1. REFLEXIÓN SOBRE A SOCIEDADE DA INFORMACIÓN
En xuño do ano 2000, o Consello de Europa, reunido en Santa María da Feira
(Portugal), adoptou unha serie de medidas dirixidas ó desenvolvemento
estratéxico da Unión na perspectiva do novo século.
A cohesión de Europa, a súa capacidade para estar presente dun xeito
activo no espacio da globalización e da nova economía, mesmo a súa
identidade, obrigada a competir nos mercados cos grandes colosos
norteamericano e asiático, pasan necesariamente pola construcción dun
espacio propio (non só económico) que sexa por unha banda amplo dabondo
como para garantir a súa viabilidade interior e, por outra, suficientemente
forte e creativo como para disputar ou cando menos compartir o liderado
político, os modelos culturais e o discurso do novo milenio coas grandes
potencias (USA principalmente).
Xa ninguén discute a significación dos cambios que anuncian os tempos:
cambios radicais caracterizados pola mundialización das relacións entre as
sociedades, o forte desenvolvemento das novas tecnoloxías (non só da
comunicación), a desaparición progresiva das fronteiras físicas (incluso das
estratexias proteccionistas), a construcción de espacios supranacionais e
unha intensa mobilidade de todo tipo: social, cultural, laboral, financeira,
etc.
Os expertos falan dun novo paradigma.
Os sociólogos veñen bautizando a nova realidade como sociedade da
información, sociedade post-industrial, sociedade do coñecemento,
sociedade rede, sociedade da terceira era... Calquera que sexa a
denominación que adoptemos parece evidente que estamos a vivir un cambio
de extraordinaria transcendencia, similar -segundo algúns- ó que puido
significar no seu momento a invención da agricultura (o neolítico) e, segundo
outros (máis moderados), comparable á aparición da imprenta. En calquera
caso xa nada volverá ser coma noutrora foi, e os próximos anos preséntanse
cunha velocidade de cambio certamente acelerada.
O foro europeo ó que facemos referencia, no que participaron daquela
non só institucións políticas, senón interlocutores sociais, o Banco Central
Europeo e o Banco Europeo de Investimento, cuestionouse, entre outras
medidas prioritarias, a necesidade de iniciar, dende cada estado membro,
unha política de transición decidida cara á consolidación dunha economía

2. máis dinámica, máis competitiva, consonte a realidade dos novos tempos (a
globalización) e fundamentada basicamente no valor do coñecemento.
As actuacións comunitarias en materia de innovación aparecen expostas no
Plan de Acción Europe 2002, respaldado polo Consello. Nel pídese pídese ás
institucións, ós estados e ós axentes sociais comprometidos que fagan un
esforzo para garantir a plena aplicación das novas medidas antes do ano
2002 e, asemade, que preparen estratexias a máis longo prazo, activando a
sociedade da información e procurando minguar, na medida do posible, as
desigualdades que a utilización das novas tecnoloxías poidan xerar no
proceso.
A aceleración do crecemento está a producir nos países do primeiro
mundo un dobre movemento de forzas: centrífugo e centrípeto.
Segundo a situación de cadaquén no sistema, as sociedades, os grupos
sociais, económicos, culturais, poden saíren reforzados nas súas
potencialidades, acelerando o proceso de cohesión entre eles
(converxencia), ou pola contra, poden vérense desprazados fóra da espiral
vertixinosa de crecemento.
O Informe Mundial sobre a Comunicación, elaborado pola UNESCO en
1998, denunciaba as cada vez maiores diferencias que a actual dinámica
impón entre os países: países ricos cada vez máis ricos e países pobres cada
día máis empobrecidos. O seu exdirector xeral, Federico Mayor Zaragoza,
vén teimando dende hai tempo na necesidade dun novo ordenamento
internacional que equilibre a situación entre uns e outros. O 20% da
poboación do planeta goza duns recursos ós que non ten acceso o resto da
humanidade.
“Gracias á aceleración da innovación tecnolóxica, ós retos industriais e á
competencia, as novas tecnoloxías e as infraestructuras das redes van ser
moito máis baratas cós contidos, e incluso máis accesibles a un número
maior de individuos. Mais pola contra, o acceso á información que circula por
estas infraestructuras será moito máis complexo, moito máis problemático.
O custo dos servicios podería ser un freo importante e mesmo podería abrir
unha fenda entre os que teñen medios para financiar o acceso ós contidos e
os que non poden nin acceder á información nin difundila” (UNESCO. 1999).
Son realidades obxectivas.

