1. Μικραςιατικόσ πόλεμοσ (1919-1922)
Από τθν «Ελλάδα των δφο θπείρων και των
πζντε καλαςςϊν» ςτθν εκνικι τραγωδία

2. Σμφρνθ, θ κοςμοπολίτιςςα τθσ μικραςιατικισ ακτισ. Μια πόλθ οικονομικά και
πολιτιςμικά ανεπτυγμζνθ, πολυεκνικι (φιλοξενοφςε Ζλλθνεσ, Τοφρκουσ,
Αρμζνιουσ, Εβραίουσ και Ευρωπαίουσ), με πλειοψθφία όμωσ ελλθνικι.

4. Το Κορδελιό, προάςτιο τθσ Σμφρνθσ, πριν τθν καταςτροφι

5. Άποψθ τθσ προκυμαίασ του Αϊβαλιοφ

6. Άποψθ τθσ Σαμψοφντασ των αρχϊν του 20οφ αιϊνα.

7. Τραπεηοφντα. ΢ε πρϊτο πλάνο το «Ελληνικό Κολλέγιο», όπου φοιτοφςε θ
ελλθνικι εμπορικι αριςτοκρατία πριν ςυνεχίςει τισ ςπουδζσ τθσ ςτο
εξωτερικό και αναλάβει τισ επιχειριςεισ των γονιϊν τθσ.

8. ΢τα 1914 ξεκινάει ο
πρϊτοσ διωγμόσ εναντίον
των Ελλινων,
υποκινθμζνοσ από τον
τουρκικό τφπο, που
παρουςίαηε τουσ Ζλλθνεσ
ςαν «εκνικό κίνδυνο» και
«καρκίνωμα», καλϊντασ
τουσ Σοφρκουσ να τουσ
ςφάξει(!).

9. Μια ςειρά από καταπιεςτικά μζτρα λιφκθκαν κατά των Ελλινων, τα περιςςότερα
οικονομικά. Σο χειρότερο όμωσ ιταν θ αποςτολι των μθ ςτρατεφςιμων Ελλινων ςτα
αμελζ ταμπουροφ (τάγματα εργαςίασ) – οι ικανοί για ςτράτευςθ όφειλαν να
παρουςιαςτοφν ςτο ςτρατό ι να εξαγοράςουν τθν κθτεία τουσ – ςτα οποία πάρα
πολλοί πζκαναν από τισ κακουχίεσ, τα βαςανιςτιρια και τισ εκτελζςεισ.

10. Επρόκειτο για μία ζμμεςθ προςπάκεια μαηικισ εξόντωςθσ των Ελλινων
τθσ μικραςιατικισ ακτισ, τουσ οποίουσ οι Νεότουρκοι ζβλεπαν ωσ απειλι.
Αμελζ ταμπουροφ (τάγματα εργαςίασ).
Κακ’ οδόν προσ το εςωτερικό τθσ Μικράσ Αςίασ

11. Άμεςοσ ςτόχοσ του διωγμοφ ιταν θ απομάκρυνςθ των αξιόμαχων Ελλινων από τα
μικραςιατικά παράλια εν όψει τθσ ειςόδου τθσ Σουρκίασ ςτον πόλεμο. ΢το βάκοσ όμωσ
υπζβοςκε ζνα μονιμότερο ανκελλθνικό μζνοσ, οφειλόμενο αφενόσ ςτισ ςυνεχείσ ιττεσ
και εδαφικζσ απϊλειεσ που είχε υποςτεί θ αυτοκρατορία από τουσ Ζλλθνεσ (βλ.
Βαλκανικοφσ), αφετζρου ςτθν δεςπόηουςα κζςθ των παροικιακϊν Ελλινων ςτθν
οικονομικι ηωι τθσ χϊρασ, τθν οποία θ τουρκικι άρχουςα τάξθ και το κράτοσ δεν
μποροφςαν πλζον να ανεχτοφν.

