun producto radica no
traballo que se incorporou ao
mesmo, na cantidade de
traballo que requeriu a súa
elaboración. É Universal.
Teoría mercantilista:Teoría mercantilista:
 A riqueza dun país depende
das reservas de ouro e o valor
dos productos da súa
relaciónn co valor de cambio
Ricardo
A. Smith
Crítica marxista:Crítica marxista:
•Producción → apropiación da
natureza polo individuo coa
intermediación dunha forma
de sociedade determinada
•A propiedade é unha
condición da producción,
pero non a propiedade
privada
•A historia mostra que a
forma primitiva é a
propiedade común.
•A producción non está
rexida por leis naturais.
•A economía política
presenta as relacións
burguesas como leis
naturais, e inmutables

11. REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E MOVEMENTOSREVOLUCIÓN INDUSTRIAL E MOVEMENTOS
OBREIROS. Orixes:OBREIROS. Orixes:

12. REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E MOVEMENTOS OBREIROS.REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E MOVEMENTOS OBREIROS.

13. Concepción marxista do home
Frote a Hegel: o home é un ser concreto, sensible, corporal.(Coincide con Feuerbach)
• Prioridade dos aspectos contemplativos
e teóricos sobre os prácticos.
•O home relacionase co mundo a
partir do coñecemento teórico.
• O home é un ser eminentemente social.
• Non ve a sociedade como un feito histórico.
• Antepón o traballo material, á teoría.
• O home transforma o mundo y a sí
mesmo por medio da práctica.
• O home é un ser eminentemente social.
• A sociedade está en evolución continua.
FEUERBACH MARX
HEGEL MARX
• O home é un ser histórico, debido á súa
capacidade autoproductiva.
•A capacidade productiva está na conciencia,
no espíritu.
• A sociedade é histórica, froito da actividade
autocreadora humana.
• Cada sociedade, cada home, será distinto,
producto histórico.
ECONOMÍA CLÁSICA MARX
• Ve os aspectos produtivos do home, pois
O traballo crea valor.
•O home é un animal de traballo ao servizo da
mercadoría. É unha mercadoría máis.
• O traballo é o medio de autorrealización
libre humana.
• Na sociedade capitalista atópase alienado.

14. TEORIA DE LA ALIENACIÓNTEORIA DE LA ALIENACIÓN

15. El concepto hegeliano de “alienación”
Suxeito da alienación : o Espíritu do Home
Necesidade da alienación : para poder realizar a súa obra, o
Espíritu ten que obxectivarse (extrañarse e afastarse de si), ten que alienarse.
Consecuencias Todo acto de creación do Espíritu
supón unha alienación.
Resultado os productos, as obras e realidades
creadas polo home volvense extrañas, alleas ao seu creador, de forma que o
Espíritu non as recoñece como súas.

16. SENTIDO MARXISTA DE ALIENACIÓN
Desposesión do obxecto ou produto do traballo de tal maneira
que o obreiro non é dono do produto do seu traballo, se
non que este se lle expropia por parte do capitalista.
ALIENACIÓN
SOCIAL:
Existen
diferentes
clases
sociais aínda
cando
tódolos
homes son
iguais.
ALIENACIÓN
POLÍTICA :
Existe unha
disociación
entre
sociedade e
Estado
ALIENACIÓN
IDEOLÓXICA
- Relixión : Sirve de
xustificación da inxustiza
social promovendo un
mundo de felicidade ilusorio
a través da resignación.
- Filosofía : dedicase so a
interpretar e xustificar a
realidade impedindo a súa
transformación.