3. Mais en calquera caso a globalización é un feito histórico, non unha
cuestión opinable. A aldea global da que falaba MacLuhan -ou a cidade
global, tal que prefiren outros autores- vén a configurarse coma o grande
espacio dominante, hexemonizado sen dúbida polas grandes potencias do
crecemento, e esa nova realidade, que é tamén un novo marco de relacións
entre os pobos e as sociedades, condiciona tanto ós grandes coma ós
pequenos, ós poderosos igual ca ós máis pobres, as economías nacionais e as
economías domésticas.
Europa sae da Segunda Guerra Mundial nunha situación de dependencia
que a mundialización da economía, o liderado dos Estados Unidos de
Norteamérica (reforzado logo do derrubamento do modelo socialista da
URSS) e o desenvolvemento acelerado das novas tecnoloxías da
comunicación non fixo máis ca confirmar.
Dende a constitución da Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro
(1951) e os primeiros intentos de construír un mercado interno, os
obxectivos estratéxicos dos seus grandes motores (Francia e Alemaña
fundamentalmente) van dirixidos a configurar un espacio común con
suficiente masa crítica (demográfica, tecnolóxica, de coñecementos) que
lles permita estaren presentes dun xeito activo (non secundario) no
concerto internacional.
Nas portas do novo milenio, consciente da trascendencia dos cambios
sinalados, a UE intenta, pois, construír un modelo propio, competitivo, para
non ficar fóra do primeiro plano de decisións.
Tal era o espírito da reunión de Lisboa, con obxectivos a curto e medio
prazo baseados na conquista do pleno emprego, a promoción das bases da
nova economía, fundamentada no valor do coñecemento, e a mellora
obxectiva das formas de cohesión social.
Non é gratuíta nin filantrópica a preocupación polos desequilibrios
internos. Europa non é unha unidade homoxénea, igual que tampouco é unha
realidade uniforme. Isto, que obxectivamente constitúe unha riqueza, tamén
é un problema. O multilingüismo, a diversidade cultural, mesmo as
diferentes experiencias históricas, aínda existindo un amplo universo
compartido, esixen inevitablemente un discurso político orixinal, distinto, en
tanto que o mercado único obriga, asemade, á aproximación das realidades
económicas, tamén diversas (desiguais).

4. A converxencia interior europea pasa pola cohesión e a estabilización dos
seus distintos elementos constitutivos (rexións e estados) nun estándar o
máis axustado posible, tanto en termos económicos coma en capacidades de
creación, formación e consumo.
Tal é, ó cabo, a xustificación, dos fondos interiores de investimento
dirixidos a prol do reforzamento e equilibrio de infraestructuras e
recursos. A educación e maila formación de capital humano recoñécense
explicitamente como elementos esenciais para o desenvolvemento da
cidadanía.
O Consello reunido en Santa María de Feira invitaba ós estados membros,
ás entidades asistentes e mais á propia Comisión, dentro dos ámbitos das
súas respectivas competencias, a definir estratexias e medidas prácticas
para fomentar a educación permanente, promovendo a intervención dos
interlocutores sociais e aproveitando todo o potencial financeiro dispoñible,
tanto público coma privado.
A idea básica, o obxectivo principal é incorporar a UE á Sociedade da
Información e do Coñecemento con tódalas consecuencias. Mais coma un
axente activo (competitivo), non coma un simple mercado de consumo,
aguilloando as súas potencialidades (incluída a súa diversidade), no
convencemento de que só desta maneira é posible garantir o crecemento.
En xullo do mesmo ano, o G8, reunido en Okinawa (Xapón), ratificaba a
Sociedade da Información e as Novas Tecnoloxías da Comunicación coma
factores decisivos na configuración do novo século.
“O seu revolucionario impacto está afectando a maneira de vivir, de
deprender e de traballar das persoas, así coma ó xeito de interacción
establecido entre os poderes públicos e a sociedade civil. A esencia da
transformación social e económica da Sociedade da Información é poder
axudar ós invididuos e ás sociedades a utilizar o coñecemento e as ideas. A
sociedade informatizada é aquela que posibilita desenvolver o potencial das
persoas, permitindo que realicen as súas aspiracións”.
Conceptos, pois, como sociedade da información, xestión do
coñecemento, nova economía, activos simbólicos, valor inmaterial
engadido, sociedade da comunicación, etc., comenzan a ser lugares de uso
común que, aínda que non sempre aparezan ben definidos, configuran non só
a realidade, senón o discurso básico do desenvolvemento dos pobos, polo que
necesariamente han de estar presentes en calquera debuxo estratéxico.