12. Τθν ίδια εποχι με τον ελλθνικό διωγμό (1915) ξεκινάει και θ ςφαγι
(γενοκτονία) των Αρμενίων…

13. … και των επαναςτατθμζνων Ποντίων

14. Θφματα των τουρκικϊν διϊξεων ςτον Πόντο(;)

15. ΢τα 1918 θ θττθμζνθ Σουρκία υπογράφει τθν ανακωχι του Μοφδρου, με τθν οποία οι
Δυνάμεισ τθσ Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία) διαμοιράηουν τα ιμάτιά τθσ. ΢τα
1919, με απόφαςθ του Συμβουλίου τθσ Ειρινθσ (Βερςαλλίεσ), θ Ελλάδα αναλαμβάνει
τθν προςωρινι διοίκθςθ τθσ περιφζρειασ ΢μφρνθσ και (αργότερα) Αϊβαλιοφ, που αρχικά
είχα καταχωρθκεί ςτθν Ιταλία. Ήταν θ δικι τθσ ανταμοιβι για τθ ςυμμετοχι τθσ ςτον Α
παγκόςμιο πόλεμο και τθν αντιςοβιετικι εκςτρτατεία ςτθν Ουκρανία (1919).

16. Μάιοσ 1919: ο ελλθνικόσ ςτρατόσ ςτθ Σμφρνθ

17. Από τθν πρϊτθ ςτιγμι τθσ άφιξισ τουσ ςτθν Σουρκία οι ελλθνικζσ δυνάμεισ είχαν να
αντιμετωπίςουν κατά μικοσ των ςυνόρων τουσ τισ επικζςεισ του Σοφρκων
τςετϊν, που ενιςχφονταν με οπλιςμό από τουσ Ιταλοφσ. Ήταν αυτόσ ο λόγοσ που ο
Βενιηζλοσ ιδθ από νωρίσ είχε ηθτιςει άδεια εξόδου από τα όρια τθσ περιοχισ
ευκφνθσ μασ για εκκακαριςτικζσ επιχειριςεισ, άδεια όμωσ που οι Μ. Δυνάμεισ του
είχαν αρνθκεί.
Άτακτοι Τοφρκοι αντάρτεσ (τςζτεσ)

18. Μζςα ςε αυτό το αςτακζσ και οριακά δυςοίωνο περιβάλλον ο Βενιηζλοσ υπογράφει τον
Αφγουςτο του 1920 τθ Συνκικθ των Σεβρϊν, με τθν οποία παραχωροφνται ςτθν Ελλάδα θ
Θράκθ (δυτικι και ανατολικι), θ Κμβροσ, θ Σζνεδοσ και (για πζντε χρόνια, μζχρι τθ τελικι
διεξαγωγι δθμοψθφίςματοσ) θ περιοχι ΢μφρνθσ-Αϊβαλιοφ. Ωςτόςο κανζνα εκνικό
κοινοβοφλιο των ςυμβαλλομζνων χωρϊν δεν πρόλαβε να επικυρϊςει τθ ςυνκικθ.

19. ΢το Παρίςι, ςτο ςτακμό «Λυϊν» του μετρό, λίγο μετά τθν υπογραφι τθσ ςυνκικθσ ο
Βενιηζλοσ δζχεται δολοφονικι επίκεςθ από τρεισ απόςτρατουσ βαςιλικοφσ
αξιωματικοφσ, που μνθςικακοφςαν από τθν εποχι του «Εκνικοφ Διχαςμοφ». ΢ε
αντίποινα βενιηελικοί παρακρατικοί ςυλλαμβάνουν και δολοφονοφν απζναντι από
το Χίλτον, ςτθν Ακινα, τον Ίωνα Δραγοφμθ, εξζχον μζλοσ τθσ αντιβενιηελικισ
παράταξθσ και «πατζρα» του ελλθνικοφ εκνικιςμοφ.

20. Σο Νοζμβριο του 1920 ζγιναν εκλογζσ, όμωσ ο Βενιηζλοσ τισ ζχαςε! Η κοφραςθ του
ςυνεχόμενου (από το 1912) πολζμου και τα πάκθ του Διχαςμοφ βάρυναν ςτθ
ςυνείδθςθ των εκλογζων. ΢τθν κυβζρνθςθ ανιλκε θ Ηνωμένη Αντιπολίτευσις του
Δθμθτρίου Γοφναρθ, θ οποία με δθμοψιφιςμα επανζφερε τον γερμανόφιλο - και
ζκπτωτο από το 1917 - βαςιλιά Κωνςταντίνο.
Βαςιλιάσ Κωνςταντίνοσ
Δθμιτριοσ Γοφναρθσ