17. BASES ANTROPOLÓXICAS DA Tª MARXISTA DABASES ANTROPOLÓXICAS DA Tª MARXISTA DA
ALIENACIÓNALIENACIÓN
 O home amósase, desde as súas orixes, coma un ser activo e productivo.
 A capacidade activa e productiva do home realizase no traballo.
 Mediante o traballo, o home transforma a natureza e se transforma a sí mismo.
 O home sempre traballou en grupo, de forma que o traballo ten sido tamén un
instrumento transformador das relacións sociais.
 No traballo o home realizaxe tamén como especie, como ser xenérico.
 A historia do hombre é a historia do desenrolo crecente das súas posibilidades
e ao mesmo tempo dunha crecente alienación.
A alienación fundamental ten lugar no traballoA alienación fundamental ten lugar no traballo
Contradicción fundamental da historia da humanidade: o desenrolo material supón ao
mesmo tempo o crecemento das posibilidades do home e a súa alienación crecente.
As transformacións e obras creadas polo home volvense extrañas a él, operando
mesmo coma un poder contrario ao home mesmo.
Este proceso, que non é outra cousa que a alienación no traballo, podese detectar
en tódalas épocas históricas desde a aparición da propiedade privada, pero Marx
analizouno de forma preferente na sociedade capitalista da 1ª Revolución Industrial.

18. Alienación do produtoAlienación do produto
Ao transformarse o obxecto en
producto e introducirse no
mercado
escapa do control do traballador.
Na súa condición de mercadoría,
funciona de acordo coas leis
impersonais do mercado, sen que
o seu creador, o traballador, poida
beneficiarse dela ou controlala
dalgún xeito
A ALIENACIÓN NO TRABALLOA ALIENACIÓN NO TRABALLO
Alienación do actoAlienación do acto
de traballode traballo
O traballo na sociedade capitalista
non é un fin, non está orientado a
propiciar o desenrolo do home,
senón que é un medio para
satisfacer las necesidades
biolóxicas do corpo humano

19. En que consiste, pois, a alienación do traballo? Primeiro, en que o traballo
é externo ao traballador, é dicir, que non pertence á súa esencia, que, por
iso, o traballador non se afirma no seu traballo, senón que se nega, non
se sente ben, senón infeliz, non desenvolve unha enerxía física e
espiritual, senón que mortifica o seu corpo e estraga o seu espírito. De aí
que o traballador só se sinta consigo mesmo fóra do traballo e no traballo
fóra de si. “No seu” está cando non traballa e cando traballa non está “no
seu”. O seu traballo non é, pois, voluntario, senón obrigado, traballo
forzado. Non é daquela a satisfacción dunha necesidade, senón só un
medio para satisfacer necesidades alleas. O seu carácter estraño
saliéntase nidio en que en canto non hai unha constrición física ou de
calquera outra índole, fóxese do traballo como da peste. O traballo
externo, o traballo no que o home se allea, é un traballo de
autoinmolación, de mortificación. Finalmente a exterioridade do traballo
para o traballador maniféstase en que non é o seu propio traballo, senón
o doutro, en que non lle pertence, en que no traballo non se pertence a si
mesmo, senón a outro. Así como na relixión a actividade espontánea da
fantasía humana, do cerebro e do corazón humanos, esta actúa
independentemente do individuo, é dicir, é para el coma efecto dunha
acción divina ou demoníaca; así a actividade do traballador non é
actividade de seu; pertence a outro, é a perda de si mesmo.
MARX, K.; Manuscritos económico-filosóficos de 1844, O
traballo alleado

20. O traballo alienado fai que o
traballador sexa desposuído
tamén da vida xenérica da
especie, en canto que a natureza
e a cultura, a creatividade da
especie, lle son alleas, ao non ter
aceso ao seu disfrute.
alienación da vida xenéricaalienación da vida xenérica
 a auténtica vida humana (vida activa, creativa, produtiva) é
arrebatada ao traballador para limitarse a vivir en sentido
biolóxico, para subsistir como subsiste un animal, sen poder
desenrrolar unha auténtica "vida humana". Esta terceira forma que
adopta a alienación pode calificarse como unha forma de
deshumanización ou desposesión ao home traballador da súa
condición humana

21. Outras formas de alienaciónOutras formas de alienación

22. Causas da alienaciónCausas da alienación
 existencia da propiedad privada dos medios de producción
 a división social do traballo (distribución das tarefas sociais, según
o lugar que se ocupe na producción, según se sexa o non
propietario).
a superación da alienacióna superación da alienación