5. Galicia non está illada no mundo. O seu futuro debe entenderse no marco
xeopolítico, económico e cultural ó que pertence. Ese marco é o Estado
Español e a Europa comprometida arestora nun novo proceso histórico.
Non somos terceiro mundo, senón parte do primeiro, aínda que a nosa
posición, na imaxe da espiral vertixinosa que apuntabamos antes, non sempre
sexa a máis cómoda.
Das decisións estratéxicas, prioridades e obxectivos que saibamos
establecer para os próximos tempos, así como das necesarias alianzas e
dispoñibilidade de recursos (privados e públicos) para a construcción dun
contorno axeitado (infraestructuras, formación), ha depender de seguro:
ben entrar na corrente centrípeta da espiral, reforzando as nosas
potencialidades, ben saír desprazados cara ás áreas periféricas do sistema,
agrandando as diferencias co centro.
Estas páxinas pretenden, pois, unha reflexión e análise sobre o horizonte
inmediato que presenta a denominada Sociedade da Información e do
Coñecemento.
Dada a velocidade dos cambios e a aceleración dos procesos, o tempo
histórico, e polo tanto a posibilidade de actuación, aparece
extraordinariamente reducido. Velaquí outra das características do novo
modelo.
“Os expertos aseguran que nos últimos 50 anos se produciu máis
información que nos 3.500 anteriores, e que a cantidade total se duplica
cada catro anos” (Observatorio Urbano do Eixo Atlántico.1999).
Entre a invención do alfabeto e a imprenta de tipos móbiles correron
catro milenios; entre a imprenta e o telégrafo sen fíos a penas catro
séculos; os últimos avances, certamente revolucionarios, mídense en
décadas: a revolución informática nos anos 70, a implementación das novas
tecnoloxías da información e da comunicación (TIC) nos anos 80; a
converxencia tecnolóxica (informática, telecomunicacións e contidos) nos
90...
Así como na sociedade tradicional, e durante séculos, a terra era a base
da riqueza e logo, dende o primeiro desenvolvemento capitalista, o foi o
diñeiro, na sociedade post-industrial o principal activo é o coñecemento. No
uso e na xestión que do coñecemento fagan as sociedades e os individuos
radica a esencia do seu progreso, cando non a súa supervivencia.

6. Apuntamos en primeiro lugar algunhas cuestión de concepto.
Non sempre é doado definir a Sociedade do Coñecemento. Ás veces
confúndese coa Sociedade da Información, e mesmo con outras
denominacións.
Na nosa análise, a Sociedade do Coñecemento é o último estadio (o máis
avanzado) da Sociedade da Información. Un paso cualitativo cara adiante.
Con todo, a efectos prácticos, dado que moitas veces ámbolos dous
conceptos se utilizan indistintamente e comparten manifestacións e
fenómenos comúns, aparecerán citados xuntos: Sociedade da Información e
do Coñecemento.
Entendemos que algunhas consideracións teóricas son necesarias para
entender o enfoque que quixemos dar ó noso traballo (tocante á Xestión e a
Medida do Coñecemento, por exemplo) e, sobre todo, para a comprensión
das limitacións obxectivas do mesmo. Varias veces propoñemos a necesidade
de profundar en aspectos que aquí soamente podemos suxerir.
Unha terceira parte céntrase na infraestructura de transporte (as
telecomunicacións) como rede indispensable para o modelo que comentamos.
Atendemos ó fenómeno Internet, pero non nos reducimos exclusivamente a
el, como parece lóxico, e mesmo quedan aspectos importantes sen tocar: a
investigación, o I+D, os servicios telemáticos das administracións públicas e
a súa relación coa cidadanía, dispoñibilidade e utilización de bases de datos,
a súa localización e aproveitamento, etc.
A cuarta parte refírese á Educación e a incidencia que as novas
tecnoloxías teñen no sistema educativo. A Educación constitúe de feito a
primeira referencia necesaria para calquera estratexia que procure a
transformación da realidade social.
Na quinta parte abordamos a xestión e a medida do Coñecemento (Capital
Intelectual) como indicadores sociais e factores básicos para que o modelo
funcione.
A sexta parte propón unha viaxe (moi lixeira, aínda que entendemos que
representativa) pola presencia galega na Rede, incidindo nos grandes
centros de interese: información, educación, lecer e servicios.
Na sétima parte recollemos algunhas conclusións ou propostas para a
elaboración dun Plan Estratéxico Urxente que permita a incorporación da

7. sociedade galega (ou o achegamento cando menos) cara a ámbitos próximos
á denominada Sociedade da Información e o Coñecemento.