21. ΢το μεταξφ ςτθν Σουρκία ζνασ ςτρατιωτικόσ ονόματι Μουςταφά Κεμάλ, μζλοσ του
κφκλου των Νεότουρκων, αρνείται να αναγνωρίςει τθ ςυνκικθ των ΢εβρϊν,
καταγγζλλει τον ςουλτάνο ωσ παίγνιο των Μ. Δυνάμεων και δθμιουργεί ςτθν
Άγκυρα ζνα παράλλθλο κζντρο εξουςίασ με αξιωματικοφσ και απλοφσ ανκρϊπουσ
που κζλουν να αντιςτακοφν ςτουσ ξζνουσ κατακτθτζσ.
Ο Κεμάλ με τουσ επιτελείσ τθσ επαναςτατικισ
κυβζρνθςισ του

22. Οι ξζνεσ δυνάμεισ, βλζποντασ το κίνθμα του Κεμάλ να δυναμϊνει και μθν
ζχοντασ τον τρόπο ι τθ κζλθςθ να του αντιςτακοφν, αρχίηουν να τον
προςεγγίηουν και κλείνουν μαηί του απευκείασ ςυμφωνίεσ. Η Ε΢΢Δ, που
μόλισ ζχει βγει από ζναν αιματθρό εμφφλιο, υπογράφει μαηί του ςυνκικθ
ειρινθσ. Η Ελλάδα μζνει εντελϊσ μόνθ απζναντί του…

23. Η ελλθνικι κυβζρνθςθ,
που προεκλογικά είχε
ατφπωσ υποςχεκεί ειρινθ,
ςυνεχίηει τον πόλεμο με
μεγαλφτερθ ηζςθ.
Παραςυρμζνθ από τον
μεγαλοϊδεατιςμό τθσ αλλά
και τθν εφελκυςτικι
τακτικι του Κεμάλ, ξεκινά
μία παράτολμθ όςο και
εξουκενωτικι εκςτρατεία
προσ τθν Άγκυρα,
προκειμζνου να τςακίςει
τθν τουρκικι αντίςταςθ
ςτθ ρίηα τθσ.
Είναι αλικεια πάντωσ πωσ
θ πρϊτθ προζλαςθ ωσ τον
Πάνορμο και τα Μουδανιά
(βλ. χάρτθ) είχε
πραγματοποιθκεί κατόπιν
αίτθςθσ των Άγγλων επί
Βενιηζλου (1920).

24. Προζλαςθ του ελλθνικοφ ςτρατοφ προσ τθν Άγκυρα
(1920-1922)

25. Δίπλα ςτον Σαγγάριο ποταμό θ προζλαςθ του ςτρατοφ ανακόπθκε. 4.000
νεκροί και 19.000 τραυματίεσ ιταν ο απολογιςμόσ ςε μία μάχθ που κατζλθξε
πραγματικι ςφαγι.

26. ΢τισ 13 Αυγοφςτου 1922 ο Κεμάλ διζταξε τθν τελικι του ζφοδο. Άνοιξε ριγμα ςτισ
ελλθνικζσ γραμμζσ κι από κει ξεχφκθκε προσ ανακατάλθψθ των χαμζνων του εδαφϊν.
Ο ελλθνικόσ ςτρατόσ, εξουκενωμζνοσ και χωρίσ ςχζδιο αναδίπλωςθσ, τράπθκε ωσ επί
το πλείςτον ςε άτακτθ φυγι. Μαηί του και χιλιάδεσ Ζλλθνεσ τθσ μικραςιατικισ
ενδοχϊρασ, που ζτρεχαν να γλυτϊςουν από τα τουρκικά αντίποινα.

27. Στισ 27 Αυγοφςτου ο τουρκικόσ ςτρατόσ μπικε ςτθ Σμφρνθ. Η πόλθ
παραδόκθκε ςτισ φλόγεσ και οι χριςτιανοί κάτοικοι ςτα κτθνϊδθ ζνςτικτα
των ςτρατιωτϊν. Κλοπζσ, λεθλαςίεσ, (ομαδικοί) βιαςμοί και φόνοι
ςυνκζςανε το «ρεπερτόριο» τθσ πολυιμερθσ φρίκθσ…

28. Ο Χρυςόςτομοσ, μθτροπολίτθσ τθσ Σμφρνθσ, προτίμθςε να μείνει και
να πεκάνει μαηί με το ποίμνιό του τισ μζρεσ τθσ ςφαγισ παρά να
δραπετεφςει από τθν πόλθ με τουσ επιςιμουσ.