23. Por outra banda, emporiso, restrínxese o concepto de traballo produtivo.
A produción capitalista non é simple produción de mercancías, é
esencialmente produción de plusvalía. O traballador non produce para si,
senón para o capital. É por iso que xa non abonda con que simplemente
produza; ten que producir plusvalía. Só é produtivo o traballador que
produce plusvalía para o capitalista ou en proveito da autorrealización do
capital... Por iso en ningún caso o concepto de traballo comprende
unicamente unha relación entre actividade e efecto útil, entre traballador
e produto do traballo, senón tamén unha relación de produción
especificamente social que se xera historicamente e que fai do traballador
un instrumento inmediato para o proveito do capital…
A prolongación da xornada laboral alén do punto no que o traballador ten
xa producido un equivalente do valor da súa forza de traballo e máis a
apropiación desta plusvalía polo capital: iso é a produción de plusvalía
absoluta. Esta constitúe o fundamento universal do sistema capitalista e
a orixe da produción de plusvalía relativa. Neste caso a xornada laboral
está dividida de antemán en dúas partes: traballo necesario e traballo
engadido. Para prolongar o traballo engadido acúrtase o traballo
necesario por métodos mediante os cales o equivalente do salario é
producido en menos tempo. A produción da plusvalía absoluta ten que
ver unicamente coa duración da xornada de traballo; a produción da
plusvalía relativa revoluciona por completo os procesos técnicos de
traballo e os agrupamentos sociais.
K. MARX;, O capital, Tomo I: Crítica da economía política, Libro I. Sec.V.

24. O materialismo históricoO materialismo histórico
Mediante esta teoría Marx quiso explicar o desenrrolo
histórico dende a óptica da clase traballadora, para
promover a transformación social.
 Método de explicación a dialéctica
Historia como o
Desenrrolo do Espíritu Historia como loita de clases
Hegel
Marx
IDEALISMO
MATERIALISMO

25. Marco de comprensión do históricoMarco de comprensión do histórico
A historia non pode ser considerada como unha colección de feitosA historia non pode ser considerada como unha colección de feitos
illados. O social ten que ser estudiado como unha totalidad concreta, áillados. O social ten que ser estudiado como unha totalidad concreta, á
luz dun modelo teórico abstracto, o modo de producción.luz dun modelo teórico abstracto, o modo de producción.
TOTALIDAD SOCIAL CONCRETA
(Formación social)
TOTALIDAD
ABSTRACTA
(Modo de producción)

26. O resultado xeral que obtiven e que, unha vez conseguido, serviu de fío
condutor aos meus estudos, pode ser así sucintamente formulado: na
produción social da súa vida entran os homes en determinadas relacións,
necesarias, independentes da súa vontade, relacións de produción que
corresponden a un determinado nivel de desenvolvemento das súas forzas
produtivas materiais. A totalidade destas relacións de produción forma a
estrutura económica da sociedade, a base real sobre a cal se ergue unha
superestrutura xurídica e política, e á cal corresponden determinadas
formas da consciencia social. O modo de produción da vida material
condiciona o proceso da vida social, política e espiritual. Non é a consciencia
dos homes a que determina o seu ser, senón ao contrario, é o seu ser social
o que determina a súa consciencia. Nunha certa etapa do seu
desenvolvemento, as forzas produtivas materiais da sociedade entran en
contradición coas relacións de produción existentes ou, o que é só unha
expresión xurídica disto, coas relacións de propiedade no seo das cales se
tiñan ata aí movido. De formas de desenvolvemento das forzas produtivas,
estas relacións convértense en ataduras das mesmas. Sobrevén así unha
época de revolución social.
K. MARX; Para a crítica da economía política (1859), Prólogo. Trad. ao
galego de Rafael Martínez C. (USC)

27. O modo de producciónO modo de producción
Modelo teórico que
estudia o social coma
un conxunto de
estruturas artelladas e
onde o económico é
determinante

28. a infraestructura económica
A Infraestructura económica dunhaA Infraestructura económica dunha
sociedade é a forma como esasociedade é a forma como esa
totalidade social organiza atotalidade social organiza a
producción material de bens, aproducción material de bens, a
distribución e o consumodistribución e o consumo..
Consumo
Distribución
Producción
Da forma como os homes
producen mediante o traballo
os bens materiais, depende a
organización que adoptan a
distribución e o consumo.

29. a producción de bens
As distintas formas que adoptan a produción de bens nosAs distintas formas que adoptan a produción de bens nos
diferentes modos de producción dependen:diferentes modos de producción dependen:
FORZAS PRODUCTIVAS RELACIÓNS SOCIAIS
DE PRODUCCIÓN
Materias primas
Tecnoloxía
Forza de traballo
Son as que se establecen entre
os homes na esfera
económica, cando traballan
Baseanse nas relacións
de propiedade
Manifestánse en todas as
esferas da vida social
Determinan as
clases sociais

30. Tipos de relacións sociais de
producción
Relacións de explotación Relacións de cooperaciónRelacións de explotación Relacións de cooperación
Baseadas na propiedade
privada dos medios de
produción
Baseadas na propiedade
social dos medios de
produción
•Relacións de escravitude
•Relacións de servidume
•Relacións capitalistas
•Sociedades promitivas
•Futura sociedade sen clases

31. A superestrutura xurídico-políticaA superestrutura xurídico-política
ContenidoContenido
Institucións e leis Estado
Máxima expresión do
Espíritu obxectivo
dun pobo
Instrumento de dominación
das clases hexemónicas
sobre as clases oprimidas
Marx
Hegel

32. Tª de las ideologíasTª de las ideologías
A conciencia(conxunto de ideas eA conciencia(conxunto de ideas e
representacións sociais) é unrepresentacións sociais) é un
produto social.produto social.
Marx amosou a dependencia
que existe entre o
pensamento e a vida material
e social do home.
A forma de vida existente no
modo de produción capitalista
é a que creou o modo idealista
de pensar, a convicción de que
o pensamento é independente
da vida material.
O pensamento non transforma a
realidade
Toda ideoloxía trata de xustificar e
defender os intereses subxectivos de
quenes formulan o contido ideolóxico
Moral
Filosofía
Relixión

33. O cambio históricoO cambio histórico
a contradicción no interior da totalidad social é o motor doa contradicción no interior da totalidad social é o motor do
cambio tanto en Hegel como en Marxcambio tanto en Hegel como en Marx
as contradicións teñen lugar
Na esfera do pensamento. Arrincan na infraestructura
E expresanse en todas as
esferas da sociedade.
Hegel Marx
Al cambiar las relaciones de producción en
la región económica
As leis deben estar de acordo con
eses cambios
requiren normativas novas que regulen as
novas formas de relación social e laboral
(contratos de traballo, xornada laboral,
seguros etc).
Transformación das institucións, da
Moral, a relixión, a ideoloxía.

34. Os modos de producción na HªOs modos de producción na Hª
a forma de apropiación
do traballo
por parte
dos homes
libres realizase a través
Do dereito de cidadanía.
a apropiación do traballo
alleo a realiza o señor feudal
a través dos tributos e
das prestacións personais
Os donos dos medios
de producción
apropianse do traballo
excedente dos asalariados a
través da plusvalía.
Deberíase caracterizar
pola propiedade colectiva
dos medios de
producción.
Esclavista
Feudal
Capitalista
Socialista

35. Necesidade da revolución para acadar o modo de
produción socialista
Esta última fase é irrealizable de maneira pacífica, senón que,
como a maior parte dos cambios sociais, tense que levar a
a cabo a través da loita e o conflito.
En concreto, a loita das dúas clases antagónicas en el MP
capitalista, burguesía e proletariado, será cada vez maior ate
desembocar no triunfo da clase ascendente, na que se encarna
o progreso histórico, o proletariado.
O triunfo do proletariado
Para vencer as resistencias que ofrecerá a ese cambio a clase burguesa, ate
agora dominante, requirese un período de transición ao socialismo, a chamada
por Marx dictadura do proletariado, período no que a clase obreira exerce un
poder férreo sobre a burguesía que tratará de recuperar os seus privilexios. Este
período de transición dará paso á sociedade comunista sen clases e sen Estado.
a dictadura do proletariado e a sociedade sen clases