31. Η Σμφρνθ τθν επόμενθ μζρα τθσ καταςτροφισ

32. Οι κάτοικοι πανικόβλθτοι, αιφνιδιαςμζνοι, τρζξανε ςτθν προκυμαία να ςωκοφν.
Κακϊσ δεν υπιρχαν πλοία να τουσ παραλάβουν (τα ςυμμαχικά πολεμικά μζνανε
αγκυροβολθμζνα αρόδο διατθρϊντασ «ουδζτερθ» ςτάςθ), παγιδευτικανε. Άλλοι
πζςανε ςτθ κάλαςςα για να ςωκοφν κολυμπϊντασ, άλλοι πλθμμφριςαν τα λιγοςτά
διακζςιμα πλοιάρια, που από το βάροσ ανατράπθκαν ι βυκίςτθκαν. Πολλοί
πνίγθκαν. Και πάνω ςτθν προκυμαία οι Σοφρκοι με τισ ξιφολόγχεσ να ςφάηουν…

33. Μία βδομάδα περίμεναν οι πρόςφυγεσ ςτθν προκυμαία να φανοφν τα
ελλθνικά πλοία που κα τουσ παραλάμβαναν. Και κάκε βράδυ, λζνε όςοι
γλφτωςαν, ακοφγονταν οι κραυγζσ των κοριτςιϊν που άρπαηαν οι Τοφρκοι
για να «γλεντιςουν».

34. Αντίςτοιχεσ εικόνεσ ςυναντοφςαμε ςε όλεσ τισ παράκτιεσ πόλεισ τθσ Μικράσ
Αςίασ.

35. Απομεινάρια του ελλθνικοφ ςτρατοφ και Ζλλθνεσ κάτοικοι ςυνωςτίηονται
ςτθν ακτι τθσ Ραιδεςτοφ (Προποντίδα).

36. Πρόςφυγεσ ςε κάποια πόλθ τθσ
Ελλάδασ (Ιωάννινα;).

37. Προςφυγικόσ καταυλιςμόσ ςτα περίχωρα κάποιασ πόλθσ.

38. Πρόςφυγεσ ςτθ Λυρικι Σκθνι Ακθνϊν

39. Προςφυγικά Πειραιά (Δραπετςϊνα; Κοκκινιά;)

40. Νικόλαοσ Πλαςτιρασ (αριςτερά) και ΢τυλιανόσ Γονατάσ (δεξιά). Οι δφο ςτρατιωτικοί
που αμζςωσ μετά τθν άφιξι τουσ ςτθν Ελλάδα από το μικραςιατικό μζτωπο
(΢επτζμβριοσ 1922) ανζτρεψαν τον βαςιλιά Κωνςταντίνο και εγκακίδρυςαν
«επαναςτατικι κυβζρνθςθ» αποτελοφμενθ από βενιηελικοφσ πολιτευτζσ.

41. Σον Οκτϊβριο του 1922, κάτω από το βάροσ των λαϊκϊν πιζςεων αλλά και του ςτρατοφ,
που διψοφςε για εκδίκθςθ, οκτϊ πολιτικοί και ςτρατιωτικοί που κεωρικθκαν υπεφκυνοι
για τθ μικραςιατικι καταςτροφι παραπζμφκθκαν ςε ςτρατοδικείο με τθν κατθγορία τθσ
εςχάτθσ προδοςίασ. Σελικά καταδικάςτθκαν οι ζξι (Δ. Γοφναρθσ, Π. Πρωτοπαπαδάκθσ, Ν.
Θεοτόκθσ, Γ. Μπαλτατηισ, Δ. Χατηθανζςτθσ, Ν. ΢τράτοσ), οι οποίοι εκτελζςτθκαν ςτο
Γουδί. Από αυτοφσ πιρε και θ δίκθ το ευρφτερα γνωςτό όνομά τθσ (Δίκη των εξ).